جی پلاس/به مناسبت سالروز ولادت؛
مروری بر زندگی استادی چیره دست، محمود فرشچیان
استاد محمود فرشچیان، هنرمندی که آوازه ای بین المللی دارد، در چهارم بهمن ماه سال ۱۳۰۸ در اصفهان متولد شد. وی که از کودکی به نقش و نگارهای قالی و گچبری ها با دردی عمیق نگاه می کرد، با کمک پدر که خود از تجار فرش بود، وارد کارگاه حاج میرزا آقا امامی که چهره ای ماندگار در نگارگری بود، شد و این اولین قدم برای ورود به عالم هنر بود.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان و مفاخر این مرز و بوم و کسانی که کارنامه پر افتخارشان مایه مباهات سرزمین ایران است در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد.
این قسمت به زندگی محمود فرشچیان، استاد پرآوازه ایرانی در جهان که هنر نگارگری اش، چشم هر بیننده را به خود خیره و افکار را به وادی تحیر و خیال می برد، اختصاص دارد.
زندگینامه استاد محمود فرشچیان
محمود فرشچیان (زاده ۱۳۰۸ش) نقاش و نگارگری که به سبب خلق آثاری درباره برخی موضوعات شیعی، مشهور است. وی در عین توجه به مبانی سنتی نقاشی، سبکی نو دارد. خارج کردن نقاشی از هنری وابسته به شعر و ادبیات و استقلال بخشیدن به آن، سه بعدی کردن نقاشی با نگاه به هنر غرب و همچنین نگاه ویژه به بازسازی مفاهیم دینی و شیعی، از جمله شاخص های هنر و آثار اوست.
اطلاعات فردی
محمود فرشچیان
زادروز ۴ بهمن ۱۳۰۸ش
زادگاه - اصفهان
نقش‌های برجسته نقاش و مینیاتوریست
دین اسلام
مذهب شیعه
آثار طراحی و نظارت بر ساخت ضریح امام رضا(ع)، ضریح امام حسین (ع) و تابلوهای عصر عاشورا، غدیر، علی اصغر و...
وبگاه: http://farshchian.net
آثاری چون تابلو عصر عاشورا، تابلو شام غریبان و تابلو ضامن آهو و نیز طراحی و نظارت بر ساخت ضریح امام رضا(ع) و ضریح امام حسین(ع) از برجسته ترین کارهای هنری فرشچیان است. وی از سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۹۳ش، ۱۵ اثر خود را به حرم امام رضا(ع) اهدا کرده است.
زندگینامه
استاد محمود فرشچیان، ۴ بهمن ۱۳۰۸ش در اصفهان متولد شد. پدر او غلامرضا فرشچیان، تاجر و تولیدکننده فرش بود و شیفتگی فرزندش به طراحی و نقاشی را دریافت و او را برای فراگرفتن نقاشی، به کارگاه دوست خود حاج میرزا آقا امامی اصفهانی (۱۲۶۰ - ۱۳۳۴ش) فرستاد. حاج میرزا آقا امامی احیاگر هنر سوخت معرق[۱] و چهره‌ای نامدار در هنر نگارگری است. فرشچیان در کارگاه میرزا آقا امامی با طرح‌ها و نقش های دوره تیموری و صفوی آشنا شد.[۲]
همسر و فرزندان
استاد محمود فرشچیان در سال ۱۳۳۴ش با نیادخت قوامی ازدواج کرد و حاصل این ازدواج، سه فرزند است به نام‌های علی‌مراد، لیلا و فاطمه. علی‌مراد فرشچیان، پزشک، و لیلا فرشچیان، روانشناس است.[۳] فاطمه فرشچیان عضو سازمان مجاهدین خلق ایران بود و در جریان عملیات مرصاد به همراه همسرش ابوذر ورداسبی کشته شد.[۴][۵]
هنرستان هنرهای زیبا
