چرا اوکراین انتقال گاز طبیعی روسیه به اروپا را متوقف کرده است؟

به گزارش جماران، نیویورک تایمز به دلایل و پیامدهای توقف انتقال گاز روسیه از طریق اوکراین توسط کی یف پرداخت.

چه اتفاقی افتاد؟

اوکراین از تمدید توافقی که به روسیه اجازه می‌داد گاز طبیعی را از طریق یک خط لوله به اروپا ارسال کند، خودداری کرد. این توافق حتی پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، که خونین‌ترین درگیری اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود، همچنان پابرجا بود. خط لوله اورنگوی-پوماری-اژگورود در دوران شوروی برای انتقال گاز سیبری به بازارهای اروپایی ساخته شد. این خط لوله به‌عنوان مسیر اصلی انتقال گاز به مرز اوکراین با اسلواکی عمل می‌کرد و از شهر سودژا در منطقه کورسک روسیه، که اکنون تحت کنترل نیروهای نظامی اوکراین است، عبور می‌کرد. این خط لوله، پس از خرابکاری خط لوله نورد استریم به آلمان در سال ۲۰۲۲ — که احتمال داده می‌شود توسط اوکراین انجام شده باشد — و همچنین بسته شدن مسیر از طریق بلاروس به لهستان، آخرین مسیر اصلی گاز روسیه به اروپا بود.

چرا این اتفاق اکنون رخ داد؟

«ولودیمیر زلنسکی»، رئیس‌جمهور اوکراین، ماه‌ها پیش هشدار داده بود که قرارداد پنج‌ساله‌ای را که در تاریخ ۳۱ دسامبر به پایان رسید، تمدید نخواهد کرد. این قرارداد پیش از حمله روسیه به اوکراین، اما پس از اشغال کریمه توسط روسیه، امضا شده بود. اوکراین و متحدان غربی آن در تلاش هستند تا توانایی مسکو برای تأمین مالی جنگ را تضعیف کرده و قدرت کرملین را برای استفاده از انرژی به‌عنوان ابزاری جهت اعمال فشار بر اروپا محدود کنند. تحلیل‌گران معتقدند که بسته شدن این خط لوله می‌تواند درآمد روسیه از فروش گاز را حدود ۶.۵ میلیارد دلار در سال کاهش دهد. با این حال، این اقدام برای اوکراین خطراتی نیز به همراه دارد. تحلیل‌گران نظامی هشدار داده‌اند که روسیه ممکن است اکنون که دلیلی برای حفظ این خطوط لوله ندارد، تصمیم به بمباران شبکه خطوط لوله اوکراین بگیرد؛ شبکه‌ای که تاکنون تا حد زیادی از حمله در امان مانده است.

این موضوع برای اروپا چه معنایی خواهد داشت؟

پایان قرارداد انتقال گاز مدت‌ها پیش پیش‌بینی شده بود و به کشورهای اروپایی زمان کافی برای آماده شدن داده بود. انتظار نمی‌رود این اتفاق تأثیر چشمگیری بر قیمت گاز داشته باشد، زیرا منابع جایگزین در دسترس هستند. مسکو پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ عرضه گاز به اروپا را کاهش داد، که این اقدام باعث افزایش هزینه‌های انرژی و مجبور کردن بسیاری از دولت‌ها به ارائه بسته‌های اضطراری برای کمک به شهروندان و کسب‌وکارهای آسیب‌دیده شد. در واکنش، کشورهای عضو اتحادیه اروپا وابستگی خود به گاز روسیه را کاهش دادند و به دنبال منابع جایگزین، از جمله آذربایجان، رفتند. در سال ۲۰۲۱، روسیه بیش از ۴۰ درصد گاز وارداتی اتحادیه اروپا را تأمین می‌کرد. اما این سهم در سه سال گذشته، به‌ویژه پس از آغاز جنگ در اوکراین، به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. طبق آمار اتحادیه اروپا، سهم روسیه از واردات گاز اروپا در سال گذشته به کمتر از ۱۵ درصد رسید.

