جماران، حسین سلطانزاده: رحمتالله رئوف از سال وارد سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی شد. سازمانی که زیر مجموعه وزارت ارشاد، و به عنوان معاونت زیارتی و سیاحتی فعالیت می کرد. او در آن سال ها با رییس سازمان، دکتر وهاجی همکاری می کرد و اکنون نیز از مدیرکلان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است.
گفت و گوی خبرنگار جماران با رئوف در ادامه گفت و گوهای تاریخ شفاهی دولت دهه 60 انجام گرفته است. رئوف در این گفت و گو مدیریت بحران و تلاش های انجام گرفته برای حفظ این صنعت را در نخستین سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی توضیح می دهد.
در پی متن کامل گفت و گوی جماران با وی را میخوانید.
موضوعی که در سال های رییس جمهوری آیت الله هاشمی رخ داد؛ برخورد با تعدادی از توریست های خارجی در اصفهان بود. جزییات آن دقیقا چه بود؟
بعد از جنگ، آقای رفسنجانی، تشکیلاتی را در بنیاد مستضعفان با نام "آیتو" راه اندازی کرده بود که توانست اولین گروه گردشگر را به پس از جنگ وارد ایران کند. این کار هم با این هدف انجام شد تا خارجی ها دیگر از ایران نترسند و وارد ایران شوند. این خارجی ها وارد اصفهان شدند، و در اصفهان بود که یک گروهی به نام کاوه به آنها حمله کرد.
این تعرضات در اوایل انقلاب هم بود؟
نه خیر. اوایل انقلاب هیچ تعرضی به هیچ گردشگر خارجی نشد. مردم حتی پیش از انقلاب به نظامیان که تیراندازی می کردند، گل دادند. فرمایشات حضرت امام طوری بود که این موارد را من که ندیدیم و نشنیدم.
آیا طرز فکری در حکومت آن زمان وجود داشت که باید به گردشگر خارجی حمله کرد؟
هرگز چنین چیزی وجود نداشت.
هیچ نشانه ای از امام خمینی در آن زمان وجود داشت که با گردشگری مخالفتی داشته باشند؟
خیر. هیچ گاه نشنیدم مسوولان ما به خصوص حضرت امام، موضع گیری منفی ای در این باره داشته باشند. فضایی که به دلیل جنگ ایجاد شده بود و تحرکاتی که گروهکهای مخالف نظام داشتند باعث شد، کشور امنیتی شود. در این زمان بود که گردشگر خارجی نیز که همواره به دنبال فضای امن می گردد، از تصمیم برای حضور در ایران منصرف شد. در واقع این فضای امنیتی بود که باعث شد این جو علیه کشور درست شود. همین الان هم در خیلی از کشورهایی که با ما عناد دارند، نام ایران را در لیست سیاه گردشگری خود قرار داده اند و می گویند که ایران امن نیست. البته با روی کار آمدند آقای روحانی و سیاستهایی که دولت جدید در پیش گرفته، این فضا در حال متعادل شدن است.
سیاستی در کشور وجود داشت که رکود گردشگری را دنبال می کرد یا شرایط زمینه ساز این موضوع شد؟
شرایط جنگ و انقلاب بود که باعث شد کشور به این سمت برود و در نهایت گردشگر کمتر به ایران بیاید. ما همه امام را می شناسیم و در هیچ جا ندیدیم که ایشان گفته باشند به کسی یا جایی تعرضی کنید. هرگز چنین چیزی در مورد امام وجود ندارد. در واقع رکود صنعت گردشگری اصلا ربطی به ماهیت انقلاب اسلامی و یا دیدگاه های امام خمینی درباره گردشگران نداشت.
از قضا چه بسا اگر گروهک ها درگیری و ناامنی ایجاد نکرده بودند و جنگی اتفاق نمی افتاد، انقلاب پتانسیل بسیار خوبی برای معرفی و رشد صنعت گردشگری بود. اگر کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی در شرایط ثبات و امنیت بود، خیلی ها علاقه داشتند تا بیایند ببیند شرایط جدید ایران چطور شده و در واقع آثار تحولات را ببینند و خود این موضوع می توانست باعث رشد صنعت گردشگری شود. اما هنگامی که خود گردشگران به دنبال جنگ و درگیری های گروهک ها ناامنی را احساس کردند؛ نیامدند.
سازمان در آن دوران چگونه برای مدیریت این بحران عمل کرد؟
سازمان در آن شرایط به دنبال این بود؛ امکانی که را که در اختیارش قرار دارد؛ نگهداری و حفظ کند. در آن فضا گردشگری به ایران نمی آمد. تعداد زیادی از مشتریان این واحدها متخصصان و مستشاران خارجی بودند که از کشور خارج شده بودند. در آن دوران هدف اصلی ما این بود که مالکیتمان را در این واحدها تثبیت کنیم.
