به گزارش جماران، واکنش حضرت امام در مقابل انتقادهای مغرضانه به مراجع و حوزویان، تبیین ویژگی های حوزه علمیه در دوران امام و توجه به سادگی و ساده زیستی حوزه و حوزویان از جمله موضوعاتی بود که حجت الاسلام والمسلمین سید ابوالحسن نواب در گفت وگو با نشریه«حریم امام» به آن اشاره کرد.
برای ما بفرمایید که حوزة علمیه در زمان رهبری حضرت امام خمینی(ره) چگونه اداره میشد؟
در زمان حضرت امام از جمله مراجعی که در قید حیات بودند، آیتالله خویی بود که در نجف زندگی میکرد، آیتالله شریعتمداری که مشکلاتی برایش پدید آمد و از صحنة تصمیمگیری خارج شد، آیتالله مرعشی نجفی که در مسائل داخلی حوزه دخالتی نمیکرد؛ اما آیتالله گلپایگانی تا حدودی در صحنه حضور داشت و حضرت امام به ایشان توجه ویژهای داشتند و مسائل حوزة علمیه را به ایشان سپرده بودند. آیتالله گلپایگانی و حضرت امام نمایندگانی در شورای مدیریت حوزه داشتند و این نمایندگان امور حوزه را پیش میبردند. در حقیقت مراجع تقلید به جز آیتالله گلپایگانی و حضرت امام در شورای مدیریت حوزه نمایندهای نداشتند.
حضرت امام هم نظرات آیتالله گلپایگانی را بسیار مورد توجه قرار میدادند و سعی میکردند با رعایت نظرات ایشان، امورات حوزه را پیش ببرند. با اینکه فشارها روی امام زیاد بود که در حوزه دخالت کنند، اما حضرت امام سعی میکردند که بدون نظر مرحوم آیت الله العظمی گلپایگانی در مسائل حوزة علمیه دخالتی نداشته باشند و امورات حوزه را بدون نظر ایشان پیش نبرند. تا آخر عمر حضرت امام، امور حوزه به همین منوال پیش میرفت.
حضرت امام روی مراجع تقلید حساسیت زیادی داشتند و بسیار محترمانه رفتار میکردند. آیتالله العظمی خوانساری که در تهران بود وقتی به رحمت خدا رفت، مرحوم امام پیام تسلیتی فرستادند و بسیار از شخصیت ایشان تجلیل کردند. در جاهای مختلف هم تعابیر بسیار بلندی دربارة شخصیت آیتالله خوانساری به کار میبردند و همیشه سعی میکردند که مقامات ایشان را به مردم معرفی کنند. همچنین دربارة آیتالله العظمی خویی تعابیر ارزشمندی به کار میبردند و نسبت به ایشان هم کمال ادب و احترام را رعایت میکردند. یک بار در سالهای اوج انقلاب فرمودند که اهانت به مراجع تقلید عقوبت بزرگی در پیش دارد و به شدت افراد را از کوچکترین اهانت به مراجع تقلید نهی میکردند. البته حضرت امام اصول کلی را دربارة حوزة علمیه رعایت میکردند. از این مسئله که حوزه علمیه در اختیار حکومت باشد و ساخت و سازهای زیادی در حوزه انجام بگیرد و مسئولان دولتی تصرفات حکومتی در آن انجام بدهند، به شدت نهی میکردند.
اینکه حوزة تماماً تحت نفوذ مراجع تقلید اداره بشود، چه پیامدهای مثبتی میتواند در بر داشته باشد؟
یکی از پیامدهای آن استقلال و عزت حوزة علمیه است. به این صورت استقلال در تصمیمگیری همیشه برقرار خواهد بود. همچنین میتواند الگوی مناسبی برای دیگر کشورهای اسلامی باشد. به هر حال کشورهای اسلامی دیگر هم حوزه‌های علمیه دارند، هر چند حکومتی اسلامی ندارند. هر چقدر نظام حکومتی کشور خوب هم باشد، نباید در مسائل و امور داخلی حوزه دخالتی داشته باشد و حوزه‌های علمیه ما میتواند از این نظر الگوی خوبی برای سایر کشورها باشند. در این صورت هم استقلال حوزه محفوظ و هم عزتش تأمین میشود. البته نظام اسلامی و حوزه‌های علمیه باید به همدیگر کمک کنند، هر چند نباید در کار همدیگر دخالتی داشته باشند.
