به گزارش خبرنگار ایرنا، با نگاه ویژه دولت به بهسازی آب بندان های شمال کشور، مدیریت آب در بخش کشاورزی و استفاده از ظرفیت این سازه های سنتی در مهار آب های سطحی و مدیریت آب مورد مصرف در کشاورزی به مرور افزایش می یابد.
آب بندان ها که در مازندران ' اِندون ' ، در گلستان ' بندسار ' و در گیلان ' سِل ' نامیده می شوند، مهم ترین مخازن ذخیره آب باران و نهرها برای کشاورزی هستند. هر چند که کاهش بارش ها و کم آبی در سال های اخیر سبب شد چهره ای خشک و ترک خورده از بسیاری از آب بندان ها به چشم بیاید، اما نباید از نقش بی توجهی به آب بندان ها و لایروبی و بهسازی نشدن این سازه های بومی شمال کشور در کاهش اثرگذاریشان غافل ماند.
سه استان گیلان، مازندران و گلستان در مجموع 33 هزار هکتار آب بندان دارند که آب مورد نیاز حدود 150 هزار هکتار کشتزار این مناطق را تأمین می کند. بیشترین سهم آب بندان ها از نظر مساحت و تعداد هم مختص به مازندران است. در مازندران نزدیک به 800 قطعه آب بندان وجود دارد که مساحت مجموع آنها حدود 17 هزار هکتار است و در مجموع نیز قابلیت ذخیره‌سازی 345 میلیون متر مکعب آب را دارند.
در حال حاضر هر هکتار آب‌بندان قابلیت سیراب کردن پنج هکتار شالیزار را دارد که این اثرگذاری در صورت لایروبی شدن و بهسازی آب بندان تا 2 برابر افزایش خواهد یافت. به عبارتی بخش مهمی از نیاز آبی کشاورزی در شمال کشور با بهسازی و ترمیم همین سازه های سنتی نگهداری آب برطرف می شود.
** نگاه ویژه دولت به آب بندان ها
مرداد امسال که وزیر جهاد کشاورزی به مازندران سفر کرده بود، از نگاه ویژه دولت به بهسازی آب بندان ها سخن گفت و با بیان این که بی توجهی به آب بندان ها به عنوان میراث ماندگار اجدادی در مدیریت آب، خسارت بزرگی به کشاورزی وارد می کند، اظهار داشت: از آب بندان های شمال کشور طی سال های اخیر به خوبی استفاده نشد و لازم است که کشاورزان و مسئولان مرتبط با مناطق روستایی و مدیریت آب، گام‌هایی برای احیای این آب بندان ها بردارند.
محمود حجتی از برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو برای بهسازی آب بندان ها خبر داده بود و از دهیاران نیز خواست که برای بهتر شدن وضعیت آب بندان ها در شمال کشور اقدام کنند.
برنامه ریزی هایی که وزیر جهاد کشاورزی در سفرش به مازندران به آن اشاره کرده بود، به امضای تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی بهسازی آب بندان ها در استان های شمالی منجر شد، تفاهمنامه ای که بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه کشور و استانداران سه استان شمالی منعقد شده و 676 میلیارد تومان اعتبار نیز برای آن در نظر گرفته شده تا ظرفیت ذخیره آب بندان ها با انجام یک سری عملیات فنی افزایش یابد.
شهریور امسال نیز علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که پروژه بهسازی آب بندان ها قرار است در 24 هزار هکتار از آب بندان های سه استان شمالی انجام شود و بودجه آن نیز در یک دوره 2 ساله پرداخت می شود که 50 درصد آن ملی و 50 درصد هم استانی است.به گفته این مسئول، مطالعات اجرای طرح بهسازی آب بندان ها در شمال کشور نهایتا تا پایان سال جاری انجام می شود.
**رقابت برای سهم بری از اعتبارات
پس از عزم جدی دولت برای بهسازی آب بندان های شمال کشور، اقدامات و پیگیری ها برای سهم بری بیشتر از این بودجه طبیعی است که در مسئولان هر استان شدت بیشتری بگیرد. چندی پیش مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان در مصاحبه ای اعلام کرد که بر اساس تفاهمنامه امضا شده بین استانداری گلستان، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه کشور، 300 میلیارد تومان از این اعتبار در نظر گرفته شده برای لایروبی و بهسازی 571 قطعه آب بندان استان گلستان اختصاص خواهد یافت که طی دو سال و به صورت 50 درصد از اعتبارات ملی و 50 درصد از اعتبارات استانی پرداخت می شود.
این اظهار نظر در حالی که مازندران بیشترین تعداد و مساحت آب بندان ها را در استان های شمالی دارد، این برداشت را ایجاد می کند که بنا به دلایلی سهم مازندران از این اعتبار مهم و حیاتی برای کشاورزی و مدیریت آب بسیار کمتر از آن چه باشد که حق مازندران بر اساس مساحت و تعداد آب بندان هاست.
با این حال مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران معتقد است که این اظهارات درست نیستند و مازندران با توجه به مساحت و تعداد بیشتر آب بندان ها در بین سه استان شمالی، سهم بیشتری از اعتبار ویزه بهسازی و لایروبی آب بندان ها دریافت خواهد کرد.
**مازندران در اولویت اجرا
محمدابراهیم یخکشی به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به این که مازندران آب بندان های بیشتری نسبت به گیلان و گلستان دارد، طبیعی است که اولویت پرداخت اعتبار با این استان باشد. پس از آن نیز گیلان و بعد هم گلستان به خاطر مجموع مساحت و تعداد آب بندان ها در اولویت پرداخت اعتبار قرار دارند.
