زکریای رازی که بود؟/چه شد که وی به طب روی آورد؟/او در میان مورخین شرقی و اروپاییان به چه شهرت دارد؟

محمد زکریای رازی، شیمیدان، پزشک، فیلسوف بزرگ ایرانی است که بیشتر مردم او را به واسطه اینکه کاشف الکل است، می شناسند.

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان و مفاخر این مرز و بوم و کسانی که کارنامه پر افتخارشان مایه مباهات سرزمین ایران است در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. این قسمت به زندگی فیلسوف و پزشک گرانقدر ایرانی، زکریای رازی اختصاص دارد.

محمد زکریا رازی فیلسوف، عالم طبیعی، شیمیدان و پزشک بزرگ ایران اسلامی و ملقب به جالینوس المسلمین از مفاخر مشاهیر جهان و یکی از نوابغ روزگار قدیم است.

مورخان شرقی در کتاب ‌هایشان او را محمد بن زکریای رازی خوانده‌ اند، اما اروپائیان و مورخان غربی از او به نام ‌های رازس و رازی در کتاب‌ های خود یاد کرده‌ اند.

زندگینامه زکریای رازی

به گفته ابوریحان بیرونی وی در شعبان سال 251 هجری (865 میلادی) در ری متولد شده و دوران کودکی و نوجوانی‌ و جوانی‌ اش دراین شهر به تحصیلات در فلسفه و ریاضیات و نجوم و ادبیات پرداخت. چنین شهرت دارد که در جوانی عود می‌ نواخته و گاهی شعر می‌سروده‌ است. بعدها به کار زرگری مشغول شد و پس از آن به کیمیاگری روی آورد، وی در سنین بالا علم طب را آموخت.

در همین رابطه بخوانید:

از زندگی عالم برجسته سید اسماعیل نوری طبرسی چه می دانید؟/وی در محضر کدام بزرگان شاگردی کرد؟

خواجه عبدالله انصاری که بود؟/علت مخالفت خواجه با فلاسفه زمانش چه بود؟/چرا او را پیر هرات نامیدند؟/کدام شخصیت ها در او اثر ویژه داشتند؟

آیت الله کاشانی که بود؟/چه شد که وی از عراق به ایران آمد؟/علت دستگیری وی/موضع ایشان دربرابر مساله فلسطین/درخواست آیت الله برای تعطیلی شهادت امام صادق(ع)/نقش وی در ملی شدن صنعت نفت

مروری بر زندگینامه حاج احمدآقا خمینی

میرزا احمد مجتهد تبریزی که بود؟/ماجرای تکفیر شیخیه به وسیله میرزا احمد چه بود و به کجا ختم شد؟

ابوریحان بیرونی معتقد است او در ابتدا به کیمیا اشتغال داشته و سپس در اثر کار زیاد با مواد تند، تیز و بو چشمش آسیب دید، وی برای درمان چشم به پزشکی روی آورد. رازی در سی سالگی به بغداد رفت و چون بر بیمارستان مقتدر گذر کرد به طب دلبستگی یافت و به تحصیل این علم پرداخت و چون در آن چیره دست شد، به ری بازگشت و به خدمت منصوربن اسحاق حاکم ری در آمد و سرپرست بیمارستان ری شد. بعدها به بغداد رفت و ریاست بیمارستان مقتدر را بر عهده گرفت و شهرت وی در بغداد به جایی رسید که سابقه نداشت.

وفات

محل و تاریخ وفات محمد رازی به درستی مشخص نیست، بیرونی وفات او را در ماه شعبان سال 313 هجری نوشته است.

آثار

رازی مؤلف و پژوهشگر پرکاری بود. طبق فهرستی که ابوریحان بیرونی در کتاب « فهرست کتب رازی» ارائه کرده 184عنوان کتاب در زمینه‌ های مختلف است که 56 کتاب مرتبط با طب، طبیعیات، 33 کتاب؛ منطق، 7 کتاب؛ ریاضیات و اخترشناسی، 10 کتاب؛ تفسیر و تخلیص کتاب‌های فلسفی و پزشکی دیگران، 7 کتاب؛ علوم فلسفی و تخمینی، 17 کتاب؛ ماوراءالطبیعه، 6 کتاب؛ الهیات، 14 کتاب؛ کیمیا، 22 کتاب؛ کفریات، 2 کتاب و فنون مختلفه، 10 کتاب.

از مهم ترین آثار او یکی «الحاوی» است که به نظر از «قانون» ابن سینا مهمتر است.

