اهالی منطقه آذربایجان از جمله استان اردبیل بر این باورند که در این روز باد نفس گرم خویش را باز یافته و رنگ طبیعت به طور محسوسی تغییر خواهد یافت و دیگر از برف و بوران شدید خبری نخواهد بود، دیگر زمان زمستان سرد و کرسی گرم گذشته و بهار با نشانه های سبزینه خود در طبیعت آمدن خود را خبر می دهد.
روزها که به بهار نزدیک می شود مردم در آذربایجان از جمله در اردبیل و روستاهای آن با آیین های ویژه به استقبال عید نوروز می روند.
** تکم و تکم گردانی
در گذشته یکی از مراسم بسیار زیبا و تماشایی قبل از عید تکم گردانی بود که توسط هنرمندان سیار در بسیاری از روستاها انجام می شد، این آیین مدت ها به فراموشی سپرده شده بود ولی از چند سال پیش از سوی ارگان های فرهنگی به صورت محدود احیا شده و هر سال البته به صورت نمایشی در میادین و مکان های فرهنگی اجرا می شود.
در گذشته تکم گردانان آمدن بهار و فصل شکوفایی را با خواندن ترانه هایی بشارت می دادند، در روستاها اهالی در قهوه خانه ها و یا در منازل در حالی که دور کرسی جمع شده و مشغول خوردن ماده غذایی 'چرز' متشکل از سوتلو قورقا ـ کشمش ـ نخودچی ـ انجیرـ سنجد بودند با شور و شوق فراوان به ترانه های تکم چی ها گوش می دادند.
تکم ها اشعار زیر را با ریتم و آهنگ شاد می خواندند:
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
یومورتانی یئددی رنگه بویارلار
یئددی سین ده تختین اوسته قویارلار
اوشاقلار تزه پالتارین گییه رلر
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
جناب جبرئیل نامه گتیردی
گتیرجه یین پیغمبره یئتیردی
موبارک قوللارین گویه گوتوردی
سیزون بوتزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
بیزیم یئرده قوهون قارپیز اکرلر
اونو تامام شهرلره توکرلر
تزه ایلین چوخ حسرتین چکرلر
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز هفتوز گونوز موبارک
***
سرتیب سرطوله ده باغلار بوز آتی
اونون بوینوندا وار قیزیل ساهاتی
خانلار بی لر گلون وئرون باراتی
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
به نوشته مرحوم دکتر جابر عناصری استاد فرهنگ عامه؛ 'جهت آشنایی با واژه تکم ذکر این نکته ضروری است که در زبان ترکی آذربایجانی ،'تکه'به بز نر و قوی هیکل اطلاق می شود، در مراسم نوبهار خوانی که سنبل بهار و نشانه ی طراوت و رشد و شکوفایی طبیعت است حرف 'م' که به آخر واژه تکه افزوده شده در زبان ترکی نشان ضمیر ملکی برای اول شخص مفرد است. پس تکم یعنی بزم یا بز من. لغت تکم چی هم باید در اصل تکه چی باشد اما چون در گفتار و اشعار که خطاب به تکه (یا عروسکی که به شکل تکه ساخته می شود) می خوانند غالبا تکه تکلم می گردد. در افوائ عامه این بز چوبین،'تکم'و عروسک گردان'تکم چی' خوانده می شود'.
**
چهارشنبه سوری (اود یاندیرماق)
سه شنبه آخر سال را به سان مناطق دیگر آذربایجان در استان اردبیل آخیر چرشنبه می گویند، عموما اکثر مراسم نوروز در این روز انجام می گرفت و می گیرد.
'اود یاندیرما' یکی از سنت های دیرین چرشنبه می باشد، در گذشته وقتی که هوا تاریک می شد هر خانواده یک سبد از کاه یا علف را پشت بام برده و آتش می زدند و یکی یکی از روی آتش می پریدند، در این روز دختران دم بخت بر اساس آرزوهایشان در حین پریدن از روی آتش جمله :
آتیل ماتیل چرشنبه
باختیم آچیل چرشنبه
را تکرار می کردند و دیگر افراد خانواده هم در هنگام پریدن مصراع های :
آغیرلیغیم یوغورلوغوم
آزاریم بئزاریم بوردا قالسین
را می گفتند.