حوزة علمیة مطلوب و مدنظر حضرت امام‌خمینی چه ویژگیهایی باید داشته باشد؟
یکی از ویژگیهای مهم حوزة مطلوب و مدنظر حضرت امام خمینی(ره) سادگی است. حضرت امام بر این نظر بودند که با اینکه حکومت اسلامی تشکیل شده است، نباید شیوه و ساختار حوزه‌های علمیه تغییر کند و از سادگی خود دور بشود. دوم دوری از تجملگرایی و زندگی اشرافی طلبهها و ساده مانده خود حوزة علمیه است. باید این سؤال را پرسید که آیا واقعاً حضرت امام نمیتوانستند ساختمانی در تراز ساختمانهای دانشگاه تهران برای حوزة علمیه بسازند؟ یقیناً چنین امکانی برای ایشان فراهم بود؛ اما هیچگاه برای این منظور اقدامی نکردند و سعی کردند ساختمان مدرسه فیضیه به همان شکل سادة خودش باقی بماند.
امام سخن خودشان را به صراحت و شجاعت فوقالعاده بیان میکردند و هیچ گاه در پاسخ ایشان این برنمیآمد که چرا ایشان انتقاد کردند.
چنین امری هم برای سادگی طلبهها و هم برای سادگی خود حوزة علمیه ضروری است. سوم حفظ استقلال حوزه است که این استقلال میتواند به نقد از نظام مستقر هم بینجامد. چون به هر حال در زمان رژیم طاغوت حوزة علمیه به نقد از نظام میپرداخت. در زمان پس از انقلاب اسلامی نیز افرادی در رأس حوزه بودند که در ادوار مختلف به نقد عملکرد برخی دولتها میپرداختند. حضرت امام خمینی(ره) داماد آیتالله العظمی گلپایگانی، یعنی آیتالله صافی گلپایگانی را به دبیری شورای نگهبان منصوب کردند. ایشان سالهای سال دبیر شورای نگهبان بود و چون فرزند حوزه است نقدهای خود را نسبت به لوایح و قوانین حکومتی داشت و امام هم نقطه نظراتشان را به صراحت اعلام میفرمودند. با این حال امام از صراحت برخی از آقایان حوزه هیچ گاه گله نکردند و هیچ وقت نفرمودند که چرا حوزه علمیه به نظام انتقاد یا در امور حکومتی دخالت میکند. اگر نسبت به این امر نظر مخالفی داشتند به صراحت آن را بیان میکردند. البته در امور جزئی نظرات خودشان را میفرمودند اما هیچ گاه به‌طور کلی نمیگفتند که حوزویان نباید در امور حکومتی دخالت کنند. حضرت امام میخواستند حوزه مستقل و عزتمند باشد و در عین حال ناقد هم باشد. البته اگر امام نقدی به ساختار حوزه داشتند با کسی رودربایستی نداشتند و به صراحت دیدگاه خودشان را بیان میکردند.
واکنش حضرت امام به نقد برخی از حوزویان چگونه بود؟
حضرت امام در برابر نقد هر کسی اگر جواب صریح و قاطعی داشتند، میدادند؛ اما به هیچ کس نمیگفتند حق نقد کردن نداری. این مسئله مهمی است. یعنی امام به گونهای رفتار میکردند که آقایان منتقد هیچ وقت از ابراز نظرشان پشیمان نمیشدند. هر کسی میتوانست نقد کند و اگر امام نظری مخالف داشتند، به صراحت و روشنی بیان میکردند. معنای اعلام نظر امام هم این نبود که چرا نقد کردید. ضمن اینکه نقدها منحصر به علما و مراجع تقلید نبود و شامل اقشار مختلف از جمله دانشگاهیان، نمایندگان مجلس و... هم میشد.
