محله خوشنام امروز و دهکده خوش آب‌وهوای دیروز شمیران، این روزها باز محور برنامه‌های مدیریت شهری قرار گرفته است. جماران، یا به قول قدما «جاموران» سابقه دیرینی دارد. با توجه به وجود راویان حدیث جامورانی، قدمت این سرزمین دست‌کم به دوران حیات امامان معصوم بازمی‌گردد.
جماران جزو محلات و پهنه‌های برخوردار به لحاظ وجود باغ‌ها و منابع طبیعی به شمار می‌رود، اما در کنار تمام ویژگی‌های طبیعی و تاریخی این محله، جماران نام بلندش را مدیون نفس‌ها و قدم‌های امام خمینی (ره) در این پهنه است.
سکنی گزیدن امام خمینی (ره) پس از انقلاب اسلامی در محله جماران، به دلیل ضرورت حضور در شرایط مساعد آب‌وهوایی برای بنیانگذار انقلاب اسلامی به دستور پزشک ایشان صورت گرفت. امام خمینی(ره) هشت سال از عمر شریف خود را در خانه کوچکی در محله جماران سپری و از آنجا فراز و نشیب‌های بسیاری را مدیریت کرده و تحولات چشمگیری در دوران انقلاب و دفاع مقدس رقم زدند. بیت امام خمینی (ره) امروز، میعادگاه بسیاری از ایرانیان و دل‌بستگان انقلاب اسلامی از همه کشورهای اسلامی است.
احمد مسجد جامعی ،عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگویی، با اشاره به اینکه جماران از یک محله معمولی در تهران، با حضور و اقامت امام راحل(ره) شهرتی جهانی یافت، افزود: نام جماران امروز در بسیاری از دانش‌نامه‌هایی که به شهرها، تاریخ و سیاست می‌پردازند، ثبت شده است و در این میان، ساماندهی و حفظ بافت تاریخی این پهنه از سوی مدیریت شهری یک ضرورت است.
وی با اشاره به مصوبات شورای شهر تهران در این باره، خاطرنشان کرد: در سال 87 و همزمان با سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، شورای شهر دو مصوبه گذراند که پشتوانه حقوقی حفظ و ساماندهی پهنه جماران به شمار می‌رود.
به گفته وی، یکی از این مصوبات ناظر بر الزام شهرداری تهران به احیا، بازسازی و حفاظت آثار و بناها و اماکن انقلاب اسلامی است که در ذیل آن، مطالعه، ساماندهی و حفظ بافت طبیعی، فرهنگی، تاریخی و اجتماعی پهنه جماران شامل محله جماران و محدوده‌های پیرامونی آن، توصیه شده است.
مسجد جامعی با بیان اینکه مصوبه دیگری نیز مبنی بر الزام شهرداری تهران به ترویج آثار و اندیشه‌های بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در سال 87 به تصویب رسیده است، توضیح داد: مطالعه، ساماندهی، بازپیرایی و بازسازی بهینه محله جماران از تکالیفی است که این مصوبه مجددا بر آن تاکید کرده و اجرای آن را بر عهده شهرداری گذاشته است.
وی ادامه داد: متعاقب این موضوع مطالعاتی آغاز و طرح "ساماندهی و بهسازی محله تاریخی، فرهنگی، طبیعی محله جماران" تهیه و اخیرا در کمیته‌های تخصصی نهایی شده است.
به گفته مسجد جامعی، اصلاح نکردن معابر اصلی و فرعی محله جماران، کمبود فضاهای خدماتی و پارکینگ برای ساکنان و مراجعه‌کنندگان، کمبود خدمات شهری، بی‌توجهی به فضای سبز و درختان کهن سطح محله و بالاخره معطل ماندن طرح‌های مصوب شورای شهر از مشکلات فعلی محله جماران به شمار می‌رود.
تاثیر منفی مدیریت‌های متعدد، مانع اجرای مصوبات مربوط به جماران
افرادی در جماران ساخت‌وساز می‌کنند که شهرداری هم نمی‌تواند نام آنها را بازگو کند!
عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران، تاثیر منفی مدیریت‌های متعدد را یکی از موانع اجرای مصوبات مربوط به ساماندهی بافت تاریخی جماران دانست.
مسجد جامعی با اشاره به حضور نهادها و برخی صاحبان قدرت و ثروت در جماران به ایسنا، گفت: بخشی از اماکن و ظرفیت‌های ناب این محله در اختیار کسانی است که قدرتمند، با نفوذ و در عین حال ناشناس هستند و همین موضوع تصمیم‌گیری برای محله جماران و عملیاتی شدن مصوبات را دشوار کرده است.
وی از ساخت‌وسازهایی در جماران سخن گفت که مسوولان شهرداری منطقه اذعان می‌کنند که نمی‌توانند نام آنها را بازگو کنند!
مسجد جامعی از بیت امام خمینی (ره) یاد کرد و افزود: برآیند جلساتی که در کمیته مربوط به ساماندهی جماران در شهرداری تهران برگزار می‌شود، این است که هیچ مشکلی با این بزرگواران وجود ندارد و ایشان بر توجه به منافع مردم تاکید دارند.
به گفته مسجدجامعی، دیگر گروه ذی‌نفع در محله جماران، شهروندان و اهالی این محله هستند که باید با استفاده از ظرفیت شورایاری‌ها، تلاش شده نظرات این گروه در تصمیم‌گیری‌ها بیشتر لحاظ شود و با توجه به مطالعات محیطی، اجتماعی و حقوقی، مسائل و مشکلات مبتلابه آنها در دستور کار قرار گیرد.
وی یکی از عللی که موجب شده سال‌ها کسی نتواند آنگونه که شایسته است، در جماران کار کند، پیچیدگی‌های ناشی از حضور این گروه‌های مختلف و تضاد منافع آنها عنوان کرد و گفت: با پول و زور نباید در جماران کاری انجام شود، بلکه باید در فضای همدلانه امور مربوط به احیا و توسعه این محله را پیش برد.
اجرای طرح ساماندهی بافت جماران، لنگ تملک 33 پلاک!
رفع معارضان ملکی شاید یکی از تکراری‌ترین دلایل تاخیر در اجرای این پروژه‌هاست و طرح ساماندهی بافت تاریخی جماران نیز، از آن مستثنی نیست.
مسجدجامعی یکی دیگر از دلایل تاخیر در اجرای طرح ساماندهی بافت تاریخی جماران را تملک اراضی معارض عنوان کرد و گفت: اجرای این طرح لنگ تملک 33 پلاک در جماران است و شهرداری نگران بوده است که با آغاز اجرای این طرح، قیمت املاک افزایش یابد.
وی البته این اظهارات را قانع کننده ندانست و گفت: تملک 33 پلاک در مقایسه با رفع معارض‌هایی که در پروژه‌های دیگر انجام می‌شود، کار دشواری به نظر نمی‌رسد.
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به چالش‌هایی که برای ساماندهی بافت تاریخی جماران وجود دارد، به توضیح اقداماتی که در سالیان گذشته در این محله انجام شده است پرداخت و گفت: به عنوان مثال، مسجدی در این محله بنا شد که از آن به عنوان «مسجد جامع جماران» یاد می‌شود در حالی که هیچ‌یک از ویژگی‌های مساجد جامع و ترکیب‌بندی آنها و همخوانی با فضای سنتی جماران ندارد.
مسجدجامعی همچنین، به وجود "درختان چنار" کهن با قدمت چند صد ساله در محله و باغ‌های باقی‌مانده جماران که میراث طبیعی تهران نیز به شمار می‌رود، اشاره کرد و گفت: حریم برخی از این درختان رعایت نشده و اطراف آن با سیمان محصور شده است.
وی از چند درخت کهن چنار در جماران یاد کرد که برخی از آنها در اطراف مسجد جامع فعلی قرار گرفته و بعضا آسیب دیده است.