لازمه اجرای این طرح در هر استان و پرداخت اعتبارات اختصاص داده شده به بهسازی و لایروبی آب بندان ها، اجرای مطالعات مربوط به این طرح است، اقدامی که در استان گلستان آغاز شده و به مراحل پایانی نزدیک شده است. در گیلان هم ابتدای همین ماه دستورالعمل ساماندهی آب بندان های این استان که 870 پهنه با 9 هزار هکتار مساحت است، از سوی استاندار در 30 ماده منتشر شد.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران در این باره گفت: سازمان جهاد کشاورزی در حال انجام مطالعات مربوط به این طرح است و امیدواریم که با تشریک مساعی، طرح برای ارائه و دریافت اعتبارات به سرانجام برسد.
اهمیت بهسازی آب بندان ها و لایروبی آن ها زمانی مشخص می شود که نگاهی به ممنوعیت کشت فصل کشاورزی پشت سر گذاشته شده در برخی مناطق مازندران داشته باشیم. سازمان جهاد کشاورزی مازندران در سال زراعی گذشته بر اساس اطلاعیه شرکت آب منطقه ای مازندران اعلام کرده بود که کشت برنج در برخی از شالیزارهای استان مانند مناطقی از شهرستان میاندرود و جویبار به دلیل کم آبی ممنوع است.
همین موضوع با توجه به سهم بالای مازندران در تأمین برنج کشور، در اولویت قرار گرفتن این استان و تسریع در اجرای مطالعات مربوط به بهسازی و پیگیری برای سهم بری متناسب با اثرگذاری برای آب بندان های مازندران را بیشتر نمایان می کند.
یخکشی معتقد است که اولویت بندی ها برای تخصیص اعتبار در نظر گرفته شده دولت به منظور بهسازی آب بندان ها باید به همین شکل باشد.
وی اظهار داشت: طبیعتا اولویت در اجرای طرح با مناطقی است که میزان آب پایه در آن ها کم است؛ مانند شمال جویبار و شهرستان سیمرغ و سایر نقاطی که ممنوعیت کشت در آن ها به خاطر کم آبی اعلام شده بود.
** شاخص های اولویت بندی آب بندان ها
البته شاید به این دلیل که هنوز این طرح وارد فاز اجرایی نشده، به هر دلیلی از اولویت گذاری در سهم بری از اعتبارات و نوبت اجرای پروژه غفلت شود، اما قطعا باید برای اولویت گذاری ابتدا تعریفی از معیارهای کمی منطقی داشت و سپس بر مبنای آن ها کل آب بندان‌های استان‌های شمالی را که نیازمند مرمت و بهسازی هستند طبقه‌بندی و سپس به ترتیب اولویت وارد فاز اجرایی کرد.
بابک مؤمنی دکترای علوم و مهندسی آب در گرایش سازه های آبی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: نخستین شاخص برای اولویت بندی، شرایط کمی و کیفی منابع آب، بویژه حجم روان آب و سیلاب زمستانه و جریانات برگشتی از مزارع است. لذا ابتدا باید دید اصلا منابع آبی برای مهار و ذخیره سازی در منطقه هر آب بندان بیش از ظرفیت کنونی وجود دارد که به دنبال توسعه آن آب بندان باشیم یا نه؟ حتی باید بررسی کرد که شرایط کیفی آب چگونه است و ارزش زراعی دارد؟
استادیار دانشگاه پیام نور استان مازندران افزود: شاخص دوم که اهمیتی ویژه در اولویت های اجرایی این طرح دارد، سطح اقتصادی آب بندان است. یعنی بر اساس پارامترهای اقتصادی معتبر و پژوهش شده، حداقل سطح مشخصی برای تعریف مخزن ذخیره به عنوان آب بندان در نظر گرفته شود و آب بندان‌های کوچک تر از این ابعاد، حداقل در اولویت عملیات اجرایی قرار نگیرند.
این پژوهشگر حوزه سازه های آبی و مدیریت آب، قابلیت ساختمانی و باربری جسم آب بندان را سومین معیار در اولویت بندی عنوان کرد و افزود: با توجه به این که افزایش ظرفیت آب بندان ها در این طرح علاوه بر لایروبی، قرار است با افزایش ارتفاع دیواره این سازه ها انجام شود، باید بر اساس نتایج مطالعات ژئوتکنیک مشخص شود که دیواره تا چه ارتفاعی قابلیت تحمل بار اضافه و افزایش ارتفاع را دارد.
مؤمنی شاخص مهم دیگر در این اولویت بندی را میزان مشارکت مردمی و پذیرش کارِ گروهی در میان متقاضیان یا همان کشاورزان به‌عنوان بهره برداران آینده این طرح، از زمان آغاز اجرا تا مراحل بهره‌برداری و نگهداری دانست.
وی گفت: باید نظام بهره برداری خودگردان و تشکل یافته ای ایجاد شود که از فردای خاتمه عملیات اجرایی، در کنار بهره‌برداری از این مخازن، نگهداری از این سرمایه ها از محل درآمدهای آن را هم یکی از تکالیف خود بداند و نگاهی بی تفاوت یا صرفا وابسته به دولت در این خصوص نداشته باشد.
دکترای علوم و مهندسی آب در گرایش سازه های آبی افزود: شاخص های فنی و اجتماعی دیگری نیز قابل طرح هستند که شاید اهمیت کمتری نسبت به موارد بیان شده دارند، یا پس از انجام فازهای مطالعاتی طرح قابل ارائه و تدقیق باشند. دیواره‌سازی برای استفاده بهینه از مخازن و کاهش اثر امواج و افزایش ارتفاع دیواره ها به منظور بالا بردن حجم مفید مخزن با توجه به شرایط دیواره آب بندان و ظرفیت باربری دیواره های موجود، یکی از این شاخصه هاست.
