آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در کنار فعالیت‌های سیاسی خود همواره در زمینه نگارش خاطرات و کتاب هم فعال بود به طوری‌که آثار مکتوب متعددی از خود به جا گذاشته است.
به گزارش جماران ، یکی از عادت‌های آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی که شامگاه ۱۹ دی‌ماه در سن ۸۲ سالگی از دنیا رفت نوشتن خاطرات خود به صورت روزنوشت بود. هاشمی از اول فروردین سال ۶۰، هر روز در یک صفحه از سررسید همان سال یادداشت‌هایی درباره کارهای شخصی و حوادث مهم داخلی و خارجی نوشته است؛ کاری که سال‌ها آن را ادامه داد.
در ادامه نگاهی داریم به آثار به‌جامانده از آیت‌الله هاشمی رفسنجانی که در قالب کتاب‌های خاطرات او و آثار دیگری منتشر شده‌اند.
«دوران مبارزه» (مقطع تولد تا پیروزی انقلاب اسلامی)؛ این نوشته اولین کتاب از سری کتاب‌های خاطرات هاشمی رفسنجانی است که مربوط به خاطرات قبل از انقلاب اسلامی او یعنی از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۵۷ است. کتاب دو جلد دارد که جلد دوم آن به انتشار اسناد ساواک و سایر تصاویر و مدرک‌ها اختصاص یافته است.
«انقلاب و پیروزی» (مقطع سال ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸)؛ این کتاب کارنامه و خاطرات سال‌های ۱۳۵۷ و ۱۳۵۸ است و به مقطع مهم پیروزی انقلاب می‌پردازد.
«انقلاب در بحران» (۱۳۵۹)؛ در مقدمه کتاب آمده است: "سال ۱۳۵۹ در تاریخ انقلاب اسلامی از سال‌های بسیار مهم و قابل توجه در تحولات بعدی انقلاب، محسوب می‌شود. آغاز به کار مجلس شورای اسلامی، تشکیل دولت شهید رجایی و آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، در کنار چالش‌های سیاسی ناشی از اختلافات درونی مسئولان نظام، رویدادهای مربوط به این سال را از سال‌های دیگر ممتازتر ساخته است". در کتاب علاوه بر متن خاطرات و تعدادی از عکس‌ها و اسناد مرتبط، روزشمار وقایع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۹ نیز درج شده است.
«عبور از بحران» (۱۳۶۰)؛ خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از رویدادهای سال ۱۳۶۰ در قالب یادداشت‌های روزانه به چاپ رسیده است. این خاطرات افزون بر آن‌که یکی از کامل‌ترین وقایع‌نامه‌های سال‌های اخیر تلقی می‌شود، به دلیل قرار داشتن نویسنده در متن حوادث و ثبت روزانه آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است .توضیحات لازم درباره اوضاع و احوال موضوع یا زمان ذکرشده در زیرنویس‌ها آمده است. کتاب با تصاویر متعددی از نویسنده و دیگر شخصیت‌های سیاسی مرتبط با حوادث و وقایع کتاب همراه است.
«پس از بحران» (۱۳۶۱)؛ هاشمی در سال ۱۳۶۱ علاوه بر ریاست مجلس شورای اسلامی، نمایندگی حضرت امام (ره) در شورای عالی دفاع را عهده‌دار بود و در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاست‌های کلان کشور نقش مهم و تاثیرگذاری داشت. تداوم جنگ تحمیلی، فتح‌المبین، آزادسازی نهایی خرمشهر، عملیات رمضان و والفجر مقدماتی، فرماندهی واحد در جنگ اشغال لبنان توسط اسراییل، اجلاس فاس، تاسیس مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، کنفرانس غیرمتعهدها و سفر به هندوستان، کشف کودتا توسط صادق قطب‌زاده، برنامه پنج‌ساله، تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی، فرمان هشت‌ماده‌ای امام، و تاسیس نهاد تشخیص مصلحت نظام از جمله رویدادهایی است که در این خاطرات از آن‌ها سخن می‌رود.
«آرامش و چالش» (۱۳۶۲)؛ هاشمی رفسنجانی در این سال علاوه بر وظایف رسمی خود در مقام ریاست مجلس شورای اسلامی و تلاش‌ها و فعالیت‌های گسترده در پشت صحنه سیاست، مسئولیت‌های جدیدی را نیز پذیرا می‌شود که از آن جمله‌اند عضویت در شورای سیاست‌گذاری صداوسیما، فرماندهی عملیات جنگ و … .
