به گزارش ایرنا حدود 69 درصد از آثار ثبت شده ملی آذربایجان غربی را تپه های باستانی تشکیل داده است و این تپه ها را باید کتاب های ناخوانده و نانوشته تاریخ دانست که هر ورقش رازهای پنهانی از دل خاک را در خصوص گذشتگان بازگو کرده و ما را در شناخت سبک زندگی آنان یاری می کند.
آری آذربایجان غربی به قدمت تاریخ دست نخورده اش از این کتاب های ناخوانده و نانوشته دارد که آن از جمله می توان به تپه های حاجی فیروز، دالما، اهرنجان، گوک تپه، قلایچی، پیزدلی، دین خواه، کردلر و بالاخره تپه حسنلو اشاره کرد.
** تپه اهرنجان در ردیف نخستین سکونتگاه های بشری ایران
تپه اهرنجان با 9 هزار سال قدمت در دشت سلماس و در شمال غربی دریاچه ارومیه قرار دارد که به آن در زبان محلی ˈکول تپه سیˈ یا تپه خاکستری نیز گفته می شود و جزو نخستین سکونتگاه های بشری در ایران به شمار می رود.
معصوم حسنی، مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس معتقد است که چهار لایه تمدنی بر روی این تپه شناسایی شده است.
وی ادامه داد: تپه اهرنجان محل کارگاه های تولیدی انسان های باستان بوده و از این لحاظ ظرفیت منحصربفردی برای کاوش های باستان شناسی و آشنایی با سبک زندگی پیشینیان دارد.
وی افزود: در گذشته علاوه بر قطعات سفال های دوره نوسنگی تعدادی مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگی، تیغه های آبسیدین، انواع سردوک ها و ادوات ساخته شده از استخوان حیوانات از سطح این تپه جمع آوری شده است.
توحید ملک زاده، پژوهشگر تاریخ و نویسنده کتاب تاریخ 10 هزار ساله سلماس نیز معتقد است که در این مکان باستانی ابتدا سنگ های اوبسیدین از معادن آتشفشانی غرب سلماس و در برخی موارد از ترکیه کنونی وارد می شد و پس از تبدیل به ابزارآلات جنگی مانند چاقو و سرنیزه به دیگر اقوام جهان صادر می شده است.
** تپه باستانی قلایچی یادآور حکومت ماناها
تپه قلایچی در روستای قلایچی و 12 کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان قرار دارد و برای نخستین بار در سال 1363 کاوش های باستان شناسی در این تپه صورت گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد در آن نمایان شد.
مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوکان در مورد پیشینه این تپه باستانی گفت: تپه قلایچی بزرگترین اثر مانایی منطقه و پایتخت ماناها معروف به ایزرتو بوده است.
اسعد جمعیانی با تاکید بر اینکه نخستین آجر لعاب دار تاریخ ایران از این تپه باستانی کشف شده است، ادامه داد: سالانه 150 هزار نفر از این اثر تاریخی بازدید می کنند.
به گزارش ایرنا از این تپه علاوه بر معبد مرکزی، برج ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی که به این حیاط متصل می شود، اتاق ها و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی کشف شده است.
** تپه باستانی حسنلو جلوه ای 10 هزار ساله از سکونت بشری
تپه باستانی حسنلو در نقده از شهرت جهانی برخوردار است و باستانشناسان ایرانی و خارجی قدمت ابنیه موجود در این تپه را حدود 800 تا هزار و 400 سال قبل از میلاد تخمین زده اند.
مهمترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه ای در باستانشناسی دارد جام طلایی حسنلو است؛ وزن این جام 950 گرم، بلندای آن 21، قطر آن 25 و محیط لبه آن 61 سانتیمتر است و در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شود.
قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود 2 هزار و 800 سال برآورد شده زیرا این جام طبق نظر کارشناسان 800 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده و بر روی بدنه آن نقش های بسیاری حک شده و احتمالا داستانی حماسی را روایت کرده است.