این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه یکی از این درختان کهن به نام «زیارتک» معروف است، اظهار کرد: یکی دیگر از درختان کهن این محله محصور در دیوار و در کنار در اصلی مسجد جامع جماران است که باید برای نگهداری آن تدبیری فوری اندیشیده شود.
وی خاطرنشان کرد: در حالی که چنین درختانی اغلب به فضاهای عمومی و محل تجمع مردم تبدیل و نوعی جاذبه محسوب می‌شود، اما در جماران برخی از این قبیل فضاها کور شده است.
برخی از قنات‌های جماران از بین رفته است
مسجدجامعی در ادامه این گفت‌وگو ، با اشاره به وجود چندین قنات در جماران، گفت: برخی از این قنات‌ها از بین رفته است، اما در مورد قنات‌های باقی‌مانده باید با برداشت سرپوش از مسیر آب قنات، به نوعی از ظرفیت در فضای جماران استفاده مطلوب و زمینه احداث باغ ایرانی فراهم شود.
به گزارش ایسنا، علی‌رغم وجود مصوبات قانونی پشتوانه اجرای طرح ساماندهی بافت تاریخی جماران، همسایگان امام خمینی (ره) تاکنون شاهد اقدامات عملیاتی اساسی برای بهبود وضعیت محله خود نبوده‌اند. جمارانی‌ها برابر مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی، محدودیت‌هایی برای ساخت‌وساز دارند که مانع توسعه محله شده است؛ اما عده‌ای در جماران بدون هیچ مانعی اقدام به بلندمرتبه‌سازی می‌کنند که هویت آنها برای اهالی این محله ناشناخته است. جمارانی‌ها اگرچه بیش از هر کس دیگری نسبت به حفظ و حراست از میراث ارزشمند و ماندگار این محله که ناشی از حضور امام راحل (ره) در این محله است، دغدغه دارند؛ اما از یک‌سو خواهان منظور شدن حقوق شهروندی خود نیز، هستند. هرچند که مردم محله جماران، به همسایگی خود با بنیانگذار انقلاب اسلامی می‌بالند و به همین خاطر در برابر همه محدودیت‌هایی که در ساخت‌وساز و تردد و دیگر شئون زندگی خود داشته‌اند، همواره صبوری پیشه کرده‌اند؛ اما آنطور که مسجدجامعی گفته است، در طرح جدید ساماندهی بافت محله جماران قرار است که برای این موضوعات نیز چاره اندیشی شود.
مسجدجامعی در رابطه با ضرورت توسعه محله جماران در عین حفظ میراث و بافت این محله، به ایسنا گفت: از مشاور پروژه ساماندهی بافت تاریخی جماران خواسته شده که ضمن حفظ ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی، اقداماتی برای افزایش سطح درآمد و بهره‌مندی بیشتر از املاک و سابقه فرهنگی، تاریخی آن برای اهالی محله صورت گیرد. به عبارت دیگر، اجرای طرح ساماندهی بافت جماران نباید موجب عدم‌النفع برای اهالی شود. کما اینکه در همه کشورها، بافت‌های تاریخی جزو بافت مرغوب و گران‌قیمت شهر به شمار می‌رود.
ضرورت گسترش فضاهای عمومی محله جماران
مسجدجامعی در ادامه گفت‌وگوی خود با ایسنا، بر ضرورت گسترش فضاهای عمومی و تسهیل تردد در محله جماران تاکید کرد و گفت: بخشی از فضاها نظیر حسینیه قدیمی جماران یا تکیه بالا که محل ملاقات‌های امام خمینی (ره) بود، "باغ مرحوم خسروشاهی" و "باغ امیرسلیمانی" به عنوان فضای عمومی تلقی می‌شود که باید حفظ شود، اما بخشی از فضاهای دیگر این محله نیز، نظیر "باغ زاهدی"
(یاسر) ظرفیت تبدیل به فضای عمومی را دارد.
به گفته وی، شماری از باغ‌های محله جماران در تصرف نهادهاست که ظرفیت تبدیل به فضاهای عمومی را دارد که در طرح جدید ساماندهی محله جماران، تلاش می‌شود از این ظرفیت استفاده شود تا اهالی و دیگر شهروندان از مزایای آن برخوردار شوند.