استاد فرشچیان در سال ۱۳۲۴ش به هنرستان هنرهای زیبای اصفهان رفت که در آن زمان استاد عیسی بهادری از شاگردان برجسته کمال الملک، مدیر آن بود. او در این هنرستان به مطالعه نقاشی و مینیاتور و طرح های برگرفته از کاشیکاری‌های ابنیه تاریخی اصفهان پرداخت و با رنگ ها و ابزار نقاشی آشنا شد.[۶]
ایشان در این سال ها با قرار دادن موهای گربه سفید در انتهای پر کبوتر، قلم‌موهایی ظریف و انعطاف‌پذیر ساخت که همچنان در طراحی از آن قلم‌ها استفاده می‌کند. نخستین نمایش رسمی آثار او، در سال ۱۳۲۷ش، و در انجمن فرهنگی ایران و انگلیس بود که تابلو «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند» و چند تابلو دیگر که همگی در ۱۸ سالگی خلق شده بود، به نمایش گذاشته شد.[۷]
طراحی قالی و سرامیک سازی نیز دیگر هنرهایی بود که فرشچیان در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان فراگرفت و چنان مهارتی یافت که در سال ۱۳۲۸ش یکی از گلدان‌های ساخته او را عیسی بهادری به آرتور پوپ، پژوهشگر مشهور فرهنگ و معماری ایرانی اهدا کرد.[۸] او در سال ۱۳۲۹ش از هنرستان هنرهای زیبای اصفهان دیپلم عالی گرفت.[۹]
سفر به غرب
او در سال ۱۳۲۹ش به اروپا سفر کرد و برای هنرآموزی و آشنایی با آثار و نقاشان برجسته غرب، هفت سال در وین ماند [۱۰] و توانست به آثار موجود در کتابخانه ملی پاریس، موزه بریتانیا، گالری فریر واشنگتن، موزه متروپولیتن نیویورک و دانشگاه هاروارد دست یابد [۱۱] «تا با فراگیری فنون نقاشی کلاسیک به سبک اروپایی و آمیختن آن اصول با معیارهای نقاشی سنتی ایران، مکتبی نو را پایه گذارد تا به مدد آن، خلاقیت تصویری هم مانند سایر مظاهر هنر، بتواند فرهنگ غنی این مرز و بوم را به سایر ملل معرفی کند»[۱۲].
درباره فرشچیان
فرشچیان خود درباره کودکی، روحیات و ویژگی های اش مواردی ذکر کرده و به‌علاوه، از اعتقادات عمیق مذهبی پدر و مادرش سخن گفته است. استوارت کری ولش و مجید مهرگان، درباره ویژگی های آثار فرشچیان سخن گفته اند. برخی از این موارد عبارتند از:
عشق به هنر، و خانواده مذهبی
از کودکی آدمی درخودفرورفته و درونگرا بودم. از همسالان خود کمتر رغبت به بازی داشتم و سعی داشتم خود را به کاری مشغول کنم. گچبری‌های سرستون ها و بخاری ها و دیوارهای منزل ما و نقوش بعضی از تابلوها، ذهن مرا به خود مشغول می داشتند. پدرم بازرگان فرش های اصیل ایرانی بود و طراحان و نقاشان قالی، کارهای خود را به ایشان ارائه می دادند. گاهی همراه پدرم به کارگاه آن هنرمندان می رفتم و از همان خردسالی از آن نقوش و رنگ ها، غرق در حیرت می شدم و خطوط موازی و مدوری که با دست های پرقدرت آنان بر صفحه کاغذ نقش می بستند، مرا به اعجاب و شگفتی وامی‌داشتند. روحیه عشق به هنر در همان زمان در من تقویت شد.[۱۳]
پدر و مادر من افرادی به شدت مذهبی بودند. مادرم از عاشقان حضرت امام حسین(ع) بودند. کافی بود که فقط نام امام حسین(ع) را بشنود تا سیل اشک از گونه‌هایش روان شود. در تولد آن حضرت، گریه شوق و در شهادت آن بزرگوار گریه غم، و من در این فضا بزرگ شدم و شروع کار من که در ۵ سالگی بود، تحت تاثیر همین محتویات و شرایط مذهبی خانواده بود. من اعتقاد دارم ماندگارترین آثار هم آثاری هستند که با مذهب رابطه دارند.[۱۴]
