بهترین و بدترین ماسک ها را بشناسید

از چند هفته پیش تاکنون مقامات بهداشتی سراسر جهان به صورت گسترده در مورد لزوم استفاده از ماسک اطلاع‌رسانی کرده‌اند. با اینکه از ابتدای شروع پاندمی کووید ۱۹ دانشمندان بین‌المللی اتفاق‌نظری در مورد این مسئله نداشتند و حتی متخصصان عالی رتبه‌ای مانند کارشناسان سازمان بهداشت جهانی (WHO) و یا جراح کل آمریکا، جروم آدامز در ابتدا پوشیدن ماسک صورت توسط افراد عادی را کاری بیهوده می‌دانستند.

با این تفاسیر شواهد روز به روز بیشتر نشان‌دهنده این مسئله هستند که برای جلوگیری از پخش ذرات ویروسی در هوا توسط افراد مبتلا و همچنین جلوگیری از ابتلای افراد سالم با تنفس ذرات آلوده، بهتر است که تمامی ما در اماکن عمومی و هرجایی که دیگر افراد در آن‌ها حضور دارند، به نوعی بینی و دهان خود را بپوشانیم و با ماسک‌های صنعتی، دست‌ساز و یا حتی پارچه معمولی از خود و دیگران محافظت کنیم.

بدترین و بهترین ماسک تنفسی

در مورد تحقیقات انجام شده در این رابطه، می‌توان به یک پژوهش مربوط به وضعیت ۱۹۴ کشور تحت تاثیر کووید ۱۹ در سراسر جهان اشاره کرد. این تحقیق نشان داد که از زمان گزارش اولین موارد ابتلا در هر کدام از کشورها، در مناطقی که استفاده از ماسک تنفسی الزامی نشده بود و توصیه‌های مشخص و مقررات واضحی مردم را مجبور به پوشیدن ماسک نکرده بودند، هر هفته ۵۵ درصد به تعداد مرگ و میر مبتلایان افزوده می‌شد.

این در حالی بود که در کشورهای دیگر که هرکدام یا به واسطه قواعد در نظر گرفته شده توسط قانون‌گذاران و یا به واسطه آداب و رسوم مردم کشور، به صورت گسترده از ماسک‌های بهداشتی استفاده می‌کردند، میزان مرگ و میر هفتگی تنها ۷ درصد افزایش پیدا می‌کرد.

از طرف دیگر مقاله‌ای تهیه شده توسط دانشگاه واشینگتن آمریکا نشان می‌دهد که اگر ۹۵ درصد شهروندان ایالات متحده در مکان‌های عمومی از ماسک تنفسی استفاده کنند، تا ماه نوامبر می‌توان از کشته شدن ۴۵ هزار نفر در اثر ابتلا به کووید ۱۹ جلوگیری کرد.

اما همان‌طور که می‌دانیم اگر افراد از  بهترین ماسک تنفسی  برای مقابله با کرونا استفاده کنند، شانس آن‌ها برای سالم ماندن بسیار بیشتر خواهد بود و تمامی تجهیزات محافظتی مورد نظر کارایی یکسانی ندارند.

ذرات آلوده به ویروس

بهترین ماسک بهداشتی وسیله‌ای خواهد بود که از عبور قطرات تنفسی درشت آلوده به ویروس جلوگیری کرده و در عین حال، جلوی عبور ذرات بسیار ریز آئروسل را هم بگیرد؛ قطرات درشت مهم‌ترین عامل انتقال بیماری کرونا در بین افراد بوده و آن‌ها از طریق عطسه یا سرفه افراد آلوده در هوا منتشر می‌شوند. این قطرات به واسطه سنگینی نسبی، پس از پخش شدن در هوا سریعا پایین می‌آیند و گفته شده که رعایت فاصله ۲ متری به هنگام تعامل با دیگران، می‌تواند از ما در برابر این قطرات محافظت کند.

از طرف دیگر آئروسل کمی جنجالی‌تر بوده و از چندین هفته پیش تعداد زیادی از دانشمندان بین‌المللی در مورد خطرات این ذرات برای آلوده کردن افراد سالم، به سازمان بهداشت جهانی هشدار داده بودند. آئروسل‌ها برخلاف قطرات درشت، فوق‌العاده ریز بوده و به هنگام صحبت کردن و نفس کشیدن از دهان و بینی مبتلایان خارج می‌شوند.