این مراسم با اندکی تغییر نسبت به گذشته همچنان مرسوم است.
عده ای معتقدند که افروختن آتش یادگاری از زرتشت می باشد که زرتشتیان آتش را مقدس می شمرده و مظهر پاکی می دانستند، عده ای هم عقیده دارند که آتش افروختن از زمان مختار ثقفی مرسوم شده و این کار نوعی حمایت از خروج مختار به خاطر انتقام گیری از خون شهدای دشت کربلا می باشد که نسل به نسل بدین زمان رسیده است.
** قولاق آسدی (فال گوش)
یکی از رایج ترین مراسم های چرشنبه در منطقه که تقریبا اکنون منسوخ شده 'قولاق آسدی' می باشد بدین ترتیب که فردی بعد از نیت کردن بدون اینکه صاحب خانه خبردار شود وارد خانه شده و از پشت در به صحبت های اهل خانه گوش می دهد و صحبت های شنیده شده را با نیتی که کرده به نوعی تعبیر می کند و حال صاحب خانه هم به اهل خانواده گوشزد می کند که در این روز 'شب' نباید از یاس و ناامیدی صحبت کرد، در این مورد بایاتی هایی هم از گذشتگان به یادگار مانده که یکی از آن چنین است:
قوزوم بولاغا چیخیب
ائنیب بولاغا چیخیب
سیز الله خوش سوز دئیین
یاریم قولاغا چیخیب
این رسم اگر چه به طور کلی متروک نشده ولی امروزه بسیار کمرنگ شده است.
** شال سال لاما
شال سال لاما یکی از رایج ترین مراسم آخیر چرشنبه می باشد ، در این روز جوان ها با در دست داشتن شال به پشت بام همسایه و فامیل (البته در میان جوانان نامزد بیشتر رایج بود) رفته و شال را از روزنه ای به نام 'باجا 'می انداختند و صاحب خانه هم بدون اینکه در صدد شناسایی صاحب شال باشد مقداری آجیل، تخم مرغ رنگی و گاها هم' قارا پول'به شال بسته و دل صاحبش را خرسند می ساخت، هم اکنون به جهت تغییرات کلی در بافت ساختمان دیگر انجام چنین مراسمی میسر نیست.
** تحویل سال
زمان تحویل سال افراد خانواده دور هم جمع شده، صحبت ها و خاطرات شیرین افراد مسن و با تجربه را در رابطه با عید های گذشته گوش می دادند و منتظر تحویل سال می ماندند. متاسفانه اکنون رسانه ها مخصوصا تلویزیون و فضای این مجال را از مردم گرفته است.
بعد از تحویل سال افراد خانواده با قرائت یا مقلب الاقلوب والابصار و ... آمدن سال نو و بهار را به همدیگر تبریک می گویند. در این روز کین و کدورت ها دیگر معنی پیدا نمی کند چون کسانی که در طی یک سال با همدیگر قهر بوده اند به میمنت عید آشتی می کنند.
در این روز بایرام سورفاسی که از آجیل - میوه - ماهی - آیینه سبزه کلام الله مجید و...تشکیل یافته پهن می کنند.
مراسم' بایرام گوروشو' بعد از تحویل سال آغاز می شود که اول به خانه آنانی که در طول یک سال یکی از اعضای خانواده را از دست داده اند رفته و ابراز همدردی می کنند و با گفتن 'آخیر غموز اولسون 'سلامتی افراد خانواده را آرزو می کنند. بعد به دیدار دوستان و فامیل ها رفته و با صحبت های شیرین و بعضا هم آمیخته به طنز ساعاتی را با شادی و سرور هر چه تمامتر در کنار هم می گذرانند و عید را با اعاده جمله 'نئچه بئله بایرام گوره سوز' به همدیگر تبریک می گویند.