این کتاب چند قرن مورد مطالعه و مراجعه، بلکه تنها کتاب اصلی درسی طب به شمار می رفته است و بزرگترین دانشنامه پزشکی است. الحاوی دائره المعارفی بوده که اکنون تمام آن در دست نیست. محمد رازی این کتاب را به صورت یادداشت های متعددی تهیه کرده بود و بعد از مرگ وی به دستور ابن عمید از روی یادداشت های او کتاب را استنساخ و تنظیم کردند. مقدار زیادی از نتایج آزمایش ها و مطالعات رازی در این کتاب جمع است. شیوه رازی در این کتاب چنین بوده که در آن نظریه‌ های پزشکی طبیبان پیش از خود را با ذکر منبع و بدون تغییر گردآوری کرده است. ابوعلی سینا در تالیف قانون از این کتاب بهره‌ فراوان برده است. این کتاب در 1297 میلادی به لاتین ترجمه شده و بارها در اروپا تجدید چاپ شد و جز کتاب‌ های دانشکده پزشکی پاریس در 1395 بود.

اثر دیگر رازی «طب المنصوری» است که به نام منصور بن اسحاق حاکم ری تألیف و تنظیم شده است. طب المنصوری و برخی از رساله های طبی دیگر محمد رازی به زبان لا تین ترجمه و چاپ شده و مورد استفاده اروپاییان بوده است.

 در این کتاب رازی از تشریح استخوان‌ ها و عضلات، مغز، قلب، چشم، کلیه و مثانه، دستگاه گوارش، ستون فقرات و زوائد و سوراخ‌‍‌ های آن، نخاع و غیره سخن گفته است. در مجموع این کتاب حاوی 10 مقاله در توضیح مفاهیم پایه‌ ای پزشکی است و بعد از الحاوی مهمترین کتاب پزشکی وی است.

مقاله‌ی ۹‌ام آن با نام «درباره‌ی درمان همه‌ بیماری‌ها از فرق سر تا نوک پا» بسیار مورد توجه بوده است و به طور جداگانه نیز در اروپا به چاپ رسیده است. این کتاب نخستین کتاب پزشکی چاپ شده به شیوه‌ گوتنبرگ است.

کتاب «من لا یحضره الطبیب» اثر دیگر وی شامل دستورهای ساده برای معالجات گوناگون است.

کتاب دیگر او «برء الساعه» است.

در علم کیمیا باید رازی را سرآمد دانشمندان اسلامی دانست.

از کارهای مهم او که متکی به آزمایش های متعدد بوده، کشف جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) و الکل است. محمد رازی کتاب های متعدد در کیمیا به رشته تحریر در آورده است که از آن جمله «کتاب الاکسیر» و «کتاب التدبیر» را باید نام برد. این فیلسوف و پزشک نامی ایران علاوه بر علم وسیع کیمیا و پزشکی جهانگیر، در فلسفه نیز دارای تحقیقات عمیقی است که مورد توجه و اهمیت است. از کتاب ها و آثار فلسفی او اکنون جز تعداد معدودی در دست نیست، ولی آن چه از فهرست بیرونی و سایر مأخذ بر می آید. وی کتاب های متعدد در کلیات مسائل طبیعی و منطقیات و ما بعدا لطبیعیه داشته است و آنها عبارتند از کتاب های: سمع الکیان الهیولی الصغیر و الهیولی الکبیر.

محمد رازی نه فقط در طب به تجربه دست می زد بلکه آزمایش را در کلیه مباحث علوم طبیعی ضروری می دانست. وی آزمایش های شیمیایی خود را با چنان دقتی تشریح و توصیف کرده که امروزه هم هر شیمیدانی می تواند عیناً آن را مجددا به معرض آزمایش درآورد. رازی مواد شیمیایی را طبقه بندی کرد، وی نخستین کسی است که کلیه اشیای عالم را به سه طبقه حیوانات، نباتات، جامدات تقسیم کرده است.

مسعودی در کتاب التنبیه و الاشراف گفته است که: رازی در سال 310 هجری کتابی در سه مقاله راجع به فلسفه فیثا غوری نگاشت و بعید نیست این توجه به فلسفه فیثاغوری جدید نتیجه تعلم رازی نزد ابوزید بلخی بوده باشد که از شاگردان کندی و متوجه فلسفه فیثاغوری جدید بود.

استادان زکریای رازی

 مورخان طب و فلسفه در قدیم به تفاریق استادان رازی را سه تن یاد کرده‌اند:

 ابن ربن طبری: زکریا در طب شاگرد وی بوده است.

 ابوزیذ بلخی: حکیم زکریای رازی در فلسفه شاگرد وی بوده است. 

ابوالعباس محمد بن نیشابوری: استاد محمد بن زکریا رازی در حکمت مادی (ماترلیسیم) یا گیتی‌شناسی بوده است. دانش شیمی ، پزشکی و طبیعت شناس بزرگ ایرانی را پدر شیمی یاد کرده‌ اند، از آن رو که دانش کیمیایی کهن را به علم شیمی نوین دگرگون کرد.

 ابوریحان بیرونی و عمر خیام نیشابوری، بررسی‌ ها و پژوهش‌ های خود را از جمله در چگال‌سنجی زر و سیم مرهون دانش “رازی” هستند. رازی در علوم فیزیولوژی و کالبدشکافی، جانورشناسی، گیاه شناسی، کانی‌شناسی، زمین شناسی، هواشناسی و نورشناسی دست داشته است.