همه چیز از پخش یک کلیپ از شبکه ملی شروع شد .کلیپی که به یک باره همه اعتقادات چند صدساله مردم را با پرسش ها و ابهاماتی که تاپیش ازاین با آن بیگانه بودند روبرو کرد. صحبت از وجود دو امامزاده یکی در گچساران ایران ودیگری درباکوی آذربایجان است.
امامزاده بی بی حکیمه ای که تاپیش ازاین مامن وماوای دوستداران اهل بیت درجنوب کشور بود و از سراسرایران وحتی سایرکشورهای مسلمان پذیرای زائران زیادی بود، حالا محل تردید واقع شده ،اینکه به راستی مرقد این امامزاده کجاست؟
بعد از پخش این کلیپ ودست به دست شدن آن درفضای شبکه های اجتماعی واکنش های زیادی نسبت به آن صورت گرفت.که از جمله این واکنش ها از طرف غلامرضا تاجگردون بود.البته مسئولان نیز بعد از انتشارفیلم اقدام به توضیح وتفاسیری کردند که نه تنها باعث شفافیت بیشتر موضوع نشد بلکه بر ابهام آن نیز اضافه کرد و نشان داد که مسئولان ما باید آماده پاسخگویی به ابهامات درتمامی حوزه ها و زمینه ها خصوصا مواردی که با مباحث اعتقادی مردم سرکار دارد را داشته باشند ،آن هم دراین برهه زمانی وشرایط خاص که دشمنان بدنبال تشکیک وابهام آفرینی دراین زمینه ها هستند این آمادگی باید دوچندان باشد.
دراین میان حساسیت واهمیت موضوع ما را برآن داشت تا بصورت جدی پیگیرآن شویم تا مشخص شود واقعیت ماجرا چیست.مسئله ای که از قضا زمان زیادی گرفت ،چرا که مسئولین اطلاعات کافی دراین زمینه نداشتند ودسترسی به مستندات ومدارک لازم وجود نداشت وهمچنین پیدا کردن مطلعین ومنابع نیز راحت نبود.
تاجگردون یکی ازمسئولانی بود که دراین زمینه در صفحه شخصی اش نوشت: خبری از صدا و سیما مبنی بر وجود مرقد مطهر حضرت بی بی حکیمه در باکو در کشور آذربایجان پخش شد و این ابهام بوجود آمد بالاخره مرقد بی بی حکیمه در ایران و گچساران است یا آذربایجان و باکو و یا جای دیگر. البته پاسخ به این سوال را باید اهل فن بدهند ولی سالهاست که میلیونها ایرانی و ساکنین کشورهای حاشیه خلیج فارس به زیارت مرقد بی بی در گچساران می آیند.وی افزود:سه چهارسال پیش در ماموریتی خارج از کشور توقفی چند ساعته در باکو داشتم. سفیر ایران پیشنهاد داد چند ساعت وقت را به زیارت بی بی حکیمه برویم. تعجب کردم مگه مرقد ایشان در باکو هست، خلاصه انگیزه پیدا کردم زیارت کنم،زیارت کردم و داستان مرقد را جویا شدم.نماینده گچساران و باشت در مجلس تصریح کرد:اگر چه بعید می دانم بی بی حکیمه از آنجا عبور کرده باشد چون در مسیر عبور از عراق و جنوب ایران به خراسان قطعا از باکو عبور نکرده ولی خوب مورد اعتقاد مردم است. داستان را سوال کردم که بانویی که فرار کرده بود به حاکم یا یکی از بزرگان پناه می برد و در آنجا به وی امان می دهند و آنجا ساکن شده و مومنه ای پاکدست بوده و مورد احترام و بعد از فوتش در این نقطه دفن می شود.
تاجگردون ادامه داد:در زمان شوروی سابق بارگاهی نبود و بعد از استقلال آذربایجان با انتقال جاده بارگاهی در شان ساخته می شود و بسیار مورد استقبال قرار گرفته و بخصوص مراسم ازدواج خیلی از جوانان در این محل برگزار می شود.وی افزود:البته در خصوص نامهای مشابه و روایتهای متعدد در خصوص اولاد ائمه روایت متعدد فراوان است ولی آنچه که میتوان گفت مرقد بی بی در جنوب گچساران به مسیر حضرت می خورد و وجود دیگر امامزاده ها در این مناطق و همچنین حضرت شاهچراغ در جنوب کشور صحت این موضوع است.نماینده گچساران و باشت ادامه داد:اگر هم نباشد و جای دیگر باشد باز هم فرقی نمیکند مهم توسلی است که دوستداران اهل بیت به این بانوی مکرم کرده و خواهند کرد و حاجت روا می دارد.
**موضوع تشابه اسمی بوده
مدیرکل اوقاف وامور خیریه استان نیز نسبت به این موضوع واکنش داد ودراین بار اظهارداشت:این موضوع تشابه اسمی بوده و در چند جای دیگر نیز امامزاده‌ای با این اسم وجود دارد.سید نورالله جنتی پور با تاکید بر اینکه امامزاده بی بی حکیمه(س) گچساران سند معتبر دارد، ادامه داد: ممکن است امامزاده بی بی حکیمه(س) باکوی آذربایجان فرزند یکی از فرزندان امام کاظم(ع) باشد و به نام عمه‌اش گذاشته باشد.
