عبدالله مامقانی؛ عالمی که شیخ عبدالکریم حائری جایگاه نماز جماعتش را به او سپرد

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی عبدالله مامقانی اختصاص دارد.

 

زندگینامه عبدالله مامقانی

عبدالله بن محمدحسن مامقانی(۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) از رجالیان شیعه در قرن چهاردهم قمری. مامقانی از علمای نجف بود که شاگردان بسیاری از جمله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی را تربیت کرد. از او تألیفاتی بر جای مانده که تنقیح المقال از مهم‌ترین آنها است. برپایی مجالس عزاداری و تأسیس کتابخانه‌ای در نجف از فعالیت‌های اجتماعی او به شمار می‌رود.

 

اطلاعات فردی

شیخ عبدالله مامقانی

تاریخ تولد ۱۵ ربیع‌الاول سال ۱۲۹۰ق

تاریخ وفات ۱۶ شوال سال ۱۳۵۱ق

محل دفن نجف

شهر وفات نجف

اطلاعات علمی

استادان محمدحسن مامقانی؛ غلام‌حسین دربندی ترکی؛ حسن خراسانی

شاگردان سید سعید حکیم؛ سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی؛ سید علی اکبر خوئی

محل تحصیل حوزه علمیه نجف

اجازه اجتهاد از محمدحسن مامقانی

فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی

اجتماعی تربیت مبلغان دینی، برپایی مجالس عزاداری، تأسیس کتابخانه‌ای در نجف

 

زندگی‌نامه

مامقانی در ۱۵ ربیع‌الاول سال ۱۲۹۰ق در نجف اشرف به دنیا آمد. پدرش محمدحسن مامقانی از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و سید حسین کوه کمره‌ای بود. جدش، شیخ عبدالله بن محمدباقر (متوفای ۱۲۴۷ق.) نیز از عالمان و فقیهان بود و از نویسنده ریاض المسائل نیز اجازه روایت و اجتهاد داشت.[۱]

مامقانی در ۱۳۴۶ق به قم سفر کرد و آیت الله عبدالکریم حائری، جایگاه نماز خود در صحن حرم حضرت معصومه(س) را به او واگذار کرد.

 

تحصیلات

تحصیلات عبدالله مامقانی در پنج سالگی همراه با یادگیری قرآن و خواندن و نوشتن آغاز شد. پدرش سرپرستی علمی او را خود به عهده گرفت و قسمت زیادی از علوم مقدماتی حوزه مثل: ادبیات، منطق و حساب را به او تعلیم داد. او علاوه بر پدرش، نزد عالمان و فقیهان نجف اشرف مراحل سطح را - که شامل کتاب‌های قوانین، ریاض المسائل، رسائل و مکاسب شیخ انصاری بود - به پایان برد.[۲] عبدالله مامقانی، ۱۸ ساله بود که درس خارج اصول و فقه را نزد پدرش - که از استادان درس خارج فقه و اصول در نجف بود - آغاز کرد و سال‌ها بعد از پدرش - که در اعطای اجازه روایت و اجازه اجتهاد به شاگردان خود سخت‌گیر بود - اجازه اجتهاد دریافت کرد.[۳]

 

استادان

شرح‌حال‌نویسان از میان استادان وی - علاوه بر پدرش- به عالمان و فقیهان زیر اشاره کرده‌اند:

هاشم فرزند زین العابدین تبریزی ارونقی (متوفای ۱۳۲۳ق.)[۴]

غلام حسین دربندی ترکی (متوفای ۱۳۲۱ق.)[۵]

حسن خراسانی معروف به میرزا (متوفای ۱۳۱۳ق.)[۶]

 

وفات و مدفن

مامقانی، در یک شنبه ۱۶ شوال سال ۱۳۵۱ق (برابر با ۲۳ بهمن سال ۱۳۱۱ش) در ۶۱ سالگی، درگذشت. پیکرش را در مقبره پدرش محمدحسن مامقانی واقع در محله العماره نجف، به خاک سپردند.[۷]

 