به علاوه، ماندگاری آئروسل‌ها در هوا چندین ساعت بوده و آن‌ها می‌توانند فاصله‌ای بسیار بیشتر از دو متر را طی کنند. با اینکه آئروسل‌ها نسبت به قطرات درشت توانایی بسیار کمتری برای آلوده کردن افراد را دارند، WHO اعلام کرده که خطر این ذرات نباید دست‌کم گرفته شود و حتی برخی تحقیقات انجام شده از ابتلای افراد در اثر تنفس این ذرات خبر می‌دهند.

البته باید در نظر داشته باشیم که انواع ماسک‌های تنفسی گوناگون قابلیت مناسبی برای جلوگیری از انتشار و یا تنفس قطرات درشت بیماری کرونا را دارند و تمرکز اصلی دانشمندان در تلاش برای پیدا کردن بهترین ماسک تنفسی، بیشتر به توانایی ماسک‌ها در توقف ذرات آئروسل فوق‌العاده ریز معطوف بوده است.

توصیه‌های متخصصان در مورد بهترین ماسک صورت

سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که بهترین ماسک تنفسی با بیشترین قابلیت محافظت، از نوع ماسک‌های بهداشتی و پزشکی مانند ماسک ان ۹۵ – N95 بوده که پوشیدن آن به کادر درمانی بیمارستان‌ها، افراد مسن، کسانی که از مشکلات سلامتی جدی رنج می‌برند و تمامی افرادی که تست کرونا آن‌ها مثبت بوده و یا دارای علائم این بیماری مرگبار دستگاه تنفسی هستند، توصیه شده است.

در مورد افراد سالم توصیه کارشناسان WHO استفاده از ماسک‌های پارچه‌ای بوده و مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌های آمریکا (CDC) هم پوشیدن چنین وسایل محافظتی و یا بستن پارچه معمولی به دور دهان و بینی را توصیه می‌کند.

با این تفاسیر حتی ماسک‌های پارچه‌ای هم یکسان نیستند و بسته به نوع و تعداد منافذ داخل بافت پارچه، میزان محافظت ایجاد شده توسط آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد. دکتر رمزی اسفور (Ramzi Asfour) از کالیفرنیا آمریکا می‌گوید که بحث انتخاب  بهترین ماسک پارچه‌ای  به کیفیت محصول بستگی دارد. اسفور می‌گوید که کیفیت پارچه کتان ۶۰۰ نخ مصری مطمئنا با پارچه یک تی‌شرت ارزان قیمت متفاوت بوده و به همین ترتیب، قابلیت دو محصول برای جلوگیری از عبور ذرات تنفسی هم متفاوت خواهد بود.

در طول هفته‌ها و ماه‌های گذشته دانشمندان بسیاری در سراسر جهان تحقیقات خود را روی پیدا کردن بهترین ماسک تنفسی و رده‌بندی وسایل محافظتی مختلف از لحاظ ایمنی محصولات صرف کرده‌اند که در ادامه برخی از مهم‌ترین نتایج بررسی‌های آن‌ها را بررسی خواهیم کرد:

بهترین ماسک بهداشتی

همان‌طور که اشاره شد، ماسک ان ۹۵ یکی از بهترین محصولات ساخته شده برای جلوگیری از عبور ذرات آلوده به کووید ۱۹ بوده و همچنین، ماسک دیگری به نام ان ۹۹ – N99 هم عملکرد و کارایی مشابهی دارد.

به دلیل قابلیت بالای این دو نوع ماسک، از ابتدای شروع پاندمی کووید ۱۹ مقامات بهداشتی و مسئولان و تصمیم ‌گیرندگان در سراسر جهان ماسک‌های ان ۹۵ و ۹۹ را برای کادر درمانی و موارد حساس نگه داشته‌اند و کسانی که در خط مقدم مقابله با این دشمن نامرئی نسل بشر هستند، بیشتر از سایر افراد به ماسک‌های مورد نظر دسترسی دارند.

