به گزارش ایرنا، در نگاه اول به زائده های ناموزونی که از دل زمین سیاه حاشیه شهر نیم خیز شده اند گویی به کارخانه ای شلوغ برخورده ایم که در آن هیچ کارگری و دستگاهی در سر جای خود نیست اما با نگاهی نزدیکتر به این سازه ها می توان دریافت که این بخش حاشیه ای خود خانه و کارخانه بسیاری از مردم شهرهاست که هر لحظه در حال افزایش و تکثیر است.
حاشیه نشینی، معضل جدیدی که در ایرانِ در حال توسعه به صورت چشم گیری رو به رشد است و بی شک یکی از دلایل آن شرایط اقتصادی نامطلوب بسیاری از افراد جامعه است که از سایر شهرهای کوچک و یا روستاها به شهرهای بزرگ مهاجرت می کنند و از آنجایی که توان سکونت در مراکز شهر را ندارند مجبورند در حاشیه ها اقامت کنند.
شرایط زندگی در بخش های حاشیه نشین سیستان و بلوچستان بخصوص زاهدان مرکز این استان با سایر نقاط متفاوت است که دلیل آن را می توان در خشکسالی های اخیر، مهاجرت غیر قانونی از کشورهای افغانستان و پاکستان، ازدواج های ثبت نشده و بسیاری از معضلات این استان جست و جو کرد.
**روند رو به رشد حاشیه نشینی در سیستان و بلوچستان
شهرهای این استان به دلیل شرایط خاص حاکم بر آن هم اینک بیش از 500 هزار نفر حاشیه نشین را در خود جای داده اند.
کارشناس مسائل اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بیش از 500 هزار نفر حاشیه نشین در این استان وجود دارد که عوامل مختلفی در ان تاثیر گذار است.
علی صالح بخش ادامه داد: خشکسالی، پراکندگی جمعیت و زایش روستاهای جدید از جمله عواملی هستند که در سیستان و بلوچستان سبب رشد مهاجرت غیرمعقول مردم شده است.
وی افزود: در این استان 64 منطقه حاشیه نشین وجود دارد که نشاندهنده رشد چشمگیر این مناطق در سالهای اخیر است.
وی ادامه داد: مهاجرت مردم از روستاهای سیستان و بلوچستان به شهرها یکی از بزرگترین عوامل افزایش حاشیه نشینی است.
وی بیان کرد: 51 درصد جمعیت سیستان و بلوچستان در روستاها سکونت دارند که برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها باید روستاها از امکانات لازم برخوردار شوند.
مدیر کل راه و شهرسازی سیستان و بلوچستان نیز به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: زاهدان، چابهار، زابل و ایرانشهر با گستره چهار هزار و 25 هکتار محدوده شناسایی شده سکونتگاه های غیر رسمی استان را تشکیل می دهند.
مسعود مالکی با بیان اینکه زاهدان بیشترین مساحت سکونتگاههای غیر رسمی استان را به خود اختصاص داده است گفت: هزار و 260 هکتار از مساحت این شهرستان را حاشیه شهر تشکیل داده است.
وی افزود: بعد از زاهدان، هزار و 127 هکتار از گستره ایرانشهر ، 872 هکتار از مساحت چابهار و 766 هکتار از گستره زابل به سکونتگاه های غیر رسمی اختصاص دارد.
**زاهدان، دومین شهر حاشیه نشین کشور
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: براساس آمارهای موجود، هم اینک سیستان و بلوچستان در صدر آمار حاشیه نشینی کشور قرار دارد.
غلامرضا باغ شیرین ادامه داد: بیش از 35 درصد جمعیت زاهدان ساکن مناطق حاشیه ای و سکونتگاه های غیر رسمی هستند.
وی تصریح کرد: تفاوت سکونت گاه های غیر رسمی زاهدان با سایر مناطق این است که سکونتگاه های این شهر به صورت درون هسته ای(مرکز شهری) و پیرامونی تشکیل شده است.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در مناطق مرکزی این شهر مانند بلوار دانشجو نیز حاشیه نشینی به شکلی دیگر وجود دارد که از نمونه های آن می توان به مجتمع های مسکونی از جمله گواتام اشاره کرد.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان بیان کرد: 13 منطقه کلی حاشیه نشینی در زاهدان وجود دارد.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان نیز گفت: زاهدان بعد از مشهد دومین شهر از نظر حاشیه نشینی است و مهاجرت با توجه به مشکلات اقتصادی مهمترین دلیل شکل گیری این معضل محسوب می شود.
عبدالجلیل شهنوازی افزود: از زمان اصلاحات ارضی در رژیم سابق که سبب پیشرفت و توسعه شهرها شد و نبود توجه کافی به روستاییان، مهاجرت به حاشیه شهرها افزایش یافت.
وی اظهار داشت: بیشترین ساکنان حاشیه شهر در سیستان و بلوچستان را مهاجرانی از سیستان که مسائل خشکسالی در این منطقه پیش آمده و روستاییان مناطق بلوچستان که به دلیل محدودیت های منابع آبی در زمینه کشاورزی دچار مشکل شدند تشکیل می دهند که به امید زندگی بهتر به شهرها مهاجرت می کنند اما با توجه به ناتوانی مالی برای زندگی در متن شهر به حاشیه کشیده می شوند.
وی تاکید کرد: این افراد که قادر به زندگی کردن در متن شهر نیستند به خاطر مسائل اقتصادی و فرهنگی به حاشیه رانده می شوند و محل هایی را برای اسکان انتخاب می کنند که از لحاظ اقتصادی برایشان به صرفه باشد.
وی ادامه داد: این افراد دست به ساخت و سازهایی می زنند که اصلا استاندارد نیست و سبب افزایش تراکم جمعیت در حاشیه شهر می شوند و در کنار آن فرهنگ روستایی را به این مناطق می آوردند.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان تاکید کرد: فرهنگ روستایی فرهنگ بسیار خوبی است اما اگر با فرهنگ شهرنشینی ادغام شود آنهم با آسیب هایی که در مناطق حاشیه ای وجود دارد متاسفانه تغییر رنگ و شکل پیدا می کند و مشکلات زیادی را بدنبال خواهد داشت.