به گفته این استاد دانشگاه؛ ساخت ایستگاه‌های پمپاژ در ورودی و بعضا خروجی آب بندان ها، لایروبی، اصلاح مسیر و مقاطع انهار شبکه زهکشی منتهی به آب بندان ها و اجرای سازه‌های مورد نیاز مانند سرریز، دریچه‌های ورودی و خروجی، سنگ چین، لوله‌گذاری، سرریز اضطراری و سازه‌های آبی مربوط به پرورش آبزیان هم برخی از این معیارهای فنی هستند که در اجرای طرح باید مورد توجه قرار بگیرند.
وی برای تشریح اهمیت اجرای این طرح در آب بندان ها برای کشاورزی مازندران یادآور شد: اگر ارتفاع دیواره آب بندان ها فقط 1.5 تا 2 برابر مقدار کنونی افزایش یابد یا با تغییر سیستم سنتی آبگیر‌های ثقلی ورودی و خروجی، از ایستگاه های پمپاژ استفاده شود. آب بندان ها فقط در مازندران می توانند با در نظر گرفتن 10 تا 12 هزار متر مکعب مصرف آب برنج، امکان آبیاری مستقل بیش از 30 هزار هکتار و آبیاری تکمیلی تا 70 هزار هکتار از زمین های شالیزاری را فراهم کنند.
با این حال مؤمنی تأکید دارد که مهم ترین اصل کمّی بودن این شاخص ها یا کمی سازی کردن آن ها برای از بین رفتن شائبه برخورد سلیقه ای و اعمال نفوذ و رفتار غیرکارشناسانه، در تخصیص اعتبارات است.
**آفت های اجرای طرح
یکی از نگرانی های اصلی در اجرای طرح بهسازی آب بندان های شمال کشور، اعمال نفوذها و رفتارهای غیرکارشناسانه است. به اعتقاد کارشناسان رقابت‌های غیر اصولی و سیاسی برای جذب اعتبارات بین استان های شمالی ممکن است موجب انحراف در هزینه کرد این اعتبارات، بدون رعایت اولویت های اصلی شود.
مؤمنی با تأکید بر این که سهم خواهی های غیر کارشناسی می توانند برای این طرح مهم و زیربنایی مدیریت آب آسیب زا باشند، اظهار داشت: برخی اظهارنظرها در رسانه ها از مسئولان استان ها مبنی بر این که رقم مشخصی از حالا به عنوان سهم یک استان از اعتبار اختصاص یافته به اجرای این طرح در نظر گرفته شده بی معنی است، چرا که تا پیش از ارائه شدن نتایج مطالعات پایه و اولویت بندی آب بندان ها نمی توان و نباید رقمی را به استانی اختصاص داد.
در واقع اشاره مؤمنی به اظهارات مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان است که چندی پیش عنوان کرد 300 میلیارد تومان از اعتبار اختصاص یافته به بهسازی آب بندان های شمال کشور، طی یک تفاهمنامه برای آب بندان های استان گلستان در نظر گرفته شد.
وی که پیشینه مشاور ناظر بر مطالعات مرحله اول طرح جامع زهکشی زمین های کشاورزی استان مازندران را در کارنامه دارد، تقابل بین برخی دستگاههای اجرایی در خصوص تولی‌گری این طرح را نیز از چالش های دیگر آن و بویژه عامل عقب افتادن در اجرای مطالعات و معضلی در سهم بری استان از اعتبارات در نظر گرفته شده برشمرد و توضیح داد: برای استفاده مؤثرتر از وقت و هزینه، به جای تکرار توجیهات و تقابل های بی ثمر، لازم است که دستگاههای اجرایی هر استان، در یک فرآیند مشترک و با همگرایی و به رسمیت شناختن مسئولیت جهاد کشاورزی به عنوان متولی عملیات اجرایی این طرح، زیر نظر معاونت عمرانی استانداری و با همکاری و همفکری شرکت های آب منطقه ای، به حفظ و بهره برداری پایدار از منابع آبی شمال کشور کمک کنند.
** تأخیر جایز نیست
مطالعات اجرای این طرح در استان گلستان از مدت ها پیش آغاز شده و به سرانجام نیز رسیده است. به همین دلیل مسئولان جهاد کشاورزی استان گلستان از حالا برای سهم بری بیشتر از این اعتبارات در حال چانه زنی هستند، اما مازندران با در اختیار داشتن بیشترین تعداد و مساحت آب بندان ها در بین سه استان شمالی که شامل 55 درصد مساحت مجموع آب بندان های شمال کشور است، مطالعات این طرح را تازه آغاز کرده و امیدوار است که تا پایان سال و در مدت تعیین شده، مطالعات را به سرانجام برساند.
مؤمنی هم معتقد است که هر گونه تأخیر در به سرانجام رساندن فرآیندهای مطالعات پایه و تفصیلی این طرح نگران کننده است.
وی افزود: ضرب الاجل 2 ساله تعیین شده برای اجرای این طرح، حاکی از حساسیت بالای زمان بندی و رعایت آن در فرآیند کنترل پروژه و مدیریت طرح است. با توجه به آغاز فصل عملیات کشت و کار از اواسط اسفند ماه در استانی مانند مازندران، بدون شک تأمین داده های اولیه برای مطالعه و طراحی، نیازمند تسریع در تعیین تکلیف قراردادهای مطالعاتی و مشخص کردن مهندسان مشاور بخش های مختلف مطالعات این طرح است.