این دو نوع از ماسک‌های تنفسی به واسطه روش ساخت مخصوص خود، کاملا به دور دهان و بینی فرد بسته می‌شوند و از در رفتن ذرات از کناره‌های ماسک جلوگیری می‌کنند. به علاوه بافت مورد استفاده در ماسک‌ها به صورت ضربدری و در هم تنیده بوده و تا حداکثر میزان ممکن از رد شدن انواع ذرات تنفسی آلوده جلوگیری می‌کند.

در ماه گذشته هم ژورنال “Journal of Hospital Infection” مقاله‌ای را در مورد بررسی ده نوع ماسک تنفسی گوناگون و قابلیت آن‌ها برای مسدود کردن راه ذرات آلوده به ویروس، منتشر کرد؛ دانشمندان مسئول تهیه این مقاله دریافتند که  بهترین ماسک تنفسی  موجود، یعنی ماسک N99 می‌تواند در طول مدت زمان ۲۰ دقیقه حضور فرد در محیطی فوق‌العاده آلوده، بین ۹۴ تا ۹۹ درصد از آلوده شدن او جلوگیری کند. ماسک N95 هم محافظت مشابهی را ارائه می‌کند؛ جالب است بدانید که اسم ماسک مورد نظر بر اساس قابلیت آن برای جلوگیری از عبور ۹۵ درصد از آئروسل‌ها انتخاب شده است.

ماسک‌های بهداشتی یک بار مصرف

این ماسک‌های بهداشتی که با نام ماسک جراحی هم شناخته می‌شوند، از بافت‌های در هم تنیده ساخته نمی‌شوند و در صورتی که کادر بهداشتی مراکز درمانی و بیمارستان‌ها به ان ۹۵ و ۹۹ دسترسی ندارند، این نوع وسایل بهداشتی بهترین گزینه برای آن‌ها خواهند بود.

در آوریل گذشته مقاله‌ای نشان داد که ماسک‌های جراحی شانس انتقال تعداد زیادی از بیماری‌های خانواده کرونا ویروس را چه از طریق ذرات تنفسی درشت و چه از طریق آئروسل‌ها، کاهش داده است؛ البته این تحقیق به ذرات بیماری کووید ۱۹ که توسط یک رشته خاص از خانواده کرونا ویروس‌ها به وجود آمده، نپرداخته بود.

در سال ۲۰۱۳ دانشمندان در تحقیقی نشان دادند ماسک جراحی می‌تواند تا ۳ برابر بیشتر از ماسک‌های خانگی جلوی عبور آئروسل‌ها را بگیرد. با این حال متخصصان همچنان تاکید دارند که ماسک‌های مورد نظر در درجه اول باید در اختیار کادر درمانی باشند. اسفور در این رابطه می‌گوید که توصیه متخصصان جهان برای عموم مردم استفاده از ماسک پارچه‌ای بوده، چرا که باید بهترین ماسک‌های صورت و تجهیزات موجود را برای پرسنل بیمارستان‌ها که مستقیما با کووید ۱۹ سر و کار دارند، نگه داریم و از کمیاب شدن آن‌ها در بازار محصولات پزشکی جلوگیری کنیم.

ماسک‌های چند لایه خانگی

دانشمندان بریتانیایی در پژوهشی که هنوز مقاله آن منتشر نشده، نشان داده‌اند که ماسک‌های هیبریدی، بهترین گزینه در میان انواع ماسک‌های خانگی و دست‌ساز هستند؛ منظور از هیبریدی استفاده از دو لایه پارچه مختلف، یک لایه کتان ۶۰۰ نخ و پارچه دیگری از جنس فلانل، توری یا ابریشم است. گفته شده که چنین ترکیبی  بهترین ماسک خانگی  را به وجود می‌آورد و بیش از ۸۰ درصد ذرات ریز (قطر کمتر از ۳۰۰ نانومتر) و ۹۰ درصد ذرات درشت (قطر بیشتر از ۳۰۰ نانومتر) از این نوع ماسک‌ها عبور نمی‌کنند.