شهنوازی گفت: اگر آمار بزهکاری ها را بررسی کنیم بیشتر آنان از حاشیه شهر آغاز می شود.
وی بیان کرد: بر اساس شاخص های شهرنشینی با در نظر گرفتن مناطق مسکن مهر در کنار محلات کریم آباد، شیرآباد و بابائیان حدود 300 هزار نفر از جمعیت شهر زاهدان حاشیه نشین هستند.
وی با تاکید بر اینکه در شهر زاهدان حاشیه وارد متن شده است گفت: روزها افراد ساکن در مناطق حاشیه ای برای تامین مایحتاج و معیشت خود به داخل شهر می آیند و عمده آنان به دست فروشی و فعالیت های کاذب می پردازند.
وی تصریح کرد: خیلی از این افراد در محل هایی بر روی کوه ساخت و ساز کردند که امکان ادامه سکونت برایشان در این مناطق مقدور نیست زیرا حتی حفر چاه فاضلاب امکان ندارد و باید برای آنان چاره اندیشی شود.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان ادامه داد: با انجام مذاکرات حضوری و میدانی با اعضای شورا به این نتیجه رسیدیم تا با تهیه زمین بتوانیم این افراد را در محل مناسب تر اسکان دهیم.
شهنوازی افزود: در مورد محلات حاشیه ای مثل شیرآباد نیز کارهایی در سال های گذشته با همکاری دادگستری، کارگروه شورای حفاظت از اراضی استان، وزارت راه و شهرسازی، سازمان بهزیستی، تعاون و فنی و حرفه ای برای ساماندهی و توانمندسازی افراد ساکن در این مناطق انجام شده است.
وی تصریح کرد: در برنامه ششم توسعه از سوی مجلس شورای اسلامی پیش بینی شده سالانه 10 درصد از مناطق حاشیه ای کم شود که وجود قوانین در این رابطه خوب است اما با تصویب قانون به تنهایی این مشکل قابل حل نیست و نیاز به همکاری همه دستگاههای دست اندرکار دارد.
**سه عامل توسعه حاشیه نشینی در زاهدان
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان با اشاره به سه عامل توسعه بخش سکونتگاه های غیر رسمی در زاهدان گفت: یکی از این عوامل همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان است.
باغ شیرین با اشاره به نزدیکی های مذهبی حاشیه نشینان افغان و پاکستانی با مردم زاهدان ادامه داد: حاشیه نشینان افغان بیشتر در مناطقی مانند باباییان زاهدان که جمعیت شیعه دارند و پاکستانی ها و برخی افغان ها نیز بیشتر در مناطق حاشیه ای مانند شیرآباد و کریم آباد که جمعیت سنی دارند ساکن هستند.
وی اظهار داشت: عامل دوم، فقدان توسعه زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی استان است که سبب جذب مردم به کلان شهرها می شود.
باغ شیرین ادامه داد: افرادی که به کلان شهرها می آیند به دلیل نداشتن توانمندی اقتصادی و اجتماعی نمی توانند در بافت مرکزی شهر ساکن شوند و زندگی در سکونتگاه های حاشیه ای شهر را بر می گزینند و این امر آغاز تشکیل گروههای زیر زمینی و متکدی هاست.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان افزود: سومین عامل توسعه حاشیه نشینی عاملی سازمان یافته است که برخی افراد یا گروه ها قصد دارند تا در نقاب حاشیه نشینی اراضی ملی و حاکمیتی را تصرف کنند.
وی تصریح کرد: این افراد با نقشه زمین خواری، زمین های دولتی را قطعه بندی و بصورت غیر قانونی تفکیک و نیز بدون هیچ مجوزی اقدام به ساخت و ساز می کنند.
**حاشیه نشینی در زاهدان از لحاظ آمار جمعیتی و کالبد شهری
وی خاطرنشان کرد: بر اساس آمار موجود، زاهدان تا 2 سال قبل بیشترین رشد حاشیه نشین کشور را داشته و اینک از نظر جمعیت حاشیه نشین از کرج نیز پیشی گرفته است.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان بیان کرد: همچنین زاهدان از نظر کالبد شهری پس از مشهد مقدس بیشترین میزان ساخت و ساز سکونتگاه های غیر رسمی را دارد.
**راهکار های موجود برای مقابله با حاشیه نشینی
باغ شیرین با اشاره به راهکارهای موجود برای مقابله با حاشیه نشینی اظهار داشت: توسعه مناطق مبدا یکی از راهکارهایی است که مانع از مهاجرت مردم به کلان شهرها می شود.
وی ادامه داد: توسعه ساختار یا بافت شهری در مناطق حاشیه نشین نیز از سایر راهکارهاست که بر اساس آن باید زیرساخت های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در حاشیه شهر ایجاد شود که این امر سبب جلوگیری از ایجاد روابط تنفر انگیز بین حاشیه و سایر مناطق می شود.
وی افزود: باید پذیرفت که حاشیه نشینی وجود دارد و شاید نتوان آن را بطور کامل از بین برد اما باید از توسعه بی بند و بار و لجام گسیخته آن جلو گیری شود.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان نیز با تاکید بر تقویت و تحکیم همکاری های بین بخشی به منظور حل معضلات حاشیه نشینی، گفت: حل مسایل و مشکلات حاشیه شهرها منوط به همکاری بین بخشی و مداخله جدی تمامی دستگاه های دست اندرکار است.
علی اصغر جمشید نژاد با اشاره به معضلات ناشی از پدیده حاشیه نشینی، خواستار مداخله سازمان های مردم نهاد در برنامه ریزی ها و اقدامات اجرایی در حوزه ساماندهی حاشیه شهرها شد.
