فضای مجازی به عنوان یکی دستاوردها و ناگزیرهای دهکده جهانی و عصر ارتباطات از آغاز تولد هر روز متنوع تر انسان ها را در تسخیر خود درآورده است.
کارکرد فضای مجازی و به دنبال آن شبکه های اجتماعی به واسطه دسترس پذیرتر بودن و عام تر بودن از فضاهای جستجوگر اینترنتی از همان اول پیدایش از لحاظ مثبت و منفی بودن مورد نقد و بررسی کارشناسان بوده است.
آنچه مسلم است فضای مجازی و شبکه های اجتماعی فاصله ها را کاسته و ارتباطات را بسیار سهل تر کرده است، اما این محیط بی در و پیکر از همان ابتدای رواج در کشور مورد نکوهش برخی مسئولان و کارشناسان ارتباطات بوده و بر آن نقدهای زیادی داشته و مورد نکوهش و مذمت قرار داده اند.
تا جاییکه حتی برخی را با وجود فراگیری چند میلیونی فیلتر و مورد محدودیت قضایی قرار داده اند اما همواره هم از همان ابتدا با ایرانیزه کردن برخی از این شبکه ها و ساخت فضاهایی با همان شاکله اما با نام های ایرانی نشان داده اند که جهت سهولت دستیابی به اهداف، استفاده از این فضا گریزناپذیر است.
جالب تر این است این عده که همواره بر طبل اثرات و نتایج منفی و ناکارآمدی این فضا کوبیده اند امروز در شرایط عبور از بحران کرونا بیشترین بهره برداری را از این فضا در زمینه های مختلف دارند. تا جاییکه یکی از وزرا از روزهای نخست شیوع بحران پیشنهاد و درخواست رفع فیلترینگ تلگرام را مطرح می کند که البته عملی نمی شود.
امروز بیشترین کمک ها جهت اطلاع رسانی ها از طریق شبکه های مختلف اجتماعی تلگرام، واتساپ، اینستاگرام و حتی یوتیوپ صورت می گیرد. این روزها بیشترین پیام های مختلف جهانی مسئولان در مورد کرونا توئیت می شود. کلاس های درس غیرحضوری برای دانش آموزان در زمان تعطیلی مدارس برپا و جهت برپایی کلاس های آموزشی برای توصیه های بهداشتی و مقابله با کرونا و شیوع ویروس استفاده می شود و حتی این روزها تریبونی برای مسئولان کرونابگیر هم شده است و همچنان بسیار بیشتر از مردم عادی کاربران این فضا هستند.
فضای غیر قابل کنترل و افسارگریخته این شبکه های اجتماعی بی شک تبعات ناخوشایند و ایرادات و نقدهای منصفانه ای را بر آنها وارد می کند اما نمی توان هم انکار کرد که در شرایط بحرانی اینچنینی تاچه حد بازوی کارآمدی برای پیشبرد اهداف و مقاصد و کمک به گذر سالم تر از بحران شده است.
دست به دامن شدن فضای مجازی برای آموزش
با توجه به اینکه فضای مجازی همواره در «نمی خواهم ها» و استفاده یا عدم استفاده ایرانیان سردرگم بوده است، اما همواره شاهد تمسک مسئولان سیاسی، فرهنگی و اجتماعی به آن بوده ایم.
اما در رویداد اخیر یعنی تعطیلی مراکز آموزشی کشور در پی شیوع ویروس کرونا فضای مجازی بیش از هر زمان دیگر نشان داد که پیش داوری ها در برابر این دستاورد تکنولوژی غیرمنصفانه بوده است.
اکنون تمامی مراکز آموزشی کشور موظف شدند از طریق ارتباط در بستر فضای مجازی به هر شکل ممکن و ترجیحا پیام رسان داخلی ، فرایند آموزشی خود را تداوم بخشند.
این درحالی است که وزارت آموزش و پرورش به عنوان مهم ترین مرکز آموزشی کشور خود همواره در ردیف نخست اتهام زنی به فضای مجازی و مخرب جلوه دادن آن بوده است و اکنون در ردیف نخست تمسک به فضای مجازی قرار دارد.
