حاشیه نشینی از پیامدهای صنعتی شدن و شهرنشینی شتابان است. تبدیل مناطق روستایی به شهری و نرخ مهاجرت بالای روستاییان، رشد بی‌رویه شهرها را در پی دارد. این رشد شهری در نهایت به گسترش سکونتگاه های غیررسمی یا به اصطلاح حاشیه نشینی منجر می شود. بخشی از شهر که در آن نارسایی عرضه خدمات درمانی، تراکم زیاد جمعیت در واحدهای مسکونی و فقدان آسایش لازم و امنیت به چشم می‌خورد.
طبق آمار در زنجان حدود 20 درصد جمعیت حاشیه نشین هستند. بر این اساس 7 منطقه در زنجان به عنوان مناطق حاشیه نشین معرفی شده‌اند. کوی چمران، کوی مهدیه، کوی فاطمیه، کوی وحدت، کوی شهدا، بیسیم و اسلام آباد. اما این تعریف از واقعیت های شهری زنجان به دور است. مناطقی مانند بی سیم و اسلام‌آباد اگرچه نیازمند توجه بیشتر هستند ، ولی با توجه به قدمت این مناطق این شهرک‌ها دارای هویت هستند. مساجد فعال، سطح دسترسی بالا و وجود حداقل امکانات این مناطق را از سایر مناطق جدا می‌سازد. در عوض روستای دو اسب با فاصله کم از شهر و میزان حاشیه نشینی بالا صرفا به خاطر روستا بودن از این طبقه‌بندی خارج می‌شود و به آن توجه نمی‌شود. علاوه بر این باید گفت سیاست‌های کلان هم باعث حاشیه سازی می شود. عدم توجه به اشتغال روستایی و نبود امکانات رفاهی در روستاها باعث مهاجرت بیشتر به شهرها می شود.
امروزه در مناطقی مثل شهرک رضوان (اگر چه در تعریف حاشیه‌نشینی گنجانده نمی‌شوند) نبود امکانات رفاهی باعث بروز مشکلات مشابه می‌شود. در حقیقت جمعیت چند هزار نفری ساکن این شهرک که از نظر تعداد با برخی از شهرهای استان برابری می‌کند روستاها و شهرهای هویت دار خود را رها کرده و در مجموعه‌هایی تجمع کرده اند که نبود امکانات و سطح درآمد پایین آنها می‌تواند تشدید کننده آسیب های اجتماعی باشد. طبق تحقیقات حدود نیمی از مهاجرت کنندگان از بهبود درآمد خود در شهر سخن گفتند و نیمی دیگر از کمتر شدن یا برابر بودن درآمد اظهار نارضایتی داشته اند. البته باید گفت همان تعداد که از افزایش درآمد سخن گفته‌اند نیز با توجه به نوع مشاغل و افزایش مخارج باز هم کمتر از طبقه متوسط شهری درآمد دارند و عملاً در نوعی فقر به سر می‌برند.
مثالی دیگر از سوء تدبیر در این زمینه می‌توان به روستای گاوازنگ اشاره کرد. شهرداری اهالی روستایی با قدمت را به زور و با ندادن حداقل امکانات مجبور به کوچ می‌کند. اهالی که تخصصی جز کشاورزی و دامداری ندارند ناچار یا باید با فروش زمین‌ها از یک تولیدکننده به یک مصرف کننده تبدیل شوند و یا با تبدیل طویله به قهوه‌خانه یک معضل دیگر به معضلات بیافزایند. در حالی که با برنامه ریزی صحیح می شد به جای کوچ اجباری و احداث هتل و مجموعه های تفریحی با مرمت همان روستا سکونتگاه های سنتی و آثار دیدنی مهیا کرد ، تا علاوه بر سکونت گردشگران در یک محیط طبیعی و سنتی ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای اهالی و خود شهرداری باشد. در این پرونده به سراغ برخی از این مناطق حاشیه نشین رفتیم و از نهادهای مربوط درباره برنامه‌های شان توضیح خواستیم.
