رضا داوری اردکانی: تاریخ می‌تواند مردمان را به ظلمت نادانی مبتلا کند

به گزارش جماران؛ رضا داوری اردکانی، فیلسوف فرهنگ و رئیس سابق فرهنگستان علوم نوشت:

پرسیده اند این مکر عقل و فریب تاریخ که هگل و مارکس از آن گفته اند چیست و چه معنی دارد؟ و مگر تاریخ از درک و فهم و زیرکی برخوردار است که اقوام و حکومت ها را فریب دهد؟

تاریخ به معنایی که در آثار بعضی فیلسوفان دو قرن اخیر آمده است، عین درک و فهم و راهبر آن است و راه معاش و کار و سیاست در روشنایی و تاریکی آن پیموده می شود. تاریخ هم راهنماست و هم گمراه می کند.

طرح مکر تاریخ در فلسفه جدید امر بی سابقه ای هم نیست. صفتی را که در کتب آسمانی به خدا نسبت داده شده بود، متجددان آن را به تاریخ نسبت داده اند.

در نظر هگل، مثال مکر عقل القای توهم قدرت و عظمت اشخاصی مثل اسکندر و بناپارت بود که هر دو خیلی زود چون فواره بالا رفته و سرنگون شدند. اما آثار فریب تاریخ، دامنه وسیع تری از این قبیل فریب ها دارد.

تاریخ می تواند مردمان را به ظلمت نادانی مبتلا کند و این امر غالبا با ایجاد خلل و آشوب در زبان صورت می گیرد. کنفسیوس حکیم نامدار چینی گفته بود که با خارج شدن الفاظ و کلمات از جایگاه خود، پریشانی و بی سامانی در زندگی مردمان پدید می آید.

نزدیک به ٢٥٠٠ سال بعد، جورج اورول دریافت که جنگ را صلح و بردگی را آزادی و … می خوانند. او اگر بیشتر می زیست، می دید که به جای "جنگ، صلح است" می بایست بنویسد "صلح دیگر لفظ بی معنایی است" و آن را از زبان بیرون باید انداخت.

او هم چنین می دید که مرزهای میان دانایی و بی خردی، عزت و ذلت، توانایی و درماندگی و عفت و هرزگی و هوس بازی، راست و دروغ، پیروزی و شکست، وطن دوستی و بی وطنی و به طور کلی مرز میان فضیلت و رذیلت برداشته شده است و این آخرین مکر و حیله تاریخ بود.

 زیرا با این مکر تاریخ خانه خود را ویران کرد. مردمان دیگر آینده و امید ندارند و مردمان سرگرم بازی ایامند و در این مشغولیت، نمی دانند و نمی توانند بیاندیشند که چه می کنند و چه بر سرشان می آید. اکنون دیگر از مکر تاریخ نباید گفت، زیرا فریب دهنده و فریفته هیچ یک در میان نیستند و معلوم نیست که جهان به کجا می رود.

رضا داوری اردکانی

۶ مهر ۱۴۰۳