اثر توقف خط لوله اوکراین

خط لوله‌ای که از اوکراین عبور می‌کند، سال گذشته تنها حدود ۴ درصد از واردات گاز اروپا را تأمین می‌کرد. اما توقف آن می‌تواند بر بازاری که از قبل دچار محدودیت است، تأثیر بگذارد. این اختلال ممکن است فشار بیشتری بر بخش انرژی وارد کند که از پیش تحت فشار بوده است. بازارهای گاز طبیعی اروپا در سال جاری میلادی همچنان در وضعیت ناپایداری قرار دارند به این معنا که قیمت‌ها و شرایط عرضه و تقاضا همچنان در وضعیت پرتنش قرار دارند. قیمت‌های شاخص گاز در اروپا طی سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته‌اند، اما هنوز به سطح بالایی که بلافاصله پس از حمله روسیه به اوکراین تجربه شد، نرسیده است.

نگرانی‌های اصلی

آنچه ناظران بازار را نگران می‌کند این نیست که کشورهای اروپایی با کمبود گاز مواجه شوند، بلکه افزایش پیچیدگی و هزینه تأمین سوخت برای آن‌هاست. در حال حاضر، قیمت گاز طبیعی در اروپا تقریباً چهار برابر قیمت آن در ایالات متحده است.

«ناتاشا فیلدینگ»، رئیس قیمت‌گذاری گاز اروپا در شرکت آرگوس مدیا، می‌گوید: «تأثیر واقعی که می‌بینم این است که تأمین گاز جایگزین برای کشورهایی مانند اسلواکی، اتریش و جمهوری چک گران‌تر خواهد شد.»

کشورهایی که بیشترین تأثیر را می‌پذیرند

پس از حمله روسیه به اوکراین، سه کشور عضو اتحادیه اروپا — اتریش، مجارستان و اسلواکی — همچنان مقادیر قابل توجهی انرژی از روسیه خریداری می‌کردند. دولت اتریش در بیانیه‌ای که روز چهارشنبه منتشر شد، اعلام کرد که از پیش اقدامات لازم را انجام داده و تأمین‌کنندگان جایگزینی خارج از روسیه پیدا کرده است. شرکت انرژی اتریشی OMV نیز ماه گذشته اعلام کرد که قراردادهای خود با گازپروم را فسخ کرده و منابع جایگزین خوبی در اختیار دارد.

مجارستان، که برای باز ماندن خط لوله اوکراین تلاش کرده بود، بیشتر گاز روسیه را از طریق خط لوله جداگانه TurkStream دریافت می‌کند.

نخست‌وزیر اسلواکی، «رابرت فیکو»، که روابط نزدیکی با «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهور روسیه، دارد، کشورش همچنان به شدت به گاز روسیه وابسته است. «رابرت فیکو» تهدید کرده بود که در صورت عدم تمدید قرارداد انتقال گاز، به‌عنوان اقدامی تلافی‌جویانه عرضه برق به اوکراین را قطع خواهد کرد. با این حال، وزیر اقتصاد اسلواکی روز سه‌شنبه اعلام کرد که این کشور با کمبود انرژی مواجه نخواهد شد.

برخی کشورهای اروپایی خارج از اتحادیه اروپا، از جمله صربستان و دیگر کشورهای منطقه بالکان، همچنان به خرید گاز از روسیه ادامه داده‌اند. مولداوی، که مرز مشترکی با اوکراین دارد، احتمالاً یکی از کشورهایی است که بیشترین تأثیر را از این شرایط می‌پذیرد. در ماه دسامبر، مولداوی به دلیل نگرانی از قطع عرضه گاز روسیه از طریق اوکراین، که می‌توانست منبع اصلی برق آن را به خطر بیندازد، وضعیت اضطراری اعلام کرد. منبع اصلی برق مولداوی، یک نیروگاه گازسوز در منطقه جدایی‌طلب ترانسنیستریا است که تحت حمایت روسیه قرار دارد. با این حال، مقامات اعلام کردند که برق وارداتی از رومانی به مولداوی کمک خواهد کرد تا از بحران انرژی جلوگیری کند. شرکت انرژی منطقه جدایی‌طلب ترانسنیستریا روز چهارشنبه اعلام کرد  که عرضه گاز برای گرمایش به خانه‌های شخصی در شهرها و روستاها را متوقف خواهد کرد. با این حال، گاز برای پخت‌وپز تا زمانی که فشار شبکه به سطح بحرانی نرسد، تأمین خواهد شد.

اینکه روسیه حاضر است به منافع متحدان خود در ترانسنیستریا آسیب بزند — منطقه‌ای که بیش از سه دهه تحت اشغال نیروهای روسیه بوده است — نشان‌دهنده تغییر اولویت‌های مسکو به دلیل جنگ در اوکراین است.