کوی فاطمیه(تپه الله اکبر)
از میدان جهاد به سمت پایین که حرکت می کنید در ابتدای کمربندی در سمت راست یک راه فرعی وجود دارد که شما را به کوی فاطمیه می برد؛ در ورودی محله مسجد نیمه کاره که گویی سالهاست به همین وضع مانده است خودنمایی می کند.
کوچه های باریک، خانه های کوچک و کلنگی و خرابه های زیاد چیزی است که در ظاهر این محله مشاهده می شود.
با یکی از اهالی مسن محله که عضو هیئت امنای مسجد است و از سال 63ساکن آنجا میباشد به گفتگو نشستیم:
ابتدا از نبود نانوایی و قصابی و اصنافی که مایحتاج ضروری مردم را تامین می کنند می گوید.
از نبود مراکز بهداشت و درمانی گله مند است.
وی با اشاره به نبود راه ارتباطی مناسب بین کوی فاطمیه و مرکز شهر ادامه می دهد: چندسالی است که مکررا در حال نامه نگاری برای مسئولین زیربط بودیم تا بتوانیم شاهد احداث پل ارتباطی بین کوی فاطمیه و مرکز شهر باشیم؛ اما بعد از پیگیری های زیاد فقط یک پل عابر پیاده برایمان احداث کردند و بخاطر عدم وجود خروجی مناسب و دوربرگردان کسانی که میخواهند با ماشین به مرکز شهر بروند باید مسیر طولانی را تا میدان فلسطین طی کنند تا از آنجا بتوانند دور بزنند و یا خطر تصادف و یا بهای جریمه را به جان بخرند و از مسیر خلاف جهت اتوبان وارد شوند.
عضو هیئت امنای مسجد کوی فاطمیه در ادامه با اشاره به وضعیت نه چندان مطلوب ایمنی خانه های این محله می گوید: سالهاست که خانه های اینجا به همین شکل هستند و در گذر زمان مستهلک و فرسوده شده اند ولی به جز معدود مواردی که بصورت قاچاق اقدام به بازسازی خانه های خود کردند، بقیه ساکنین نه توان مالی برای این کار را دارند و نه شهرداری محترم اجازه بازسازی این خانه ها رامی دهد. وی افزود: مدتهاست که پیگیر مجوز بازسازی و دریافت تسهیلات نوسازی هستیم اما شهرداری به بهانه در طرح بودن این محله مجوز لازم را صادرنمی کند و ما همچنان بلاتکلیف هستیم؛ نه طرح گفته شده اجرا می شود و نه مجوز و تسهیلاتی بابت نوسازی اعطا می شود.
اما مسئله بعدی که وی و اهالی کوی فاطمیه از آن گله مندند به بحث امکانات حمل و نقل عمومی باز میگردد، وی در این باره می گوید: کوی فاطمیه بالای صدو بیست خانوار جمعیت دارد اما متاسفانه مدتی است ایستگاه اتوبوسی که در جهاد واقع بود هم برداشته شده و اتوبوس ها دیگر در این منطقه توقف نمی کنند و با این وجود اهالی منطقه نه به ایستگاه تاکسی دسترسی دارند و نه اتوبوس!
در پایان مجددا به عدم توجه مسئولین به این منطقه در سی سال گذشته اشاره می کند و می گوید حال فاطمیه خوب نیست...