فرزندان

عبدالله مامقانی، نُه فرزند (هشت دختر و یک پسر) داشت که پسر وی، محی‌الدین مامقانی (متوفی ۱۴۲۹ق.) است.[۸]

 

تأسیس کتابخانه

آیت الله مامقانی علاوه بر تربیت شاگردان و مبلغان دینی و برپایی مجالس عزاداری کتابخانه مهمی را تأسیس کرد که در آن بیش از چهارصد کتاب خطّی منحصر به فرد - که هرکدام از منابع و مراجع تحقیقی مهم به شمار می‌رفتند - وجود داشت.[۹] این کتابخانه از غنی‌ترین کتابخانه‌های نجف اشرف و در محله العماره آن شهر قرار داشت. بعد از وفات آیت الله مامقانی، همراه خانه وقفی که کتاب‌ها در آن جای داشتند، توسط رژیم بعثی عراق، به بهانه توسعه شهری، تخریب شدند. آیت الله مامقانی به کتابخوانی علاقه داشت؛‌ اگر اطلاع پیدا می‌کرد که کتاب تک‌نسخه‌ای نزد کسی است، از او درخواست می‌کرد تا آن نسخه را به او بسپارد و مخارج استنساخ آن را به عهده می‌گرفت و به تکثیر آن می‌پرداخت و آن را در اختیار دیگران قرار می‌داد.[۱۰]

 

شاگردان

آیت الله مامقانی، به تدریس علوم دینی نیز اشتغال داشت.[۱۱] ازجمله شاگردان وی می‌توان این اشخاص را نام برد:

شیخ میرزا باقر زنجانی نجفی (۱۳۱۳ - ۱۳۹۴ق.)

سید حسین موسوی گرگری تبریزی (۱۳۱۸ - ۱۴۱۷ق.)

سید سعید حکیم (متولد۱۳۱۷ق.)

شیخ صادق تنکابنی نجفی (۱۳۰۸ - ۱۳۵۸ق.)

عبدالحسین حلی (۱۲۹۹ -۱۳۷۵ق.) فرزند قاسم فرزند صالح

سید عبدالمطلب حیدری، (۱۳۲۵ - ۱۴۰۱ق.)

سید علی نقی حیدری (۱۳۲۵- ۱۴۰۱ق.)، فرزند سید احمد کاظمی

شیخ محمدحسین خیابانی تبریزی (۱۲۹۹ - ۱۳۹۲ق.)

سید شهاب الدین مرعشی نجفی (۱۳۱۵ - ۱۴۱۱ق.)

شیخ محمّد حقّانی (۱۳۲۵ -۱۳۸۸ق.)، فرزند ملاّ شکرالله بیرمن لاری

سید علی اکبر خوئی، پدر آیت الله سید ابوالقاسم خوئی[۱۲]

 

تألیفات

مامقانی دارای کتاب‌های متعددی در علوم گوناگون است اما تنقیح المقال فی علم الرجال را مشهورترین اثر او دانسته‌اند. کتابی مفصل در علم رجال که در آن درباره بیش از ۱۶۰۰۰ راوی بحث کرده است. آقا بزرگ تهرانی آن‌را مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته‌ است.[۱۳] دیگر کتاب مشهور او مقباس الهدایه است که درباره علم درایه نوشته شده است. این کتاب با تحقیق محمدرضا مامقانی (نوه او) در ۷ جلد منتشر شده است.[۱۴]

 

از نگاه دیگران

آقا بزرگ تهرانی معتقد بود مامقانی دانش و شناخت را با تقوا و زهد، مقام و موقعیت را با تواضع و حسن اخلاق در آمیخته است.[۱۵]

شیخ عباس قمی او را دانشمند کارآزموده و پژوهشگر ژرف اندیش توصیف کرده است.[۱۶]

سید محمد سعید حکیم که شاگرد مامقانی بود، وی را چنین توصیف می‌کند: او علاّمه، پیشوای پژوهشگران، سلطان مدقّقین در علوم دینی، آیت بزرگ خداوند و دارای قلمی ارزشمند بود.[۱۷]

 

پانویس

۱. حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۱۴؛ زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ۱۳۷۲ش، ص۲۳۹؛ تربیت، دانشمندان آذربایجان، ۱۳۲۴ش، ص۱۱.

