استادِ علی حاتمی و محمد علی کشاورز که ناشناخته مانده

جی پلاس، او زاده آبان سال ۱۲۹۰ و موسس دانشکده هنرهای دراماتیک است که بعدها به دانشگاه هنر و اداره هنرهای دراماتیک تفکیک شد. پایه‌گذاری این دانشکده، ترجمه بخش مهمی از آثار ادبیات نمایشی جهان، تاسیس رشته نمایش عروسکی، تنها بخشی از توانایی‌های این هنرمند است که در نواختن ویولون هم مهارتی چشمگیر داشته و تسلطش به ادبیات فارسی و بویژه شاهنامه فردوسی، انکار نشدنی است.

ایسنا نوشت؛ بعضی از دانشجویانش در گفتگوهای غیررسمی گفته‌اند که او جزو استادانی بود که به شایستگی در جایگاه مدیریت یک دانشکده هنری قرار گرفت و همواره محیط دانشگاه را به محیطی امن برای فعالیت دانشجویان تبدیل کرد. او با تلاش‌های خود توانست برای دانشجویان امکاناتی همچون کم‌هزینه کردن تحصیل ، سفرهای بسیار ارزان به خارج از کشور، لباس ورزشی مناسب برای تمرین تئاتر و ... فراهم آورد. علاوه بر آن بهترین استادان ادبیات، جامعه‌شناسی، شمشیربازی و... را برای تدریس دعوت کرد تا دانشجویان این دانشکده از هر نظر آموزش‌های لازم را دریافت کنند.

این نوشتار به انگیزه زادروز این هنرمند و چهره دانشگاهی در ایسنا منتشر می‌شود. در این مطلب بخشی از خاطرات حمید سمندریان، هنرمند و استاد تئاتر را از همکاری‌اش با مهدی فروغ مرور می‌کنیم و در ادامه با عادل بزدوده ، هنرمند شناخته‌شده تئاتر عروسکی که دهه ۵۰ در دانشکده هنرهای دراماتیک در رشته نمایش عروسکی تحصیل کرده، به گفتگو می‌نشینیم. 

حمید سمندریان بعد از اینکه تحصیلاتش را در آلمان به پایان رساند، تصمیم قطعی‌اش را گرفت و با وجود همه امکاناتی که در آن کشور برایش فراهم می‌شد، می‌خواست به میهن خودش بازگردد.

پیش از بازگشت او، پدرش به وزیر وقت فرهنگ و هنر نامه‌ای نوشت و وزیر هم او را به دکتر فروغ ارجاع داد. مهدی فروغ، رییس اداره هنرهای دراماتیک به سمندریانِ پدر گفت برای پسرتان بنویسید ما در ایران تئاتر داریم، تلویزیون داریم و از ایشان حمایت می‌کنیم.

تصویری دیگر از مهدی فروغ

سمندریانِ جوان به محض بازگشت به ایران نزد دکتر فروغ رفت که به گرمی او را پذیرفت و به وزیر فرهنگ و هنر هم خبر داد که آن ایرانی حالا در ایران است.

فروغ به سمندریان از وضعیت تئاتر ایران گفت، اینکه در آغاز راه هستیم و از او دعوت کرد تا در اداره هنرهای دراماتیک مشغول به کار شود.

سمندریان در کتاب گفتگوی خود با افسانه ماهیان از فروغ به عنوان انسانی دوست داشتنی یاد کرده که طبیعتی بسیار سمپاتیک داشته است.

فروغ که مدتی بعد دانشکده هنرهای دراماتیک را تاسیس کرد، چهره‌هایی همچون دکتر محمد جعفر محجوب، آریان‌پور، زرین‌کوب و ... را برای تدریس دعوت کرد. از اولین دانشجویان این دانشکده می‌توان به نام‌هایی همچون علی حاتمی، محمد علی کشاورز، پروانه پرتو، محمد حفاظی و ... اشاره کرد.

هرچند سمندریان و فروغ بعد از مدتی، دلگیری‌هایی از یکدیگر پیدا کردند ولی احترام و علاقه میان آنان همواره حفظ شد و سمندریان در همان کتاب از او به نیکی یاد کرده و برایش ابراز دلتنگی کرده است.    