تپه باستانی حسنلو در 12 کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و 9 کیلومتری شمال شرق نقده بین دهکده های امین لو و حسنلو واقع شده است.
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو درباره این تپه تاریخی گفت: از سال 1334 که کاوش در این منطقه شروع شده، حدود هفت هزار و 500 اثر باستانی از جنس مفرغ، استخوانی و سفال در آن کشف شده است.
حسن شیری ادامه داد: تالارهای بزرگ و ستون دار، ایوان‌های دراز و اتاق‌های کوچک و بزرگ و آثار سنگی که در این بنا قابل رویت بوده، بقایای معماری مربوط به دوره های چهارم و پنجم است که حدود سه هزار سال قدمت دارد.
وی ادامه داد: این مجموعه تاریخی از سال 1382 شمسی جهت انجام مطالعات علمی و فنی تبدیل به پایگاه ملی شده است و در حال حاضر در لیست موقت ثبت جهانی قرار دارد.
** تپه حاجی فیروز، نشان قدمت سلدوز
تپه حاجی فیروز در بخش شرقی ˈدره سلدوزˈ و در 2 کیلومتری جنوب شرقی تپه حسنلو قرار دارد و حفاری های این تپه 16 لایه استقرار و 11 مرحله ساختمان سازی را مشخص کرده است.
بر اساس یافته های این حفاری ها ساختمان های هزاره ششم قبل از میلاد در حاجی فیروز به صورت واحدهایی مستقل از یکدیگر بنا شده بودند که هر یک دارای اتاق های نشیمن، محل آماده سازی غذا و پخت و پز، انبارک های غذا و آذوقه و خمره های ذخیره بوده است.
اجساد کودکان را هم در زیر کف این قسمت دفن می کرده اند و دیوارها را معمولاً از چینه و در بعضی موارد از خشت هایی که بدون قالب بود، می ساختند.
سطوح دیوارها را گاهی با مخلوطی از کاه گل و گچ اندود کرده بودند و روی قسمتی از دیوار یکی از منازل اثر رنگ قرمز مشاهده شد و کف بعضی از اتاق های نشیمن هم با محلول گل آجری قرمز شده است.
سفال های منقوش حاجی فیروز را می توان یکی از عناصر فرهنگی مشخصه دوره حاجی فیروز محسوب کرد.
** گوک تپه، یادآور حماسه های مردم ایران زمین
گوک تپه در 6 کیلومتری جنوب شرق ارومیه و در دره ای به همین نام واقع بوده و ابعاد تپه 455 متر در جهت شمال به جنوب و 600 متر در جهت غرب به شرق و ارتفاع آن 24.5 متر است.
یکی از آثار به دست آمده از این تپه صفحه مفرغی منقش به تصویر ˈگیلگمشˈ پهلوان حماسی بابل بوده که در آن نقش گیلگمش میان دایره ای 2 گاو وحشی را در دست گرفته و آنها را بلند کرده است؛ این اثر ارزشمند تاریخی به سده هشتم قبل از میلاد تعلق دارد.
اثر دیگر مهری استوانه ای شکل است که در عمق هشت متری پیدا شده و نقش مایه هایی از خدایان بابل را بر خود دارد و احتمالاً متعلق به حدود 2 هزار قبل از میلاد است؛ این اثر تاریخی در موزه هنرهای زیبای متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.
در حفاری علمی این تپه هفت طبقه را که به ترتیب از پایین به بالا نامگذاری شده مشخص کرده اند.
طبقه زیرین آن مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد بوده و آثاری از هزاره های سوم، دوم و اول قبل از میلاد نیز در این تپه قابل مشاهده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به موقعیت خاص روستای گوک تپه، گفت: تپه باستانی، کلیسای قدیمی و چشم انداز طبیعی و کشاورزی روستای گوگ تپه را در برگرفته است و این روستا می تواند به یکی از قطب های گردشگرپذیر ارومیه تبدیل شود.