«به سوی سرنوشت» (۱۳۶۳)؛ این کتاب چهارمین کتاب از مجموعه خاطرات هاشمی رفسنجانی است که به صورت روزنوشت تنظیم شده است و به دلیل آن‌که در زمان وقوع حوادث نگاشته شده است، ارزش تاریخی و اسنادی بسیاری دارد؛ به دلیل آن‌که هاشمی رفسنجانی در آن دوره نیز در سمت‌های حساسی چون ریاست مجلس شورای اسلامی، امامت موقت جمعه تهران و جانشینی فرمانده کل قوا بود و نیز در سری‌ترین نشست‌های نظام حضور داشت و از روند تصمیم‌گیری برخی از مهم‌ترین حوادث آن دوران اطلاعات داشت. در سال ۶۳ رخدادهای مهمی چون ادامه جنگ تحمیلی به وقوع پیوست و هاشمی در این خاطرات از برخی دیگر از رخدادها هم سخن به میان می‌آورد. در کتاب «به سوی سرنوشت» چند نامه تاریخی برای نخستین‌بار به چاپ رسیده است.
«امید و دلواپسی» (۱۳۶۴)؛ جلد چهارم از مجموعه کارنامه و خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است که به یادداشت‌های روزانه او در سال ۶۴۴ اختصاص دارد. در بخشی از مقدمه کتاب آمده است: "مانند چند سال گذشته در سال ۱۳۶۴ نیز مسأله اول کشورمان، دفاع مقدس بود و مسائل دیگر، حتی انتخابات ریاست‌جمهوری و تشکیل کابینه – که بسیار هم پرماجرا بود – تحت‌الشعاع جنگ قرار داشت. در پایان این سال، با عبور نیروهای ما از اروند و تصرف شهر فاو و نزدیک شدن به خاک کویت، شرایط کاملا جدید و حساسی در منطقه و جهان به وجود آمد؛ اما در طول سال، «امید» و «دلواپسی» بر کشور حاکم بود؛ امید به خاطر مطرح بودن عملیات سرنوشت‌ساز و دلواپسی به خاطر مسلح و مجاز شدن عراق به امکانات انجام شرارت علیه مراکز غیرنظامی و کشتی‌های حمل و نقل در خلیج فارس که تقریبا در سراسر سال به طور متناوب ادامه داشت."
«اوج دفاع» (۱۳۶۵)؛ این اثر به خاطرات آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در دوران مبارزه، در بحران، عبور از بحران، آرامش و چالش، امید و دلواپسی و خاطرات یک سال اختصاص دارد. از فرازهای مهم این روزنوشت‌ها روایت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از خط مقدم جبهه و عملیات کربلای ۵ است که شخص هاشمی به دلیل داشتن سمت فرماندهی جنگ از سوی امام بیش از ۱۰ بار شخصا در عملیات‌های مختلف حضور مستقیم و چهره به چهره داشت.
«دفاع و سیاست» (۱۳۶۶)؛ یکی از مهم‌ترین بخش‌ها شامل گفت‌وگوهای خصوصی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، فرمانده وقت جنگ با خاویر پرز دکوئیار، دبیر کل وقت سازمان ملل متحد و گزارش این مذاکره به شورای امنیت در سال ۱۳۶۶ است.
«پایان دفاع، آغاز بازسازی» (۱۳۶۷)؛ این کتاب مذاکرات و مشورت‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، به عنوان جانشین وقت فرمانده کل قوا و فرمانده عالی جنگ، با امام خمینی (ره)، فرماندهان و سران سه قوه درباره پذیرش قطعنامه ۵۹۸ در سال ۱۳۶۷ را دربر دارد.
«بازسازی و سازندگی» (۱۳۶۸)؛ این کتاب به خاطرات رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام از سال ۱۳۶۸ اختصاص دارد که در آن اکبر هاشمی رفسنجانی، موضوع‌هایی مانند مقدمات آزادسازی اسرای جنگ، رحلت بنیانگذار انقلاب اسلامی و انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی توسط مجلس خبرگان و دیگر تحولات آن سال را شرح داده است.
«اعتدال و پیروزی» (۱۳۶۹)؛ این کتاب سال اول دوره نخست ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی را در بر می‌گیرد. در این کتاب به حمله عراق به کویت اشاره شده و همچنین نامه‌نگاری‌های انجام‌شده بین آیت‌الله هاشمی رفسنجانی و صدام در سال ۱۳۶۹ که تعداد آن‌ها به ۱۲ عدد می‌رسد موضوع مهم دیگری است و همین سیاست که منجر به آزادسازی اسیران ایرانی شد در این کتاب وجود دارد.
«سازندگی و شکوفایی» (۱۳۷۰)؛ دومین سال ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است و نتایج اولیه سیاست‌های بهبود وضعیت اقتصادی و بازسازی کشور به تدریج در حال پدیدار شدن است. مانیفست سیاسی جمهوری اسلامی در سخنرانی آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در نشست سران سازمان کنفرانس اسلامی در داکار سنگال، واختلاف میان جناح‌های سیاسی با تفسیر شورای نگهبان از نظارت خود بر انتخابات به عنوان «نظارت استصوابی» از مباحث کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۷۰ است.