روستای دواسب
در فاصله حدود 2 کیلومتری شهر زنجان روستای دو اسب یکی دیگر از مناطق عمده حاشیه نشینی شهر زنجان به شمار می‌رود. البته دو اسب زیر نظر دهیاری اداره می‌شود. دهیاری که رضایت اهالی را ندارد و برخی معتقدند به خاطر روابط قدرت جابه جایی او را ندارند. وضعیت نامناسب آسفالت ها ، فقر و بیکاری و بازهم سکونت اراذل و اوباش و معتادان از عمده مشکلات این روستا میباشد. نیروی انتظامی در تامین امنیت منطقه چندان موفق عمل نکرده است. نبود فضای بازی کودکان آنها را برای تفریح به کوچه و خیابان ها می کشاند. این روستا با بیش از دو هزار نفر جمعیت خط اتوبوس و تاکسی ندارد و اهالی کنار جاده می ایستند تا یک ماشین عبوری آنها را به شهر برساند. نبود فضاهای آموزشی مناسب باعث شده دانش‌آموزان برای تحصیل به شهر بروند و بسیاری هم از تحصیل باز مانده اند. قطعه بندی غیر استاندارد و حتی 50 متری واحدهای مسکونی دواسب در نتیجه اجاره بهای پایین و نزدیکی به شهر عوامل گسترش حاشیه نشینی در این منطقه بوده است.
کوی وحدت (خاندره)
در کمربندی جنوبی حوالی ترمینال مسافربری تابلوی کوی وحدت ما را به این کوی فراموش شده می‌رساند. این کوی که به خاندره مشهور است، دست کمی از سایرمناطق حاشیه ای ندارد. حدود 400 خانوار در این منطقه سکونت دارند که نبود بهداری و خدمات بهداشتی ،نداشتن زمین بازی کودکان و فضای سبز از مشکلات آسیب زای این منطقه است. علاوه بر این اهالی این منطقه هم با فقر و بیکاری دست و پنجه نرم می‌کنند. در این اوضاع برای این کوی نه خط اتوبوسی در نظر گرفته شده و نه مسیر تاکسی عبوری میباشد. اهالی برای رفت و آمد باید پیاده مسیر طولانی تا شهر را بپیمایند یا به آژانس جابجا شوند که با توجه به هزینه های بالا برای ساکنین مقدور نیست. همچنین حضور معتادان و اراذل و اوباش در باغ‌های اطراف کوی وحدت امنیت را از منطقه ربوده است و نیروی انتظامی در این جاهم گشت مناسبی ندارد.
کوی مهدیه (سایان)
در خروجی میدان بسیج به سمت تهران تابلوی کوی مهدیه به چشم می‌خورد یک جاده فرعی بدون حتی یک چراغ روشنایی ما را به کوی مهدیه می‌رساند. شهرکی که از دو بخش تشکیل شده است. منطقه روستای قدیم سایان و بخش های تازه اضافه شده که چند سالی است همه این مناطق جزء شهر زنجان به حساب می آیند. این شهرک با حدود 2600 نفر جمعیت بزرگترین منطقه حاشیه نشین در حومه شهر زنجان به شمار می رود. اهالی منطقه تازه اضافه شده از نبود امکانات در این قسمت گله می‌کردند و می‌گفتند مدارس ، درمانگاه و سایر امکانات در بخش قدیم روستای سایان قرار دارد.
ورودی شهرک با پل زیرگذر قطار است که نداشتن آسفالت مناسب عبور و مرور را دچار مشکل کرده است. همچنین نداشتن پل هوایی و حفاظ در کنار خط آهن بارها حوادث ناگواری برای اهالی این شهرک رقم زده است. تعریض خیابان اصلی از مطالبات اهالی این کوی است.اما مهمترین مشکل را باید حاشیه‌نشینی در خود همین منطقه حاشیه نشین ذکر کرد. باغات و نواحی اطراف این شهرک محل رفت و آمد و تهیه و فروش مواد مخدر است. اهالی برای رساندن فرزندانشان به مدرسه حتی برای فواصل کم سرویس ایاب ذهاب در نظر گرفته اند. علت این امر نبود امنیت و سوابق متعدد آزار و اذیت در اطراف مدرسه بوده است. به گفته اهالی گشت نیروی انتظامی هم پاسخگو نیست و پایگاه بسیج مسجد جامع سایان هم توسط همین افراد به آتش کشیده شده و پس از آن تعمیر و بازسازی نشده و پایگاه فعالیتی ندارد. همین امر باعث شده است این منطقه به محلی امن برای سوداگران اعتیاد و تباهی تبدیل شود.