هر کسی اشتباهی داشت، امام به صراحت اشتباه او را میگفتند؛ اما هیچ گاه نمیگفتند چرا انتقاد کردید. برای مثال آیتالله قدیری در نامهای نسبت به دو فتوای حضرت امام دربارة موسیقی و شطرنج انتقاد کرد و حضرت امام جواب نسبتاً تندی به ایشان دادند با اینکه آیتالله قدیری از یاران دیرینه و از نزدیکان امام به شمار میآمدند.
امام سخن خودشان را به صراحت و شجاعت فوقالعاده بیان میکردند و هیچ گاه در پاسخ ایشان این برنمیآمد که چرا ایشان انتقاد کردند. طرف مقابل هم هیچ گاه از انتقاد پشیمان نمیشد. قضایای متعددی در این زمینه میتوان یادآور شد و پاسخ حضرت امام را بازخوانی کرد. به هر حال اظهارنظرهای متفاوت برخی از حوزویان در زمان رهبری حضرت امام کم نبود و ایشان قاطعانه و روشنگرانه نظرات خودشان را بیان میفرمودند.
واکنش امام نسبت به دخالت برخی نهادهای غیرحوزوی در حوزه چگونه بود؟
حضرت امام چنین چیزی را برنمیتافتند و اجازه نمیدادند هیچ نهادی در حوزه دخالت کند. اگر هم فشارها زیاد میشد میفرمودند که بدون نظر آیتالله گلپایگانی کاری صورت نگیرد. بسیار هم سعی داشتند که حرمت و جایگاه مرجعیت در حوزه حفظ بشود.
نفوذ مراجع تقلید امروز را در حوزة علمیه چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا نفوذ و نقش آنها مانند سابق میباشد یا کمرنگ شده است؟
مقام معظم رهبری نظر حضرت امام دربارة حوزة علمیه را به همان شکل و سیاق سابق دنبال میکنند و تلاش دارند که اعضای شورای عالی حوزة علمیه با مراجع تقلید مرتبط باشند و نظراتشان را در امور مختلف جویا بشوند. معمولاً افرادی در شورای عالی حوزه انتخاب میشوند که مراجع تقلید نسبت به آنها نظر مساعدی دارند. نظر مقام معظم رهبری این نیست که حوزة علمیه بدون نظر و نفوذ مراجع تقلید اداره بشود.
اخیراً در حوزة علمیه قضایایی پیش آمد و عدهای گفتند که ریشة سکولاریسم از حوزة علمیه است! نظر خودتان را در این باره بیان بفرمایید.
نظر اغلب حوزویان در این باره روشن است و طبیعی است که با این سخن موافق نباشند و به نظرم مقام معظم رهبری هم موافق برخی سخنان ایراد شدة اخیر در حوزه نیستند و انشاءالله به زودی طی سخنرانی دیدگاه خودشان را در این باره بیان میکنند. رویکرد رهبری این است که در همة مسائل به سرعت موضع نمیگیرند. برای مثال در حرم حضرت معصومه سلام‌الله‌علیه برخی مهر پرتاب کردند یا در حرم حضرت امام نسبت به یادگار ایشان جسارتهایی شد و بعد دیدیم که مقام معظم رهبری نظر صریحشان را در این باره بیان کردند و فرمودند که هیچ کدام از این کارها را قبول نداشتند و تأیید نمیکنند. در وقایع اخیر حوزة علمیه هم مطمئن باشید که رهبری موضعشان را اعلام خواهند کرد.
در حال حاضر نفوذ نهادهای غیرحوزوی در حوزه را چگونه ارزیابی میکنید؟
اگر هم نفوذی داشتند، قضیة اخیر به نفعشان تمام نشد.
