بارها در شاهنامه فردوسی، از گناباد یا جنابد یاد شده و این مکان را محل جنگ های توران و ایران دانسته اند.
براساس نوشته های شاهنامه، 'پیران ویسه'، وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در این شهر است.
از دیگر مواردی که می توان اشاره کرد، گذر ناصرخسرو از بخش کوهستانی کاخک گناباد و روستای کلات و کوهپایه های سلسله جبال قهستان تا قاین با درختان پسته کوهی فراوان است که در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است.
در کتاب تاریخ حافظ ابرو، خراسان در سده های 8 و 9 هجری قمری به دوازده ولایت تقسیم شده که گناباد، مرکز ولایت قهستان بوده است.
این شهر در زمان هخامنشیان مسکونی بوده و چون در مسیر راه زابل و مکران و فارس به ترکستان و بر سر راه غرب ایران به هرات واقع بوده مورد توجه سلاطین آن دوره باستانی قرار داشته است.
پیش از اسلام این خطه گذرگاه درونی فلات ایران و بخشهای خاوری آن و محل برخورد لشگریان ایران و توران بوده است.
گناباد درسال 31 هجری قمری به دست مسلمانان افتاد و در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی آباد و از اعتبار و اهمیت ویژه ای برخوردار بود.
این شهر در دوره تیموریان نیز اهمیت داشت و حاکمان ایالت قهستان در آن ساکن بودند و در همین دوره است که دومین مسجد دو ایوانی این ناحیه ساخته شد.
در اوایل حکومت صفوی مدتها این شهر محل نبرد بین ایران و ازبکان بود، با این حال در این دوران مورد توجه بوده و گسترش یافت.
بناهایی چون مقبره امامزاده سلطان محمد عابد (ع) کاخک، مسجد جامع گناباد، آب انبار و کاروانسراهای شاه عباسی آثاری از همین دوره هستند.
در باره علت نامگذاری گناباد نیز برخی آن را در اصل گون آباد مرکب از گون (در زبان ترکی به معنای خورشید) و آباد دانسته و آن را انتساب به محل خورشید قلمداد کرده اند.
بعضی نیز آن را گیوآباد دانسته و بر این باورند که گیو پسر، گناباد را بنا کرده است. گناباد را در گذشته جویمند نیز می گفته اند.
* قنات قصبه
قنات قصبه گناباد به عنوان یکی از پدیده های شگفت انگیز دست ساخت انسان در طول تاریخ و نمادی از هم نوایی بشر با طبیعت، توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است.
این قنات از میانه اراضی کوی شرقی گناباد از محلی معروف به 'برج علی ضامن' در داخل رسوب های ریزدانه آغاز شده و از هفت کانال متصل به هم شکل گرفته است.
قطعه سفال های پراکنده در اطراف دهانه چاه ها حاکی از این است که رشته قصبه در واقع کانال اولیه اصلی قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشته های دیگری در مواقع خشکسالی ایجاد شده اند.
*سفال 'مند'
سفالگری در گناباد با پیشینه پنج هزار ساله و همچون تمدن های هم عصر از شیوه ای یکسان در ساخت پیروی می کند اما سفال منطقه 'مند' با مصالح و تزیینات متفاوت به شکل پدیده ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری از نظر نوع مواد سازنده به دو گروه جسمی و چینی تقسیم می گردد.
ماده اولیه سفال جسمی خاک رس و سفال چینی ترکیبی از پودر سنگ و گل سرشور است.
سفال 'مند' اغلب لعابدار است اما مهم ترین مشخصه آن عناصر تزیینی برگرفته از طبیعت است که این عناصر شامل چهار گروه انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی هستند.
از جمله نقوش مشهور در سفال مند نقش ماهی است که جایگاه والایی در روایات اسطوره ای دارد.
ماهی در اعتقادات ایرانیان، سرور آفریدگان اورمزد در برابر وزغ بزرگ ترین آفریدگان اهریمن است. نقوش خورشید خانم، پرنده، پروانه، بته جقه، گل و مرغ، گل و پروانه، گل کدو، کتیبه، ابر و گل، محرمات، خونه کی و انواع اسلیمی از دیگر نقوش به کار رفته بر بدنه سفالینه های مند گناباد هستند که انواع این ظروف و نحوه ساخت و پرداخت آنان در یکی از غرفه ها به نمایش گذارده شده است.