جلیل جباری افزود: با همین هدف انجمن های مردمی حفاظت از میراث فرهنگی در این منطقه شکل گرفته است که باید نقش خود را به خوبی در این جهت ایفا کنند.
وی بیان کرد: روستای گوک تپه به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با تپه باستانی می تواند با همکاری اهالی تبدیل به یک پارک اثر تاریخی شود و در ایام مختلف سال پذیرای مسافران و گردشگران باشد .
وی اضافه کرد: در سال ای اخیر مطالعات و کاوش ای باستان شناسی در تپه تاریخی گوک تپه انجام شده است.
** تپه کردلر، ظرفیت مغفول گردشگری در مرکز آذربایجان غربی
تپه باستانی کردلر یکی دیگر از تپه های باستانی ارومیه محسوب می شود که در 25 کیلومتری شرق این شهر و در مجاورت روستای کردلر قرار گرفته است؛ فاصله تپه از جاده ارومیه به دریا حدود یک کیلومتر تخمین زده می شود.
بقای آثار تاریخی تپه کردلر بر روی تپه مرتفعی که در غرب روستا قرار گرفته، واقع است و در اثر عملیات حفاری باستان شناسان مقداری از بقایای آثار معماری مدفون از زیر خاک های آن بیرون آورده شده است.
قدمت این بقایا مربوط به هزاره اول تا چهارم قبل از میلاد بوده و نوع مصالح بکار رفته در ساختمان این تپه نیز بیشتر دیوار چینه ای و از خشت خام بوده که با گذشت زمان آسیب دیده و به صورت مخروبه درآمده است.
شکل تپه کردلر به صورت بیضی بوده و در قسمت شرقی روستا قرار گرفته و مساحت تقریبی آن حدود 2 هکتار است.
در پی کاوش های سالیان دور انجام شده توسط باستان شناسان ایرانی و اتریشی در این تپه، سفال های رسی و بقایای خانه های مسکونی در آن کشف شده که طبق تخمین متخصصان، قدمت این آثار به هزاره یکم قبل از میلاد می رسد.
به گفته برخی از تاریخ دانان، تپه کردلر نخستین منطقه در حاشیه دریاچه ارومیه بوده که شهرنشینی از آن آغاز شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به اینکه حدود یکهزار و 600 اثر تاریخی ثبت شده ملی در استان وجود دارد، گفت: از این تعداد حدود یکهزار و 100 مورد به تپه ها و محوطه های باستانی اختصاص دارد.
جلیل جباری از تهیه پرونده برای سه اثر تاریخی استان جهت ثبت در فهرست آثار جهانی خبر داد و افزود: یکی از این سه اثر را تپه باستانی حسنلو تشکیل می دهد که پرونده آن برای ثبت در فهرست آثار یونسکو تهیه و به مرکز ارسال شده است.
وی بیان کرد: قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی کمک بسیار زیادی برای جلوگیری از تخریب این آثار می کند.
وی با اشاره به حفاری های غیر مجاز این تپه در گذشته، ادامه داد: برخی از اشیای باستانی که نشان دهنده تاریخ و تمدن ایران زمین بوده در گذشته به تاراج رفته ولی با افزایش نظارت و سرکشی از این تپه‌های تاریخی میزان حفاری‌های غیرمجاز کاهش چشمگیری داشته است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی گفت: در سال گذشته 88 اثر باستانی که از طریق حفاری‌های غیرمجاز به دست آمده بود، توسط یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی کشف و ۱۴۰ نفر فرد خاطی در رابطه با این حفاری‌ها دستگیر شدند.
به گزارش ایرنا با وجود این تپه ها و دهها اثر باستانی دیگر می توان آذربایجان غربی را یکی از بهترین و مطلوب ترین مناطق جهت سیر در عمق تاریخ ایران باستان دانست و در آن سیاحت کرد.