با این حال و به منظور شفافیت وروشن تر شدن ابعاد این مسئله مجموع مقالاتی را که درنخستین کنگره ملی بی بی حکیمه گردآوری وبه صورت یک کتاب تالیف شده بررسی کردیم. دربخش های نخست از این کتاب درباره مشخصات فردی این امامزاده آمده که دربین مردم معروف ومشهور است که ایشان از فرزندان امام موسی کاظم است.(ر.ک:بحرانی،1411قمری،ج 4،ص524،کلینی 1375 شمسی،جلد 3،ص109،برقی ،1342شمسی،ص62)وبه غیر از ایشان نسبت داده نشده وشهرت دراثبات نسب کافی است.علاوه براین مورخین نیز نام یکی از دختران حضرت موسی بن جعفر(ع)را حکیمه ثبت نموده اند(قمی 1382،ج 2،ص286)که این نیز شهرت مطرح شده را تایید وتقویت می کند.
**تشابه اسمی ومسمیات به حکیمه
محدث قمی درکتاب سفینه البحار ومنتهی الامال وفیض العلام از دو حکیمه نام می برد یکی حکیمه خاتون دختر امام موسی بن جعفر که موقع ولادت امام رضا شرف حضور داشته ودیگری حکیمه خاتون دخترامام جواد که موقع تولد امام زمان شرف حضور داشته است.علامه سید جعفر آل بحرالعلوم طاب ثراه نیز درکتاب تحفه العالم فی شرح خطبه المعام می نویسد (....وقال این شهر آشوب فی المعام حکیمه بنت ابی الحسن موسی بن جعفر(ع)لما حضرت ولاده الخیزران ام ابی جعفر(ع)دعاثی الرضا(ع)فقال یا حکیمه احضری ولادتها ...وقلبت،فی جبال طریق بهبهان مزار....من الشیعه) همچنین دراین کتاب گفته شده مطابق نقل سبط بن جوزی در تذکره امام موسی کاظم نام چهار فرزند دختر یعنی فاطمه کبری که همان حضرت معصومه است ،فاطمه وسطی که بی بی حکیمه ودر زردکوه بهبهان است، فاطمه صغری و فاطمه اخری که دربحارالانوار هم ذکرآنها به میان آمده است.
پژوهشگر دیگری نیز درهمین رابطه درکتاب فاطمه آخری درباب دختران موسی بن جعفر(ع) می نویسد حضرت معصومه همان فاطمه کبری است که درقم مدفون است.فاطمه صغری مشهوربه بی بی هیبت درآدربایجان شوروی درجنوب بادکوبه مدفون است وبر روی مرقد مطهر گنبدش وبارگاه مفصلی بود که توسط کمونیست ها تخریب گردید.فاطمه اخری ملقب به فاطمه طاهره که در رشت مدفون است وفاطمه وسطی که علامه مجلسی به پیروی از ابن جوزی در بحارلانوار نوشته( قلت وفی جبال طریق بهبهان مزار ،ینسب الیها یروه المتردون من الشیعه.در جبال طریق بهبهان مزاری است منسوب به بی بی حکیمه بنت امام موسی کاظم از شیعیان وقتی آنجا می رسند او را زیارت می کنند.)
بصورت کلی دراین کتاب درخصوص عزیمت حضرت بی بی حکیمه به ایران آمده است که بی بی حکیمه که به تعبیری به فاطمه وسطی نیز معروف است با گروهی از برادر زادگان وهمچنین برادر خود احمد بن موسی (حضرت شاهچراغ )بعد از وفات حضرت معصومه وشهادت امام رضا (ع)راهی مناطق جنوب غربی ایران شدند .جمعی براین عقیده اند که این کاروان با عبور از ارجان واز آنجا به شهربندری باستین وارد شهر متروکه 'میشان' که تنگه ای عظیم وامن داشته شده اند .حضرت بی بی حکیمه که سخت بیماربوده درهمین تنگه که جوابگوی اتراق واسکان موقت بیش از چند هزارنفربوده دار فانی را وداع گفته وپس از طی مسافتی در محل کوهستان زرد کوه بهبهان بنابه دستور بردارشان احمد بن موسی (ع)تدفین شده اند.
به گفته مولفان وگردآوردندگان این کتاب ومقالات، سفینه البحار شیخ عباس قمی ج 1 ص 194،کشف الغمه ج 2ص236،تذکره الخواص ص35،عمده الطالب ص196،ریاحین الشریعه ج 4 ص149 ،تحفه العالم ج 2 ص 23 ریالالفصوال المهمنه ص236،مطالب السول ج 2 ص236،اعیان الشیعه ج 4 ق2/81،النوار النعمانیه ج 1 ص380،تاریخ الائمه ص20،اللمستجار ص144 وتاریخ قم ص199 و.....مهمترین اسناد تاریخی هستند که موید دفن بی بی حکیمه درگچساران است که آیت الله گودرزی بروجردی به نقل از آقا سید محمد علی سعادت بهبهانی در گزارشی به سازمان اوقاف این منابع را که به مرقد حضرت بی بی حکیمه اشاره کرده آورده است.