وی بیکاری را بزرگترین چالش پیش روی افراد ساکن در مناطق حاشیه و سکونت گاههای غیرمجاز شهرها ذکر کرد و گفت: حاشیه نشینی از چالش های اصلی در مسیر رشد و توسعه پایدار است که برای رفع آن باید حرفه آموزی را گسترش داد زیرا حرفه آموزی و به دنبال آن رفع مشکل بیکاری سبب کاهش مناطق حاشیه نشین شهرها می شود.
وی خاطر نشان کرد: حاشیه نشینی پدیده ای است که عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر عوامل در پیدایش آن نقش دارند از این رو رفع آن نیازمند همکاری دستگاه های مختلف است.
**هشدار برای ارگانهای دولتی در همکاری با زمین خواری
سرپرست اداره پیشگیری‌های امنیتی و انتظامی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری سیستان و بلوچستان تصریح کرد: به منظور مقابله با زمین خواری باید کمربند شهری تعریف و زمین های خالی این کمربند مشخص شود.
غلامرضا باغ شیرین ادامه داد: مالکان این زمین ها که بیشتر نهادهای حکومتی هستند نیز باید ملزم شوند تا برای صیانت از این مناطق وارد عمل شوند و درصورتی که نهادهای دولتی اقدامی نکنند، این امر به منزله مشارکت در زمین خواری محسوب خواهد شد.
**ایجاد تحرک عمودی در شهر
وی بیان کرد: باید فرایند تحرک عمودی در شهر شکل بگیرد، به این معنی که امکان ارتقا افراد در نظام قشر بندی جامعه وجود داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: تحرک عمودی سبب ایجاد امید به آینده در افراد می شود و افراد نیز می توانند انتظار داشته باشند تا با دستیابی به سرمایه های فرهنگی مانند تحصیلات امکان رشد در نظام اجتماعی را داشته باشند.
سرپرست اداره پیشگیری‌های امنیتی و انتظامی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری سیستان و بلوچستان اظهار داشت: هم اینک بسیاری از افراد حاشیه نشین تنها فقر را به نسل آینده منتقل می کنند و بالا بودن بعد خانوار و زاد و ولد در این مناطق سبب بازتولید حاشیه نشینی می شود.
** نقش آموزش و پرورش در حاشیه شهرها
آموزش و پرورش یکی از نهادهایی است که به دلیل آموزش های مطلوب می تواند مسیر زندگی را نه تنها در حاشیه شهرها بلکه در تمام نقاط و شرایط بهبود بخشد.
مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: یکی از اقدامات آموزش و پرورش در زمینه رسیدگی به حاشیه های شهر گسترش آموزش و تربیت بوده است.
علیرضا نخعی ادامه داد: به منظور ارتقا کیفیت زندگی در مناطق حاشیه ای، امکانات مدارس دولتی موجود ارتقا داده شده و نیز در مکانهایی که مدارس دولتی نبوده، کار آموزش بصورت خرید خدمات آموزشی با همکاری مردم و بخش خصوصی انجام شده است.
وی ادامه داد: بر اساس آمار موجود افراد بازمانده از تحصیل در منطقه سیستان به عنوان یکی از مراکز مهاجر فرست 17 هزار نفر بوده که 11 هزار نفر آنان با مراجعه خانه به خانه آموزش دیده و پنج هزار نفر دیگر به دلایل مختلفی در منطقه حضور ندارند.
وی افزود: طرح خرید خدمات با استفاده از توان بخش خصوصی برای محرومیت زدایی با فعالیت 1500 نفر در سطح استان در حال اجراست.
مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان تصریح کرد: شهید گنگوزهی نیز یکی از افرادی بود که در طرح خرید خدمات برای محرومیت زدایی از مناطق دور افتاده مشغول به کار بود.
نخعی خاطر نشان کرد: در این زمینه سایر نهادها از جمله استانداری، فرمانداریها و سازمان برنامه و بودجه سیستان و بلوچستان همکاری لازم را داشته اند.
وی بیان کرد: با انجام کارهای لازم هم اینک بازمانده از تحصیل در استان تولید نمی شود.
وی افزود: اتباع خارجی دارای مجوز نیز می توانند با اخذ نامه از سازمانهای مربوطه نسبت به تحصیل در مدارس اقدام کنند.
**حاشیه نشینان سیستانی
زاهدان به عنوان یکی از بزرگشهرهای کشور به دلیل موقعیت خاص خود حاشیه نشینان زیادی را جذب کرده است، گرچه برخی از جمعیت حاشیه نشین این شهر را مهاجران افغان و پاکستانی تشکیل می دهند اما تعداد زیادی را نیز مهاجران سایر نقاط استان بویژه منطقه سیستان تشکیل می دهند.
به دلیل خشکسالی های مکرر در منطقه سیستان بسیاری از افراد حاشیه مرز در این منطقه به حاشیه زاهدان، چابهار و سایر نقاط استان و کشور مهاجرت کرده اند و از آنجائیکه سرمایه کافی برای اسکان در مراکز شهرها را ندارند به حاشیه های شهری سوق پیدا می کنند.
مردم سیستان (زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز) در شمال سیستان و بلوچستان پس از 18 سال خشکسالی و بسته شدن مرزهای این منطقه با کشور افغانستان و بازماندن مردم از تجارت مرزی شمار زیادی از ساکنان شهرها و روستاها که به گفته برخی افراد تا هشت هزار خانوار هم می رسند از این منطقه بار سفر بسته و کوچی اجباری را در پیش گرفتند.
کوچی از نوع سخت، طاقت فرسا و نامطلوب که در بهترین حالت باید در زاغه های یک شهر ناآشنا اقامت کنند، جایی که دیگر نشانی از آب و خاک سیستان نیست.