حکایت این روزهای نظام آموزش و پرورش کشور ما را یاد آن ضرب المثل قدیمی که می گوید "در همیشه بر روی یک پاشنه نمی چرخد» می اندازد.
دید و بازدید کرونایی در فضای مجازی
لحظه ای تصور کنید که ویروس کرونا ۲۰ سال پیش جهان و ایران را درگیر خود می کرد و در آن زمان مانند امروز باید همه در قرنطینه خانگی به سر میبردند. اگر چنین اتفاقی رخ می داد به طور حتم هفته ها خانواده ها از هم بی خبر و دور بودند.
اما خوشبختانه ما در ۲۰ سال پیش به سر نمی بریم و دنیا بسیار متفاوت تر از آن زمان با پیشرفت های فاحشی روبرو بوده است. باید گفت که خوشبختانه همین فضای مجازی مذموم، فاصله ها را کوتاه کرده است.
این روزها هیچکس با تماس های ویدئویی و تصویری نا آشنا و غریبه نیست و به راحتی می توانید با هرکسی در هر کجای شهر و روستایتان به صورت زنده و تصویری تماس برقرار کرده و از حال و احوال وی با خبر باشید.
البته حتما هیچ چیز جای یک آغوش مادرانه و نوازش پدرانه را نخواهد گرفت، اما در همین شرایط استثنا نیز دیدن پدر و مادر و اقوام و خانواده به لطف فضای مجازی خود نعمت محسوب می شود.
فضای مجازی؛ فرار از یک گریزناپذیر/فضای مجازی با دست پس زده پیش کشیده با پا
یک کارشناس رسانه در این ارتباط گفت: در کشور ما متاسفانه هیچوقت نگاه اصولی و کاربردی به تکنولوژی نبوده و به صورت درک سطحی از کنار فضاهای علمی عبور شده است.
حسن رحیمی افزود: فضای مجازی هم به عنوان یکی از نتایج و محصولات تکنولوژی ارتباطات که امروز در همه دنیا حرف اول را می زند و به شیوه های مختلف مورد کاربرد سیاستمداران و اقتصاددانان قرار گرفته است، در ایران با نگاه سطحی مورد قضاوت قرار گرفته است.
این کارشناس ارتباطات با تاکید بر ضرورت درک عمقی فضای مجازی ادامه داد: کاربردهای گوناگون فضای مجازی و ظرفیت‌های آن همواره در کشور مورد غفلت قرار گرفته و از همان ابتدا با پیشداوری منفی بدون بررسی و کالبدشکافی این فضا و تمایز وجوه مثبت و منفی آن ، به عنوان بستری منفی و آسیب رسان نگاه و با برچسب های مختلف پس زده شد.
رحیمی گفت: بخشی از این پس زدن بخاطر نبود علم و دانش این فضا و بخشی هم به خاطر تعصبات بی مورد بود و در حالیکه می بینیم این فضا در عرصه های مختلف از جمله سیاسی مورد کاربرد قرار دارد همانند انتخابات که بیشترین بازوی تبلیعاتی کاندیداها بود اما همچنان هم از سوی این عده که بیشترین مصرف کننده بود مورد نکوهش و انتقاد منفی قرار دارد.
آموزش جایگزینی مناسب به جای فرار
این کارشناس رسانه افزود: متاسفانه با وجود گذشت سالیان از حکمفرمایی فضای مجازی در صحنه ارتباطات همچنان سیستم آموزشی کشور فاقد شیوه های علمی و اساتید خبره برای آموزش کاربردها و نحوه استفاده از این فضا جهت بهره برداری حداکثری ظرفیت های آن است در حالیکه از این فرصت و بستر کارا و ارزشمند بی بهره مانده ایم و مسئولان همچنان با اقداماتی همچون فیلترینگ جلوی این فضا را سد کرده اند.
رحیمی افزود: این در حالی است که غرق شدن در بستر فضای مجازی و بازشدن پای این فضا به تمام عرصه ها امری اجتناب ناپذیر است و بهتر است به جای محدودیت و فرار، واقعیت را پذیرفت و به شکل عمقی و اصولی به این فضا پرداخت.