**کلیپ پخش شده صحت ندارد
همچنین سید علی موسوی نژاد سوق به عنوان پژوهشگر علم انساب درکشور وخارج در گفت وگو با ابتکارجنوب با بیان اینکه 27 امامزاده بنام های حلیمه وحکیمه درسطح کشور وخارج از کشور داریم گفت:امام موسی کاظم دارای چهار فرزند دختر به نام فاطمه هستند وکلیپی که از صداوسیما پخش شد صحت ندارد.وی افزود:کلیپ پخش شده مربوط به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر (ع)است که به بی بی هیبت مشهور است وفاطمه وسطی معروف به بی بی حکیمه نیز درگچساران مدفون است وفاطمه آخری نیز در رشت.موسوی نژاد تصریح کرد:در زمان استالین دستورتخریب بارگاه امامزاده بی بی هیبت صادر وبر روی آن خیابانی کشیدند تا اینکه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی و در زمان ریاست جمهوری حیدرعلی اف مجددا دستور داده شد بقعه وبارگاه جدیدی برای این امامزاده ساخته شد. این پژوهشگر خاطرنشان کرد:سال 92 نیز درکنگره بین المللی امامزادگان ایران که دراصفهان برگزار شد شخصی بنام دکترعبدالهی مقاله ای درخصوص بی بی هیبت یا فاطمه صغری داشت که دراین مقاله تخصصی نامی از بی بی حکیمه مطرح وعنوان نشد.
**دلایلی که نشان می دهد امامزاده باکو از نسل پیامبراست
حجت الاسلام وحدانی فر نیز دراین زمینه با تاکید براینکه وجود دو امامزاده وبانو بنام بی بی حکیمه هیچ ایرادی به لحاظ علم رجال، علم درایه وعلم انساب ندارد بیان کرد:حتی اگر دو امامزاده به نام دو بی بی حکیمه وجود داشته باشد به این معنا نیست هر دو امامزاده یکی هستند، بلکه به معنای این است دو امامزاده از اولاد پیغمبر به این نام وجود داشته است.وی اضافه کرد:بسیاری از امامزادگان نیز تغییر اسم می دادند تا توسط عاملین حکومت شناسایی نشوند،بنابراین پس تشابه اسمی محل ایراد نیست.آن چنان که امام حسین سه پسر به نام علی اکبر،علی اوسط وعلی آخر داشت .حجت الاسلام وحدانی فر ادامه داد:این تشابه اسمی که میان عرب به وفوریافت می شده یا به دلیل مقدسات،یا احترام ویا زیبایی آن نام بوده است.وی با بیان اینکه تخصصی در زمینه نسب شناسی ندارد گفت:نمی توان با قطعیت نسب امامزاده ای را که درباکو قرار دارد به موسی بن جعفر نسبت داد ولی با این حال شوروی سابق که درگذشته نام و وضعیت دیگری داشت و امروزه به چندین کشور تقسیم شده جامعه هدف اهل بیت ومبلغین برای ترویج دین بوده ،بنابراین حضور امامزادگانی دراین قسمت دور از ذهن نیست .علاوه یراین همین عزت واحترام به این آستانه مقدسه وطرح آن درتاریخ نشان می دهد این امامزاده از نسل و اولاد پیامبر بزرگ اسلام بوده است.
**بی بی حکیمه مدفون در خاک گچساران دختر بلافصل موسی بن جعفر(ع) است
رییس پژوهشکده انساب سادات نیز دراین خصوص ضمن تایید مرقد مطهر بی بی حکیمه در استان به خبرنگارما گفت:امامزاده بی بی حکیمه مدفون در خاک گچساران دختر بلافصل موسی بن جعفر(ع) است. حجت الاسلام والمسلمین سیدمهدی رجایی و جانشین آیت الله مرعشی نجفی افزود:سند ومدرکی مبنی براینکه دختران امام موسی کاظم به سمت جمهوری آذربایجان رفته باشد وجود ندارد ومطابق مسیری که حضرت امام رضا به سمت خراسان حرکت کرده همین مسیر برای حرکت گچساران برای خواهران وبرادران ایشان عقلانی تر ومنطقی تراست. حجت الاسلام والمسلمین رجایی ادامه داد:احتمالا امامزاده ای که درباکو مدفون است از نوادگان موسی بن جعفر(ع)است.
تا اینجا مجموع بررسی ها وصحبت های مطرح شده نشان می دهد که تنها مکانی که بیشترین داده های موجود درباره آن در تذکره ها وکتب دینی ونیز رسائل تاریخی مطرح شده گچساران است که حرم بی بی حکیمه (س)نیز در آن مدفون است.