این مردم رنج دیده به دلیل نداشتن درآمد کافی و شرایط نامطلوب معیشتی از سیستان مهاجرت کره اند بنابراین راهی جز انتخاب مناطق حاشیه ای برای ادامه حیات ندارند.
بسیاری از تجار، کشاورزان، دامداران، صیادان و کارآفرینان منطقه سیستان پس از ورشکستگی کامل به حاشیه های شهر زاهدان و چابهار روی آورده و از طرق مختلف همچون دستفروشی یا مسافرکشی و کارهایی مانند آن امرار معاش می کنند.
یکی از ساکنان حاشیه شهر زاهدان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در گذشته که موقعیت اقتصادی زابل خوب بود چندین کارگاه تولید بلوک های مختلف، یک نانوایی و چند خودرو سنگین داشتم که این امر سبب کارآفرینی برای حداقل 15 نفر شده بود.
وی که به علت شرمندگی از ذکر نامش خودداری کرد گفت: سیستان پس از مسدود شدن مرز به اوضاع اقتصادی نامطلوب و شکننده ای دچار شده و از آنجایی که بیشتر تجار و کارآفرینان آن برای انجام کارهای خود از وام بانکی استفاده کرده بودند دیگر نتوانستند قسط های خود را پرداخت کنند.
وی افزود: بسیاری از مردم منطقه مجبور به تعطیلی کار و کاسبی و نیز فروش اموال خود برای پرداخت قسط های عقب مانده و بدهی ها شدند و در نهایت به میزان زیادی زیر بار قرض رفتند.
وی ادامه داد: اینک به همراه سه دختر و 2 پسر خود در محله باباییان زاهدان در یک خانه خشتی و گلی ساکن شده و از طریق فروش ضایعات درآمد کسب می کنم.
یکی دیگر از ساکنان مناطق حاشیه زاهدان بیان کرد: علت سکونتم در این مناطق نابسامان نداشتن درآمد کافی در منطقه سیستان بوده است.
سالار فقیر لشکری ادامه داد: پس از خشک شدن هامون و بسته شدن مرزها دیگر هیچ درآمدی نداشتم و مجبور شدم برای کار به همراه خانواده خود به زاهدان مهاجرت کنم.
وی ادامه داد: سود حاصل از فروش سوخت مرزی به اندازه خریدن چند قرص نان هم نمی شود و تا زمانی که دولت مردان برنامه ای جامع نداشته باشند نمی توان انتظار بهبود شرایط زندگی در سیستان و تثبیت جمعیت را در آن داشت.
فرماندار شهرستان مرزی هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان به خبرنگار ایرنا گفت: این شهرستان یکی از مناطق مهاجر فرست استان محسوب می شود.
محمد علی پیری ادامه داد: بیکاری یکی از دلایل مهاجرت افراد به حاشیه شهرهاست که برای مقابله با آن باید کسب و کار در شهرهای مرزی رونق یابد.
وی افزود: یکی از راهکارهای موجود در مناطق مرزی برای تثبیت جمعیت راه اندازی معبرهای مرزی است تا مردم بتوانند بدون هیچ واسطه ای تجارت کرده و درآمد کسب کنند.
وی تصریح کرد: همچنین افرادی که از این منطقه مهاجرت کرده و در مناطق حاشیه ای سایر شهرها سکونت دارند در صورت بازگشت می توانند از مزایای سود حاصل از فروش فراورده های نفتی مرزنشینان استفاده کنند.
فرماندار شهرستان هیرمند خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه بیشتر جمعیت این منطقه روستایی هستند حاشیه نشینی در این شهرستان معنا ندارد با این وجود به منظور جلوگیری از مهاجرت جمعیت از منطقه، در صورتی که روستاییان از روستاها به حاشیه شهرهای سیستان(زابل، هیرمند، زهک، نیمروز و هامون) مهاجرت کنند از آنان استقبال شده و امکانات لازم نیز در اختیارشان قرار می گیرد.
منطقه سیستان یکی از مناطقی است که به دلیل شرایط خاص خود باید بصورت ویژه در نظر گرفته شود.
** چابهار و معضل حاشیه نشینی
چابهار به عنوان قطب اقتصادی سیستان و بلوچستان و تنها بندر اقیانوسی ایران یکی از شهرهای گرفتار با معضل حاشیه نشینی است.
فرماندار وقت شهرستان ویژه چابهار چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفت: چابهار یکی از چهار شهر دارای بیشترین آمار جمعیتی حاشیه نشین در استان سیستان و بلوچستان است که متاسفانه از داشتن امکانات اولیه مانند آب، برق، بهداشت و آموزش محروم هستند.
ایوب درویشی اظهار داشت: ساماندهی مناطق حاشیه نشینی کمب، هوت آباد، رمین، عثمان، جنگلوک، روبروی پمپ بنزین منطقه آزاد، میرآباد، مراد آباد وغیره ضروری است.
به گزارش ایرنا محله کُمب در حاشیه شهر چابهار در پنج کیلومتری جاده چابهار- رمین بیش از 23 هزار نفر جمعیت حاشیه نشین دارد.
ساکنان این محله یا روستای متصل به شهر که به منظور امرار معاش و زندگی بهتر از روستاها به شهر مهاجرت کرده و در این مکان اسکان گزیده اند اکنون با مشکلات متعدد در زمینه آب، برق و غیره رو به رو هستند.
این در حالیست که برخی شهروندان چابهاری مدعی اند: بسیاری از مشکلات امنیتی و اجتماعی شهر چابهار با روستای کمب در ارتباط است.
حل معضل یا پدیده حاشیه نشینی نیازمند نگاه ویژه مسئولان و اقدام هماهنگ و همکاری گسترده دستگاههای مختلف اجرایی، شهرداری، شورای اسلامی و معتمدان و ریش سفیدان این محلات است.