* دارالشفای دولویی
دارالشفای دولویی از اماکن مذهبی روستای دلویی در شهرستان گناباد استان خراسان رضوی است.
این محل تا پیش از سال ۱۱۸۶ قمری منزل مسکونی شخصی به نام حاج محمد بوده است. وی شش سال قبل از آن تاریخ از پشت اسب افتاده و یک دستش فلج شده بود.
وی در ۱۴ محرم ۱۱۸۶ قمری خوابی می بیند و از هیجان بیدار شده و متوجه می شود دستش شفا یافته است. این شخص از آن به بعد به کربلایی فاضل مشهور می شود و خانه اش به محلی برای روضه خوانی و زیارت تبدیل می گردد.
* مسجد جامع گناباد
این مسجد از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان است که در کوی شرقی (قصبه) این شهر قرار دارد.
مسجد جامع با نقشه ای دو ایوانی شامل سر در تزئینی، صحن یا میانسرا، ایوان شمالی و جنوبی، رواق و سه شبستان ستون دار است.
ایوان اصلی یا ایوان قبله در بخش جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطار پیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی است که در پایان عبارت 'تسع و ستمائه ۶۰۹ ه.ق' ذکر شده است.
کتیبه داخل ایوان نیز حاوی نام بانی خیر و سازنده مسجد است. همچنین در ایوان اصلی مسجد جامع محراب با نقوش هندسی گیاهی و کتیبه هایی به خط معلقی مشاهده می‌شود.
در ضلع شرقی ایوان شرقی شبستانی است موسوم به قرآن که پوشش سقف آن بر روی چهار ستون قرار دارد.
*روستای ریاب
روستای ریاب در پنج کیلومتری جنوب غربی گناباد از نظر تاریخی مربوط به دوره قاجاریه و صفوی است.
این روستا دارای مجموعه ای از خانه های قدیمی بادگیردار، حوض خانه، قلعه، حمام، مسجد و آب انبار با معماری بسیار زیباست و یکی از بافت های باقی مانده در شهرستان به شمار می رود که ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است.
روستای ریاب هم اکنون به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری در ایران مطرح است که تعدادی از آثار آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از سوی دیگر مقبره ابومنصور ریابی از وزرای طغرل موسس دولت سلجوقیان در این روستا واقع است.
* آرامگاه امامزاده احمد
بنای آرامگاه امامزاده سلطان احمدبن موسی الکاظم (ع) در ۳۵ کیلومتری شرق گناباد نزدیک به روستای بیمرغ واقع است.
این بقعه با طرح و نقشه هشت ضلعی که گنبد بر فراز آن ایجاد شده در میان محوطه ای مشجر قرار گرفته و بر پیرامون دیوار فضای داخلی بنا کتیبه ای قرآنی به چشم می‌خورد که به خط ثلث نگارش یافته است.
به درستی روشن نیست اولین بقعه در چه تاریخی برپا شده اما سنگ قبر موجود در فضای معماری بنا حاوی تاریخ ۱۰۵۳ ه.ق حاکی از آن است که در دوره صفویه و مقارن با این عصر بقعه ای در این مکان وجود داشته و مرحوم حاج حسنعلی بیک آن را مرمت کرده است.
* موزه مردم شناسی گناباد
موزه مردم شناسی گناباد در مدرسه نجومیه، در کوی شرقی گناباد، نزدیک مسجد جامع واقع است.
مدرسه نجومیه گناباد، از بناهای دوره صفویه با معماری اسلامی می باشد و به علت تدریس علم نجوم و افلاک در آنجا به مدرسه نجومیه مشهور می باشد و مدرسه نجومیه بعدها به عنوان موزه مردم شناسی تعیین گردید.
7496 / 6053
انتهای پیام براساس نوشته های شاهنامه، 'پیران ویسه'، وزیر کاردان افراسیاب در گناباد به خاک سپرده شده و مدفن او هم اکنون در این شهر است.
