به یاد دارم سه دهه قبل که در برزیل شاهد انتخابات ریاست جمهوری بودم این کشور نوپای دموکراسی محور چنان برای رای مردم احترام قایل بود که بر اساس قانون، افرادی که موفق به انداختن رای خود به صندوق نمی شدند ملزم بودند فرم ویژه ای را تکمیل و علت رای ندادن خود را توجیه کنند و چنانچه بهانه آنها قابل توجیه نبود از برخی حقوق محروم می شدند. این مکانیسم که بیانگر اهمیت مردم در انتخابات بود چنان شور و شعف و مسئولیتی در آحاد ملت ایجاد می کرد که شرکت در انتخابات را با دل و جان پی می گرفتند و وظیفه خود می دانستند.
محمد حسین بنی اسدی، دیپلمات بازنشسته و کارشناس سیاست خارجی در یادداشتی برای جماران نوشت: دور اول انتخابات ریاست جمهوری در کشور در حالی به پایان رسید که رویای محمدباقر قالیباف برای استقرار در پاستور را نقش بر آب کرد، روزنه ای از امید در دل اصلاح طلبان گشود و اردوگاه مقابل را با تزلزل و چند دستگی مواجه کرد. این در حالی است که شاید بتوان نکته مهم و درخود توجه این انتخابات را خاموشی 60 درصد از واجدان شرایط ( با عدم مشارکت ) دانست.
اصولاً «انتخابات» واژه و ترمی غربی است که خاستگاه آن در غرب است؛ آن هم بعد از شکسته شدن استخوانهای کلیسا و سر بر دار شدن دیکتاتور های اروپا و جایگزین شدن دموکراسی پارلمانی با مشخصه های چون تفکیک قوا، آزادی احزاب، آزادی رسانه و حاکم شدن مردم و نهادینه شدن قانون و.... به سایر نقاط جهان از جمله ایران سرایت کرد. نظام‌های سیاسی در کشورهای مختلف به منظور مشروعیت بخشیدن به حکومت خود به این نهاد (انتخابات) که گویای اراده مردم است متوسل شدند. البته کشورها در این وادی رنگ و بوی مورد نظر خود را به انتخابات چسباندند تا جایی که در برخی کشورها به شیر بی یال و دم و اشکم تبدیل شد که چنین شیری خدا هم نافرید تا چه رسد به رنسانس و اروپا.
انتخابات بدون تفکیک قوا، آزادی رسانه ، آزادی احزاب و سایر ساز و کارها از جمله کمیسیون مستقل انتخابات و غیره معنی حقیقی و واقعی خود را از دست می دهد و جز پوسته ای باقی نمی ماند. در نظام‌های دموکراتیک و دموکراسی پارلمانی محور، مانند هند انتخابات در حوزه های انتخاباتی با حضور نمایندگان احزاب و کاندیداهای مستقل به نحوی انجام می شود که انتخاب کننده و انتخاب شونده باید اهل حوزه یا برای مدتی در حوزه ساکن باشد به طوری که هر فرد برای انتخاب نمایندگان خود تنها در همان حوزه مشخص رأی می دهد. با همین روش است که انتخابات اخیر هند چند ماه طول کشید و آب از آب تکان نخورد، البته این راز در گرو تفکیک قوا، آزادی احزاب، آزادی رسانه ، وجود کمیسیون مستقل انتخابات و نهادینه شدن دموکراسی و ملزومات آن اس.
نمونه دیگر انتخابات در برزیل کشوری که تنها چند دهه است از زیر چکمه نظامیان خارج شده و دموکراسی را تجربه کرده، قابل مشاهده است. به یاد دارم سه دهه قبل که در برزیل شاهد انتخابات ریاست جمهوری بودم این کشور نوپای دموکراسی محور چنان برای رای مردم احترام قایل بود که بر اساس قانون، افرادی که موفق به انداختن رای خود به صندوق نمی شدند ملزم بودند فرم ویژه ای را تکمیل و علت رای ندادن خود را توجیه کنند و چنانچه بهانه آنها قابل توجیه نبود از برخی حقوق محروم می شدند. این مکانیسم که بیانگر اهمیت مردم در انتخابات بود چنان شور و شعف و مسئولیتی در آحاد ملت ایجاد می کرد که شرکت در انتخابات را با دل و جان پی می گرفتند و وظیفه خود می دانستند.