**درمنابع تاریخی آذربایجان این امامزاده فاطمه صغری خوانده می شود
اما بررسی بیشتر پیرامون این موضوع به مقاله استاد تاریخ دانشگاه تبریز رسید.هرچند تا پیش ازاین همه بررسی وجست وجوها درباره امامزاده مدفون درخاک باکو به جایی نرسید وکارشناسان مذهبی درباره ایشان اطلاعاتی نداشتند.غفارعبداللهی با اشاره به اینکه امامزاده ای که درباکوی آذربایجان واقع شده دارای قدمت بسیاری زیادی است به خبرنگار ابتکارجنوب گفت:در زمان کمونیست ها برای محو کردن وازبین بردن مسائل دینی ومذهبی میان مردم بارگاه این امامزاده ویران واز روی آن جاده ساختند.این استاد دانشگاه ادامه داد:بعد از فروپاشی این حزب مجدد ساختمان وبارگاه باشکوه وعظمتی برای این امامزاده ساخته شد تا مکانی برای دلدادگان وشیفتگان اهل بیت باشد.وی تصریح کرد:مطالعه وبررسی سفرنامه وکتابهایی نظیر گلستان ارم نوشته باکیخانوف نشان دهنده عمق توجه مردم به آن حضرت است چرا که مردم این دیار این بارگاه را متعلق به دختر امام موسی کاظم (ع) می دانستند.عبداللهی ابراز داشت:امامزاده با نامهای مختلفی خوانده می شد وباکیخانوف در کتاب خود یعنی 'گلستان ارم' ایشان را حلیمه خاتون نامیده است.استاد تاریخ دانشگاه تبریز اضافه کرد:این امامزاده درمیان مردم به بی بی هیبت معروف است ودرمنابع تاریخی کشورجمهوری آذربایجان هم ایشان فاطمه صغری خوانده می شود ولی چون بعد ازرفتن ایشان از گیلان به باکو کسی که در خدمتشان بوده به نام هیبت بوده کم کم درمیان مردم به بی بی هیبت معروف شدند.
**یکی از نزدیکان امام رضا درکشور آذربایجان مدفون است
عباس کیهان فر هم درکتاب نگاهی به جمهوری مسلمان نشین آذربایجان 2 آورده است حسن حسن اوف نخست وزیرجمهوری آذربایجان به همراه وزرای امورخارجه و حمل ونقل این جمهوری از جمله شخصیت هایی بودند که بعد ازانقلاب ایران ازکشور بازدید کرده اند.وی ادامه می دهد :زمانی که حسن اوف وهمراهانش برای زیارت مرقد حضرت رضا وبازدید ازآثار تاریخی وفرهنگی به مشهدسفر کرده بود ،پس ازبازدید از موزه قرآن وآرامگاه نادرشاه وحکیم ابوالقاسم فردوسی در دیدار با تولیت آستان قدس رضوی حجت الاسلام واعظ طبسی ،ضمن یاد آوری این مطلب که یکی از نزدیکان امام رضا درکشور آذربایجان مدفون است گفت تصمیم داریم باتوجه به اعتقادات مذهبی وعلایق دینی خود مرقد مطهرآن بزرگوار راتعمیر وبازسازی کنیم.نویسنده در پاورقی این کتاب آورده منظور از نزدیکان امامزاده حکیمه خواهرامام رضاست .
**ابهام دریک منبع
همچنین علی اکبر مهدی پور درمجموعه مقالاتی درباره امامزاده مدفون در باکوی آذربایجان آورده سبط ابن جوزی یکی از علمای بزرگ اهل سنت در قرن هفتم به هنگام شمارش فرزندان امام کاظم از چهار دختربه نام های فاطمه کبری،فاطمه صغری،فاطمه وسطی وفاطمه اُخری نام برده.وی می افزاید:مرقد مطهرفاطمه کبری مشهور به حضرت معصومه در قم است.فاطمه صغری معروف به بی بی هیبت در باکوی آذربایجان مدفون است.فاطمه وسطی معروف به 'ستی فاطمه' در اصفهان مدفون است وآرامگاه فاطمه اخری در رشت قرار دارد.به گفته مهدی پور حضرت بی بی هیبت ملقب به حکیمه ومشهور به بی بی هیبت است ولی درمنابع آمده نام گرامی آن حضرت فاطمه صغری است که به حکیمه ملقب شده وبه بی بی هیبت شهرت یافته که این قسمت با مطلب نقل شده در مجموع مقالات اولین کنگره بی بی حکیمه که منتسب به ابن جوزی است منافات دارد وخود محل ابهام است.وی ادامه می دهد:در کتابهای تحفه العالم ازعلامه سیدجعفرآل بحرالعلوم ،مرات البلدان از محمدحسن خان اعتماد السلطنه،ازآستارا تا استرآباد از منوچهر ستوده ودیگر منابع تصریح شده نام نامی بی بی هیبت فاطمه صغری است.
درتمامی بررسی ومصاحبه ها تنها فردی که به استناد ابن جوزی نامی از بی بی حکیمه مدفون درخاک گچساران ذگر نکرده، علی اکبر مهدی پور است واین درحالی است که بررسی مقالات ارائه شده درنخستین کنگره ملی بی بی حکیمه نشان می دهد ابن جوزی محل دفن بی بی حکیمه را گچساران عنوان کرده است.
همچنین منابعی که درتایید امامزاده بی بی حکیمه گچساران آمده ایشان را فاطمه وسطی نامیده ولی منابعی که مرقد خواهرامام رضا را درجمهوری آذربایجان می دانند معتقدند ایشان فاطمه صغری است.بنابراین همانگونه که اشاره شد انتظارمی رود باتوجه به اهمیت بسیار مهم چنین مباحثی ابهام زدایی وتوضیحات جامع وکامل در اسرع وقت در دستور کار مسئولان قرار بگیرد تا اعتقادات مردم دستخوش شک وتردیدهای این چنینی نشود.