از دیگر مواردی که می توان اشاره کرد، گذر ناصرخسرو از بخش کوهستانی کاخک گناباد و روستای کلات و کوهپایه های سلسله جبال قهستان تا قاین با درختان پسته کوهی فراوان است که در سفرنامه خود به آن اشاره کرده است.
در کتاب تاریخ حافظ ابرو، خراسان در سده های 8 و 9 هجری قمری به دوازده ولایت تقسیم شده که گناباد، مرکز ولایت قهستان بوده است.
این شهر در زمان هخامنشیان مسکونی بوده و چون در مسیر راه زابل و مکران و فارس به ترکستان و بر سر راه غرب ایران به هرات واقع بوده مورد توجه سلاطین آن دوره باستانی قرار داشته است.
پیش از اسلام این خطه گذرگاه درونی فلات ایران و بخشهای خاوری آن و محل برخورد لشگریان ایران و توران بوده است.
گناباد درسال 31 هجری قمری به دست مسلمانان افتاد و در دوران سلجوقی و خوارزمشاهی آباد و از اعتبار و اهمیت ویژه ای برخوردار بود.
این شهر در دوره تیموریان نیز اهمیت داشت و حاکمان ایالت قهستان در آن ساکن بودند و در همین دوره است که دومین مسجد دو ایوانی این ناحیه ساخته شد.
در اوایل حکومت صفوی مدتها این شهر محل نبرد بین ایران و ازبکان بود، با این حال در این دوران مورد توجه بوده و گسترش یافت.
بناهایی چون مقبره امامزاده سلطان محمد عابد (ع) کاخک، مسجد جامع گناباد، آب انبار و کاروانسراهای شاه عباسی آثاری از همین دوره هستند.
در باره علت نامگذاری گناباد نیز برخی آن را در اصل گون آباد مرکب از گون (در زبان ترکی به معنای خورشید) و آباد دانسته و آن را انتساب به محل خورشید قلمداد کرده اند.
بعضی نیز آن را گیوآباد دانسته و بر این باورند که گیو پسر، گناباد را بنا کرده است. گناباد را در گذشته جویمند نیز می گفته اند.
* قنات قصبه
قنات قصبه گناباد به عنوان یکی از پدیده های شگفت انگیز دست ساخت انسان در طول تاریخ و نمادی از هم نوایی بشر با طبیعت، توجه بسیاری از مورخان و پژوهشگران را به خود جلب کرده است.
این قنات از میانه اراضی کوی شرقی گناباد از محلی معروف به 'برج علی ضامن' در داخل رسوب های ریزدانه آغاز شده و از هفت کانال متصل به هم شکل گرفته است.
قطعه سفال های پراکنده در اطراف دهانه چاه ها حاکی از این است که رشته قصبه در واقع کانال اولیه اصلی قنات گناباد بوده که در زمان هخامنشیان حفر شده و در پی آن رشته های دیگری در مواقع خشکسالی ایجاد شده اند.
*سفال 'مند'
سفالگری در گناباد با پیشینه پنج هزار ساله و همچون تمدن های هم عصر از شیوه ای یکسان در ساخت پیروی می کند اما سفال منطقه 'مند' با مصالح و تزیینات متفاوت به شکل پدیده ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری از نظر نوع مواد سازنده به دو گروه جسمی و چینی تقسیم می گردد.
ماده اولیه سفال جسمی خاک رس و سفال چینی ترکیبی از پودر سنگ و گل سرشور است.
سفال 'مند' اغلب لعابدار است اما مهم ترین مشخصه آن عناصر تزیینی برگرفته از طبیعت است که این عناصر شامل چهار گروه انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی هستند.
از جمله نقوش مشهور در سفال مند نقش ماهی است که جایگاه والایی در روایات اسطوره ای دارد.
ماهی در اعتقادات ایرانیان، سرور آفریدگان اورمزد در برابر وزغ بزرگ ترین آفریدگان اهریمن است. نقوش خورشید خانم، پرنده، پروانه، بته جقه، گل و مرغ، گل و پروانه، گل کدو، کتیبه، ابر و گل، محرمات، خونه کی و انواع اسلیمی از دیگر نقوش به کار رفته بر بدنه سفالینه های مند گناباد هستند که انواع این ظروف و نحوه ساخت و پرداخت آنان در یکی از غرفه ها به نمایش گذارده شده است.