این عضو شورای شهر تهران اعتقاد دارد که محله جماران به‌ویژه به دلیل حفظ بافت تاریخی و رفت‌وآمد گسترده به این محله، ظرفیت تاسیس موزه‌ها و باغ‌موزه‌های متعددی در حوزه انقلاب اسلامی، مردم‌شناسی و طبیعی و نیز ایجاد تاسیسات و مجتمع‌های خدماتی، فرهنگی، ورزشی و تجاری را دارد و این ویژگی، محله جماران را از بسیاری محلات دیگر پایتخت متمایز می‌کند.
مسجدجامعی با بیان اینکه محله جماران در پیوست با محله‌ها و روستاهای باقی‌مانده اطراف از قبیل امام‌زاده قاسم، باغ ملک، قبرستان تاریخی ظهیرالدوله و کاخ‌موزه سعدآباد، تپه نورالشهدا و مسیرهای گوناگون کوهنوردی، ظرفیت تبدیل به یک پهنه بزرگ گردشگری در تهران را دارد، از انجام مطالعاتی در خصوص راه‌اندازی موزه فضای باز در این قبیل محلات خبر داد که در قالب آن، نمونه روستاهای تهرانی بازسازی شود.
وی با بیان اینکه کشور ایران از اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است، عنوان کرد: طرحی در دست مطالعه است که بر اساس آن، این اقلیم‌های گوناگون در تهران که به عنوان «ایران کوچک» شناخته می‌شود، بازسازی شود.
عضو کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر تهران در ادامه، اعتبار پیش‌بینی شده برای اجرای طرح ساماندهی بافت تاریخی جماران را معادل یک درصد بودجه سرمایه‌ای شهرداری تهران توصیف کرد و افزود: در یکی دو سال اخیر، میزان این اعتبار به نیم‌درصد بودجه سرمایه‌ای شهرداری کاهش یافته است.
به گفته مسجد جامعی، این میزان اعتبار باید امسال برای اجرای طرح‌های جماران هزینه شود.
وی در ادامه، به تمهیدات اندیشیده شده برای اجرای طرح‌های مربوط به ساماندهی بافت تاریخی فرهنگی طبیعی جماران در سال جاری اشاره کرد و افزود: در نخستین گام سازمان زیباسازی به عنوان مدیریت عملیات اجرایی در جماران انتخاب شد.
مسجدجامعی با اشاره به اینکه طرح‌های جماران در سه فاز کوتاه، میان و بلندمدت تدوین شده است، عنوان کرد: نقشه‌های اجرایی فاز کوتاه مدت ساماندهی بافت جماران آماده شده و عملیات اجرایی آن نیز آغاز شده است و مقرر شده که تا فرارسیدن ایام رحلت امام خمینی (ره) در سال آینده، این فاز به طور کامل اجرا شود.
به گفته وی، در فاز کوتاه مدت، محوطه‌سازی و کف‌سازی معابر، ساماندهی میدان و مرکز محله و نیز، ساماندهی میدانچه حسینیه، بهسازی و مرمت بناهای در مسیر حسینیه جماران، ساماندهی درختان کهنسال و نیز، طراحی مسیر آب قنات‌ها انجام خواهد شد.
این عضو شورای شهر تهران خاطرنشان کرد: در فازهای میان و بلند مدت نیز، موضوعاتی نظیر راه‌اندازی باغ‌موزه امام خمینی (ره)، تملک و ساماندهی باغ خسروشاهی و باغ امیرسلیمانی و ایجاد گذر فرهنگی تاریخی گردشگری شمیرانات حول محور این باغ‌ها در دستور کار قرار خواهد گرفت.
به گزارش ایسنا، باید دید در حالی که مدیریت، مصوبه قانونی، اعتبار و از همه مهم‌تر همراهی مردم محله وجود دارد، آیا محله جماران سرانجام به وضعیتی که شایسته نام بلند آن است، دست خواهد یافت؟
