تلاش‌های دیپلماتیک ایران و روسیه برای ترمیم و توسعه روابط ضمن تقویت همکاری‌های دوجانبه سیاسی و اقتصادی به تأثیرگذاری بر بسیاری از معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی انجامیده است؛
به گزارش جماران، تلاشی که با روی کار آمدن دولت یازدهم آغاز شد و حالا بنا به گفته سفیر ایران در مسکو قرار است در قالب شکل‌گیری یک همکاری همه جانبه چه در مناسبات دوجانبه و چه همکاری درباره مسائل منطقه از جمله موضوع سوریه ادامه یابد. روزنامه ایران با مهدی سنایی، سفیر ایران در روسیه درباره روند این مناسبات گفت‌و‌گو کرده است.
بعد از تغییر و تحولات امریکا و روی کار آمدن ترامپ در کاخ سفید و پیگیری سیاست‌های ضد و نقیض درباره روسیه و ایران، دیدگاه‌های متفاوتی درباره آینده روابط ایران و روسیه مطرح شده است... برخی دیدگاه‌ها این رابطه را بدبینانه ارزیابی می‌کنند و برخی هم به تقویت همکاری متقابل و ارتقا روابط تا سطح استراتژیک اشاره دارند. با این حال سفر رئیس جمهوری ایران به روسیه در آغاز سال جاری دورنمای جدیدی از روابط را میان دو کشور گشوده است... ارزیابی‌تان از سطح کنونی روابط دو کشور چیست؟
ابتدا باید رویکرد خود را به موضوع مشخص کنیم و طبیعتاً باید از فضای دوقطبی و جنگ سردی خارج شویم و بر اساس واقعیات موجود در صحنه بین‌المللی موضوع را بررسی کنیم. اکنون در فضایی قرار داریم که کشورها بر اساس منافع خود و نه رقابت ابرقدرت‌ها، شرکای سیاسی و اقتصادی خود را بر می‌گزینند. جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه دو کشور مستقل با دیدگاه‌های ویژه خود هستند و بر اساس منافع خود در سیاست خارجی تصمیم‌گیری می‌کنند. ایران و روسیه دو کشور مهم در منطقه و دو کشور همسایه هستند که پیوندهای زیادی به لحاظ تاریخی، جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی، این دو را به هم پیوند می‌دهد. واقعیت این است که رویکردهای مشترکی بین دو کشور در طیفی از موضوع های منطقه‌ای و بین‌المللی شکل گرفته که باعث نزدیکی دو کشور شده است. دو کشور ساختار فرادستی و فرودستی در نظام بین‌الملل را بر نمی‌تابند و خواستار شکل‌گیری ساختار جهانی عادلانه هستند. مواضع دو کشور در خصوص تحولات سوریه بسیار به هم نزدیک است و اکنون در یک جبهه قرار دارند. دو کشور تهدیدهای مشترکی نیز دارند. ثبات در افغانستان و آسیای مرکزی و قفقاز از موضوع هایی هستند که هر دو کشور را به همکاری وا می‌دارد. نگاه ابزاری محور غربی - عربی به بحث تروریسم و تقسیم آن به تروریسم خوب و تروریسم بد، باعث ایجاد بحران در منطقه شده است و ایران و روسیه مبارزه با همه گروه‌های تروریستی را به‌عنوان هدف مشترک خود تعریف کرده‌اند.