9929/6110
انتهای پیام امامزاده بی بی حکیمه ای که تاپیش ازاین مامن وماوای دوستداران اهل بیت درجنوب کشور بود و از سراسرایران وحتی سایرکشورهای مسلمان پذیرای زائران زیادی بود، حالا محل تردید واقع شده ،اینکه به راستی مرقد این امامزاده کجاست؟
بعد از پخش این کلیپ ودست به دست شدن آن درفضای شبکه های اجتماعی واکنش های زیادی نسبت به آن صورت گرفت.که از جمله این واکنش ها از طرف غلامرضا تاجگردون بود.البته مسئولان نیز بعد از انتشارفیلم اقدام به توضیح وتفاسیری کردند که نه تنها باعث شفافیت بیشتر موضوع نشد بلکه بر ابهام آن نیز اضافه کرد و نشان داد که مسئولان ما باید آماده پاسخگویی به ابهامات درتمامی حوزه ها و زمینه ها خصوصا مواردی که با مباحث اعتقادی مردم سرکار دارد را داشته باشند ،آن هم دراین برهه زمانی وشرایط خاص که دشمنان بدنبال تشکیک وابهام آفرینی دراین زمینه ها هستند این آمادگی باید دوچندان باشد.
دراین میان حساسیت واهمیت موضوع ما را برآن داشت تا بصورت جدی پیگیرآن شویم تا مشخص شود واقعیت ماجرا چیست.مسئله ای که از قضا زمان زیادی گرفت ،چرا که مسئولین اطلاعات کافی دراین زمینه نداشتند ودسترسی به مستندات ومدارک لازم وجود نداشت وهمچنین پیدا کردن مطلعین ومنابع نیز راحت نبود.
تاجگردون یکی ازمسئولانی بود که دراین زمینه در صفحه شخصی اش نوشت: خبری از صدا و سیما مبنی بر وجود مرقد مطهر حضرت بی بی حکیمه در باکو در کشور آذربایجان پخش شد و این ابهام بوجود آمد بالاخره مرقد بی بی حکیمه در ایران و گچساران است یا آذربایجان و باکو و یا جای دیگر. البته پاسخ به این سوال را باید اهل فن بدهند ولی سالهاست که میلیونها ایرانی و ساکنین کشورهای حاشیه خلیج فارس به زیارت مرقد بی بی در گچساران می آیند.وی افزود:سه چهارسال پیش در ماموریتی خارج از کشور توقفی چند ساعته در باکو داشتم. سفیر ایران پیشنهاد داد چند ساعت وقت را به زیارت بی بی حکیمه برویم. تعجب کردم مگه مرقد ایشان در باکو هست، خلاصه انگیزه پیدا کردم زیارت کنم،زیارت کردم و داستان مرقد را جویا شدم.نماینده گچساران و باشت در مجلس تصریح کرد:اگر چه بعید می دانم بی بی حکیمه از آنجا عبور کرده باشد چون در مسیر عبور از عراق و جنوب ایران به خراسان قطعا از باکو عبور نکرده ولی خوب مورد اعتقاد مردم است. داستان را سوال کردم که بانویی که فرار کرده بود به حاکم یا یکی از بزرگان پناه می برد و در آنجا به وی امان می دهند و آنجا ساکن شده و مومنه ای پاکدست بوده و مورد احترام و بعد از فوتش در این نقطه دفن می شود.
تاجگردون ادامه داد:در زمان شوروی سابق بارگاهی نبود و بعد از استقلال آذربایجان با انتقال جاده بارگاهی در شان ساخته می شود و بسیار مورد استقبال قرار گرفته و بخصوص مراسم ازدواج خیلی از جوانان در این محل برگزار می شود.وی افزود:البته در خصوص نامهای مشابه و روایتهای متعدد در خصوص اولاد ائمه روایت متعدد فراوان است ولی آنچه که میتوان گفت مرقد بی بی در جنوب گچساران به مسیر حضرت می خورد و وجود دیگر امامزاده ها در این مناطق و همچنین حضرت شاهچراغ در جنوب کشور صحت این موضوع است.نماینده گچساران و باشت ادامه داد:اگر هم نباشد و جای دیگر باشد باز هم فرقی نمیکند مهم توسلی است که دوستداران اهل بیت به این بانوی مکرم کرده و خواهند کرد و حاجت روا می دارد.
**موضوع تشابه اسمی بوده
مدیرکل اوقاف وامور خیریه استان نیز نسبت به این موضوع واکنش داد ودراین بار اظهارداشت:این موضوع تشابه اسمی بوده و در چند جای دیگر نیز امامزاده‌ای با این اسم وجود دارد.سید نورالله جنتی پور با تاکید بر اینکه امامزاده بی بی حکیمه(س) گچساران سند معتبر دارد، ادامه داد: ممکن است امامزاده بی بی حکیمه(س) باکوی آذربایجان فرزند یکی از فرزندان امام کاظم(ع) باشد و به نام عمه‌اش گذاشته باشد.