محققان بریتانیا بهترین ترکیب پارچه‌ها را به ترتیب قابلیت محافظت، کتان-توری، کتان-فلانل، کتان-ابریشم و ۴ لایه از پارچه ابریشمی معرفی کردند. حتی در این تحقیق گفته شده که به احتمال قوی ماسک‌های مورد نظر از ان ۹۵ هم توانایی بهتری برای توقف ذرات ریز دارند، اما قابلیت این ماسک‌های پارچه‌ای برای توقف ذرات درشت خطرناک کمتر از ان ۹۵ است.

به علاوه این دانشمندان اعلام کرده‌اند که دو لایه از کتان ۶۰۰ نخ و یا دو لایه پارچه توری می‌تواند بهتر از ماسک جراحی ذرات ریز را متوقف کند.

ماسک‌های سه لایه

با وجود تحقیقات دانشمندان بریتانیایی، سازمان بهداشت جهانی توصیه کرده که بهترین ماسک تنفسی خانگی ۳ لایه دارد؛ لایه درونی ماسک از ماده‌ای جاذب بوده که ذرات تنفسی فرد را در خود جذب می‌کند، لایه وسطی نقش فیلتر اصلی ماسک را بر عهده داشته و لایه بیرونی هم از ماده‌ای دافع مانند پلی‌استر است که کمترین میزان ممکن از ذرات آلوده محیط را به خود جذب می‌کند.

در دانشگاه ایلینوی آمریکا هم دانشمندان نشان داده‌اند که سه لایه از پارچه ابریشم لباس‌های معمولی و یا پارچه تی‌شرت‌های ۱۰۰ درصد کتان، ممکن است از  بهترین ماسک پزشکی  مورد استفاده هم بهتر عمل کند؛ این دانشمندان می‌گویند که به واسطه خواص الکترواستاتیکی، ابریشم امکان توقف ذرات ریز آلوده به ویروس را به میزان بسیار زیادی فراهم می‌کند.

کیسه جاروبرقی و پارچه‌های جالب‌توجه دیگر

شاید جالب‌ترین موضوع در مورد پیدا کردن بهترین ماسک پارچه‌ای، به کیسه جاروبرقی‌ مربوط باشد؛ تحقیق ژورنال Journal of Hospital Infection نشان داده بود که استفاده از کیسه جاروبرقی برای ساخت ماسک و یا به کار بردن آن به عنوان فیلتری در ماسک‌های پارچه‌ای می‌تواند در مدت زمان ۳۰ ثانیه قرار گرفتن در معرض ذرات آلوده، تا ۸۳ از ما محافظت کند. این میزان محافظت با رسیدن مدت زمان مورد نظر به ۲۰ دقیقه قرار گرفتن در محیطی فوق‌العاده آلوده، ۵۳ درصد خواهد بود.

حتی گفته شده که ماده به کار رفته در کیسه جاروبرقی به اندازه ماسک‌های جراحی از عبور آئروسل‌ها جلوگیری می‌کند. جالب است بدانیم که در ماه می‌ گذشته، مقاله‌ای نشان داد که استفاده از ماسک‌های تنفسی توسط تمامی ساکنان کره زمین می‌تواند کنترل پاندمی کووید ۱۹ را در مدت کوتاهی امکان‌پذیر کند؛ حتی اگر ماسک‌های مورد نظر تنها ۵۰ درصد در مقابل ذرات ویروسی از ما محافظت کنند. بنابراین می‌بینیم که استفاده از کیسه جاروبرقی هم به اندازه خود می‌تواند تاثیری جهانی و شگفت‌انگیز داشته باشد.

از طرف دیگر تحقیق این ژورنال نشان داده که قاب‌دستمال و پارچه‌های ضد میکروبی به کار رفته در ساخت روبالشی، پس از کیسه جاروبرقی مقام دوم را برای ساخت  بهترین ماسک تنفسی  پارچه‌ای خواهند داشت. گفته شده که قاب‌دستمال‌ها باید با پارچه در هم تنیده ساخته شده باشند و در مورد روبالشی‌های ضد میکروب هم به نظر می‌رسد که استفاده از پارچه ساتن، ابریشم و یا پارچه بامبو، از روبالشی‌های کتانی معمولی بسیار کارآمدتر خواهد بود.

پارچه ساده از هیچی بهتر است!