اکنون روابط دو کشور در وضعیتی قرار دارد که در تاریخ روابط بی‌سابقه است. این را می‌توان از سطح و گستره سفرهای مقامات عالی دو کشور و نیز روند رو به رشد روابط در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، همکاری‌های نظامی و صنعتی مشاهده کرد. آقای روحانی و مجموعه دولت، روابط ایران و روسیه را مهم می‌دانند و بر تقویت همکاری‌های دو کشور در ابعاد گوناگون اقتصادی، علمی و فرهنگی تأکید دارند. آمار رفت و آمدهای سطح بالا بین دو کشور طی سه سال گذشته درخور توجه است. دیدارهای متعدد و متقابل و همچنین سفر آقای پوتین به تهران و دیدار ایشان با رهبر معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری و سفرهای دکتر روحانی به روسیه حاکی از اراده رهبران دو کشور بر ارتقای روابط ایران و روسیه بوده است. آخرین دیدار سران دو کشور در 7 و 8 فروردین 1396 در مسکو انجام شد. در این سفر 14 سند همکاری به امضا رسید. ما معتقدیم آنچه در روابط ایران و روسیه اهمیت دارد، پویا بودن روابط و استحکام آن است تا منافع دو ملت از قبل آن تأمین شود. مهم نیست ما این روابط را با چه لفظی توصیف کنیم. البته روابط ایران و روسیه را در برخی ابعاد می‌توان مشارکت استراتژیک دانست ولی نهایتاً آنچه مهم است، ایجاد روابطی است که بر بنیان‌هایی مستحکم بنا شده و بازیگران ثالث نتوانند بر آن تأثیرگذاری منفی داشته باشند. سفر آقای روحانی در واقع جمع‌بندی تلاش‌های سه ساله و نیم دو کشور در عرصه‌های منطقه‌ای و دوجانبه بود. اتفاقات مثبت متعددی در عرصه‌های مختلف در روابط دو کشور رخ داده و جمع‌بندی و ارزیابی دو رئیس جمهوری از روند توسعه روابط دوجانبه نیز مثبت است.
بهره‌گیری از امکانات، ظرفیت‌ها و شرایطی که برای توسعه روابط ایران و روسیه در دو سه سال اخیر فراهم شده است، مبتنی بر چه مؤلفه‌هایی است؟
ظرفیت‌های زیادی برای توسعه روابط دو کشور وجود دارد بخصوص که حجم روابط اقتصادی دو کشور با پتانسیل‌های موجود مطابقت ندارد. یکی از زمینه‌های بسیار مهم در همکاری دو کشور، موضوع حمل و نقل و کریدور شمال جنوب است. این یکی از طرح‌های مهم و محوری در روابط دو کشور است که دو کشور را از طریق قفقاز به یکدیگر متصل و نه تنها باعث رونق تجارت بین دو کشور می‌شود بلکه مسیری است که روسیه و کشورهای مسیر را از طریق خلیج فارس به آب های آزاد متصل می‌سازد. اجرایی شدن این طرح، موجب ارتقای جایگاه ترانزیتی ایران می‌شود. از طرف دیگر، همکاری‌های صنعتی دو کشور یکی از مشخصه‌های روابط است که باعث شده تعاملات اقتصادی از مرحله تجارت عبور کرده و وارد فاز تعاملات صنعتی شود. اکنون ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای از نمادهای همکاری دو کشور است. در زمینه همکاری‌های دفاعی نیز پیشرفت‌های خوبی وجود داشته است. پس از برجام و در پی لغو تحریم‌ها، روابط دو کشور در حوزه‌های بانکی نیز در وضعیت مطلوبی قرار گرفته است. در واقع می‌توان گفت بستر سازی‌های لازم برای توسعه همه جانبه روابط انجام شده و در این زمینه‌ها تمام اسناد لازم بین دو کشور به امضا رسیده است. از طرف دیگر، کشور ما علاقه‌مند است وارد تعامل با ترتیبات اقتصادی منطقه‌ای شود که این امر مورد استقبال طرف‌های خارجی نیز است و در همین راستا مذاکرات ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا با هدف امضای توافقنامه تجارت آزاد (FTA) یا توافقنامه تجارت ترجیحی (PTA) در جریان است.