اهمیت تسریع در انجام مطالعات مورد تأکید مسئولان سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز قرار دارد. مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تأکید بر این که باید برای سهم بری مناسب از این اعتبار در نظر گرفته شده، سرعت مطالعات را با کمک دستگاههای ذیربط افزایش دهیم، به خبرنگار ایرنا گفت: این که مازندران چقدر از این اعتبارات سهم خواهد برد به میزان فعالیت و سرعت در اجرای طرح های مطالعاتی و عملیاتی این پروژه بستگی دارد. این اعتبارات گلوبال یا به قولی سراسری است و در اختیار مجری طرح قرار می گیرد و به استان ها داده نمی شود. یعنی هر استانی که در اجرای طرح پیشرفت بیشتری داشته باشد، سهم بیشتری دریافت خواهد کرد.
**ضرورت هماهنگی بین بخشی
فرزین فرهادی با ابراز امیدواری نسبت به این که حق مازندران در برخورداری از این اعتبار در نظر گرفته شود، درباره اظهار نظر مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان گلستان مبنی بر جذب اعتبار 300 میلیارد تومانی برای آب بندان های گلستان گفت: این طرح طبق تفاهمنامه مشترک با این نگاه که آب بندان ها در 2 سال مرمت و بهسازی شوند، منعقد شد.
وی توضیح داد: بر اساس این تفاهمنامه 50 درصد اعتبار مورد نیاز طرح ملی است و 50 درصد هم از منابع استانی تامین می شود که شامل 35 درصد از طریق سازمان مدیریت برنامه ریزی و 15 درصد هم از محل آورده بهره برداران خواهد بود و بنا بر این ادعای این که 300 میلیارد تومان به یک استان اختصاص داده می شود درست نیست، چرا که 50 درصد اعتبار که ملی است تقریبا معادل همین مبلغ است و نمی تواند تمام این اعتبار ملی به یک استان اختصاص یابد.
وی افزود: قطعا هر استانی که کار بیشتری انجام دهد سهم بیشتری جذب خواهد کرد، اما از این نکته هم نمی توان غافل ماند که حدود 55 درصد آب بندان های شمالی کشور متعلق به مازندران است. به عبارتی دست کم حدود 150 میلیارد تومان از 50 درصد ملی این اعتبار که در منابع اعتباری سال 1398 لحاظ شده باید به استان مازندران برسد که قطعا در تحقق این امر توانایی ما در جذب اعتبار با سرعت دادن به اجرای طرح می تواند دخیل باشد.
این مسئول توضیح داد: در واقع مازندران آغاز کننده طرح بازسازی و مرمت آب بندان هاست، چون این کار را مازندران آغاز کرد و آب بندان هم یک سازه بومی و تخصصی در مازندران است و به خاطر همین حدود 880 قطعه آب بندان داریم.
وی افزود: در حالی که آب بندان های دو استان همسایه ما بیشترشان تازه ساز هستند، بسیاری از آب بندان های ما قدیمی بوده و شاید یکصد سال و بیش از آن عمر دارند. همچنین میانگین مساحت آب بندان های مازندران حدود 20 هکتار است، در حالی که برای استان گیلان حدود چهار هکتار و استان گلستان نزدیک به پنج هکتار است.
**آغاز مطالعات آب بندان های مازندران
مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران از آغاز طرح مطالعه آب بندان ها در استان خبر داد و گفت: هماهنگی خوبی در استانداری، سازمان مدیریت برنامه ریزی، آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی مازندران وجود دارد و در حال تهیه لیست مشاوران و پیمانکاران برای آغاز مطالعات گسترده آب بندان های استان هستیم.
وی افزود: همچنین مطالعات مرمت و بهسازی حدود 2 هزار هکتار آب بندان را از قبل انجام شده، داریم که در حال به روزرسانی این مطالعات هستیم و مطالعات مرمت و بهسازی حدود 700 هکتار از آب بندان های متروکه را نیز آغاز کردیم.
فرهادی با بیان این که با توجه به آبگیری آب بندان ها در حال حاضر امکان مطالعات این سازه ها وجود ندارد، اظهار داشت: در حال حاضر اختلاف چندانی در اجرای مطالعات این طرح نداریم و نمی توان گفت که مازندران در انجام مطالعات آب بندان ها عقب تر از استان های همسایه است. شاید به دلیل دقت بیشترمان در مطالعات و لحاظ کردن تمام جزئیان و ضوابط فنی، با سرعتی نسبتا کمتر این پروژه در مازندران در حال انجام باشد، اما متوقف نیست. همچنین پس از برداشت برنج در مرداد 98 و زمانی که شرایط فیزیکی بررسی ها فراهم شود، مطالعات بقیه آب بندان ها بر اساس اولویت آغاز می شود.
وی درباره اولویت های اجرای مطالعات و عملیات این پروژه در مازندران نیز توضیح داد: دو معیار مهم برای اولویت بندی در انتخاب آب بندان ها مد نظر قرار می دهیم؛ نخست این که نیاز واقعی باشد و دوم این که میزان مشارکت پذیری کشاورزان نیز بیشتر باشد و بهره برداران در اجرای کار مشارکت داشته باشند.
فرهادی مهم ترین اصل در احقاق حق مازندران از این اعتبارات و اجرای آن را تعامل دستگاههای ذیربط و هم افزایی برای به سرانجام رساندن مطالعات آب بندان ها عنوان کرد و افزود: اگر هماهنگی بین بخشی در استان بیشتر باشد، سرعت کار ما در اجرای مطالعات برای جذب اعتبار بیشتر می شود.
وی درخواست کرد: شرکت آب منطقه ای به عنوان متولی تخصصی توزیع آب، استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و سازمان جهاد کشاورزی مازندران و سایر دستگاههای ذیربط، مثل حفاظت محیط زیست و صنعت، معدن و تجارت استان در این زمینه وارد شوند و همکاری کنند تا اجرای مطالعات و عملیات این طرح در استان سرعت بیشتری بگیرد.
