این در حالی است که ارائه خدمات لازم به گردشگر و ایجاد آمادگی در این زمینه از طرق مختلف همواره در این استان در دستور کار قرار داشته و دارد و یکی از دغدغه های اصلی برای ایامی چون تعیطلات نوروزی و تابستانی محسوب می شود.
البته نبود تعریف مشخص از مفهوم خدمات گردشگری این به این معنا نیست که هیچ خدماتی در این استان به گردشگران ارائه نمی شود یا آنچه که ارائه می شود ، ضعیف است ، بلکه آنچه تا به امروز به معنای خدمات گردشگری معرفی شده است شامل ، خط کشی خیابان ها ، مناسب سازی پیاده روها ، جمع آوری بموقع زباله ، نصب سرویس بهداشتی ، استقرار چادرهای هلال احمر در جاده ها ، مناسب سازی فضای سبز و امثال اینها بوده است.
برای مثال حدود سه دهه است که ستاد تسهیلات سفر نوروزی در مازندران برگزار می شود و همواره در این ستاد گزارشاتی از تمیزکاری خیابان ها ، رنگ آمیزی جدول های خیابانی ، ساماندهی سطل های زباله ، پاکسازی ساحل و دیگر موارد مشابه با عنوان ارائه " خدمات گردشگری " تعریف می شود ، در حالی که بیشتر این خدمات که عمدتا در تعطیلات طولانی همچون نوروز و یا تابستان نقل محافل گردشگری می شوند. خدماتی هستند که در نگاه نخست همانند دیگر خدمات شهری از واجبات مدیریت شهری و محلی است و ارتباط معناداری با گردشگری برقرار نمی کند.
البته همه موارد ذکر شده در ایجاد رضایت گردشگر از مقصد گردشگری دارای اهمیت بسیار هستند، اما پیش از جذابیت برای گردشگر باید برای مردم محلی تامین شوند.
سوال اینجاست که آیا خدمات شهری یا روستایی برای گردشگری به همین فعالیت های روزمره مدیران شهری ختم می شود یا اینکه در دنیا و اقتصاد بزرگ گردشگری مفاهیم و رفتارهای دیگری را شامل می شود؟
فهم نادرست از گردشگری
کارشناس جهانگردی درباره اینکه آیا خدمات گردشگری در فعالیت های روزمره خلاصه می شود گفت: در پاسخ به این سئوال هم می توان گفت بله و هم می توان گفت خیر.
دانا یوسفی ادامه داد: فعالیت در حوزه گردشگری و به طور دقیق تر گردشگری پذیری پیش از هر چیزی به درک و فهم مدیران محلی و ملی از گردشگری بستگی دارد. اگر شناخت و برداشت مسئولان ما از گردشگر پذیری همین مسافرت های دیمی و سنتی پایتخت نشینان به استان مازندران باشد ، می توان گفت خدمات گردشگری چیزی بیش از فعالیت های روزمره شهری نیست.
وی گفت : اما اگر بخواهیم گردشگری را از دریچه کشورهایی همچون ترکیه ، فرانسه ،آمریکا ، انگلستان ، چین ، امارات و دیگر کشورهای صاحب نام در صنعت توریسم نگاه کنیم، باید گفت که خدماتی که در استان مازندران ارائه می شود قطره کوچکی از خدمات گردشگری است که در درجه اول برای خود بومیان لازم و واجب هستند و مسئولان به قول معروف تنها باید " آبش را زیاد کنند " تا گردشگران هم از آن بهره بگیرند.
یوسفی با بیان اینکه در حال حاضر شناخت ما از حووزه گردشگری در سطوح شهری و کلان کاملا سطحی و روزمره است ، افزود: باوجود ذهنیت سطحی نباید انتظار داشت کنش‌های عمیق و بلند مدت و خلاقانه در حوزه گردشگری از کسی بروز یابد.