7311** 6081 خبرنگار: اسماعیل مرادقلی ** انتشار دهنده: حیدر سرایانی
انتهای پیام حاشیه نشینی، معضل جدیدی که در ایرانِ در حال توسعه به صورت چشم گیری رو به رشد است و بی شک یکی از دلایل آن شرایط اقتصادی نامطلوب بسیاری از افراد جامعه است که از سایر شهرهای کوچک و یا روستاها به شهرهای بزرگ مهاجرت می کنند و از آنجایی که توان سکونت در مراکز شهر را ندارند مجبورند در حاشیه ها اقامت کنند.
شرایط زندگی در بخش های حاشیه نشین سیستان و بلوچستان بخصوص زاهدان مرکز این استان با سایر نقاط متفاوت است که دلیل آن را می توان در خشکسالی های اخیر، مهاجرت غیر قانونی از کشورهای افغانستان و پاکستان، ازدواج های ثبت نشده و بسیاری از معضلات این استان جست و جو کرد.
**روند رو به رشد حاشیه نشینی در سیستان و بلوچستان
شهرهای این استان به دلیل شرایط خاص حاکم بر آن هم اینک بیش از 500 هزار نفر حاشیه نشین را در خود جای داده اند.
کارشناس مسائل اجتماعی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: بیش از 500 هزار نفر حاشیه نشین در این استان وجود دارد که عوامل مختلفی در ان تاثیر گذار است.
علی صالح بخش ادامه داد: خشکسالی، پراکندگی جمعیت و زایش روستاهای جدید از جمله عواملی هستند که در سیستان و بلوچستان سبب رشد مهاجرت غیرمعقول مردم شده است.
وی افزود: در این استان 64 منطقه حاشیه نشین وجود دارد که نشاندهنده رشد چشمگیر این مناطق در سالهای اخیر است.
وی ادامه داد: مهاجرت مردم از روستاهای سیستان و بلوچستان به شهرها یکی از بزرگترین عوامل افزایش حاشیه نشینی است.
وی بیان کرد: 51 درصد جمعیت سیستان و بلوچستان در روستاها سکونت دارند که برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها باید روستاها از امکانات لازم برخوردار شوند.
مدیر کل راه و شهرسازی سیستان و بلوچستان نیز به خبرنگار ایرنا اظهار داشت: زاهدان، چابهار، زابل و ایرانشهر با گستره چهار هزار و 25 هکتار محدوده شناسایی شده سکونتگاه های غیر رسمی استان را تشکیل می دهند.
مسعود مالکی با بیان اینکه زاهدان بیشترین مساحت سکونتگاههای غیر رسمی استان را به خود اختصاص داده است گفت: هزار و 260 هکتار از مساحت این شهرستان را حاشیه شهر تشکیل داده است.
وی افزود: بعد از زاهدان، هزار و 127 هکتار از گستره ایرانشهر ، 872 هکتار از مساحت چابهار و 766 هکتار از گستره زابل به سکونتگاه های غیر رسمی اختصاص دارد.
**زاهدان، دومین شهر حاشیه نشین کشور
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: براساس آمارهای موجود، هم اینک سیستان و بلوچستان در صدر آمار حاشیه نشینی کشور قرار دارد.
غلامرضا باغ شیرین ادامه داد: بیش از 35 درصد جمعیت زاهدان ساکن مناطق حاشیه ای و سکونتگاه های غیر رسمی هستند.
وی تصریح کرد: تفاوت سکونت گاه های غیر رسمی زاهدان با سایر مناطق این است که سکونتگاه های این شهر به صورت درون هسته ای(مرکز شهری) و پیرامونی تشکیل شده است.
وی خاطرنشان کرد: متاسفانه در مناطق مرکزی این شهر مانند بلوار دانشجو نیز حاشیه نشینی به شکلی دیگر وجود دارد که از نمونه های آن می توان به مجتمع های مسکونی از جمله گواتام اشاره کرد.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان بیان کرد: 13 منطقه کلی حاشیه نشینی در زاهدان وجود دارد.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان نیز گفت: زاهدان بعد از مشهد دومین شهر از نظر حاشیه نشینی است و مهاجرت با توجه به مشکلات اقتصادی مهمترین دلیل شکل گیری این معضل محسوب می شود.
عبدالجلیل شهنوازی افزود: از زمان اصلاحات ارضی در رژیم سابق که سبب پیشرفت و توسعه شهرها شد و نبود توجه کافی به روستاییان، مهاجرت به حاشیه شهرها افزایش یافت.
وی اظهار داشت: بیشترین ساکنان حاشیه شهر در سیستان و بلوچستان را مهاجرانی از سیستان که مسائل خشکسالی در این منطقه پیش آمده و روستاییان مناطق بلوچستان که به دلیل محدودیت های منابع آبی در زمینه کشاورزی دچار مشکل شدند تشکیل می دهند که به امید زندگی بهتر به شهرها مهاجرت می کنند اما با توجه به ناتوانی مالی برای زندگی در متن شهر به حاشیه کشیده می شوند.
وی تاکید کرد: این افراد که قادر به زندگی کردن در متن شهر نیستند به خاطر مسائل اقتصادی و فرهنگی به حاشیه رانده می شوند و محل هایی را برای اسکان انتخاب می کنند که از لحاظ اقتصادی برایشان به صرفه باشد.
وی ادامه داد: این افراد دست به ساخت و سازهایی می زنند که اصلا استاندارد نیست و سبب افزایش تراکم جمعیت در حاشیه شهر می شوند و در کنار آن فرهنگ روستایی را به این مناطق می آوردند.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان تاکید کرد: فرهنگ روستایی فرهنگ بسیار خوبی است اما اگر با فرهنگ شهرنشینی ادغام شود آنهم با آسیب هایی که در مناطق حاشیه ای وجود دارد متاسفانه تغییر رنگ و شکل پیدا می کند و مشکلات زیادی را بدنبال خواهد داشت.
شهنوازی گفت: اگر آمار بزهکاری ها را بررسی کنیم بیشتر آنان از حاشیه شهر آغاز می شود.