۲.مامقانی، مقباس الهدایه، قم، ج۱، ص۱۹؛ مدرس، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج۵، ص۱۵۹؛ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۶؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۱.

۳.آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۷؛ مامقانی، مقباس الهدایه، قم، ج۱، ص۱۹؛ مدرس، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج ۵، ص۱۵۹.

۴. آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۶؛ حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۲۷۰.

۵. حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۱ و ۳۹۷.

۶. حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۱؛ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۶.

۷. حرزالدین، معارف الرجال، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۲۲؛ آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج ۳، ص۱۱۹۷؛ آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال، ۱۳۷۸ق، ص۲۵؛ آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج ۳، ص۲۵۷.

۸. آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج ۳، ص۲۹۵.

۹. آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، ۱۹۸۶م، ج ۳، ص۲۵۶.

۱۰. گرجی، «عبدالله مامقانی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعی.

۱۱. آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۷.

۱۲. تنقیح المقال، خاندان مامقانی، تحقیق شیخ محمدرضا مامقانی الاجازة الکبیرة، ص۱۹۸؛ سید کباری، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، ۱۳۷۸ش، ص۴۹۱.

۱۳. تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۴، ص۴۶۶.

۱۴. رک: مامقانی، مقباس الهدایه، ح۱، ص۱۱-۱۳.

۱۵. آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۱۹۷.

۱۶. قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۳۴.

۱۷. تنقیح المقال، ج ۳، آخر حرف یاء (قبل از فصل کنیه‌ها).

 

منابع

آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه (نقباء البشر فی القرن الرابع عشر)، بیروت، داراحیاء تراث العربی للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۳۰ق.

آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، گردآورنده: احمد بن محمد حسینی، بیروت،‌ دار الاضواء، بی‌تا.

آل محبوبه، جعفر الشیخ باقر، ماضی النجف و حاضرها، مصحح: محمد سعید آل محبوبه،‌ بیروت، دار الاضواء، ۱۹۸۶م.

انصاری، مرتضی، زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، کنگره بزرگداشت دویستمین سالگرد میلاد شیخ اعظم انصاری، قم، دبیرخانه، ۱۳۷۲ش.

تربیت، محمد علی، دانشمندان آذربایجان، به کوشش سیروس قمری، تبریز، بنیاد کتابخانه فردوسی تبریز، ۱۳۲۴ش.

تنقیح المقال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹-۱۳۵۲

تنقیح المقال، خاندان مامقانی، تحقیق شیخ محمدرضا مامقانی الاجازة الکبیرة.

حرز الدین، محمد حسین، معارف الرجال، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۴۰۵ق.

سیدکباری، علیرضا، حوزه‌های علمیه شیعه در گستره جهان، تهیه شده در پژوهشکده باقرالعلوم(ع)، تهران، نشر امیرکبیر، ۱۳۷۸ش.

قمی، عباس، الکنی و الالقاب، مکتبه الصدر، مقدمه: محمد هادی امینی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۳۶۸ش.

گرجی، علی، «عبدالله مامقانی»، سایت فرهیختگان تمدن شیعی، تاریخ درج مطلب: ۱۲ مهر ۱۳۹۷، تاریخ بازدید: ۲۷ اسفند ۱۳۹۷.

مامقانی، عبداللّه، مقباس الهدایة فی علم الدرایة، تحقیق محمدرضا مامقانی، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۱-۱۴۱۴ق.

مدرس، محمد علی، ریحانة الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.

آقا بزرگ طهرانی، مَصْفی المَقال فی مُصَنِّفی علم الرجال، بتصحیحه‌ و نشره‌ احمد منزوی‌، تهران، چاپخانه دولتی ایران، چاپ اول، ۱۳۷۸ق.