در روزگار ما اینترنت و فضای مجازی بستر و ابزار اصلی «نوشتن» و «ارتباطات» است و به دلیل ارتباط گسترده با کاربران و تولید نوشتار فراوان، به زمینه ای برای بروز مشکلات برای خط و زبان تبدیل شده است.
طی 2 دهه اخیر، ملت‌ها نگران تضعیف یا نابودی خط و زبان خویش شده‌اند و برای حفظ و حراست از زبان، خط و فرهنگ خود در برابر تهدیدات فناوری های نوین و این ابزار جدید نوشتاری، هشدارها داده اند و ساز و کارهایی طراحی و اجرایی کرده اند.
ما در روزگار تجربه های جدید در دنیای ارتباطات و نوشتن هستیم، از این دنیای جدید الکترونیکی و دیجیتالی با نام‌های متفاوتی چون جهان اینترنت، فضای دوم، سایبر، فضای مجازی و غیره نام می‌برند. فضای مجازی به طرز فزاینده و گسترده‌ای به بستر و ابزار اصلی ارتباط و نوشتن تبدیل شده است.
این پدیدۀ نوین ، زوایای مختلفی دارد و روز به روز هم بر جنبه‌های متنوع و متکثر آن افزوده می‌شود.
برای هماهنگی با این تغییرات و جلوگیری از آسیب‌های متفاوتی که ممکن است به‌وجود بیاید، باید پژوهش‌های نوین و مرتبطی اجرا شود.
غفلت از این دنیای جدید، می‌تواند در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی و غیره آسیب‌زا باشد و البته داشتن برنامه برای استفادۀ بهینه و کاربردی از این امکانات نوین بشری، می‌تواند یک فرصت پیش‌برنده شمرده شود.
در کتاب «فضای مجازی، امکانات، قوانین، روش‌ها و ابزار ارزیابی» تألیف نجف‌قلی‌نژاد و همکاران آمده است:«اینترنت که دروازه‌های سرزمین‌های ناشناخته‌ای را گشوده است و در حال تغییر رفتار ما در کار، تجارت، روابط و جامعه است.
فناوری اطلاعات، چنان با تار و پود زندگی اشخاص درهم آمیخته که نه تنها جدایی این محیط از زندگی آنها غیرقابل تصور می کند که با پیشرفت این فناوری، این آمیختگی و وابستگی لحظه به لحظه شدت یافته و ابعاد تازه و پیچیده‌تری می‌گیرد.
اینترنت می‌تواند معانی جامعه و موجود در جامعه‌ای را که ما تلاش فراوان در حفظ و حراست آن کرده‌ایم، دگرگون سازد و نحوۀ نگرش ما را در عرصه‌های گوناگون جامعۀ موجود به چالش بگیرد.» (نجف قلی‌نژاد و همکاران، 1390: ص 20)
براساس اشاره‌های فوق، چنین آسیب‌هایی در حوزۀ زبان و خطّ فارسی در فضای مجازی قابل بررسی است و فارسی زبانان برای مقابله با آسیب‌های این دنیای الکترونیکی، برای انجام دادن یک وظیفۀ ملّی ، باید تلاش کنند.
پایگاه‌های مجازی در شکل‌ها ، فرم‌ها و ساختارهای متفاوت و جدید با استفاده از محیط گرافیکی متنوع، محیط‌های صدا و تصویری جذّاب و از جمله در قالب متن، به طور اثرگذاری در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است که پژوهش در این حوزه را کاری بایسته یا ضروری کرده‌است.
وقت آن است که به طور گسترده و مداوم در این زمینه تلاش و کوشش شود.
این در حالی است که برای به‌دست آوردن آمار و اطلاعات دقیق و قابل استنادی از میزان و چگونگی آسیب رسانی اینترنت و فضای مجازی بر زبان و خطّ فارسی پیمایش و پژوهش چندانی صورت نگرفته است.
اگر چه وضعیت کلی درست نویسی و توجه به پاکیزه نویسی، آهنگی امید بخش و رو به پویایی دارد؛ اما گستردگی موضوع، نبودنِ زمینه برای مطالعات میان رشته‌ای زبان و ادبیات و فناوری اطلاعات، گرایش بیشتر دانشجویان زبان و ادبیات به پژوهش‌های ادبی، از عوامل کمبود سنجش و پژوهش در این حوزه است.
بنا بر اشارات بالا، بهتر است که دانشگاهیان و پژوهشگران، تحقیقات کاربردیِ وسیع و مختلفی در این زمینه انجام دهند تا مشخص شود که انحراف نوشتارِ فارسی از زبان معیار در فضای مجازی چه میزان است و برای مقابله با تهدیدات آن چه راهکارها و ساز و کارهایی تدوین شود؟
* وحید خلیلی اردلی
نویسنده و پژوهشگر
2097