وی بیان کرد: بر اساس شاخص های شهرنشینی با در نظر گرفتن مناطق مسکن مهر در کنار محلات کریم آباد، شیرآباد و بابائیان حدود 300 هزار نفر از جمعیت شهر زاهدان حاشیه نشین هستند.
وی با تاکید بر اینکه در شهر زاهدان حاشیه وارد متن شده است گفت: روزها افراد ساکن در مناطق حاشیه ای برای تامین مایحتاج و معیشت خود به داخل شهر می آیند و عمده آنان به دست فروشی و فعالیت های کاذب می پردازند.
وی تصریح کرد: خیلی از این افراد در محل هایی بر روی کوه ساخت و ساز کردند که امکان ادامه سکونت برایشان در این مناطق مقدور نیست زیرا حتی حفر چاه فاضلاب امکان ندارد و باید برای آنان چاره اندیشی شود.
رئیس شورای اسلامی شهر زاهدان ادامه داد: با انجام مذاکرات حضوری و میدانی با اعضای شورا به این نتیجه رسیدیم تا با تهیه زمین بتوانیم این افراد را در محل مناسب تر اسکان دهیم.
شهنوازی افزود: در مورد محلات حاشیه ای مثل شیرآباد نیز کارهایی در سال های گذشته با همکاری دادگستری، کارگروه شورای حفاظت از اراضی استان، وزارت راه و شهرسازی، سازمان بهزیستی، تعاون و فنی و حرفه ای برای ساماندهی و توانمندسازی افراد ساکن در این مناطق انجام شده است.
وی تصریح کرد: در برنامه ششم توسعه از سوی مجلس شورای اسلامی پیش بینی شده سالانه 10 درصد از مناطق حاشیه ای کم شود که وجود قوانین در این رابطه خوب است اما با تصویب قانون به تنهایی این مشکل قابل حل نیست و نیاز به همکاری همه دستگاههای دست اندرکار دارد.
**سه عامل توسعه حاشیه نشینی در زاهدان
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان با اشاره به سه عامل توسعه بخش سکونتگاه های غیر رسمی در زاهدان گفت: یکی از این عوامل همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان است.
باغ شیرین با اشاره به نزدیکی های مذهبی حاشیه نشینان افغان و پاکستانی با مردم زاهدان ادامه داد: حاشیه نشینان افغان بیشتر در مناطقی مانند باباییان زاهدان که جمعیت شیعه دارند و پاکستانی ها و برخی افغان ها نیز بیشتر در مناطق حاشیه ای مانند شیرآباد و کریم آباد که جمعیت سنی دارند ساکن هستند.
وی اظهار داشت: عامل دوم، فقدان توسعه زیرساخت های اجتماعی و اقتصادی استان است که سبب جذب مردم به کلان شهرها می شود.
باغ شیرین ادامه داد: افرادی که به کلان شهرها می آیند به دلیل نداشتن توانمندی اقتصادی و اجتماعی نمی توانند در بافت مرکزی شهر ساکن شوند و زندگی در سکونتگاه های حاشیه ای شهر را بر می گزینند و این امر آغاز تشکیل گروههای زیر زمینی و متکدی هاست.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان افزود: سومین عامل توسعه حاشیه نشینی عاملی سازمان یافته است که برخی افراد یا گروه ها قصد دارند تا در نقاب حاشیه نشینی اراضی ملی و حاکمیتی را تصرف کنند.
وی تصریح کرد: این افراد با نقشه زمین خواری، زمین های دولتی را قطعه بندی و بصورت غیر قانونی تفکیک و نیز بدون هیچ مجوزی اقدام به ساخت و ساز می کنند.
**حاشیه نشینی در زاهدان از لحاظ آمار جمعیتی و کالبد شهری
وی خاطرنشان کرد: بر اساس آمار موجود، زاهدان تا 2 سال قبل بیشترین رشد حاشیه نشین کشور را داشته و اینک از نظر جمعیت حاشیه نشین از کرج نیز پیشی گرفته است.
سرپرست اداره امنیتی و انتظامی دادگستری سیستان و بلوچستان بیان کرد: همچنین زاهدان از نظر کالبد شهری پس از مشهد مقدس بیشترین میزان ساخت و ساز سکونتگاه های غیر رسمی را دارد.
**راهکار های موجود برای مقابله با حاشیه نشینی
باغ شیرین با اشاره به راهکارهای موجود برای مقابله با حاشیه نشینی اظهار داشت: توسعه مناطق مبدا یکی از راهکارهایی است که مانع از مهاجرت مردم به کلان شهرها می شود.
وی ادامه داد: توسعه ساختار یا بافت شهری در مناطق حاشیه نشین نیز از سایر راهکارهاست که بر اساس آن باید زیرساخت های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در حاشیه شهر ایجاد شود که این امر سبب جلوگیری از ایجاد روابط تنفر انگیز بین حاشیه و سایر مناطق می شود.
وی افزود: باید پذیرفت که حاشیه نشینی وجود دارد و شاید نتوان آن را بطور کامل از بین برد اما باید از توسعه بی بند و بار و لجام گسیخته آن جلو گیری شود.
معاون سیاسی اجتماعی استاندار سیستان و بلوچستان نیز با تاکید بر تقویت و تحکیم همکاری های بین بخشی به منظور حل معضلات حاشیه نشینی، گفت: حل مسایل و مشکلات حاشیه شهرها منوط به همکاری بین بخشی و مداخله جدی تمامی دستگاه های دست اندرکار است.
علی اصغر جمشید نژاد با اشاره به معضلات ناشی از پدیده حاشیه نشینی، خواستار مداخله سازمان های مردم نهاد در برنامه ریزی ها و اقدامات اجرایی در حوزه ساماندهی حاشیه شهرها شد.