9927/1654
انتهای پیام آب بندان ها که در مازندران ' اِندون ' ، در گلستان ' بندسار ' و در گیلان ' سِل ' نامیده می شوند، مهم ترین مخازن ذخیره آب باران و نهرها برای کشاورزی هستند. هر چند که کاهش بارش ها و کم آبی در سال های اخیر سبب شد چهره ای خشک و ترک خورده از بسیاری از آب بندان ها به چشم بیاید، اما نباید از نقش بی توجهی به آب بندان ها و لایروبی و بهسازی نشدن این سازه های بومی شمال کشور در کاهش اثرگذاریشان غافل ماند.
سه استان گیلان، مازندران و گلستان در مجموع 33 هزار هکتار آب بندان دارند که آب مورد نیاز حدود 150 هزار هکتار کشتزار این مناطق را تأمین می کند. بیشترین سهم آب بندان ها از نظر مساحت و تعداد هم مختص به مازندران است. در مازندران نزدیک به 800 قطعه آب بندان وجود دارد که مساحت مجموع آنها حدود 17 هزار هکتار است و در مجموع نیز قابلیت ذخیره‌سازی 345 میلیون متر مکعب آب را دارند.
در حال حاضر هر هکتار آب‌بندان قابلیت سیراب کردن پنج هکتار شالیزار را دارد که این اثرگذاری در صورت لایروبی شدن و بهسازی آب بندان تا 2 برابر افزایش خواهد یافت. به عبارتی بخش مهمی از نیاز آبی کشاورزی در شمال کشور با بهسازی و ترمیم همین سازه های سنتی نگهداری آب برطرف می شود.
** نگاه ویژه دولت به آب بندان ها
مرداد امسال که وزیر جهاد کشاورزی به مازندران سفر کرده بود، از نگاه ویژه دولت به بهسازی آب بندان ها سخن گفت و با بیان این که بی توجهی به آب بندان ها به عنوان میراث ماندگار اجدادی در مدیریت آب، خسارت بزرگی به کشاورزی وارد می کند، اظهار داشت: از آب بندان های شمال کشور طی سال های اخیر به خوبی استفاده نشد و لازم است که کشاورزان و مسئولان مرتبط با مناطق روستایی و مدیریت آب، گام‌هایی برای احیای این آب بندان ها بردارند.
محمود حجتی از برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نیرو برای بهسازی آب بندان ها خبر داده بود و از دهیاران نیز خواست که برای بهتر شدن وضعیت آب بندان ها در شمال کشور اقدام کنند.
برنامه ریزی هایی که وزیر جهاد کشاورزی در سفرش به مازندران به آن اشاره کرده بود، به امضای تفاهمنامه مالی و برنامه عملیاتی بهسازی آب بندان ها در استان های شمالی منجر شد، تفاهمنامه ای که بین وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه کشور و استانداران سه استان شمالی منعقد شده و 676 میلیارد تومان اعتبار نیز برای آن در نظر گرفته شده تا ظرفیت ذخیره آب بندان ها با انجام یک سری عملیات فنی افزایش یابد.
شهریور امسال نیز علیمراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که پروژه بهسازی آب بندان ها قرار است در 24 هزار هکتار از آب بندان های سه استان شمالی انجام شود و بودجه آن نیز در یک دوره 2 ساله پرداخت می شود که 50 درصد آن ملی و 50 درصد هم استانی است.به گفته این مسئول، مطالعات اجرای طرح بهسازی آب بندان ها در شمال کشور نهایتا تا پایان سال جاری انجام می شود.
**رقابت برای سهم بری از اعتبارات
پس از عزم جدی دولت برای بهسازی آب بندان های شمال کشور، اقدامات و پیگیری ها برای سهم بری بیشتر از این بودجه طبیعی است که در مسئولان هر استان شدت بیشتری بگیرد. چندی پیش مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان در مصاحبه ای اعلام کرد که بر اساس تفاهمنامه امضا شده بین استانداری گلستان، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه و بودجه کشور، 300 میلیارد تومان از این اعتبار در نظر گرفته شده برای لایروبی و بهسازی 571 قطعه آب بندان استان گلستان اختصاص خواهد یافت که طی دو سال و به صورت 50 درصد از اعتبارات ملی و 50 درصد از اعتبارات استانی پرداخت می شود.
این اظهار نظر در حالی که مازندران بیشترین تعداد و مساحت آب بندان ها را در استان های شمالی دارد، این برداشت را ایجاد می کند که بنا به دلایلی سهم مازندران از این اعتبار مهم و حیاتی برای کشاورزی و مدیریت آب بسیار کمتر از آن چه باشد که حق مازندران بر اساس مساحت و تعداد آب بندان هاست.
با این حال مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مازندران معتقد است که این اظهارات درست نیستند و مازندران با توجه به مساحت و تعداد بیشتر آب بندان ها در بین سه استان شمالی، سهم بیشتری از اعتبار ویزه بهسازی و لایروبی آب بندان ها دریافت خواهد کرد.
**مازندران در اولویت اجرا
محمدابراهیم یخکشی به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به این که مازندران آب بندان های بیشتری نسبت به گیلان و گلستان دارد، طبیعی است که اولویت پرداخت اعتبار با این استان باشد. پس از آن نیز گیلان و بعد هم گلستان به خاطر مجموع مساحت و تعداد آب بندان ها در اولویت پرداخت اعتبار قرار دارند.
لازمه اجرای این طرح در هر استان و پرداخت اعتبارات اختصاص داده شده به بهسازی و لایروبی آب بندان ها، اجرای مطالعات مربوط به این طرح است، اقدامی که در استان گلستان آغاز شده و به مراحل پایانی نزدیک شده است. در گیلان هم ابتدای همین ماه دستورالعمل ساماندهی آب بندان های این استان که 870 پهنه با 9 هزار هکتار مساحت است، از سوی استاندار در 30 ماده منتشر شد.