وی توضیح داد : اگر دقت کرده باشید برخورد مدیران محلی و استان و حتی در سطح کلان کشوری از گردشگر و گردشگری صرفا رفع تکلیف و موقعیت است تا حفظ موقعیت. برای مثال در ایام نوروز که استان مازندران شاهد حجم عظیمی از مسافر با عنوان گردشگر است ، مسئولان صرفا در پی ارائه خدمات روزمره سطحی و اتمام تعطیلات نوروزی و خلاصی از این وضعیت هستند تا این که بخواهند این حجم عظیم جمعیت را حفظ کنند و از آن بهره ببرند و جالب این که بعدش هم جلسه می گیرند و از همدیگر تشکر و تقدیر می کنند که به نوعی جلسه شکرگذاری اتمام تعطیلات و دردسرهایشان محسوب می شود.
این کارشناس گفت : وقتی تعریفی از خدمات گردشگری و زیرساخت های آن نباشد ، طبیعی است که همه به فکر چاره جویی برای کنترل و مدیریت سیل عظیم مسافر و گردشگر باشند به جای این که با مدیریت درست از این فرصت عظیم ایجاد شده برای کسب درآمد و منفعت و حل مشکلات دو طرفه سود ببرند. و در واقع اینجاست که جای خالی خدمات گردشگری مناسب برای بیشترین بهره برداری احساس می شود و اینجاست که فکر همه آنهایی که باید با تعریف خدمات گردشگری در پی درآمد زایی از این منبع باشند ، به کنترل ترافیک ، خط کشی خیابان و اسکان مسافران درگیر می شود و درگیر می ماند.
خدمات گردشگری چیست؟
این کارشناس جهانگردی در پاسخ به این پرسش که خدمات گردشگری چیست ؟ گفت: برای درک بهتر خدمات گردشگری باید مازندران را یک نمونه خارجی مقایسه کرد که به نظر من بهترین مثال برای درک درست خدمات گردشگری استانبول ترکیه است که نمونه‌ای موفق در صنعت گردشگری دنیا محسوب می شود. در استانبول و یا هر شهر گردشگر پذیر دنیا کسی خدمات گردشگری را در خط کشی عابر پیاده خلاصه نمی کند زیرا برای جذب و حفظ گردشگر جهت درآمدزایی به خدماتی فراتر از تنوع و کیفیت سرویس بهداشتی یا پاکسازی ساحل لازم است.
وی افزود: در استانبول خدما گردشگری یعنی آمادگی دائمی و همیشگی طیف وسیعی از امکانات اقامتی ، تفریحی ، سرگرمی ، جاذبه های توریستی ، حمل و نقل شهری و برون شهری و مجموعه های تجاری و این وضعیت به صورت سیستمی و مردمی تعریف شده و به همین خاطر هم در انجا هیچگاه مدیران برای خدمات روزمره و ابتدایی جلسه برگزار نمی کنند زیرا خدمات اولیه این شهر همیشه و برای حداکثر گردشگران آماده و مناسب سازی شده است.
یوسفی با بیان اینکه در استانبول برای مناسب سازی سرویس بهداشتی و پاکسازی سواحل هیچگاه جلسه‌ای برگزار نمی شود، گفت: خدمات گردشگری در این شهر شامل برخورداری گردشگران از حداکثر امکانات حمل و نقل عمومی، فراهم و آماده بودن طیف گسترده ای از اماکن تاریخی و فرهنگی، دیکته گردشگر پذیری برای جزء به جزء مردم محلی، فراهم سازی حجم عظیمی از محیط‌های تفریحی و سرگرمی و دیگر موارد است.
وی افزود : به همین دلیل است که دیگر در چنین مقصدی از گردشگری کسی در مدرسه و یا پلاژ دولتی اقامت نمی کند ، زیرا هر گردشگری اعم از بومی یا خارجی بدون تفاوت باید در اقامتگاه های رسمی اقامت کند و برای همین منظور نیز خدمات اقامتی در چنین جاهایی از گستردگی و کیفیت متنوع برخوردار است.