وی بیکاری را بزرگترین چالش پیش روی افراد ساکن در مناطق حاشیه و سکونت گاههای غیرمجاز شهرها ذکر کرد و گفت: حاشیه نشینی از چالش های اصلی در مسیر رشد و توسعه پایدار است که برای رفع آن باید حرفه آموزی را گسترش داد زیرا حرفه آموزی و به دنبال آن رفع مشکل بیکاری سبب کاهش مناطق حاشیه نشین شهرها می شود.
وی خاطر نشان کرد: حاشیه نشینی پدیده ای است که عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دیگر عوامل در پیدایش آن نقش دارند از این رو رفع آن نیازمند همکاری دستگاه های مختلف است.
**هشدار برای ارگانهای دولتی در همکاری با زمین خواری
سرپرست اداره پیشگیری‌های امنیتی و انتظامی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری سیستان و بلوچستان تصریح کرد: به منظور مقابله با زمین خواری باید کمربند شهری تعریف و زمین های خالی این کمربند مشخص شود.
غلامرضا باغ شیرین ادامه داد: مالکان این زمین ها که بیشتر نهادهای حکومتی هستند نیز باید ملزم شوند تا برای صیانت از این مناطق وارد عمل شوند و درصورتی که نهادهای دولتی اقدامی نکنند، این امر به منزله مشارکت در زمین خواری محسوب خواهد شد.
**ایجاد تحرک عمودی در شهر
وی بیان کرد: باید فرایند تحرک عمودی در شهر شکل بگیرد، به این معنی که امکان ارتقا افراد در نظام قشر بندی جامعه وجود داشته باشد.
وی خاطرنشان کرد: تحرک عمودی سبب ایجاد امید به آینده در افراد می شود و افراد نیز می توانند انتظار داشته باشند تا با دستیابی به سرمایه های فرهنگی مانند تحصیلات امکان رشد در نظام اجتماعی را داشته باشند.
سرپرست اداره پیشگیری‌های امنیتی و انتظامی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری سیستان و بلوچستان اظهار داشت: هم اینک بسیاری از افراد حاشیه نشین تنها فقر را به نسل آینده منتقل می کنند و بالا بودن بعد خانوار و زاد و ولد در این مناطق سبب بازتولید حاشیه نشینی می شود.
** نقش آموزش و پرورش در حاشیه شهرها
آموزش و پرورش یکی از نهادهایی است که به دلیل آموزش های مطلوب می تواند مسیر زندگی را نه تنها در حاشیه شهرها بلکه در تمام نقاط و شرایط بهبود بخشد.
مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: یکی از اقدامات آموزش و پرورش در زمینه رسیدگی به حاشیه های شهر گسترش آموزش و تربیت بوده است.
علیرضا نخعی ادامه داد: به منظور ارتقا کیفیت زندگی در مناطق حاشیه ای، امکانات مدارس دولتی موجود ارتقا داده شده و نیز در مکانهایی که مدارس دولتی نبوده، کار آموزش بصورت خرید خدمات آموزشی با همکاری مردم و بخش خصوصی انجام شده است.
وی ادامه داد: بر اساس آمار موجود افراد بازمانده از تحصیل در منطقه سیستان به عنوان یکی از مراکز مهاجر فرست 17 هزار نفر بوده که 11 هزار نفر آنان با مراجعه خانه به خانه آموزش دیده و پنج هزار نفر دیگر به دلایل مختلفی در منطقه حضور ندارند.
وی افزود: طرح خرید خدمات با استفاده از توان بخش خصوصی برای محرومیت زدایی با فعالیت 1500 نفر در سطح استان در حال اجراست.
مدیرکل آموزش و پرورش سیستان و بلوچستان تصریح کرد: شهید گنگوزهی نیز یکی از افرادی بود که در طرح خرید خدمات برای محرومیت زدایی از مناطق دور افتاده مشغول به کار بود.
نخعی خاطر نشان کرد: در این زمینه سایر نهادها از جمله استانداری، فرمانداریها و سازمان برنامه و بودجه سیستان و بلوچستان همکاری لازم را داشته اند.
وی بیان کرد: با انجام کارهای لازم هم اینک بازمانده از تحصیل در استان تولید نمی شود.
وی افزود: اتباع خارجی دارای مجوز نیز می توانند با اخذ نامه از سازمانهای مربوطه نسبت به تحصیل در مدارس اقدام کنند.
**حاشیه نشینان سیستانی
زاهدان به عنوان یکی از بزرگشهرهای کشور به دلیل موقعیت خاص خود حاشیه نشینان زیادی را جذب کرده است، گرچه برخی از جمعیت حاشیه نشین این شهر را مهاجران افغان و پاکستانی تشکیل می دهند اما تعداد زیادی را نیز مهاجران سایر نقاط استان بویژه منطقه سیستان تشکیل می دهند.
به دلیل خشکسالی های مکرر در منطقه سیستان بسیاری از افراد حاشیه مرز در این منطقه به حاشیه زاهدان، چابهار و سایر نقاط استان و کشور مهاجرت کرده اند و از آنجائیکه سرمایه کافی برای اسکان در مراکز شهرها را ندارند به حاشیه های شهری سوق پیدا می کنند.
مردم سیستان (زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز) در شمال سیستان و بلوچستان پس از 18 سال خشکسالی و بسته شدن مرزهای این منطقه با کشور افغانستان و بازماندن مردم از تجارت مرزی شمار زیادی از ساکنان شهرها و روستاها که به گفته برخی افراد تا هشت هزار خانوار هم می رسند از این منطقه بار سفر بسته و کوچی اجباری را در پیش گرفتند.
کوچی از نوع سخت، طاقت فرسا و نامطلوب که در بهترین حالت باید در زاغه های یک شهر ناآشنا اقامت کنند، جایی که دیگر نشانی از آب و خاک سیستان نیست.
این مردم رنج دیده به دلیل نداشتن درآمد کافی و شرایط نامطلوب معیشتی از سیستان مهاجرت کره اند بنابراین راهی جز انتخاب مناطق حاشیه ای برای ادامه حیات ندارند.