* دو هفته نامه عهد زنجان، شماره 3.
3088/8068
انتهای پیام طبق آمار در زنجان حدود 20 درصد جمعیت حاشیه نشین هستند. بر این اساس 7 منطقه در زنجان به عنوان مناطق حاشیه نشین معرفی شده‌اند. کوی چمران، کوی مهدیه، کوی فاطمیه، کوی وحدت، کوی شهدا، بیسیم و اسلام آباد. اما این تعریف از واقعیت های شهری زنجان به دور است. مناطقی مانند بی سیم و اسلام‌آباد اگرچه نیازمند توجه بیشتر هستند ، ولی با توجه به قدمت این مناطق این شهرک‌ها دارای هویت هستند. مساجد فعال، سطح دسترسی بالا و وجود حداقل امکانات این مناطق را از سایر مناطق جدا می‌سازد. در عوض روستای دو اسب با فاصله کم از شهر و میزان حاشیه نشینی بالا صرفا به خاطر روستا بودن از این طبقه‌بندی خارج می‌شود و به آن توجه نمی‌شود. علاوه بر این باید گفت سیاست‌های کلان هم باعث حاشیه سازی می شود. عدم توجه به اشتغال روستایی و نبود امکانات رفاهی در روستاها باعث مهاجرت بیشتر به شهرها می شود.
امروزه در مناطقی مثل شهرک رضوان (اگر چه در تعریف حاشیه‌نشینی گنجانده نمی‌شوند) نبود امکانات رفاهی باعث بروز مشکلات مشابه می‌شود. در حقیقت جمعیت چند هزار نفری ساکن این شهرک که از نظر تعداد با برخی از شهرهای استان برابری می‌کند روستاها و شهرهای هویت دار خود را رها کرده و در مجموعه‌هایی تجمع کرده اند که نبود امکانات و سطح درآمد پایین آنها می‌تواند تشدید کننده آسیب های اجتماعی باشد. طبق تحقیقات حدود نیمی از مهاجرت کنندگان از بهبود درآمد خود در شهر سخن گفتند و نیمی دیگر از کمتر شدن یا برابر بودن درآمد اظهار نارضایتی داشته اند. البته باید گفت همان تعداد که از افزایش درآمد سخن گفته‌اند نیز با توجه به نوع مشاغل و افزایش مخارج باز هم کمتر از طبقه متوسط شهری درآمد دارند و عملاً در نوعی فقر به سر می‌برند.
مثالی دیگر از سوء تدبیر در این زمینه می‌توان به روستای گاوازنگ اشاره کرد. شهرداری اهالی روستایی با قدمت را به زور و با ندادن حداقل امکانات مجبور به کوچ می‌کند. اهالی که تخصصی جز کشاورزی و دامداری ندارند ناچار یا باید با فروش زمین‌ها از یک تولیدکننده به یک مصرف کننده تبدیل شوند و یا با تبدیل طویله به قهوه‌خانه یک معضل دیگر به معضلات بیافزایند. در حالی که با برنامه ریزی صحیح می شد به جای کوچ اجباری و احداث هتل و مجموعه های تفریحی با مرمت همان روستا سکونتگاه های سنتی و آثار دیدنی مهیا کرد ، تا علاوه بر سکونت گردشگران در یک محیط طبیعی و سنتی ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای اهالی و خود شهرداری باشد. در این پرونده به سراغ برخی از این مناطق حاشیه نشین رفتیم و از نهادهای مربوط درباره برنامه‌های شان توضیح خواستیم.
کوی فاطمیه(تپه الله اکبر)
از میدان جهاد به سمت پایین که حرکت می کنید در ابتدای کمربندی در سمت راست یک راه فرعی وجود دارد که شما را به کوی فاطمیه می برد؛ در ورودی محله مسجد نیمه کاره که گویی سالهاست به همین وضع مانده است خودنمایی می کند.