مدیرعامل آب منطقه ای مازندران در این باره گفت: سازمان جهاد کشاورزی در حال انجام مطالعات مربوط به این طرح است و امیدواریم که با تشریک مساعی، طرح برای ارائه و دریافت اعتبارات به سرانجام برسد.
اهمیت بهسازی آب بندان ها و لایروبی آن ها زمانی مشخص می شود که نگاهی به ممنوعیت کشت فصل کشاورزی پشت سر گذاشته شده در برخی مناطق مازندران داشته باشیم. سازمان جهاد کشاورزی مازندران در سال زراعی گذشته بر اساس اطلاعیه شرکت آب منطقه ای مازندران اعلام کرده بود که کشت برنج در برخی از شالیزارهای استان مانند مناطقی از شهرستان میاندرود و جویبار به دلیل کم آبی ممنوع است.
همین موضوع با توجه به سهم بالای مازندران در تأمین برنج کشور، در اولویت قرار گرفتن این استان و تسریع در اجرای مطالعات مربوط به بهسازی و پیگیری برای سهم بری متناسب با اثرگذاری برای آب بندان های مازندران را بیشتر نمایان می کند.
یخکشی معتقد است که اولویت بندی ها برای تخصیص اعتبار در نظر گرفته شده دولت به منظور بهسازی آب بندان ها باید به همین شکل باشد.
وی اظهار داشت: طبیعتا اولویت در اجرای طرح با مناطقی است که میزان آب پایه در آن ها کم است؛ مانند شمال جویبار و شهرستان سیمرغ و سایر نقاطی که ممنوعیت کشت در آن ها به خاطر کم آبی اعلام شده بود.
** شاخص های اولویت بندی آب بندان ها
البته شاید به این دلیل که هنوز این طرح وارد فاز اجرایی نشده، به هر دلیلی از اولویت گذاری در سهم بری از اعتبارات و نوبت اجرای پروژه غفلت شود، اما قطعا باید برای اولویت گذاری ابتدا تعریفی از معیارهای کمی منطقی داشت و سپس بر مبنای آن ها کل آب بندان‌های استان‌های شمالی را که نیازمند مرمت و بهسازی هستند طبقه‌بندی و سپس به ترتیب اولویت وارد فاز اجرایی کرد.
بابک مؤمنی دکترای علوم و مهندسی آب در گرایش سازه های آبی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: نخستین شاخص برای اولویت بندی، شرایط کمی و کیفی منابع آب، بویژه حجم روان آب و سیلاب زمستانه و جریانات برگشتی از مزارع است. لذا ابتدا باید دید اصلا منابع آبی برای مهار و ذخیره سازی در منطقه هر آب بندان بیش از ظرفیت کنونی وجود دارد که به دنبال توسعه آن آب بندان باشیم یا نه؟ حتی باید بررسی کرد که شرایط کیفی آب چگونه است و ارزش زراعی دارد؟
استادیار دانشگاه پیام نور استان مازندران افزود: شاخص دوم که اهمیتی ویژه در اولویت های اجرایی این طرح دارد، سطح اقتصادی آب بندان است. یعنی بر اساس پارامترهای اقتصادی معتبر و پژوهش شده، حداقل سطح مشخصی برای تعریف مخزن ذخیره به عنوان آب بندان در نظر گرفته شود و آب بندان‌های کوچک تر از این ابعاد، حداقل در اولویت عملیات اجرایی قرار نگیرند.
این پژوهشگر حوزه سازه های آبی و مدیریت آب، قابلیت ساختمانی و باربری جسم آب بندان را سومین معیار در اولویت بندی عنوان کرد و افزود: با توجه به این که افزایش ظرفیت آب بندان ها در این طرح علاوه بر لایروبی، قرار است با افزایش ارتفاع دیواره این سازه ها انجام شود، باید بر اساس نتایج مطالعات ژئوتکنیک مشخص شود که دیواره تا چه ارتفاعی قابلیت تحمل بار اضافه و افزایش ارتفاع را دارد.
مؤمنی شاخص مهم دیگر در این اولویت بندی را میزان مشارکت مردمی و پذیرش کارِ گروهی در میان متقاضیان یا همان کشاورزان به‌عنوان بهره برداران آینده این طرح، از زمان آغاز اجرا تا مراحل بهره‌برداری و نگهداری دانست.
وی گفت: باید نظام بهره برداری خودگردان و تشکل یافته ای ایجاد شود که از فردای خاتمه عملیات اجرایی، در کنار بهره‌برداری از این مخازن، نگهداری از این سرمایه ها از محل درآمدهای آن را هم یکی از تکالیف خود بداند و نگاهی بی تفاوت یا صرفا وابسته به دولت در این خصوص نداشته باشد.
دکترای علوم و مهندسی آب در گرایش سازه های آبی افزود: شاخص های فنی و اجتماعی دیگری نیز قابل طرح هستند که شاید اهمیت کمتری نسبت به موارد بیان شده دارند، یا پس از انجام فازهای مطالعاتی طرح قابل ارائه و تدقیق باشند. دیواره‌سازی برای استفاده بهینه از مخازن و کاهش اثر امواج و افزایش ارتفاع دیواره ها به منظور بالا بردن حجم مفید مخزن با توجه به شرایط دیواره آب بندان و ظرفیت باربری دیواره های موجود، یکی از این شاخصه هاست.