8137/3072
گزارش از: سیده فاطمه سجادی
انتهای پیام آری آذربایجان غربی به قدمت تاریخ دست نخورده اش از این کتاب های ناخوانده و نانوشته دارد که آن از جمله می توان به تپه های حاجی فیروز، دالما، اهرنجان، گوک تپه، قلایچی، پیزدلی، دین خواه، کردلر و بالاخره تپه حسنلو اشاره کرد.
** تپه اهرنجان در ردیف نخستین سکونتگاه های بشری ایران
تپه اهرنجان با 9 هزار سال قدمت در دشت سلماس و در شمال غربی دریاچه ارومیه قرار دارد که به آن در زبان محلی ˈکول تپه سیˈ یا تپه خاکستری نیز گفته می شود و جزو نخستین سکونتگاه های بشری در ایران به شمار می رود.
معصوم حسنی، مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سلماس معتقد است که چهار لایه تمدنی بر روی این تپه شناسایی شده است.
وی ادامه داد: تپه اهرنجان محل کارگاه های تولیدی انسان های باستان بوده و از این لحاظ ظرفیت منحصربفردی برای کاوش های باستان شناسی و آشنایی با سبک زندگی پیشینیان دارد.
وی افزود: در گذشته علاوه بر قطعات سفال های دوره نوسنگی تعدادی مشته سنگ، سنگ ساب، هاون سنگی، تیغه های آبسیدین، انواع سردوک ها و ادوات ساخته شده از استخوان حیوانات از سطح این تپه جمع آوری شده است.
توحید ملک زاده، پژوهشگر تاریخ و نویسنده کتاب تاریخ 10 هزار ساله سلماس نیز معتقد است که در این مکان باستانی ابتدا سنگ های اوبسیدین از معادن آتشفشانی غرب سلماس و در برخی موارد از ترکیه کنونی وارد می شد و پس از تبدیل به ابزارآلات جنگی مانند چاقو و سرنیزه به دیگر اقوام جهان صادر می شده است.
** تپه باستانی قلایچی یادآور حکومت ماناها
تپه قلایچی در روستای قلایچی و 12 کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان قرار دارد و برای نخستین بار در سال 1363 کاوش های باستان شناسی در این تپه صورت گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد در آن نمایان شد.
مسوول نمایندگی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوکان در مورد پیشینه این تپه باستانی گفت: تپه قلایچی بزرگترین اثر مانایی منطقه و پایتخت ماناها معروف به ایزرتو بوده است.
اسعد جمعیانی با تاکید بر اینکه نخستین آجر لعاب دار تاریخ ایران از این تپه باستانی کشف شده است، ادامه داد: سالانه 150 هزار نفر از این اثر تاریخی بازدید می کنند.
به گزارش ایرنا از این تپه علاوه بر معبد مرکزی، برج ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی که به این حیاط متصل می شود، اتاق ها و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی کشف شده است.
** تپه باستانی حسنلو جلوه ای 10 هزار ساله از سکونت بشری
تپه باستانی حسنلو در نقده از شهرت جهانی برخوردار است و باستانشناسان ایرانی و خارجی قدمت ابنیه موجود در این تپه را حدود 800 تا هزار و 400 سال قبل از میلاد تخمین زده اند.
مهمترین اثر مکشوفه تپه باستانی حسنلو که اهمیت ویژه ای در باستانشناسی دارد جام طلایی حسنلو است؛ وزن این جام 950 گرم، بلندای آن 21، قطر آن 25 و محیط لبه آن 61 سانتیمتر است و در موزه ایران باستان در تهران نگهداری می شود.
قدمت جام طلایی کشف شده از تپه حسنلو در حدود 2 هزار و 800 سال برآورد شده زیرا این جام طبق نظر کارشناسان 800 سال قبل از میلاد مسیح ساخته شده و بر روی بدنه آن نقش های بسیاری حک شده و احتمالا داستانی حماسی را روایت کرده است.
تپه باستانی حسنلو در 12 کیلومتری جنوب غربی دریاچه ارومیه و 9 کیلومتری شمال شرق نقده بین دهکده های امین لو و حسنلو واقع شده است.