کوچه های باریک، خانه های کوچک و کلنگی و خرابه های زیاد چیزی است که در ظاهر این محله مشاهده می شود.
با یکی از اهالی مسن محله که عضو هیئت امنای مسجد است و از سال 63ساکن آنجا میباشد به گفتگو نشستیم:
ابتدا از نبود نانوایی و قصابی و اصنافی که مایحتاج ضروری مردم را تامین می کنند می گوید.
از نبود مراکز بهداشت و درمانی گله مند است.
وی با اشاره به نبود راه ارتباطی مناسب بین کوی فاطمیه و مرکز شهر ادامه می دهد: چندسالی است که مکررا در حال نامه نگاری برای مسئولین زیربط بودیم تا بتوانیم شاهد احداث پل ارتباطی بین کوی فاطمیه و مرکز شهر باشیم؛ اما بعد از پیگیری های زیاد فقط یک پل عابر پیاده برایمان احداث کردند و بخاطر عدم وجود خروجی مناسب و دوربرگردان کسانی که میخواهند با ماشین به مرکز شهر بروند باید مسیر طولانی را تا میدان فلسطین طی کنند تا از آنجا بتوانند دور بزنند و یا خطر تصادف و یا بهای جریمه را به جان بخرند و از مسیر خلاف جهت اتوبان وارد شوند.
عضو هیئت امنای مسجد کوی فاطمیه در ادامه با اشاره به وضعیت نه چندان مطلوب ایمنی خانه های این محله می گوید: سالهاست که خانه های اینجا به همین شکل هستند و در گذر زمان مستهلک و فرسوده شده اند ولی به جز معدود مواردی که بصورت قاچاق اقدام به بازسازی خانه های خود کردند، بقیه ساکنین نه توان مالی برای این کار را دارند و نه شهرداری محترم اجازه بازسازی این خانه ها رامی دهد. وی افزود: مدتهاست که پیگیر مجوز بازسازی و دریافت تسهیلات نوسازی هستیم اما شهرداری به بهانه در طرح بودن این محله مجوز لازم را صادرنمی کند و ما همچنان بلاتکلیف هستیم؛ نه طرح گفته شده اجرا می شود و نه مجوز و تسهیلاتی بابت نوسازی اعطا می شود.
اما مسئله بعدی که وی و اهالی کوی فاطمیه از آن گله مندند به بحث امکانات حمل و نقل عمومی باز میگردد، وی در این باره می گوید: کوی فاطمیه بالای صدو بیست خانوار جمعیت دارد اما متاسفانه مدتی است ایستگاه اتوبوسی که در جهاد واقع بود هم برداشته شده و اتوبوس ها دیگر در این منطقه توقف نمی کنند و با این وجود اهالی منطقه نه به ایستگاه تاکسی دسترسی دارند و نه اتوبوس!
در پایان مجددا به عدم توجه مسئولین به این منطقه در سی سال گذشته اشاره می کند و می گوید حال فاطمیه خوب نیست...
روستای دواسب
در فاصله حدود 2 کیلومتری شهر زنجان روستای دو اسب یکی دیگر از مناطق عمده حاشیه نشینی شهر زنجان به شمار می‌رود. البته دو اسب زیر نظر دهیاری اداره می‌شود. دهیاری که رضایت اهالی را ندارد و برخی معتقدند به خاطر روابط قدرت جابه جایی او را ندارند. وضعیت نامناسب آسفالت ها ، فقر و بیکاری و بازهم سکونت اراذل و اوباش و معتادان از عمده مشکلات این روستا میباشد. نیروی انتظامی در تامین امنیت منطقه چندان موفق عمل نکرده است. نبود فضای بازی کودکان آنها را برای تفریح به کوچه و خیابان ها می کشاند. این روستا با بیش از دو هزار نفر جمعیت خط اتوبوس و تاکسی ندارد و اهالی کنار جاده می ایستند تا یک ماشین عبوری آنها را به شهر برساند. نبود فضاهای آموزشی مناسب باعث شده دانش‌آموزان برای تحصیل به شهر بروند و بسیاری هم از تحصیل باز مانده اند. قطعه بندی غیر استاندارد و حتی 50 متری واحدهای مسکونی دواسب در نتیجه اجاره بهای پایین و نزدیکی به شهر عوامل گسترش حاشیه نشینی در این منطقه بوده است.
