نگاهی به زندگی نخستین بانوی روزنامه نگار ایران

بسیاری از محققان و صاحب نظران معتقدند تنها نشریاتی که در آن دوران یعنی در سال‌های ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۰ هجری قمری و اندکی بعد توانستند جایگاه بسیار مناسبی در جامعه آن روز پیدا کنند، نشریه شکوفه به مدیر مسئولی خانم مریم عمید سمنانی و نشریه دانش به مدیر مسئولی خانم دکتر کحال بوده است.

«مزین السلطنه» نخستین بانوی روزنامه نگار ایران است و برخی محققان گمان می‌کنند خانم مریم عمید نخستین مدیر مسئول روزنامه‌نگاری در ایران نیز بوده، اما به نظر می‌رسد این گمان خطا باشد، چون نشریه دانش به صاحب امتیازی و مدیر مسئولی خانم دکتر کحال در دهم رمضان ۱۳۲۸ منتشر شده و نشریه شکوفه به مدیر مسئولی خانم عمید سمنانی در ماه ذی‌حجه سال ۱۳۳۰ منتشر شده است.

اما تأثیرگذاری و فعالیت چشمگیر نشریه شکوفه و انعکاس مطالب مخصوص زنان، با در نظر گرفتن سطح فرهنگ جامعه و سواد عموم مردم، در آن زمانه کاری بس شگفت‌انگیز و قابل تحسین بوده است.

بنابراین نشریه شکوفه را باید دومین نشریه اختصاصی زنان در کشور دانست که بعد از نشریه دانش منتشر شده است.

هفدهم مرداد روز خبرنگار و سالروز شهادت محمود صارمی خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی(ایرنا)، به دست گروهک تروریستی طالبان، بهانه‌ای برای مرور بر زندگی نخستین زن خبرنگار ایران شد. 

حمیدرضا نظری(حکمت) از روزنامه نگاران و پژوهشگران استان سمنان است که در کتاب «تاریخ جراید و مطبوعات استان سمنان» این چنین آورده است: مریم عمید سمنانی دختر آقاسیدرضی سمنانی رئیس‌الاطباء از جمله بانوان فاضله عنوان شکوفه منتشر ساخت.

مریم عمید خواندن و نوشتن و علوم دین را در محضر پدر خویش فرا گرفت و به دلیل برخورداری از استعداد فراوان به آموختن علوم مختلف از جمله زبان فرانسه، فن عکاسی و برخی دیگر از علوم جدید پرداخت. وی در ۱۶ سالگی با یکی از شاهزادگان قاجار به نام عمادالسلطنه ازدواج کرد، ولی بر اثر عدم توافق اخلاقی و روحی، بعد از یک سال، مجبور به جدایی گردید و هفت سال بعد با قوام الحکما ازدواج کرد و قوام الحکما همواره در فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشوق و یاور همسرش بود. بعد از چند سال وی دار فانی را وداع گفت و مزین السلطنه را در تربیت دو فرزند که حاصل دو ازدواجش بود تنها گذاشت.

نخستین اقدام مثبت فرهنگی و اجتماعی مریم عمید انتشار نشریه شکوفه بود. این نشریه هر دو هفته یک بار در چهار صفحه به صورت طبع سنگی به چاپ می رسید.

روزنامه در ذیل عنوان شکوفه خود را این گونه معرفی کرده بود: روزنامه‌ای است اخلاقی، ادبی، حفظ الصحه اطفال، خانه داری، بچه‌داری، ملک مستقیمش تربیت دوشیزگان و تصفیه اخلاق زنان، راجع به مدارس نسوان، مقالاتی که با ملک جریده موافقت داشته باشد پذیرفته می‌شود.

از فحوای نشریه شکوفه هویدا است که خانم مزین السلطنه به شکلی دلسوزانه به نقد بعضی اشکالات و مشکلات اجتماعی پرداخته و در واقع به جای لحن خشک و بی روح و پندآموزی‌های متکبرانه به همدلی با بانوان مخاطب خود نشسته و به نصیحت عالمانه ایشان همت گماشته است.

وی در هر مرحله از نقد و نصیحت و پیشنهاد از اعتقادات، اخلاقیات و باورهای مذهبی حاکم بر جامعه که خود نیز بدان بسیار پایبند بوده، مدد گرفته و در هر بخش شاهدی بر مدعای خویش آورده است.