مدیر پایگاه ملی منطقه تاریخی حسنلو درباره این تپه تاریخی گفت: از سال 1334 که کاوش در این منطقه شروع شده، حدود هفت هزار و 500 اثر باستانی از جنس مفرغ، استخوانی و سفال در آن کشف شده است.
حسن شیری ادامه داد: تالارهای بزرگ و ستون دار، ایوان‌های دراز و اتاق‌های کوچک و بزرگ و آثار سنگی که در این بنا قابل رویت بوده، بقایای معماری مربوط به دوره های چهارم و پنجم است که حدود سه هزار سال قدمت دارد.
وی ادامه داد: این مجموعه تاریخی از سال 1382 شمسی جهت انجام مطالعات علمی و فنی تبدیل به پایگاه ملی شده است و در حال حاضر در لیست موقت ثبت جهانی قرار دارد.
** تپه حاجی فیروز، نشان قدمت سلدوز
تپه حاجی فیروز در بخش شرقی ˈدره سلدوزˈ و در 2 کیلومتری جنوب شرقی تپه حسنلو قرار دارد و حفاری های این تپه 16 لایه استقرار و 11 مرحله ساختمان سازی را مشخص کرده است.
بر اساس یافته های این حفاری ها ساختمان های هزاره ششم قبل از میلاد در حاجی فیروز به صورت واحدهایی مستقل از یکدیگر بنا شده بودند که هر یک دارای اتاق های نشیمن، محل آماده سازی غذا و پخت و پز، انبارک های غذا و آذوقه و خمره های ذخیره بوده است.
اجساد کودکان را هم در زیر کف این قسمت دفن می کرده اند و دیوارها را معمولاً از چینه و در بعضی موارد از خشت هایی که بدون قالب بود، می ساختند.
سطوح دیوارها را گاهی با مخلوطی از کاه گل و گچ اندود کرده بودند و روی قسمتی از دیوار یکی از منازل اثر رنگ قرمز مشاهده شد و کف بعضی از اتاق های نشیمن هم با محلول گل آجری قرمز شده است.
سفال های منقوش حاجی فیروز را می توان یکی از عناصر فرهنگی مشخصه دوره حاجی فیروز محسوب کرد.
** گوک تپه، یادآور حماسه های مردم ایران زمین
گوک تپه در 6 کیلومتری جنوب شرق ارومیه و در دره ای به همین نام واقع بوده و ابعاد تپه 455 متر در جهت شمال به جنوب و 600 متر در جهت غرب به شرق و ارتفاع آن 24.5 متر است.
یکی از آثار به دست آمده از این تپه صفحه مفرغی منقش به تصویر ˈگیلگمشˈ پهلوان حماسی بابل بوده که در آن نقش گیلگمش میان دایره ای 2 گاو وحشی را در دست گرفته و آنها را بلند کرده است؛ این اثر ارزشمند تاریخی به سده هشتم قبل از میلاد تعلق دارد.
اثر دیگر مهری استوانه ای شکل است که در عمق هشت متری پیدا شده و نقش مایه هایی از خدایان بابل را بر خود دارد و احتمالاً متعلق به حدود 2 هزار قبل از میلاد است؛ این اثر تاریخی در موزه هنرهای زیبای متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود.
در حفاری علمی این تپه هفت طبقه را که به ترتیب از پایین به بالا نامگذاری شده مشخص کرده اند.
طبقه زیرین آن مربوط به هزاره چهارم قبل از میلاد بوده و آثاری از هزاره های سوم، دوم و اول قبل از میلاد نیز در این تپه قابل مشاهده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به موقعیت خاص روستای گوک تپه، گفت: تپه باستانی، کلیسای قدیمی و چشم انداز طبیعی و کشاورزی روستای گوگ تپه را در برگرفته است و این روستا می تواند به یکی از قطب های گردشگرپذیر ارومیه تبدیل شود.