عیدی دادن بزرگ تر ها به کوچکترها یکی از رسوم زیبا و دیرینه این دیار است که تا به حال رخنه ای به آن وارد نشده است.
گزارش: محمد علی اوجاقی نیارق
6016
انتهای پیام روزها که به بهار نزدیک می شود مردم در آذربایجان از جمله در اردبیل و روستاهای آن با آیین های ویژه به استقبال عید نوروز می روند.
** تکم و تکم گردانی
در گذشته یکی از مراسم بسیار زیبا و تماشایی قبل از عید تکم گردانی بود که توسط هنرمندان سیار در بسیاری از روستاها انجام می شد، این آیین مدت ها به فراموشی سپرده شده بود ولی از چند سال پیش از سوی ارگان های فرهنگی به صورت محدود احیا شده و هر سال البته به صورت نمایشی در میادین و مکان های فرهنگی اجرا می شود.
در گذشته تکم گردانان آمدن بهار و فصل شکوفایی را با خواندن ترانه هایی بشارت می دادند، در روستاها اهالی در قهوه خانه ها و یا در منازل در حالی که دور کرسی جمع شده و مشغول خوردن ماده غذایی 'چرز' متشکل از سوتلو قورقا ـ کشمش ـ نخودچی ـ انجیرـ سنجد بودند با شور و شوق فراوان به ترانه های تکم چی ها گوش می دادند.
تکم ها اشعار زیر را با ریتم و آهنگ شاد می خواندند:
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
یومورتانی یئددی رنگه بویارلار
یئددی سین ده تختین اوسته قویارلار
اوشاقلار تزه پالتارین گییه رلر
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
جناب جبرئیل نامه گتیردی
گتیرجه یین پیغمبره یئتیردی
موبارک قوللارین گویه گوتوردی
سیزون بوتزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
***
بیزیم یئرده قوهون قارپیز اکرلر
اونو تامام شهرلره توکرلر
تزه ایلین چوخ حسرتین چکرلر
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز هفتوز گونوز موبارک
***
سرتیب سرطوله ده باغلار بوز آتی
اونون بوینوندا وار قیزیل ساهاتی
خانلار بی لر گلون وئرون باراتی
سیزون بو تزه بایراموز موبارک
آیوز ایلوز گونوز هفتوز موبارک
به نوشته مرحوم دکتر جابر عناصری استاد فرهنگ عامه؛ 'جهت آشنایی با واژه تکم ذکر این نکته ضروری است که در زبان ترکی آذربایجانی ،'تکه'به بز نر و قوی هیکل اطلاق می شود، در مراسم نوبهار خوانی که سنبل بهار و نشانه ی طراوت و رشد و شکوفایی طبیعت است حرف 'م' که به آخر واژه تکه افزوده شده در زبان ترکی نشان ضمیر ملکی برای اول شخص مفرد است. پس تکم یعنی بزم یا بز من. لغت تکم چی هم باید در اصل تکه چی باشد اما چون در گفتار و اشعار که خطاب به تکه (یا عروسکی که به شکل تکه ساخته می شود) می خوانند غالبا تکه تکلم می گردد. در افوائ عامه این بز چوبین،'تکم'و عروسک گردان'تکم چی' خوانده می شود'.
**
چهارشنبه سوری (اود یاندیرماق)
سه شنبه آخر سال را به سان مناطق دیگر آذربایجان در استان اردبیل آخیر چرشنبه می گویند، عموما اکثر مراسم نوروز در این روز انجام می گرفت و می گیرد.
'اود یاندیرما' یکی از سنت های دیرین چرشنبه می باشد، در گذشته وقتی که هوا تاریک می شد هر خانواده یک سبد از کاه یا علف را پشت بام برده و آتش می زدند و یکی یکی از روی آتش می پریدند، در این روز دختران دم بخت بر اساس آرزوهایشان در حین پریدن از روی آتش جمله :
آتیل ماتیل چرشنبه
باختیم آچیل چرشنبه
را تکرار می کردند و دیگر افراد خانواده هم در هنگام پریدن مصراع های :
آغیرلیغیم یوغورلوغوم
آزاریم بئزاریم بوردا قالسین
را می گفتند.