با این حال و به منظور شفافیت وروشن تر شدن ابعاد این مسئله مجموع مقالاتی را که درنخستین کنگره ملی بی بی حکیمه گردآوری وبه صورت یک کتاب تالیف شده بررسی کردیم. دربخش های نخست از این کتاب درباره مشخصات فردی این امامزاده آمده که دربین مردم معروف ومشهور است که ایشان از فرزندان امام موسی کاظم است.(ر.ک:بحرانی،1411قمری،ج 4،ص524،کلینی 1375 شمسی،جلد 3،ص109،برقی ،1342شمسی،ص62)وبه غیر از ایشان نسبت داده نشده وشهرت دراثبات نسب کافی است.علاوه براین مورخین نیز نام یکی از دختران حضرت موسی بن جعفر(ع)را حکیمه ثبت نموده اند(قمی 1382،ج 2،ص286)که این نیز شهرت مطرح شده را تایید وتقویت می کند.
**تشابه اسمی ومسمیات به حکیمه
محدث قمی درکتاب سفینه البحار ومنتهی الامال وفیض العلام از دو حکیمه نام می برد یکی حکیمه خاتون دختر امام موسی بن جعفر که موقع ولادت امام رضا شرف حضور داشته ودیگری حکیمه خاتون دخترامام جواد که موقع تولد امام زمان شرف حضور داشته است.علامه سید جعفر آل بحرالعلوم طاب ثراه نیز درکتاب تحفه العالم فی شرح خطبه المعام می نویسد (....وقال این شهر آشوب فی المعام حکیمه بنت ابی الحسن موسی بن جعفر(ع)لما حضرت ولاده الخیزران ام ابی جعفر(ع)دعاثی الرضا(ع)فقال یا حکیمه احضری ولادتها ...وقلبت،فی جبال طریق بهبهان مزار....من الشیعه) همچنین دراین کتاب گفته شده مطابق نقل سبط بن جوزی در تذکره امام موسی کاظم نام چهار فرزند دختر یعنی فاطمه کبری که همان حضرت معصومه است ،فاطمه وسطی که بی بی حکیمه ودر زردکوه بهبهان است، فاطمه صغری و فاطمه اخری که دربحارالانوار هم ذکرآنها به میان آمده است.
پژوهشگر دیگری نیز درهمین رابطه درکتاب فاطمه آخری درباب دختران موسی بن جعفر(ع) می نویسد حضرت معصومه همان فاطمه کبری است که درقم مدفون است.فاطمه صغری مشهوربه بی بی هیبت درآدربایجان شوروی درجنوب بادکوبه مدفون است وبر روی مرقد مطهر گنبدش وبارگاه مفصلی بود که توسط کمونیست ها تخریب گردید.فاطمه اخری ملقب به فاطمه طاهره که در رشت مدفون است وفاطمه وسطی که علامه مجلسی به پیروی از ابن جوزی در بحارلانوار نوشته( قلت وفی جبال طریق بهبهان مزار ،ینسب الیها یروه المتردون من الشیعه.در جبال طریق بهبهان مزاری است منسوب به بی بی حکیمه بنت امام موسی کاظم از شیعیان وقتی آنجا می رسند او را زیارت می کنند.)
بصورت کلی دراین کتاب درخصوص عزیمت حضرت بی بی حکیمه به ایران آمده است که بی بی حکیمه که به تعبیری به فاطمه وسطی نیز معروف است با گروهی از برادر زادگان وهمچنین برادر خود احمد بن موسی (حضرت شاهچراغ )بعد از وفات حضرت معصومه وشهادت امام رضا (ع)راهی مناطق جنوب غربی ایران شدند .جمعی براین عقیده اند که این کاروان با عبور از ارجان واز آنجا به شهربندری باستین وارد شهر متروکه 'میشان' که تنگه ای عظیم وامن داشته شده اند .حضرت بی بی حکیمه که سخت بیماربوده درهمین تنگه که جوابگوی اتراق واسکان موقت بیش از چند هزارنفربوده دار فانی را وداع گفته وپس از طی مسافتی در محل کوهستان زرد کوه بهبهان بنابه دستور بردارشان احمد بن موسی (ع)تدفین شده اند.
به گفته مولفان وگردآوردندگان این کتاب ومقالات، سفینه البحار شیخ عباس قمی ج 1 ص 194،کشف الغمه ج 2ص236،تذکره الخواص ص35،عمده الطالب ص196،ریاحین الشریعه ج 4 ص149 ،تحفه العالم ج 2 ص 23 ریالالفصوال المهمنه ص236،مطالب السول ج 2 ص236،اعیان الشیعه ج 4 ق2/81،النوار النعمانیه ج 1 ص380،تاریخ الائمه ص20،اللمستجار ص144 وتاریخ قم ص199 و.....مهمترین اسناد تاریخی هستند که موید دفن بی بی حکیمه درگچساران است که آیت الله گودرزی بروجردی به نقل از آقا سید محمد علی سعادت بهبهانی در گزارشی به سازمان اوقاف این منابع را که به مرقد حضرت بی بی حکیمه اشاره کرده آورده است.