جلیل جباری افزود: با همین هدف انجمن های مردمی حفاظت از میراث فرهنگی در این منطقه شکل گرفته است که باید نقش خود را به خوبی در این جهت ایفا کنند.
وی بیان کرد: روستای گوک تپه به دلیل موقعیت جغرافیایی و همجواری با تپه باستانی می تواند با همکاری اهالی تبدیل به یک پارک اثر تاریخی شود و در ایام مختلف سال پذیرای مسافران و گردشگران باشد .
وی اضافه کرد: در سال ای اخیر مطالعات و کاوش ای باستان شناسی در تپه تاریخی گوک تپه انجام شده است.
** تپه کردلر، ظرفیت مغفول گردشگری در مرکز آذربایجان غربی
تپه باستانی کردلر یکی دیگر از تپه های باستانی ارومیه محسوب می شود که در 25 کیلومتری شرق این شهر و در مجاورت روستای کردلر قرار گرفته است؛ فاصله تپه از جاده ارومیه به دریا حدود یک کیلومتر تخمین زده می شود.
بقای آثار تاریخی تپه کردلر بر روی تپه مرتفعی که در غرب روستا قرار گرفته، واقع است و در اثر عملیات حفاری باستان شناسان مقداری از بقایای آثار معماری مدفون از زیر خاک های آن بیرون آورده شده است.
قدمت این بقایا مربوط به هزاره اول تا چهارم قبل از میلاد بوده و نوع مصالح بکار رفته در ساختمان این تپه نیز بیشتر دیوار چینه ای و از خشت خام بوده که با گذشت زمان آسیب دیده و به صورت مخروبه درآمده است.
شکل تپه کردلر به صورت بیضی بوده و در قسمت شرقی روستا قرار گرفته و مساحت تقریبی آن حدود 2 هکتار است.
در پی کاوش های سالیان دور انجام شده توسط باستان شناسان ایرانی و اتریشی در این تپه، سفال های رسی و بقایای خانه های مسکونی در آن کشف شده که طبق تخمین متخصصان، قدمت این آثار به هزاره یکم قبل از میلاد می رسد.
به گفته برخی از تاریخ دانان، تپه کردلر نخستین منطقه در حاشیه دریاچه ارومیه بوده که شهرنشینی از آن آغاز شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی با اشاره به اینکه حدود یکهزار و 600 اثر تاریخی ثبت شده ملی در استان وجود دارد، گفت: از این تعداد حدود یکهزار و 100 مورد به تپه ها و محوطه های باستانی اختصاص دارد.
جلیل جباری از تهیه پرونده برای سه اثر تاریخی استان جهت ثبت در فهرست آثار جهانی خبر داد و افزود: یکی از این سه اثر را تپه باستانی حسنلو تشکیل می دهد که پرونده آن برای ثبت در فهرست آثار یونسکو تهیه و به مرکز ارسال شده است.
وی بیان کرد: قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی کمک بسیار زیادی برای جلوگیری از تخریب این آثار می کند.
وی با اشاره به حفاری های غیر مجاز این تپه در گذشته، ادامه داد: برخی از اشیای باستانی که نشان دهنده تاریخ و تمدن ایران زمین بوده در گذشته به تاراج رفته ولی با افزایش نظارت و سرکشی از این تپه‌های تاریخی میزان حفاری‌های غیرمجاز کاهش چشمگیری داشته است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی گفت: در سال گذشته 88 اثر باستانی که از طریق حفاری‌های غیرمجاز به دست آمده بود، توسط یگان حفاظت اداره کل میراث فرهنگی کشف و ۱۴۰ نفر فرد خاطی در رابطه با این حفاری‌ها دستگیر شدند.
به گزارش ایرنا با وجود این تپه ها و دهها اثر باستانی دیگر می توان آذربایجان غربی را یکی از بهترین و مطلوب ترین مناطق جهت سیر در عمق تاریخ ایران باستان دانست و در آن سیاحت کرد.
8137/3072
گزارش از: سیده فاطمه سجادی
کپی شد