فرشچیان، هم‌رده نقاشان عصر صفوی
استوارت کری ولش (stuart cary welch)، پژوهشگر برجسته هنر اسلامی و هندی: اگر این هنرمند پرتوان خلاق ایران قرن بیستم، استاد گمنام در دوره صفوی سده شانزدهم می‌بود، نگارندگان تاریخ هنر او را استاد پرندگان می نامیدند. محمود فرشچیان، نقاشی ها و طراحی‌هایش با همه پیوندی که با سنت های ایرانی دارند، متعلق به این روزگارند. وی استاد پژوهنده ای است که با احاطه کامل بر گنجینه دیرپای هنر سنتی ایران که در طی مسافرت های متعدد، هنر اروپا و امریکا را نیز به خوبی مطالعه کرده و به عصر بین‌المللی هنر خو گرفته است. اگر فرشچیان نه در سال ۱۳۰۸ شمسی در اصفهان، بلکه در سال ۱۵۰۰ میلادی در تبریز یا هرات به دنیا آمده بود و نقش و نگارهایش از مایه های جهانی کمتری برخوردار می شدند، در آن صورت می توانست در دربار شاه‌طهماسب همکار گرانقدری برای سلطان محمد، میر مصور یا میرزا علی باشد. این اساتید بزرگ عصر صفوی، نقاشی های فرشچیان را می ستودند، همچنان که او اکنون پس از قرن‌ها آثار آنان را ارج می نهد.[۱۵]
مجید مهرگان، دارنده مدال درجه یک هنر از موسسه اکو و مدال درجه یک هنری در رشته نگارگری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: یکی از خصوصیات استاد فرشچیان، شناخت است. ایشان فردی معتقدند که از گذشته بر اعتقادات خود پایبند بوده و بر همین مبنا کار می کردند و به نظر من این یکی از ویژگی های بارز شخصیتی ایشان است. ... نقوش تزیینی ایرانی بسیار وسیع و متنوع است و در هیچ جای دنیا مثل و مانندی ندارد. امتیاز استاد فرشچیان، احاطه بر تمامی این نقوش است.[نیازمند منبع]
تابلوهای استاد فرشچیان
تعداد دقیق آثار محمود فرشچیان روشن نیست، اما تاکنون ۵ جلد از منتخب آثار او منتشر شده و آخرین جلد، حاوی ۱۵۰ اثر است.[۱۶] همچنین در کتابی که حاوی آثار مینیاتور اوست، ۱۲۰ اثر گنجانده شده است.[۱۷] ۵۰ اثر نقاشی و نگارگری نیز در موزه سعدآباد به نمایش گذاشته شده،[۱۸] ۱۵ تابلو محمود فرشچیان هم به موزه حرم امام رضا (ع) اهدا شده است. برخی از آثار او عبارتند از:
شمس و مولانا - ۱۳۸۶
ققنوس - ۱۳۷۷
ابراهیم در گلستان -
آفاق - ۱۳۷۴
حضرت ابراهیم - ۱۳۷۳
موی سپید - ۱۳۷۱
به سوی نور - ۱۳۶۹
تزکیه - ۱۳۶۸
رایحه شادمانی - ۱۳۶۷
حمایت - ۱۳۶۷
در کمین‌گاه - ۱۳۶۶
شهید - ۱۳۵۸
گل آدم بسرشتند - ۱۳۲۷
شام غریبان - ۱۳۹۴ش
اهدا شده به موزه حرم امام رضا (ع)
معراج - (سال اهدای اثر:) ۱۳۹۳
پرچمدار حق - ۱۳۹۰
ضامن آهو - (سال خلق اثر:) ۱۳۵۸ - (سال اهدای اثر) ۱۳۸۹
کوثر - ۱۳۸۹
امتحان سخت - ۱۳۸۹
یک هدیه عشق - ۱۳۸۲
توسل - ۱۳۸۰
اولین پیام - ۱۳۷۹
نیایش - ۱۳۷۶ - ۱۳۷۷
یا رب - ۱۳۷۴
پناه (یا یتیم‌نوازی امام علی) - ۱۳۵۶ - ۱۳۷۱
خمسه آل طیبه - ۱۳۶۹
عصر عاشورا - ۱۳۵۵ - ۱۳۶۹
پنجمین روز آفرینش - ۱۳۵۲ - ۱۳۶۹
کتاب‌های استاد فرشچیان