* دارالشفای دولویی
دارالشفای دولویی از اماکن مذهبی روستای دلویی در شهرستان گناباد استان خراسان رضوی است.
این محل تا پیش از سال ۱۱۸۶ قمری منزل مسکونی شخصی به نام حاج محمد بوده است. وی شش سال قبل از آن تاریخ از پشت اسب افتاده و یک دستش فلج شده بود.
وی در ۱۴ محرم ۱۱۸۶ قمری خوابی می بیند و از هیجان بیدار شده و متوجه می شود دستش شفا یافته است. این شخص از آن به بعد به کربلایی فاضل مشهور می شود و خانه اش به محلی برای روضه خوانی و زیارت تبدیل می گردد.
* مسجد جامع گناباد
این مسجد از بناهای ارزشمند دوره خوارزمشاهیان در خراسان است که در کوی شرقی (قصبه) این شهر قرار دارد.
مسجد جامع با نقشه ای دو ایوانی شامل سر در تزئینی، صحن یا میانسرا، ایوان شمالی و جنوبی، رواق و سه شبستان ستون دار است.
ایوان اصلی یا ایوان قبله در بخش جنوبی صحن واقع شده که با چهار طاق گهواره عرضی و چهار قوس دارای تزئیناتی آجری شامل دو قطار پیچ، نوارهای اسلیمی و یک حاشیه کتیبه قرآنی به خط بنایی است که در پایان عبارت 'تسع و ستمائه ۶۰۹ ه.ق' ذکر شده است.
کتیبه داخل ایوان نیز حاوی نام بانی خیر و سازنده مسجد است. همچنین در ایوان اصلی مسجد جامع محراب با نقوش هندسی گیاهی و کتیبه هایی به خط معلقی مشاهده می‌شود.
در ضلع شرقی ایوان شرقی شبستانی است موسوم به قرآن که پوشش سقف آن بر روی چهار ستون قرار دارد.
*روستای ریاب
روستای ریاب در پنج کیلومتری جنوب غربی گناباد از نظر تاریخی مربوط به دوره قاجاریه و صفوی است.
این روستا دارای مجموعه ای از خانه های قدیمی بادگیردار، حوض خانه، قلعه، حمام، مسجد و آب انبار با معماری بسیار زیباست و یکی از بافت های باقی مانده در شهرستان به شمار می رود که ارزش تاریخی خود را حفظ کرده است.
روستای ریاب هم اکنون به عنوان یکی از روستاهای هدف گردشگری در ایران مطرح است که تعدادی از آثار آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از سوی دیگر مقبره ابومنصور ریابی از وزرای طغرل موسس دولت سلجوقیان در این روستا واقع است.
* آرامگاه امامزاده احمد
بنای آرامگاه امامزاده سلطان احمدبن موسی الکاظم (ع) در ۳۵ کیلومتری شرق گناباد نزدیک به روستای بیمرغ واقع است.
این بقعه با طرح و نقشه هشت ضلعی که گنبد بر فراز آن ایجاد شده در میان محوطه ای مشجر قرار گرفته و بر پیرامون دیوار فضای داخلی بنا کتیبه ای قرآنی به چشم می‌خورد که به خط ثلث نگارش یافته است.
به درستی روشن نیست اولین بقعه در چه تاریخی برپا شده اما سنگ قبر موجود در فضای معماری بنا حاوی تاریخ ۱۰۵۳ ه.ق حاکی از آن است که در دوره صفویه و مقارن با این عصر بقعه ای در این مکان وجود داشته و مرحوم حاج حسنعلی بیک آن را مرمت کرده است.
* موزه مردم شناسی گناباد
موزه مردم شناسی گناباد در مدرسه نجومیه، در کوی شرقی گناباد، نزدیک مسجد جامع واقع است.
مدرسه نجومیه گناباد، از بناهای دوره صفویه با معماری اسلامی می باشد و به علت تدریس علم نجوم و افلاک در آنجا به مدرسه نجومیه مشهور می باشد و مدرسه نجومیه بعدها به عنوان موزه مردم شناسی تعیین گردید.
7496 / 6053
کپی شد