بسیاری از تجار، کشاورزان، دامداران، صیادان و کارآفرینان منطقه سیستان پس از ورشکستگی کامل به حاشیه های شهر زاهدان و چابهار روی آورده و از طرق مختلف همچون دستفروشی یا مسافرکشی و کارهایی مانند آن امرار معاش می کنند.
یکی از ساکنان حاشیه شهر زاهدان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: در گذشته که موقعیت اقتصادی زابل خوب بود چندین کارگاه تولید بلوک های مختلف، یک نانوایی و چند خودرو سنگین داشتم که این امر سبب کارآفرینی برای حداقل 15 نفر شده بود.
وی که به علت شرمندگی از ذکر نامش خودداری کرد گفت: سیستان پس از مسدود شدن مرز به اوضاع اقتصادی نامطلوب و شکننده ای دچار شده و از آنجایی که بیشتر تجار و کارآفرینان آن برای انجام کارهای خود از وام بانکی استفاده کرده بودند دیگر نتوانستند قسط های خود را پرداخت کنند.
وی افزود: بسیاری از مردم منطقه مجبور به تعطیلی کار و کاسبی و نیز فروش اموال خود برای پرداخت قسط های عقب مانده و بدهی ها شدند و در نهایت به میزان زیادی زیر بار قرض رفتند.
وی ادامه داد: اینک به همراه سه دختر و 2 پسر خود در محله باباییان زاهدان در یک خانه خشتی و گلی ساکن شده و از طریق فروش ضایعات درآمد کسب می کنم.
یکی دیگر از ساکنان مناطق حاشیه زاهدان بیان کرد: علت سکونتم در این مناطق نابسامان نداشتن درآمد کافی در منطقه سیستان بوده است.
سالار فقیر لشکری ادامه داد: پس از خشک شدن هامون و بسته شدن مرزها دیگر هیچ درآمدی نداشتم و مجبور شدم برای کار به همراه خانواده خود به زاهدان مهاجرت کنم.
وی ادامه داد: سود حاصل از فروش سوخت مرزی به اندازه خریدن چند قرص نان هم نمی شود و تا زمانی که دولت مردان برنامه ای جامع نداشته باشند نمی توان انتظار بهبود شرایط زندگی در سیستان و تثبیت جمعیت را در آن داشت.
فرماندار شهرستان مرزی هیرمند در شمال سیستان و بلوچستان به خبرنگار ایرنا گفت: این شهرستان یکی از مناطق مهاجر فرست استان محسوب می شود.
محمد علی پیری ادامه داد: بیکاری یکی از دلایل مهاجرت افراد به حاشیه شهرهاست که برای مقابله با آن باید کسب و کار در شهرهای مرزی رونق یابد.
وی افزود: یکی از راهکارهای موجود در مناطق مرزی برای تثبیت جمعیت راه اندازی معبرهای مرزی است تا مردم بتوانند بدون هیچ واسطه ای تجارت کرده و درآمد کسب کنند.
وی تصریح کرد: همچنین افرادی که از این منطقه مهاجرت کرده و در مناطق حاشیه ای سایر شهرها سکونت دارند در صورت بازگشت می توانند از مزایای سود حاصل از فروش فراورده های نفتی مرزنشینان استفاده کنند.
فرماندار شهرستان هیرمند خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه بیشتر جمعیت این منطقه روستایی هستند حاشیه نشینی در این شهرستان معنا ندارد با این وجود به منظور جلوگیری از مهاجرت جمعیت از منطقه، در صورتی که روستاییان از روستاها به حاشیه شهرهای سیستان(زابل، هیرمند، زهک، نیمروز و هامون) مهاجرت کنند از آنان استقبال شده و امکانات لازم نیز در اختیارشان قرار می گیرد.
منطقه سیستان یکی از مناطقی است که به دلیل شرایط خاص خود باید بصورت ویژه در نظر گرفته شود.
** چابهار و معضل حاشیه نشینی
چابهار به عنوان قطب اقتصادی سیستان و بلوچستان و تنها بندر اقیانوسی ایران یکی از شهرهای گرفتار با معضل حاشیه نشینی است.
فرماندار وقت شهرستان ویژه چابهار چندی پیش به خبرنگار ایرنا گفت: چابهار یکی از چهار شهر دارای بیشترین آمار جمعیتی حاشیه نشین در استان سیستان و بلوچستان است که متاسفانه از داشتن امکانات اولیه مانند آب، برق، بهداشت و آموزش محروم هستند.
ایوب درویشی اظهار داشت: ساماندهی مناطق حاشیه نشینی کمب، هوت آباد، رمین، عثمان، جنگلوک، روبروی پمپ بنزین منطقه آزاد، میرآباد، مراد آباد وغیره ضروری است.
به گزارش ایرنا محله کُمب در حاشیه شهر چابهار در پنج کیلومتری جاده چابهار- رمین بیش از 23 هزار نفر جمعیت حاشیه نشین دارد.
ساکنان این محله یا روستای متصل به شهر که به منظور امرار معاش و زندگی بهتر از روستاها به شهر مهاجرت کرده و در این مکان اسکان گزیده اند اکنون با مشکلات متعدد در زمینه آب، برق و غیره رو به رو هستند.
این در حالیست که برخی شهروندان چابهاری مدعی اند: بسیاری از مشکلات امنیتی و اجتماعی شهر چابهار با روستای کمب در ارتباط است.
حل معضل یا پدیده حاشیه نشینی نیازمند نگاه ویژه مسئولان و اقدام هماهنگ و همکاری گسترده دستگاههای مختلف اجرایی، شهرداری، شورای اسلامی و معتمدان و ریش سفیدان این محلات است.
7311** 6081 خبرنگار: اسماعیل مرادقلی ** انتشار دهنده: حیدر سرایانی
کپی شد