**کلیپ پخش شده صحت ندارد
همچنین سید علی موسوی نژاد سوق به عنوان پژوهشگر علم انساب درکشور وخارج در گفت وگو با ابتکارجنوب با بیان اینکه 27 امامزاده بنام های حلیمه وحکیمه درسطح کشور وخارج از کشور داریم گفت:امام موسی کاظم دارای چهار فرزند دختر به نام فاطمه هستند وکلیپی که از صداوسیما پخش شد صحت ندارد.وی افزود:کلیپ پخش شده مربوط به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر (ع)است که به بی بی هیبت مشهور است وفاطمه وسطی معروف به بی بی حکیمه نیز درگچساران مدفون است وفاطمه آخری نیز در رشت.موسوی نژاد تصریح کرد:در زمان استالین دستورتخریب بارگاه امامزاده بی بی هیبت صادر وبر روی آن خیابانی کشیدند تا اینکه بعد از فروپاشی اتحاد جماهیرشوروی و در زمان ریاست جمهوری حیدرعلی اف مجددا دستور داده شد بقعه وبارگاه جدیدی برای این امامزاده ساخته شد. این پژوهشگر خاطرنشان کرد:سال 92 نیز درکنگره بین المللی امامزادگان ایران که دراصفهان برگزار شد شخصی بنام دکترعبدالهی مقاله ای درخصوص بی بی هیبت یا فاطمه صغری داشت که دراین مقاله تخصصی نامی از بی بی حکیمه مطرح وعنوان نشد.
**دلایلی که نشان می دهد امامزاده باکو از نسل پیامبراست
حجت الاسلام وحدانی فر نیز دراین زمینه با تاکید براینکه وجود دو امامزاده وبانو بنام بی بی حکیمه هیچ ایرادی به لحاظ علم رجال، علم درایه وعلم انساب ندارد بیان کرد:حتی اگر دو امامزاده به نام دو بی بی حکیمه وجود داشته باشد به این معنا نیست هر دو امامزاده یکی هستند، بلکه به معنای این است دو امامزاده از اولاد پیغمبر به این نام وجود داشته است.وی اضافه کرد:بسیاری از امامزادگان نیز تغییر اسم می دادند تا توسط عاملین حکومت شناسایی نشوند،بنابراین پس تشابه اسمی محل ایراد نیست.آن چنان که امام حسین سه پسر به نام علی اکبر،علی اوسط وعلی آخر داشت .حجت الاسلام وحدانی فر ادامه داد:این تشابه اسمی که میان عرب به وفوریافت می شده یا به دلیل مقدسات،یا احترام ویا زیبایی آن نام بوده است.وی با بیان اینکه تخصصی در زمینه نسب شناسی ندارد گفت:نمی توان با قطعیت نسب امامزاده ای را که درباکو قرار دارد به موسی بن جعفر نسبت داد ولی با این حال شوروی سابق که درگذشته نام و وضعیت دیگری داشت و امروزه به چندین کشور تقسیم شده جامعه هدف اهل بیت ومبلغین برای ترویج دین بوده ،بنابراین حضور امامزادگانی دراین قسمت دور از ذهن نیست .علاوه یراین همین عزت واحترام به این آستانه مقدسه وطرح آن درتاریخ نشان می دهد این امامزاده از نسل و اولاد پیامبر بزرگ اسلام بوده است.
**بی بی حکیمه مدفون در خاک گچساران دختر بلافصل موسی بن جعفر(ع) است
رییس پژوهشکده انساب سادات نیز دراین خصوص ضمن تایید مرقد مطهر بی بی حکیمه در استان به خبرنگارما گفت:امامزاده بی بی حکیمه مدفون در خاک گچساران دختر بلافصل موسی بن جعفر(ع) است. حجت الاسلام والمسلمین سیدمهدی رجایی و جانشین آیت الله مرعشی نجفی افزود:سند ومدرکی مبنی براینکه دختران امام موسی کاظم به سمت جمهوری آذربایجان رفته باشد وجود ندارد ومطابق مسیری که حضرت امام رضا به سمت خراسان حرکت کرده همین مسیر برای حرکت گچساران برای خواهران وبرادران ایشان عقلانی تر ومنطقی تراست. حجت الاسلام والمسلمین رجایی ادامه داد:احتمالا امامزاده ای که درباکو مدفون است از نوادگان موسی بن جعفر(ع)است.
تا اینجا مجموع بررسی ها وصحبت های مطرح شده نشان می دهد که تنها مکانی که بیشترین داده های موجود درباره آن در تذکره ها وکتب دینی ونیز رسائل تاریخی مطرح شده گچساران است که حرم بی بی حکیمه (س)نیز در آن مدفون است.