به گفته این استاد دانشگاه؛ ساخت ایستگاه‌های پمپاژ در ورودی و بعضا خروجی آب بندان ها، لایروبی، اصلاح مسیر و مقاطع انهار شبکه زهکشی منتهی به آب بندان ها و اجرای سازه‌های مورد نیاز مانند سرریز، دریچه‌های ورودی و خروجی، سنگ چین، لوله‌گذاری، سرریز اضطراری و سازه‌های آبی مربوط به پرورش آبزیان هم برخی از این معیارهای فنی هستند که در اجرای طرح باید مورد توجه قرار بگیرند.
وی برای تشریح اهمیت اجرای این طرح در آب بندان ها برای کشاورزی مازندران یادآور شد: اگر ارتفاع دیواره آب بندان ها فقط 1.5 تا 2 برابر مقدار کنونی افزایش یابد یا با تغییر سیستم سنتی آبگیر‌های ثقلی ورودی و خروجی، از ایستگاه های پمپاژ استفاده شود. آب بندان ها فقط در مازندران می توانند با در نظر گرفتن 10 تا 12 هزار متر مکعب مصرف آب برنج، امکان آبیاری مستقل بیش از 30 هزار هکتار و آبیاری تکمیلی تا 70 هزار هکتار از زمین های شالیزاری را فراهم کنند.
با این حال مؤمنی تأکید دارد که مهم ترین اصل کمّی بودن این شاخص ها یا کمی سازی کردن آن ها برای از بین رفتن شائبه برخورد سلیقه ای و اعمال نفوذ و رفتار غیرکارشناسانه، در تخصیص اعتبارات است.
**آفت های اجرای طرح
یکی از نگرانی های اصلی در اجرای طرح بهسازی آب بندان های شمال کشور، اعمال نفوذها و رفتارهای غیرکارشناسانه است. به اعتقاد کارشناسان رقابت‌های غیر اصولی و سیاسی برای جذب اعتبارات بین استان های شمالی ممکن است موجب انحراف در هزینه کرد این اعتبارات، بدون رعایت اولویت های اصلی شود.
مؤمنی با تأکید بر این که سهم خواهی های غیر کارشناسی می توانند برای این طرح مهم و زیربنایی مدیریت آب آسیب زا باشند، اظهار داشت: برخی اظهارنظرها در رسانه ها از مسئولان استان ها مبنی بر این که رقم مشخصی از حالا به عنوان سهم یک استان از اعتبار اختصاص یافته به اجرای این طرح در نظر گرفته شده بی معنی است، چرا که تا پیش از ارائه شدن نتایج مطالعات پایه و اولویت بندی آب بندان ها نمی توان و نباید رقمی را به استانی اختصاص داد.
در واقع اشاره مؤمنی به اظهارات مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان است که چندی پیش عنوان کرد 300 میلیارد تومان از اعتبار اختصاص یافته به بهسازی آب بندان های شمال کشور، طی یک تفاهمنامه برای آب بندان های استان گلستان در نظر گرفته شد.
وی که پیشینه مشاور ناظر بر مطالعات مرحله اول طرح جامع زهکشی زمین های کشاورزی استان مازندران را در کارنامه دارد، تقابل بین برخی دستگاههای اجرایی در خصوص تولی‌گری این طرح را نیز از چالش های دیگر آن و بویژه عامل عقب افتادن در اجرای مطالعات و معضلی در سهم بری استان از اعتبارات در نظر گرفته شده برشمرد و توضیح داد: برای استفاده مؤثرتر از وقت و هزینه، به جای تکرار توجیهات و تقابل های بی ثمر، لازم است که دستگاههای اجرایی هر استان، در یک فرآیند مشترک و با همگرایی و به رسمیت شناختن مسئولیت جهاد کشاورزی به عنوان متولی عملیات اجرایی این طرح، زیر نظر معاونت عمرانی استانداری و با همکاری و همفکری شرکت های آب منطقه ای، به حفظ و بهره برداری پایدار از منابع آبی شمال کشور کمک کنند.
** تأخیر جایز نیست
مطالعات اجرای این طرح در استان گلستان از مدت ها پیش آغاز شده و به سرانجام نیز رسیده است. به همین دلیل مسئولان جهاد کشاورزی استان گلستان از حالا برای سهم بری بیشتر از این اعتبارات در حال چانه زنی هستند، اما مازندران با در اختیار داشتن بیشترین تعداد و مساحت آب بندان ها در بین سه استان شمالی که شامل 55 درصد مساحت مجموع آب بندان های شمال کشور است، مطالعات این طرح را تازه آغاز کرده و امیدوار است که تا پایان سال و در مدت تعیین شده، مطالعات را به سرانجام برساند.
مؤمنی هم معتقد است که هر گونه تأخیر در به سرانجام رساندن فرآیندهای مطالعات پایه و تفصیلی این طرح نگران کننده است.
وی افزود: ضرب الاجل 2 ساله تعیین شده برای اجرای این طرح، حاکی از حساسیت بالای زمان بندی و رعایت آن در فرآیند کنترل پروژه و مدیریت طرح است. با توجه به آغاز فصل عملیات کشت و کار از اواسط اسفند ماه در استانی مانند مازندران، بدون شک تأمین داده های اولیه برای مطالعه و طراحی، نیازمند تسریع در تعیین تکلیف قراردادهای مطالعاتی و مشخص کردن مهندسان مشاور بخش های مختلف مطالعات این طرح است.
اهمیت تسریع در انجام مطالعات مورد تأکید مسئولان سازمان جهاد کشاورزی مازندران نیز قرار دارد. مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با تأکید بر این که باید برای سهم بری مناسب از این اعتبار در نظر گرفته شده، سرعت مطالعات را با کمک دستگاههای ذیربط افزایش دهیم، به خبرنگار ایرنا گفت: این که مازندران چقدر از این اعتبارات سهم خواهد برد به میزان فعالیت و سرعت در اجرای طرح های مطالعاتی و عملیاتی این پروژه بستگی دارد. این اعتبارات گلوبال یا به قولی سراسری است و در اختیار مجری طرح قرار می گیرد و به استان ها داده نمی شود. یعنی هر استانی که در اجرای طرح پیشرفت بیشتری داشته باشد، سهم بیشتری دریافت خواهد کرد.