چه راه حلی برای حفظ این صنعت و مدیریت این بحران در پیش گرفتید؟
من به خاطر دارم آن زمان که آقای بهروز ماکویی، معاون سازمان و عضو هیات مدیره سازمان بود، در مدت کوتاهی و در یک سفری کل کشور را دور زد، و اکثر مهمان سراها را تعطیل کرد. این مهمانسراها، پیش از انقلاب به عنوان سازمان جلب سیاحان کار و فعالیت می کردند و یک سازمان بسیار با حساب و کتابی بود و طوری برنامه ریزی شده بود که به گردشگران داخلی و خارجی سرویس می داد و موقعیت محلی آن را خوب انتخاب کرده بودند و مکان سنجی ایده آلی داشتند، امکانات بسیار عالی هم داشت، به طوری که امروز هم ما هنوز در برخی تاسیسات گردشگری مان از این امکانات بی بهره هستیم. پرسنل کاملا مجرب و آموزش دیده و کارآمدی را نیز در اختیار داشت.این ها وابسته به وزارت فرهنگ و هنر آن زمان بودند که بعدها در جمهوری اسلامی به وزارت ارشاد تغییر نام پیدا کرد.
بعدها دولت به استناد اینکه به سازمان تامین اجتماعی بدهکار است این مراکز را به شستا واگذار کردد و تعدادی از آن ها هنوز در اختیار بخشهایی است که واگذار نشده است. یعنی جزو مطالبات سازمان ایرانگردی و جهانگردی و شرکت تصفیه است که مسوول این کار بوده، الان این شرکت مشکلات حقوقی دارد و دنبال رفع حقوقی این موانع برای واگذاری آن است. که از آن جمله می توان به مهمانسرای کرمان اشاره کرد.
وضعیت آنها اکنون در چه مرحله ای است؟
دوستان حقوقی سازمان اکنون در حال مذاکره اند تا این مراکز را باز پس بگیرند، چرا که آنها به نوعی این مراکز را غصب کرده اند. البته بخشی از آنها هم با پرداخت پول، مالک این مراکز شدند. اکنون هم با تغییراتی که ایجاد شده، کسی هنوز دنبال نکرده و امیدواریم تلاش دفتر حقوقی سازمان و شرکت تصفیه برای بازپسگیری این مطالبات نتیجه دهد.
چه استلالی زمینه تعطیلی آن مهمانسراها را فراهم کرد؟
در هر کدام از این مهمانسراها تعداد زیادی پرسنل فعالیت میکرد. هر کدام از این واحدها، تعداد زیادی ملزومات لازم داشت و این ها همه مانده بود و هیچ حساب و کتابی نداشت. من 170 تا از این واحدها را بازرسی کردم و حساب و کتاب و مستند سازی اموال آن ها را انجام دادم. این مراکز بودن حساب و کتاب رها شده بود.
این که شما اموال را مستند کردید، قابل تقدیر است. اما چرا راه حل تعطیلی؟ علت اصلی تعداد پرسنل و مخارج نگهداری بالا بود یا نبود گردشگر بود؟
هم مراجعه کننده نداشتند و هم اینکه مخارج نگهداری آن زیاد بود. همه این واحدها مملو بود از پرسنلی که باید حقوقشان هر ماه پرداخت می شد. زیرا تازه انقلاب کرده بودیم. به هرحال شرایط هم مثل الان نبود که بگوییم یک نفر به جای 10 نفر کار کند، در آن زمان شرایط متفاوت بود و هر کسی، مسوول کاری بود. چون حجم زیادی پرسنل داشتند و این وضعیت که به لحاظ اقتصادی، نگهداری و اداره کردن آن، به سازمان و دولت صدمه می زد. در صنعت گردشگری برخی مواقع باید هزینه کرد تا باعث حضور گردشگر شود، در آن زمان و زمان جنگ، دولت پولی نداشت که بخواهد هزینه کند. و مثلا ملحفه بشورد و غذا بپزد و هیچ کسی هم نیاید و فردا هم باز این رویه ادامه پیدا کند. ضمن این که اولویت اول کشور ما جنگ بود. دفاع از کشور از همه چیز مهمتر بود. امکانات کشور به لحاظ مسایل اقتصادی این اجازه را نمی داد که در این بخش کاری کرد. بالاخره در آن دوران، تعدادی از همین مهمانسراها در اختیار نهادهای انقلابی همچون سپاه و جهاد قرار گرفت و بعضا بخش های دیگر آن را تصرف کردند.