**درمنابع تاریخی آذربایجان این امامزاده فاطمه صغری خوانده می شود
اما بررسی بیشتر پیرامون این موضوع به مقاله استاد تاریخ دانشگاه تبریز رسید.هرچند تا پیش ازاین همه بررسی وجست وجوها درباره امامزاده مدفون درخاک باکو به جایی نرسید وکارشناسان مذهبی درباره ایشان اطلاعاتی نداشتند.غفارعبداللهی با اشاره به اینکه امامزاده ای که درباکوی آذربایجان واقع شده دارای قدمت بسیاری زیادی است به خبرنگار ابتکارجنوب گفت:در زمان کمونیست ها برای محو کردن وازبین بردن مسائل دینی ومذهبی میان مردم بارگاه این امامزاده ویران واز روی آن جاده ساختند.این استاد دانشگاه ادامه داد:بعد از فروپاشی این حزب مجدد ساختمان وبارگاه باشکوه وعظمتی برای این امامزاده ساخته شد تا مکانی برای دلدادگان وشیفتگان اهل بیت باشد.وی تصریح کرد:مطالعه وبررسی سفرنامه وکتابهایی نظیر گلستان ارم نوشته باکیخانوف نشان دهنده عمق توجه مردم به آن حضرت است چرا که مردم این دیار این بارگاه را متعلق به دختر امام موسی کاظم (ع) می دانستند.عبداللهی ابراز داشت:امامزاده با نامهای مختلفی خوانده می شد وباکیخانوف در کتاب خود یعنی 'گلستان ارم' ایشان را حلیمه خاتون نامیده است.استاد تاریخ دانشگاه تبریز اضافه کرد:این امامزاده درمیان مردم به بی بی هیبت معروف است ودرمنابع تاریخی کشورجمهوری آذربایجان هم ایشان فاطمه صغری خوانده می شود ولی چون بعد ازرفتن ایشان از گیلان به باکو کسی که در خدمتشان بوده به نام هیبت بوده کم کم درمیان مردم به بی بی هیبت معروف شدند.
**یکی از نزدیکان امام رضا درکشور آذربایجان مدفون است
عباس کیهان فر هم درکتاب نگاهی به جمهوری مسلمان نشین آذربایجان 2 آورده است حسن حسن اوف نخست وزیرجمهوری آذربایجان به همراه وزرای امورخارجه و حمل ونقل این جمهوری از جمله شخصیت هایی بودند که بعد ازانقلاب ایران ازکشور بازدید کرده اند.وی ادامه می دهد :زمانی که حسن اوف وهمراهانش برای زیارت مرقد حضرت رضا وبازدید ازآثار تاریخی وفرهنگی به مشهدسفر کرده بود ،پس ازبازدید از موزه قرآن وآرامگاه نادرشاه وحکیم ابوالقاسم فردوسی در دیدار با تولیت آستان قدس رضوی حجت الاسلام واعظ طبسی ،ضمن یاد آوری این مطلب که یکی از نزدیکان امام رضا درکشور آذربایجان مدفون است گفت تصمیم داریم باتوجه به اعتقادات مذهبی وعلایق دینی خود مرقد مطهرآن بزرگوار راتعمیر وبازسازی کنیم.نویسنده در پاورقی این کتاب آورده منظور از نزدیکان امامزاده حکیمه خواهرامام رضاست .
**ابهام دریک منبع
همچنین علی اکبر مهدی پور درمجموعه مقالاتی درباره امامزاده مدفون در باکوی آذربایجان آورده سبط ابن جوزی یکی از علمای بزرگ اهل سنت در قرن هفتم به هنگام شمارش فرزندان امام کاظم از چهار دختربه نام های فاطمه کبری،فاطمه صغری،فاطمه وسطی وفاطمه اُخری نام برده.وی می افزاید:مرقد مطهرفاطمه کبری مشهور به حضرت معصومه در قم است.فاطمه صغری معروف به بی بی هیبت در باکوی آذربایجان مدفون است.فاطمه وسطی معروف به 'ستی فاطمه' در اصفهان مدفون است وآرامگاه فاطمه اخری در رشت قرار دارد.به گفته مهدی پور حضرت بی بی هیبت ملقب به حکیمه ومشهور به بی بی هیبت است ولی درمنابع آمده نام گرامی آن حضرت فاطمه صغری است که به حکیمه ملقب شده وبه بی بی هیبت شهرت یافته که این قسمت با مطلب نقل شده در مجموع مقالات اولین کنگره بی بی حکیمه که منتسب به ابن جوزی است منافات دارد وخود محل ابهام است.وی ادامه می دهد:در کتابهای تحفه العالم ازعلامه سیدجعفرآل بحرالعلوم ،مرات البلدان از محمدحسن خان اعتماد السلطنه،ازآستارا تا استرآباد از منوچهر ستوده ودیگر منابع تصریح شده نام نامی بی بی هیبت فاطمه صغری است.
درتمامی بررسی ومصاحبه ها تنها فردی که به استناد ابن جوزی نامی از بی بی حکیمه مدفون درخاک گچساران ذگر نکرده، علی اکبر مهدی پور است واین درحالی است که بررسی مقالات ارائه شده درنخستین کنگره ملی بی بی حکیمه نشان می دهد ابن جوزی محل دفن بی بی حکیمه را گچساران عنوان کرده است.
همچنین منابعی که درتایید امامزاده بی بی حکیمه گچساران آمده ایشان را فاطمه وسطی نامیده ولی منابعی که مرقد خواهرامام رضا را درجمهوری آذربایجان می دانند معتقدند ایشان فاطمه صغری است.بنابراین همانگونه که اشاره شد انتظارمی رود باتوجه به اهمیت بسیار مهم چنین مباحثی ابهام زدایی وتوضیحات جامع وکامل در اسرع وقت در دستور کار مسئولان قرار بگیرد تا اعتقادات مردم دستخوش شک وتردیدهای این چنینی نشود.
9929/6110
کپی شد