انتخابات در دیگر کشورهای دموکراتیک جهان در غرب و شرق نیز با پوشش های رسانه ای برای همه روشن و شفاف است و در واقع بیانگر اراده مردم آن کشورها است . در مقام آسیب شناسی انتخابات اخیر ایران چند نکته به ذهن می رسد:
۱- فقدان کمیسیون مستقل انتخابات
۲-عدم تفکیک قوا
۳-فقدان آزادی احزاب
۴-یکه تازی صدا و سیما و فقدان رسانه آزاد و مستقل
۵-اعمال نفوذ گروهای ذینفع و ذی‌نفوذ
۶-بی تفاوتی مردم، مردم به این نتیجه رسیده اند که رای آنها تاثیری در سرنوشتشان ندارد
۷-نارضایتی مردم از نظام و شکاف بین مردم و دولت
۸-نشنیدن مطالبات مردم و در نتیجه توسل به مقاومت منفی
۹-شفاف نبودن بودجه و مخارج انتخابات از جیب مردم و بیت المال
۱۰-انصراف کاندیداها با زد و بند های قبیله ای و غیر اخلاقی
غیره و غیره. برای آسیب شناسی انتخابات در ایران می توان موارد زیادی را بر شمرد و رفع این نواقص مستلزم اراده دولتی ملی محور برای اصلاح قانون انتخابات است در غیر این صورت در بر همین پاشنه ناقص همچنان خواهد چرخید.
سخن آخر، اکنون ایران در برهه‌ای حساس قرار گرفته از یک طرف آقای پزشکیان امکان استقرار در پاستور را پیدا کرده که این امر بستگی به اولا سلامت انتخابات و ثانیا مشارکت گسترده مردم به ویژه قشر ۶۰ در صدی خاموش دارد. البته دیدگاهی دایر بر اینکه هسته سخت قدرت تشکیلات یک دست خود را به هر قیمتی حفظ خواهد کرد و به فرض اراده مردم در انتخاب آقای پزشکیان چنان عرصه را بر وی تنگ کند و کاسه و کوزه های۴۵ ساله را را به سر ایشان و اصلاح طلبان خراب کند که فرصتی برای پرداختن به مطالبات مردم را نداشته باشد، مطرح است. این واقعیت وظیفه آقای پزشکیان را به حدی سنگین می کند که از هم اکنون باید روش آقای خاتمی و روحانی به عنوان تدارکات چی را فراموش کند و خود را در قبال رای مردم مسئول و متعهد بداند و بر مطالبات مردم در مواد قانون اساسی از جمله رفتارهای داخلی با مردم، توازن در سیاستهای منطقه ای و جهانی و تعامل با نهادهای اقتصادی جهان و رفع تحریم ها و... به هر قیمتی تاکید و نامی جاودانه از خود برجای گذارد.
در این برهه حساس مردم ایران آخرین شانس خود برای تداوم انتخابات را در بوته آزمایش دارند،. در غیر این صورت رقیب که هیچ اعتقادی به دموکراسی، قانون، حقوق اساسی، حقوق شهروندی، تحزب، آزادی رسانه و سایر ارزشهای مدرن؛ تعامل متوازن با منطقه و جهان و نهادهای اقتصادی بین‌المللی و غیره ندارد در نهایت بیعت را جانشین انتخابات و عصر حاضر را به ارتجاعی تاریک مبدل سازد که نه از تاک نشان ماند و نه تاک نشان.