کوی وحدت (خاندره)
در کمربندی جنوبی حوالی ترمینال مسافربری تابلوی کوی وحدت ما را به این کوی فراموش شده می‌رساند. این کوی که به خاندره مشهور است، دست کمی از سایرمناطق حاشیه ای ندارد. حدود 400 خانوار در این منطقه سکونت دارند که نبود بهداری و خدمات بهداشتی ،نداشتن زمین بازی کودکان و فضای سبز از مشکلات آسیب زای این منطقه است. علاوه بر این اهالی این منطقه هم با فقر و بیکاری دست و پنجه نرم می‌کنند. در این اوضاع برای این کوی نه خط اتوبوسی در نظر گرفته شده و نه مسیر تاکسی عبوری میباشد. اهالی برای رفت و آمد باید پیاده مسیر طولانی تا شهر را بپیمایند یا به آژانس جابجا شوند که با توجه به هزینه های بالا برای ساکنین مقدور نیست. همچنین حضور معتادان و اراذل و اوباش در باغ‌های اطراف کوی وحدت امنیت را از منطقه ربوده است و نیروی انتظامی در این جاهم گشت مناسبی ندارد.
کوی مهدیه (سایان)
در خروجی میدان بسیج به سمت تهران تابلوی کوی مهدیه به چشم می‌خورد یک جاده فرعی بدون حتی یک چراغ روشنایی ما را به کوی مهدیه می‌رساند. شهرکی که از دو بخش تشکیل شده است. منطقه روستای قدیم سایان و بخش های تازه اضافه شده که چند سالی است همه این مناطق جزء شهر زنجان به حساب می آیند. این شهرک با حدود 2600 نفر جمعیت بزرگترین منطقه حاشیه نشین در حومه شهر زنجان به شمار می رود. اهالی منطقه تازه اضافه شده از نبود امکانات در این قسمت گله می‌کردند و می‌گفتند مدارس ، درمانگاه و سایر امکانات در بخش قدیم روستای سایان قرار دارد.
ورودی شهرک با پل زیرگذر قطار است که نداشتن آسفالت مناسب عبور و مرور را دچار مشکل کرده است. همچنین نداشتن پل هوایی و حفاظ در کنار خط آهن بارها حوادث ناگواری برای اهالی این شهرک رقم زده است. تعریض خیابان اصلی از مطالبات اهالی این کوی است.اما مهمترین مشکل را باید حاشیه‌نشینی در خود همین منطقه حاشیه نشین ذکر کرد. باغات و نواحی اطراف این شهرک محل رفت و آمد و تهیه و فروش مواد مخدر است. اهالی برای رساندن فرزندانشان به مدرسه حتی برای فواصل کم سرویس ایاب ذهاب در نظر گرفته اند. علت این امر نبود امنیت و سوابق متعدد آزار و اذیت در اطراف مدرسه بوده است. به گفته اهالی گشت نیروی انتظامی هم پاسخگو نیست و پایگاه بسیج مسجد جامع سایان هم توسط همین افراد به آتش کشیده شده و پس از آن تعمیر و بازسازی نشده و پایگاه فعالیتی ندارد. همین امر باعث شده است این منطقه به محلی امن برای سوداگران اعتیاد و تباهی تبدیل شود.
* دو هفته نامه عهد زنجان، شماره 3.
3088/8068
کپی شد