با مطالعه نکاتی که روزنامه شکوفه به آن پرداخته و نکته بینی هایی که خانم مزین السلطنه نسبت به دقایق اخلاقی - اجتماعی و تربیتی از خود نشان داده به نظر می‌آید که حساسیت‌های اجتماعی و دید نقادانه وی به بسیاری از ظرایف پنهان اجتماع، بیشتر و دقیق تر از بسیاری از مردان هم‌طراز عصر خود بوده و یا اینکه آقایان در آن هنگام آن قدر خود را به بازی‌های سیاسی مشغول می‌داشتند که معضلات اجتماعی داخل را یا از یاد برده و یا بی اهمیت می‌انگاشتند. تحصیل علم از دید روزنامه شکوفه و مبارزه با خرافه‌پرستی و اعتقادات موهومه از جمله مسائلی است که در این روزنامه بدان بسیار تأکید شده است.

با مطالعه کلی مطالب روزنامه چنین برمی‌آید که تقیّد به احکام و اصول دین، باور قلبی و اعتقادی خانم عمید سمنانی بوده است و به این لحاظ تاکید به رعایت قوانین مذهبی و حفظ حجاب و حدود مناسبات زن و مرد در جامعه و انتقاد از بی‌بند و باری‌هایی که در بعضی مکان‌ها پیش می‌آمده از مطالب روزنامه است چنان که آورده بود:

این چه رفتار و حرکاتی است که بعضی از زن‌ها یا بعضی از مردها دارند، به چه طریقه و مذهب صحیح است که در معبر عام، فرق اسلامی را شکسته، پرده اسلام را دریده، بدون پرده و حجاب، فتح هر باب کرده و بر ضد آیه شریفه (و لا تبدوا زینتهن الا لبعولتهن) باید ظاهر نسازید زیور و زینت های خودتان را مگر از برای شوهران خودتان.

این خانم متدینه در عین حال روشنفکر نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی نیز واکنش نشان داده و در بخشی دیگر از نشریه خود آورده بود که:

تقلید در بسیاری از امور و موارد باعث ذلت و فلاکت، بلکه گاهی منجر به مرض و هلاکت می‎گردد. حتی در جایی بر حمایت از اشیاء و منسوجات داخلی راه حل عملی و معقول و منطق ارائه داده است.

از نوع بیان مطالب نشریه اینگونه به نظر می‎رسد که تو گویی اکنون در عصر حاضر زندگی کرده و از مشکلات جامعه ما کاملا آگاهی دارد. این نشریه در این مورد این گونه ادامه داد: البته در فقره منسوجات وطنی و صنایع مملکت هم هرگاه بخواهند شایع و جریان پیدا نماید آقایان روحانی و اولیاء امور که سبقت بگیرند و اقدام نمایند و در مقام ترویج تجارت و صنایع وطن عزیز خود برآیند. به این معنی که خودشان و بستگان و اهل خانه بپوشند، چیزی نمی‌گذرد که منسوجات یزد و کرمان و اصفهان و سایر به ایران همه رواج پیدا می‌کند.

از نوع کیفیت چاپ روزنامه شکوفه این گونه پیدا است که به دو شکل چاپ سنگی و چاپ سربی به چاپ رسیده است. این مسئله در کتاب «تاریخ چاپ ایران» نیز تصریح شده است که چاپ سربی این روزنامه در چاپخانه سربی برادران باقرزاده صورت گرفته است.

مریم عمید سمنانی علاوه بر انتشار روزنامه شکوفه، مدیر مدرسه‎ای به نام مزینیه نیز بوده است. محل دفتر یا اداره نشریه در تهران - خیابان ماشین - نمره ۴۱ بوده است.

از  برخی محتویات روزنامه این گونه هویدا می‌شود که این خانم هر از چندگاهی در مراسم مختلف برای بانوان آن روز سخنرانی می‌کرده و نسبت به اصلاح افکار مردم اهتمام جدی داشته است. بی تردید حضور اصلاحگرانه و روشنگرانه این زن پارسا و پاکدامن اهل سمنان نقطه عطفی در تاریخ مطبوعات کشور ایران محسوب می‌گردد. این زن فاضله و دانشمند در سوم شوال سال ۱۳۳۷ هجری قمری وقتی که برای حرم مطهر رضوی عازم مشهد مقدس بود در زادگاه خویش در شهر سمنان دیده از جهان فرو بست.

۹۸۹۱/۶۱۰۳