**ضرورت هماهنگی بین بخشی
فرزین فرهادی با ابراز امیدواری نسبت به این که حق مازندران در برخورداری از این اعتبار در نظر گرفته شود، درباره اظهار نظر مدیر آب و خاک جهاد کشاورزی استان گلستان مبنی بر جذب اعتبار 300 میلیارد تومانی برای آب بندان های گلستان گفت: این طرح طبق تفاهمنامه مشترک با این نگاه که آب بندان ها در 2 سال مرمت و بهسازی شوند، منعقد شد.
وی توضیح داد: بر اساس این تفاهمنامه 50 درصد اعتبار مورد نیاز طرح ملی است و 50 درصد هم از منابع استانی تامین می شود که شامل 35 درصد از طریق سازمان مدیریت برنامه ریزی و 15 درصد هم از محل آورده بهره برداران خواهد بود و بنا بر این ادعای این که 300 میلیارد تومان به یک استان اختصاص داده می شود درست نیست، چرا که 50 درصد اعتبار که ملی است تقریبا معادل همین مبلغ است و نمی تواند تمام این اعتبار ملی به یک استان اختصاص یابد.
وی افزود: قطعا هر استانی که کار بیشتری انجام دهد سهم بیشتری جذب خواهد کرد، اما از این نکته هم نمی توان غافل ماند که حدود 55 درصد آب بندان های شمالی کشور متعلق به مازندران است. به عبارتی دست کم حدود 150 میلیارد تومان از 50 درصد ملی این اعتبار که در منابع اعتباری سال 1398 لحاظ شده باید به استان مازندران برسد که قطعا در تحقق این امر توانایی ما در جذب اعتبار با سرعت دادن به اجرای طرح می تواند دخیل باشد.
این مسئول توضیح داد: در واقع مازندران آغاز کننده طرح بازسازی و مرمت آب بندان هاست، چون این کار را مازندران آغاز کرد و آب بندان هم یک سازه بومی و تخصصی در مازندران است و به خاطر همین حدود 880 قطعه آب بندان داریم.
وی افزود: در حالی که آب بندان های دو استان همسایه ما بیشترشان تازه ساز هستند، بسیاری از آب بندان های ما قدیمی بوده و شاید یکصد سال و بیش از آن عمر دارند. همچنین میانگین مساحت آب بندان های مازندران حدود 20 هکتار است، در حالی که برای استان گیلان حدود چهار هکتار و استان گلستان نزدیک به پنج هکتار است.
**آغاز مطالعات آب بندان های مازندران
مدیر آب و خاک و امور مهندسی سازمان جهاد کشاورزی مازندران از آغاز طرح مطالعه آب بندان ها در استان خبر داد و گفت: هماهنگی خوبی در استانداری، سازمان مدیریت برنامه ریزی، آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی مازندران وجود دارد و در حال تهیه لیست مشاوران و پیمانکاران برای آغاز مطالعات گسترده آب بندان های استان هستیم.
وی افزود: همچنین مطالعات مرمت و بهسازی حدود 2 هزار هکتار آب بندان را از قبل انجام شده، داریم که در حال به روزرسانی این مطالعات هستیم و مطالعات مرمت و بهسازی حدود 700 هکتار از آب بندان های متروکه را نیز آغاز کردیم.
فرهادی با بیان این که با توجه به آبگیری آب بندان ها در حال حاضر امکان مطالعات این سازه ها وجود ندارد، اظهار داشت: در حال حاضر اختلاف چندانی در اجرای مطالعات این طرح نداریم و نمی توان گفت که مازندران در انجام مطالعات آب بندان ها عقب تر از استان های همسایه است. شاید به دلیل دقت بیشترمان در مطالعات و لحاظ کردن تمام جزئیان و ضوابط فنی، با سرعتی نسبتا کمتر این پروژه در مازندران در حال انجام باشد، اما متوقف نیست. همچنین پس از برداشت برنج در مرداد 98 و زمانی که شرایط فیزیکی بررسی ها فراهم شود، مطالعات بقیه آب بندان ها بر اساس اولویت آغاز می شود.
وی درباره اولویت های اجرای مطالعات و عملیات این پروژه در مازندران نیز توضیح داد: دو معیار مهم برای اولویت بندی در انتخاب آب بندان ها مد نظر قرار می دهیم؛ نخست این که نیاز واقعی باشد و دوم این که میزان مشارکت پذیری کشاورزان نیز بیشتر باشد و بهره برداران در اجرای کار مشارکت داشته باشند.
فرهادی مهم ترین اصل در احقاق حق مازندران از این اعتبارات و اجرای آن را تعامل دستگاههای ذیربط و هم افزایی برای به سرانجام رساندن مطالعات آب بندان ها عنوان کرد و افزود: اگر هماهنگی بین بخشی در استان بیشتر باشد، سرعت کار ما در اجرای مطالعات برای جذب اعتبار بیشتر می شود.
وی درخواست کرد: شرکت آب منطقه ای به عنوان متولی تخصصی توزیع آب، استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان و سازمان جهاد کشاورزی مازندران و سایر دستگاههای ذیربط، مثل حفاظت محیط زیست و صنعت، معدن و تجارت استان در این زمینه وارد شوند و همکاری کنند تا اجرای مطالعات و عملیات این طرح در استان سرعت بیشتری بگیرد.
9927/1654
کپی شد