محمود فرشچیان علاوه بر مشارکت در نقاشی، تذهیب و طراحی آثار مشهور اسلامی و ادبیات فارسی مانند غزلیات حافظ و نامه امام علی(ع) به مالک اشتر، برگزیده آثار خود را هم چاپ و منتشر کرده است. همچنین آثاری درباره فرشچیان چاپ شده است. در ادامه برخی از این موارد ذکر شده اند:
مشارکت
رباعیات خیام - نقاشی - ۱۳۹۳
غزلیات حافظ - تذهیب - ۱۳۹۳
فال حافظ - نقاشی - ۱۳۹۲
دیوان حافظ - نقاشی - ۱۳۹۲
منتخبی از غزلیات شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی - تذهیب - ۱۳۹۲
سخنان حضرت امیرالمومنین علی (ع): گزیده نهج البلاغه - تذهیب
رباعی‌های خیام - طراحی - ۱۳۹۱
فرمان‌نامه حضرت امیرالمومنین (ع) به مالک اشتر - تذهیب - ۱۳۹۱
زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی - مقدمه - ۱۳۹۰
گزینه زیباترین سخنان خواجه عبدالله انصاری - نقاشی - ۱۳۸۸
داستان‌های شاهنامه فارسی - نقاشی - ۱۳۸۸
دعای ندبه - نقاشی - ۱۳۸۷
حدیث نگار - نقاشی - ۱۳۸۶
حیات محبوب - نقاشی - ۱۳۸۶
دیوان شعر باباطاهر عریان - خطاطی - ۱۳۷۹
برگزیده آثار
نیایش نور - ۱۳۹۳
عکاسی و نقاشی - ۱۳۹۳
نقاشی‌های برگزیده - ۱۳۹۰
برگزیده آثار نقاشی محمود فرشچیان - ۱۳۸۶
نقاشی‌های برگزیده - ۱۳۸۶
درباره فرشچیان
بال سیمرغ: گفت و گو با استاد محمود فرشچیان - ۱۳۸۹
چهره‌های ماندگار: استاد محمود فرشچیان - ۱۳۸۴
نمایشگاه های استاد فرشچیان
بسیاری از آثار محمود فرشچیان به صورت دائمی در نمایشگاه های سراسر جهان به نمایش درآمده و نمایشگاه هایی از آثار او به طور موقت برگزار شده است. برخی از این موارد عبارتند از:
دائمی
موزه ملی ایران
موزه هنرهای معاصر ایران
موزه ملکه الیزابت
موزه ملکه جولیانا
موزه پرنس آقاخان
موزه لیدن جانسون - امریکا
موزه ژنرال ارنستو ژیسل - ایتالیا
موزه شاهزاده اکی هی تو - ژاپن
موزه ژیسپ ساراگات - ایتالیا
موزه لعل بهادر شاستری - هند
موزه سناتور ویلیام فول برایت
موزه پروفسور آرتور پوپ
موزه پروفسور حسین صادقی - سوییس
موزه غسان شاکر
موزه هنر استانبول - ترکیه
موزه لاهور - پاکستان
موزه شرکت مادیسون - واشنگتن دی‌سی
موزه باب گوچی - نیویورک
کلکسیون بورو - نیوجرسی
کلکسیون پینز - نیوجرسی[۱۹]
گالری فاکس ورث نیویورک
موزه هنرهای معاصر تهران
گالری مینیاتور هنرهای زیبا
موزه علم و صنعت شیکاگو
موسسه خاورمیانه واشنگتن دی‌سی
انجمن ایران و امریکا - تهران
شورای ملی هنر - کراچی
موسسه فرهنگی هنری راولپندی
گالری کوروش - پاریس
موزه هنرهای زیبا - الجزایر
دانشگاه تهران
تالار فرهنگ - تهران
گالری هنرهای زیبای اروپا - وین
گالری هنر مولر - مونیخ
پلازای باربرینی - رم
گالری موسیقی - میلان
موزه کاخ گلستان - تهران
موزه کاخ چهلستون - اصفهان[۲۰]
موقت
آثار محمود فرشچیان در فاصله سال‌های ۱۳۲۷ تا ۱۳۷۳ در ۸۳ نمایشگاه گروهی و ۵۱ نمایشگاه انفرادی در شهرهای زیر به نمایش درآمده‌اند:
الجزیره
فلورانس
مونیخ
سالت لیک سیتی
پکن
کراچی
نیویورک
شانگهای
شیکاگو
کی‌اف
پاریس
تهران
استانبول
لاهور
راولپندی
وین
اصفهان
میلان
رم
واشنگتن دی‌سی
افتخارات
