جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
میرزا احمد مجتهد تبریزی که بود؟/ماجرای تکفیر شیخیه به وسیله میرزا احمد چه بود و به کجا ختم شد؟
میرزا احمد مجتهد تبریزی، از علما و دانشمندان برجسته مجاهد ایران در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری بود.
میرزا احمد مجتهد تبریزی، از علما و دانشمندان برجسته مجاهد ایران در قرن دوازدهم و سیزدهم هجری بود.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی میرزا احمد مجتهد تبریزی از علمای قرن دوازدهم و سیزدهم هجری قمری اختصاص دارد.
زندگینامه میرزا احمد مجتهد تبریزی
پدرش لطفعلی خان از مأموران دولت زندیه بود. او نیز ظاهراً در نیمه دوم قرن دوازدهم هجری به دنیا آمد و همانند پدرش در جوانی به کار دیوانی (دولتی) اشتغال داشت، اما از آن کار استعفا کرد و به تحصیل علوم دینی پرداخت.
مقام علمی و اجتماعی
مقدمات را در تبریز گذراند، سپس برای ادامه تحصیلات به عتبات عالیات رفت و در محضر آقا سید علی طباطبایی (صاحب ریاض) تلمذ کرد و از او اجازه گرفت و به تبریز بازگشت و به نوشته اعتمادالسلطنه: «مقام مهمی در میان مردم آذربایجان یافت و دستگاه های دولتی نیز او را احترام بسیار می کردند. چه در حقیقت مجتهد مطلق نافذ الکلمه و در ریاست علمیه، بلامعارض و مسلم بود….و در مملکت آذربایجان حامی شریف و پشتیبان بزرگ ملت بود. ریاستی کبیر و شهرتی عالمگیر داشت».
نادر میرزا (نواده فتحعلی شاه) در تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز در شرح مقام علمی و مرتبه اجتماعی وی می نویسد: « بیشتر فتاوی و محاکمات شرعیه، بدین خاندان باشد. نخست مردمان با جلالت از این خانه، میرزا احمد مجتهد بود. مردی بزرگوار و در علم و فضل، مشهور و ممتاز… این عالم، شعر تازی گفتی و در علم لغت و معانی و بیان و دیگر علوم ادب استاد بود.. به روزگار او مدارس، آباد و طلاب علم، بسیار بودند. من نیز آنجا تلمیذی کرده بودم و به حلقه فرزندش … (میرزا احمد) به ریاست دین (رسید) و عمری دراز یافت و هرگز ندیدند که خاتم او بر حکمی به غلط باشد، زیرا که احتیاط بسیار داشت در احکام شرع، اکنون نیز به هر نوشته، خاتم و خط او باشد جای گفتار نیست».
مقابله با روس ها
در ۱۲۴۱ ق که آیت الله سید محمد طباطبایی (معروف به مجاهد) برای اعلام جهاد و بسیج مردم ایران بر ضد روس ها به تهران آمد به علمای بزرگ ایران از جمله حاج ملا احمد تبریزی نامه نوشت و آنان را به صدور فتوای جهاد ترغیب کرد. به نوشته جهانگیر میرزا، در تارخی نو، علمای عراق (عجم) و آذربایجان، با آیت الله سید محمد طباطبایی هم رأی و هم نظر شدند و به همراه علمای سراسر کشور در میان اردوگاه ها پراکنده شدند و افراد لشکر را موعظه کرده و به جنگ و جهاد تشویق کردند.
پس از شکست سپاه ایران و ورود قوای روس به تبریز، وی به همراه خانواده اش، شهر را به قصد سراب ترک کرد، اما در روستای اسب فروشان، دزدان همه اموالش را به غارت بردند و او با سختی و تنگی تمام به قزوین رسید. فتحعلی شاه که از ماجرای غم انگیز وی اطلاع یافت، مبلغ دو هزار تومان و پوشاک و لوازم منزل برایش ارسال داشت. پس از انعقاد معاهده صلح ترکمانچای میان ایران و روسیه، و خروج قوای روس، میرزا ملااحمد به شهر بازگشت و تا پایان عمر در آنجا به سر برد.
در همین رابطه بخوانید:
بانو ربابه الهی که بود؟/او چه ارتباطی با بانو امین داشت؟
تکفیر شیخیه
او از زمره علمایی بود که رأی به تکفیر شیخ احمد احسایی (رهبر شیخیه) داد، اما چون علمای شیخیه در تبریز دارای نفوذ بودند، از این رو ـ به نوشته اعتمادالسلطنه‌ـ «این داستان تکفیر برای (مردم) تبریز گران شد و بر سر آن، جمع کثیری مقتول و مجروح شدند». میرزا احمد سر سلسله خاندان معروف «مجتهدی» تبریز است و از این خاندان علما و فضلای نامدار مجتهدین برخاسته اند. به نوشته اعتمادالسلطنه، «منصب امامت جمعه و جماعت آن سامان و حکومت شرعیه کلیه ایالت آذربایجان، با این دودمان قدس نشان است».
وفات
وی در ۲۷ رجب ۱۲۶۵ ق در تبریز درگذشت. کتاب های منهج الرشاد فی شرح الارشاد و مناسک حج از اوست.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]
پانویس
۱. امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۳، ص۶۹.
۲. جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۴.
۳. جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۸.
۴. جهانگیر، میرزا، تاریخ نو، ص۱۹.
۵. نادر میرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص ۱۵۹.
۶. نادر میرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص ۱۶۰.
۷. نادر میرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص ۳۱۹.
۸. نادر میرزا، تاریخ و جغرافیایی دارالسلطنه تبریز، ص ۳۲۸.
۹. حسینی، أحمد، تراجم الرجال، ج ۱، ص ۵۵.
۱۰. مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانه الادب، ج ۵، ص ۱۷۷.
۱۱. واعظ خیابانی تبریزی، علی، علمای معاصرین، ص ۳۴۵.
۱۲. صنیع‌الدوله، محمد حسن، المآثر و الآثار، ج ۱، ص ۲۳۴.
۱۳. صنیع‌الدوله، محمد حسن، المآثر و الآثار، ج ۲، ص ۶۲۲-۶۲۳.
۱۴. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج ۱، ص ۲۹-۳۰.
۱۵. عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج ۱، ص ۱۳۹-۱۴۳.
۱۶. معلم حبیب آبادی، میرزا محمد علی، مکارم الآثار، ج ۵، ص ۱۷۹۰-۱۷۹۱.
منبع
دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «میرزا احمد مجتهد تبریزی».
دیدگاه تان را بنویسید