امام ذهنیت خوبی نسبت به احزاب نداشتند و بر همین اساس، سپردن مسئولیت به مهندس بازرگان را مشروط به این کردند که ایشان و همکارانشان به عنوان حزب، عهده دار امور نباشند.
جی پلاس: از اولین روزهای ورود امام به ایران، از مهمترین بحثها، بحث تعیین دولت بود. به نظر من، همه ما به این نتیجه رسیده بودیم که در زمینه تشکیل دولت از نیروهای نهضت آزادی استفاده شود، که طبعاً از نیروهای جبهه ملی هم استفاده می کردند. نیروی دیگری نبود، مگر نیروهایی مثل منافقین که به هیچ وجه، مورد اعتماد نبودند. هنوز بنا نبود که روحانیت در کارهای اجرایی دخالت کند، بگذریم که تجربه و آمادگی کافی هم برای اجراییات نداشتیم.
مشکلی که در سپردن اجراییات به افراد نهضت آزادی داشتیم، این بود که امام ذهنیّت خوبی نسبت به احزاب نداشتند. موافقت با تشکیل حزب جمهوری اسلامی هم از ناچاری بود. براساس چنین ذهنیتی، سپردن مسئولیت به مهندس بازرگان را مشروط کردند به اینکه ایشان و همکارانشان به عنوان حزب، عهده دار امور نباشند. بعد از آنکه حکم دولت موقت آماده شد، امام دستور دادند که من حکم را در جلسه رسمی و عمومی در حضور ایشان بخوانم. این تصمیم و نیز تصمیم دیگر امام دربارۀ عضویت من در هیأت حل مشکل نفت، برای خیلی ها پیام داشت. مراسم این ابلاغ هم به وسیله فرستنده سیاری که بخشی از تهران را پوشش می داد، پخش شد.(1)
فکر امام و ما این بود که از همان اول، مثل انقلابهای معمول در دنیا که نوعاً مارکسیستی یا کودتایی بودند و تا سالها به صورت شوراهای رهبری یا فرماندهی نظامی، اداره می شدند، کشور را اداره نکنیم.
به همین دلیل، پس از تعیین مهندس بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت، انتخاب وزیران و تشکیل دولت، مهمترین مشغله ایشان و شورای انقلاب بود و این مساله با سقوط رژیم، اولویت اول کاری ما شد. البته شورا با توجه به ضرورت تسریع در سازماندهی کشور، شرایط خاصی را برای وزرا به جز تکیه بر همان پیش فرضهای مربوط به انتخاب وی به عنوان نخست وزیر تعیین نکرد. هر چند که حق تصویب و تأیید وزرای پیشنهادی را برای خود محفوظ داشت.
همین مسأله، باعث شد که وقتی آقای مهندس بازرگان، اولین گروه از اعضای کابینه خود را (در تاریخ 24 بهمن 1357) به شورای انقلاب پیشنهاد کرد، همه نفرات معرفی شده ـ به استثنای یکی دو نفر ـ به تأیید شورا رسیدند و برای تصویب نهایی، خدمت امام معرفی شدند.
چند روز بعد نیز در تاریخ 5 اسفند دومین گروه از وزرای دولت موقت پس از تایید شورای انقلاب توسط مهندس بازرگان طی نامه ای برای تایید نهایی به امام معرفی شد.(2) امام نیز در زیر همان برگه همه وزرا معرفی شده را تایید فرمودند.(3)
ترکیب دولت مهندس بازرگان که عمدتا از اعضا و هواداران جبهه ملی و نهضت آزادی و بعضی از گروه های دیگر مثل جاما و حزب ملت بودند به طور طبیعی مورد موافقت بخشی از نیروهای مذهبی و پر شور انقلابی قرار نگرفت و حتی بعضی از عناصر و گروهها و سازمان های غیرمذهبی نیز آن را رد کردند.
در شورای انقلاب چنین چیزی را پیش بینی می کردیم ولی در آن روزها چاره دیگری نداشتیم. مهندس بازرگان و نهضت آزادی تنها مجموعه متشکل مذهبی بودند که مورد اطمینان و شناخته شده بودند و ما و دوستان روحانی دیگر نیز برنامه و تجربه ای برای حضور در امور اجرایی نداشتیم. امام هم در پیامی به مناسبت پایان اعتصاب ها و از سرگرفتن فعالیت ها و کارها خواستار پشتیبانی قاطع از دولت موقت شدند و اعلام کردند: «عدم تمکین از دولت موقت و کارشکنی در اجرای برنامه های دولت انقلابی به منزله مخالفت با انقلاب اصیل اسلامی محسوب شده و محرکین و عاملین رژیم ضد انقلابی شاه را سرنگون ساخت، تکلیف این عناصر ضد انقلابی را معلوم نماید.»(4) این پیام امام، با وجود آن مخالفت ها پشت گرمی بسیار خوبی برای دولت موقت از آغاز کار بود.(5)
1. هاشمی رفسنجانی، اکبر؛ خطبه های نماز جمعه؛ ج 2، ص334-335.
2. نامه تایید وزیران پیشنهادی دولت موقت که توسط مهندس مهدی بازرگان تنظیم شد، در مورخ 3 اسفند 1357 در تهران، مدرسه علوی تقدیم امام شد.
3. صحیفه امام؛ ج 6، ص 213.
4. همان؛ ص 142.
5. انقلاب و پیروزی؛ ص 203-207.
منبع: برشی از کتاب امام خمینی(س) به روایت آیت الله هاشمی رفسنجانی؛ ص 97 و 101-102؛ ناشر: چاپ و نشر عروج؛ چاپ سوم(1386).