فرشچیان از سال ۱۳۳۱ش، افتخارات و جوایزی به دست آورده است که مواردی از آن عبارتند از:
مدال طلای هنر نظامی - ایران - ۱۳۳۱
مدال طلای جشنواره بین المللی هنر - بلژیک - ۱۳۳۷
جایزه اول وزارت فرهنگ و هنر - ایران - ۱۳۵۲
مدال طلای آکادمی هنر و کار - ایتالیا - ۱۳۶۰
دیپلم لیاقت دانشگاه هنر - ایتالیا - ۱۳۶۱
دیپلم آکادمیک اروپا - آکادمی اروپا - ایتالیا - ۱۳۶۲
تندیس طلایی اروپایی هنر - ایتالیا - ۱۳۶۳
نشان هنر نخل طلایی - ایتالیا - ۱۳۶۳
تندیس طلایی اسکار - ایتالیا - ۱۳۶۴
نشان درجه یک هنر - ۱۳۷۲
ذکر نام فرشجیان در فهرست روشنفکران قرن ۲۱ - ۱۳۷۹
چهره ماندگار در اولین دوره - ۱۳۸۰[۲۱][۲۲]
پانویس
۱. ذاکری، محسن، زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی، ص ۵۰.
۲. کری ولش، استوارت، محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، ص ۱۷۲.
۳. همشهری آنلاین، گفتگو با محمود فرشچیان و همسرش: می‌گردم و پیدایش می‌کنم
۴. سازمان مجاهدین خلق ایران، ابوذر ورداسبی.
۵. مسعود بهنود، بی‌بی‌سی فارسی، سی خرداد، یک ۲۸ مرداد دیگر.
۶. محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، ص ۱۷۲
۷. با شاهدان ایثار، ص ۸۶.
۸. کری ولش، استوارت، محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، ص ۱۷۲
۹. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، زندگینامه محمود فرشچیان.
۱۰. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، زندگینامه محمود فرشچیان.
۱۱. محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، ص ۱۷۳
۱۲. رضازاده طامه، قاسم، کلک خیال‌انگیز: استاد محمود فرشچیان، ص ۲۰۴.
۱۳. با شاهدان ایثار، ص ۸۶.
۱۴. با شاهدان ایثار، ص ۸۶.
۱۵. محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، ص ۱۷۱
۱۶. نگاه مدیا.
۱۷. خبرگزاری برنا.
۱۸. باشگاه خبرنگاران جوان.
۱۹. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، زندگینامه محمود فرشچیان.
۲۰. فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، صفحه محمود فرشچیان، زندگینامه.
۲۱. افتخارات استاد فرشچیان، در سایت فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
۲۲. «تولدت مبارک استاد فرشچیان»، در سایت هنر اسلامی.
منابع
ذاکری، محسن، زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی.
با شاهدان ایثار: در جوانی دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند: استاد محمود فرشچیان، نگارگر حماسه‌های سترگ، شاهد یاران، شماره ۱۹، خرداد ۱۳۸۶.
رضازاده طامه، قاسم، کلک خیال‌انگیز: استاد محمود فرشچیان، فصلنامه هنر، بهار ۱۳۷۴، شماره ۲۸. ص ۲۰۳ تا ۲۱۰.
کری ولش، استوارت، محمود فرشچیان برگزیده آثار یونسکو، در فصلنامه ایران‌شناسی، سال هفتم، شماره ۱، بهار ۱۳۷۴.
وبگاه فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
وبگاه بی.بی.سی فارسی
وبگاه سازمان مجاهدین خلق ایران
وبگاه همشهری آنلاین
وبگاه باشگاه خبرنگاران جوان
وبگاه خبرگزاری برنا
دیدگاه تان را بنویسید