عادل بزدوده اما جزو دانش‌آموختگان رشته نمایش عروسکی در این دانشکده است. او در سخنان خود ابتدا توضیح می‌دهد که چگونه طرح راه‌اندازی رشته نمایش عروسکی در دانشکده هنرهای دراماتیک اجرایی شد و بعد تاکید می‌کند که بدون حمایت دکتر فروغ، چنین چیزی محال بود.

این هنرمند نمایش عروسکی یادآوری می‌کند: ماجرای تشکیل دپارتمان نمایش عروسکی به زمانی برمی‌گردد که زنده‌یاد نصرت کریمی با بورسیه وزرات فرهنگ و هنر آن زمان به جمهوری چک رفت و در آنجا دوره فیلم عروسکی دید و فیلم عروسکی تک‌فریم گرفت. بعد از بازگشتش، وزیر وقت فرهنگ و هنر به دنبال این بود که او در چک چه کرده و سفرش چه رهاوردی داشته است. نصرت کریمی هم به وزیر گفت که در نظر دارد در دانشکده هنرهای دراماتیک رشته فیلم تک‌فریمی عروسکی راه‌اندازی کند ولی وزیر آب پاکی روی دستش ریخت و با این پیشنهاد مخالفت کرد اما وقتی کریمی، پیشنهاد راه‌اندازی دپارتمان نمایش عروسکی را داد، به گرمی از او استقبال شد.

عادل بزدوده

او ادامه می‌دهد: دپارتمان نمایش عروسکی به کوشش نصرت کریمی و یکی دو تن از دوستان او همچون زنده‌یاد طاها بهبهانی که خیلی کم از او یاد می‌شود، و نیز دو تن از بزرگان نمایش عروسکی فرانسه و چک راه‌اندازی شد. برای این کار نصرت کریمی استادی را از فرانسه و اسکار باتک را از چک دعوت کرد که هر دو از هنرمندان بنام نمایش عروسکی بودند. نصرت کریمی که در چک رشته عروسکی خوانده بود، دیگر دوستان اسکار باتک را هم برای تدریس در رشته نمایش عروسکی دعوت کرد و همه اینها بدون پشتیبانی و همراهی دکتر فروغ ممکن نبود. او از جمله کسانی است که تاثیرات ماندگاری بر فرهنگ ما بر جای گذاشت و ارادات قلبی من به او به این دلیل است که نمایش عروسکی را به رشته‌ای دانشگاهی تبدیل کرد.

بزدوده که در دوره نوجوانی خود عضو کانون پرورش فکری بوده، یادآوری کرد: زنده‌یاد اردشیر کشاورزی از دانشجویان دانشکده هنرهای دراماتیک و مترجم و دستیار اسکار باتک بود که با همراهی او به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آمد . در آن مقطع دان لافون، هنرمند سرشناس تئاتر آمریکا سرپرست گروه تئاتر کودک در کانون پرورش فکری بود. به دعوت لافون، اسکار باتک نمایش عروسکی «حادثه‌ای در شهر عروسک‌ها» را با اعضای گروه تئاتر کودک کانون یعنی رضا بابک، بهرام شاه محمدلو، مرضیه برومند، علیرضا هدایی، سوسن فرخ‌نیا و اردوان مفید اجرا کرد که اولین نمایش عروسکی مدرن در ایران است و این گونه بود که مرکز تئاتر کودک کانون به مرکز تئاتر کودک و عروسکی تبدیل شد.

این کارگردان تئاتر اضافه می‌کند: در واقع دکتر فروغ با همراهی خود در آن مقطع، به ایجاد جریان نمایش عروسکی در ایران کمک شایانی کرد اما او با وجود همه خدماتی که ارایه کرد، هرگز منم منم نداشت و بسیار باشعور و مدیری کاملا فرهنگی بود. امروز هم اگر از او و هنرمندانی دیگر همچون طاها بهبهانی، نصرت کریمی و ... یاد نکنیم، به فرهنگ کشور خود خیانت کرده‌ایم.

دکتر مهدی فروغ مهر سال ۱۳۸۷ در آمریکا درگذشت. ترجمه کتاب «چگونه از موسیقی لذت ببریم» نوشته آرون کوپلند، نگارش کتاب‌های « شاهنامه و ادبیات دراماتیک» و «قربانی دادن ابراهیم در تعزیه ایرانی» از دیگر آثاری است که از او بر جای مانده است.