«رونق سازندگی» (۱۳۷۱)؛ در کتاب خاطرات سال ۱۳۷۱، موارد مربوط به ردصلاحیت‌ها و تلاش آیت‌الله هاشمی برای کاهش تنش میان جناح‌های سیاسی آورده شده است. همچنین به فضای تلاش و بازسازی در اقصا نقاط کشور پرداخته شده است.
«صلابت سازندگی» (۱۳۷۲)؛ این کتاب به موضوعاتی همچون انتخابات ریاست‌جمهوری، ماجرای ترور ۱۲ بهمن ۷۲۲ و دیپلماسی دولت سازندگی برای حل مسائل و مشکلات منطقه‌ای و بین‌المللی پرداخته است.
«هاشمی در سال ۸۸»؛ این کتاب گزارشی جامع از مواضع هاشمی رفسنجانی از ابتدای فروردین ۱۳۸۸ تا پایان اسفندماه این سال است.
کتاب در پنج بخش تنظیم شده است. بخش اول به گزارش مواضع هاشمی در مرزبندی با دشمن و نفی اقدام‌های ساختارشکنانه اختصاص یافته است. بخش دوم به تبیین مواضع وی در برابر یک جریان از مجموعه جریان‌های اصول‌گرا اختصاص یافته است. در بخش سوم به هشدارهای هاشمی در سال ۸۸ پرداخته شده است. بخش چهارم، راهکارهای وی برای برون‌رفت از وضعیت نامطلوب این سال را گزارش کرده است. فصل پنجم نیز به گزارش چند چالش مرتبط با او (از جمله علت نگارش نامه به مقام معظم رهبری، پایان حضورش به عنوان امام‌جمعه موقت تهران، مسائل مرتبط با خانواده هاشمی و…) اختصاص یافته است.
«آزاداندیشی اسلامی و روشنفکری دینی»؛ کتابی است از اکبر هاشمی رفسنجانی و گردآورنده آن یاسر هاشمی است که در ۱۶۹ صفحه توسط انتشارات دفتر نشر معارف انقلاب در سال ۱۳۹۳۳ به چاپ رسیده است.
«در آینه» (چهار گفت‌وگوی صریح و صمیمی با آیت‌الله هاشمی رفسنجانی)؛ کتابی است از اکبر هاشمی رفسنجانی و غلامعلی رجایی (مصاحبه‌گر) که در ۱۸۴۴ صفحه توسط انتشارات کویر در سال ۱۳۹۵ به چاپ رسیده است. موضوع اصلی این کتاب سیاستمداران است. کتاب حاصل چهار گفت‌وگوی شفاهی غلامعلی رجایی، استاد دانشگاه در رشته تاریخ و مشاور آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با وی است. پرسش‌های بی‌شمار و بسیار جزئی رجایی، کندوکاوی تازه در زندگی شخصی آیت‌الله هاشمی است. این سوال‌ها صریح و مبتنی بر زوایای ناگفته یا کمتر گفته‌شده از هشت دهه زندگی خصوصی و مسئولیت‌های اجتماعی هاشمی رفسنجانی است. از آیت‌الله هاشمی در این مصاحبه‌ها درباره موضوعات مختلفی اعم از تبار و خاندان، دوره نوجوانی، مهاجرت به قم، شرح یک روز کاری و یک روز تعطیل و برخی مطالب ویژه شخصی پرسیده شده است.
«هاشمی بدون روتوش»؛ کتابی است که در ۳۱۵ صفحه توسط انتشارات روزنه در سال ۱۳۹۳ به چاپ رسیده است. این کتاب از اکبر هاشمی (مصاحبه‌شونده)، صادق‌زیباکلام (مصاحبه‌گر) و فرشته السادات اتفاق‌فر (مصاحبه‌گر) است. در کتاب «هاشمی بدون روتوش» که مجموعه مصاحبه‌های دکتر زیباکلام و یکی از شاگردان اوست، سوال‌ها صریح و پاسخ‌ها به دور از کلی‌گویی است. پرسش‌هایی در خصوص گذشته هاشمی و خانواده‌اش، این‌که اساساً چه کسی بوده، شایعاتی که در خصوص ثروت و فعالیت‌های تجاری منسوبین او مطرح است، رابطه نزدیک و علاقه عجیب مرحوم امام خمینی (ره) به او، مبارزات او قبل از انقلاب، طرح مسئله ولایت فقیه پس از انقلاب، تداوم جنگ بعد از فتح خرمشهر، قتل‌های زنجیره‌ای، دوم خرداد و… مسائلی است که در این کتاب مطرح می‌شود.
«امیرکبیر قهرمان مبارزه با استعمار» و «سر گذشت فلسطین» از دیگر کتاب‌های آیت‌الله هاشمی رفسنجانی است که قبل از انقلاب منتشر شده است.
منبع:ایسنا