این کارشناس گردشگری تاکید کرد: تا زمانی که شناخت و درک مسئولان ما از گردشگری در همین حد موجود است ،باید وظایف ذاتی مدیران شهری را به عنوان خدمات گردشگری به دیده منت پذیرفت.
فقدان بستر گردشگر پذیری
مریم کلهر یکی دیگر از کارشناسان ارشد جهان گردی به خدمات گردشگری در مازندران اشاره کرد و گفت: در مورد اینکه مسافران مازندران گردشگر هستند یا خیر باید بحث مفصلی کرد، اما باید پذیرفت که این استان از حداقل زیرساخت های جذب گردشگر برخوردار نیست پس نباید انتظار خدمات استاندار گردشگری داشت.
وی افزود : باید میان گردشگری مازندران با شهرهای مناطق مطرح دنیا تفاوت قائل شد زیرا مازندران حتی به مانند استان هایی مانند اصفهان و شیراز و یا کیش نتوانسته در گردشگری موفق عمل کند.
کلهر با بیان اینکه مازندران حتی به اندازه نیمی از هتل های جزیره کیش هتل ندارد در حالی که کیش به زحمت به اندازه یکی از شهرهای استان می شود، افزود: در مازندران پدیده هایی همچون چادر خوابی، مسافر پذیری به جای گردشگر پذیری، ویلا خوابی و ویلا سازی، مهاجرت و مسائل دیگر رواج دارد که در تعارض با گردشگری است.
کارشناس ارشد جهانگردی با اشاره به ضعف زیرساخت ها در مازندران ، تاکید کرد : مهم ترین خدمات گردشگری خدمات درآمدزا هستند که مازندران محروم از آن است. تعداد اندک هتل های لوکس ، مجموعه های تفریحی محدود و قدیمی اصلا قرابتی با میزان مسافر استان ندارند و مازندران حتی از داشتن تورهای گردشگری داخلی محروم است زیرا این استان به عنوان یک مقصد گردشگری دیده نمی شود بلکه نگاه تفرجگاهی بر آن حاکم است.
کلهر با بیان اینکه فراهم سازی تورهای گردشگری مهم‌ترین خدمات گردشگری محسوب می شوند، افزود: اگر به سایت های مهم تورهای گردشگری سری بزنید اصلا ردی از تورهای مازندران گردی نخواهی یافت ، در حالی که سال ها ظرفیت گردشگری دریایی، روستایی ، آبندان ها، بومگردی ، اکو توریسم و موارد دیگر به عنوان مهم ترین خدمات گردشگری بلا استفاده مانده و طرح های ان در اتاق های های نهادهای دولتی خاک می خورند و مسئولان به جای پیگیری و به سرانجام رساندن این خدمات ، همواره به فکر خدماتی چون رنگ آمیزی خطوط عابر پیاده و جدول خیابان ها به عنوان یک وظیفه مدیریتی روزمره مدیت شهری هستند.
بر اساس آمارهای رسمی ، دستکم سالانه ۳۰ میلیون گردشگر به مازندران سفر می کنند . تنها در ۹ ماهه امسال آمار ثبت اقامت گردشگران در اقامتگاههای رسمی استان حدود ۷۵ میلیون نفر اعلام شده است . همچنین بیش از یکصد هزار گردشگر خارجی با حدود ۵۵۰ هزار شب اقامت در این مدت در مازندران بودند. اما واقعیت این است که برای هیچ یک از این گروههای انبوه گردشگری خدمات گردشگری استاندارد تعریف شده در سطح جهانی یا حتی سطح کشوری مانند اصفهان و کیش وجود ندارد.
در واقع ظرفیت های بالقوه و جاذبه های گردشگری مازندران به حدی فراوان است که گویی بدون برنامه ریزی و ارائه تعریف استاندارد از خدمات گردشگری هم می تواند دهها میلیون گردشگر و مسافر را به خود جلب کند ، اگر چه آورده اقتصادی برای استان نداشته باشد.