همان‌طور که اشاره شد، بررسی دانشمندان نشان داده که اگر کسی هیچ دسترسی به انواع ماسک‌های معرفی شده نداشته باشد، پوشاندن دهان و بینی با بستن پارچه به دور صورت آخرین گزینه‌ای بوده که از نپوشیدن ماسک به مراتب بهتر است.

تحقیق دانشمندان بریتانیایی نشان داده که استفاده از یک لایه پارچه معمولی کتان ۸۰ نخ، کمترین میزان محافظت در مقابل ذرات آلوده را به وجود می‌آورد. دانشمندان مسئول تهیه مقاله ژورنال Journal of Hospital Infection اعلام کردند که بستن روسری یا تی‌شرت کتانی به دور صورت، در مدت زمان ۳۰ ثانیه قرار گرفتن در مقابل ذرات ویروسی تا میزان ۴۴ درصد از آلودگی جلوگیری می‌کند.

اگر زمان مورد نظر در محیط آلوده به ۲۰ دقیقه برسد، عدد محافظت پارچه‌های مورد نظر ۲۴ درصد خواهد بود. با این حال می‌بینیم که چنین محافظت کمی همچنان از حالت نپوشیدن ماسک و قرار گرفتن در معرض ۱۰۰ درصد شانس ابتلا، به مراتب بهتر است.

دانشمندان هندی نشان داده‌اند که حتی اگر شخصی مبتلا به کووید ۱۹ از یک ماسک کتانی معمولی استفاده کند که از کناره‌های آن هوا و ذرات ویروس به راحتی عبور می‌کنند، میزان انتشار آلودگی توسط شخص به هنگام عطسه و سرفه به مراتب کاهش می‌یابد. این دانشمندان نشان دادند که اگر فرد مورد نظر ماسک نپوشد، ذرات آلوده عطسه و سرفه او تا پنج متر در هوا پخش می‌شوند، در حالی که پوشیدن ماسک نامناسب مورد نظر محدوده انتشار را به ۱.۵ متر کاهش می‌دهد.

ماسک کاغذی و نحوه پوشیدن ماسک

محققان بریتانیایی در مقاله‌ای که به آن اشاره کردیم، به این نتیجه رسیدند که پوشیدن ماسک تک لایه کتانی تا ۵۴ درصد نسبت به حالت نپوشیدن ماسک، از آلوده شدن افراد جلوگیری می‌کند. عدد مورد نظر برای ماسک‌های کاغذی معمولی هم که در بازار در دسترس عموم هستند، ۳۹ درصد است. برخلاف ماسک‌های جراحی که از سه لایه پارچه مخصوص ساخته می‌شوند، ماسک کاغذی نازک‌تر بوده و قابلیت محافظت کمتری دارند.

به علاوه، نحوه پوشیدن ماسک هم در کارایی این وسایل محافظتی فوق‌العاده تأثیرگذار است؛ اگر فرد از  بهترین ماسک بهداشتی  موجود هم استفاده کند، در صورت درست نپوشیدن و یا عبور هوا و ذرات گوناگون از کناره‌های ماسک، کارایی این وسیله فوق‌العاده کاهش می‌یابد.

اسفور در این رابطه می‌گوید که مهم‌ترین نکته موجود، هواگیری و نحوه بسته شدن ماسک بوده و نباید بین پوست فرد و کناره‌های ماسک هیچ فاصله‌ای وجود داشته باشد. با این حال، اشاره کردیم که پوشیدن نامناسب ماسک و وجود چنین فاصله‌ای بین پوست و ماسک هم می‌تواند به مراتب از نپوشیدن این وسایل محافظتی بهتر و ایمن‌تر باشد.

در سه‌شنبه گذشته رابرت ردفیلد (Robert Redfield)، رئیس مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا در ژورنال “Journal of the American Medical Association” گزارشی را در همین رابطه منتشر کرد؛ ردفیلد می‌گوید که استفاده گسترده از هر نوع ماسکی توسط تمامی شهروندان آمریکایی می‌تواند در مدت زمان فوق‌العاده کوتاه ۴ هفته، پاندمی کرونا در این کشور را تحت کنترل درآورد.