این مراسم با اندکی تغییر نسبت به گذشته همچنان مرسوم است.
عده ای معتقدند که افروختن آتش یادگاری از زرتشت می باشد که زرتشتیان آتش را مقدس می شمرده و مظهر پاکی می دانستند، عده ای هم عقیده دارند که آتش افروختن از زمان مختار ثقفی مرسوم شده و این کار نوعی حمایت از خروج مختار به خاطر انتقام گیری از خون شهدای دشت کربلا می باشد که نسل به نسل بدین زمان رسیده است.
** قولاق آسدی (فال گوش)
یکی از رایج ترین مراسم های چرشنبه در منطقه که تقریبا اکنون منسوخ شده 'قولاق آسدی' می باشد بدین ترتیب که فردی بعد از نیت کردن بدون اینکه صاحب خانه خبردار شود وارد خانه شده و از پشت در به صحبت های اهل خانه گوش می دهد و صحبت های شنیده شده را با نیتی که کرده به نوعی تعبیر می کند و حال صاحب خانه هم به اهل خانواده گوشزد می کند که در این روز 'شب' نباید از یاس و ناامیدی صحبت کرد، در این مورد بایاتی هایی هم از گذشتگان به یادگار مانده که یکی از آن چنین است:
قوزوم بولاغا چیخیب
ائنیب بولاغا چیخیب
سیز الله خوش سوز دئیین
یاریم قولاغا چیخیب
این رسم اگر چه به طور کلی متروک نشده ولی امروزه بسیار کمرنگ شده است.
** شال سال لاما
شال سال لاما یکی از رایج ترین مراسم آخیر چرشنبه می باشد ، در این روز جوان ها با در دست داشتن شال به پشت بام همسایه و فامیل (البته در میان جوانان نامزد بیشتر رایج بود) رفته و شال را از روزنه ای به نام 'باجا 'می انداختند و صاحب خانه هم بدون اینکه در صدد شناسایی صاحب شال باشد مقداری آجیل، تخم مرغ رنگی و گاها هم' قارا پول'به شال بسته و دل صاحبش را خرسند می ساخت، هم اکنون به جهت تغییرات کلی در بافت ساختمان دیگر انجام چنین مراسمی میسر نیست.
** تحویل سال
زمان تحویل سال افراد خانواده دور هم جمع شده، صحبت ها و خاطرات شیرین افراد مسن و با تجربه را در رابطه با عید های گذشته گوش می دادند و منتظر تحویل سال می ماندند. متاسفانه اکنون رسانه ها مخصوصا تلویزیون و فضای این مجال را از مردم گرفته است.
بعد از تحویل سال افراد خانواده با قرائت یا مقلب الاقلوب والابصار و ... آمدن سال نو و بهار را به همدیگر تبریک می گویند. در این روز کین و کدورت ها دیگر معنی پیدا نمی کند چون کسانی که در طی یک سال با همدیگر قهر بوده اند به میمنت عید آشتی می کنند.
در این روز بایرام سورفاسی که از آجیل - میوه - ماهی - آیینه سبزه کلام الله مجید و...تشکیل یافته پهن می کنند.
مراسم' بایرام گوروشو' بعد از تحویل سال آغاز می شود که اول به خانه آنانی که در طول یک سال یکی از اعضای خانواده را از دست داده اند رفته و ابراز همدردی می کنند و با گفتن 'آخیر غموز اولسون 'سلامتی افراد خانواده را آرزو می کنند. بعد به دیدار دوستان و فامیل ها رفته و با صحبت های شیرین و بعضا هم آمیخته به طنز ساعاتی را با شادی و سرور هر چه تمامتر در کنار هم می گذرانند و عید را با اعاده جمله 'نئچه بئله بایرام گوره سوز' به همدیگر تبریک می گویند.
عیدی دادن بزرگ تر ها به کوچکترها یکی از رسوم زیبا و دیرینه این دیار است که تا به حال رخنه ای به آن وارد نشده است.
گزارش: محمد علی اوجاقی نیارق
6016
کپی شد