در سند «اصول سیاست خارجی روسیه» که طی حکم رئیس جمهوری روسیه در نوامبر 2016 به تصویب رسیده است، با اشاره به روابط دو کشور آمده است که «روسیه، سیاست توسعه همه‌جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران را تحقق می‌بخشد». این بدان معناست که توسعه همه جانبه روابط هم در اسناد بالادستی و هم در عمل و رفتار، جریان دارد. اکنون مقامات ارشد دو کشور روند توسعه روابط را دنبال و آن را هدایت می‌کنند. این واقعیت وجود دارد که هم‌افزایی توان دو کشور باعث می‌شود که چشم‌انداز وسیعی برای ایفای نقش دو کشور به‌عنوان بازیگرانی تأثیر‌گذار در تحولات منطقه‌ای شکل بگیرد. حصول برجام و پیروزی‌های دو کشور در سوریه علیه تروریسم، نمونه‌های آن هستند.
حل موضوع هسته‌ای و دستیابی به برجام در تغییر سطوح مختلف همکاری دو کشور چه تأثیری داشته است؟ دیدگاهی مطرح است که می‌گوید نگرانی روسیه از دستیابی به برجام و به تبع آن، از دست رفتن نفوذ سیاسی و مزیت‌های ژئوپلیتیکی ناشی از دشمنی ایران با غرب یکی از دلایل اقبال اخیر روسیه به تقویت همکاری با ایران از جمله در ابعاد نظامی برای کاهش خسارت‌ها است...
اتفاقاً توافق هسته‌ای بر توسعه هر چه بیشتر روابط ایران و روسیه و رفع برخی موانع مهم در این روابط تأثیر قابل توجهی داشت. برخلاف برخی تصوراتی که وجود داشت، در دستگاه دیپلماسی پس از امضای برجام نه تنها روابط با روسیه مورد کم توجهی قرار نگرفت، بلکه موج جدیدی از همکاری‌ها میان دو کشور رقم زده شد. مسئولان دو کشور تلاش کردند از فرصت رفع محدودیت‌ها بویژه در حوزه اقتصادی و بانکی استفاده کنند و گام‌های بلندی برای ارتقای همکاری‌های دو کشور بردارند. دستیابی به توافق هسته‌ای هم گام بزرگی برای گشایش فضای سیاست خارجی و تجارت خارجی کشورمان از جمله در روابط با روسیه فراهم کرد. اکنون دو کشور در حال شکل دادن به الگوهای جدیدی برای توسعه همکاری‌ها هستند که مذاکرات مربوط به آغاز همکاری ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا نمونه آن است. بنابراین، برجام کمک زیادی به توسعه روابط دو کشور کرده و به همین دلیل به نفع روابط دو کشور بوده است.
همکاری اقتصادی دو کشور برای رسیدن به چه نقطه‌ای هدفگذاری شده است؟
طی حدود چهار سال گذشته، اسناد و موافقتنامه‌های زمینه ساز توسعه بیشتر روابط، امضا شده و زمینه تسهیل روابط را فراهم کرده است. همانگونه که گفته شد، در سفر سال جاری رئیس جمهوری کشورمان به روسیه 14 سند همکاری از جمله موافقتنامه لغو ویزای گردشگری گروهی، موافقتنامه انتقال محکومان، قرارداد برقی کردن خط آهن گرمسار- اینچه برون و چند یادداشت تفاهم و پروتکل اقتصادی و حقوقی بین دو کشور امضا شد. حجم روابط تجاری دو کشور در سال 2016 به میزان 2 میلیارد و 23 میلیون دلار بوده است و در عین حالی که هفتاد درصد نسبت به سال قبل از آن رشد داشته (بدون احتساب اقلام دفاعی) اما با ظرفیت‌های فراوان دو کشور همخوانی ندارد. این موضوعی است که رؤسای جمهور دو کشور نیز بر آن تأکید کرده‌اند و این باور وجود دارد که با برنامه‌ریزی صورت گرفته، این رقم می‌تواند در میان مدت تا 10 میلیارد دلار افزایش یابد. در حوزه گردشگری، با امضای یادداشت تفاهم تسهیل صدور روادید و افزایش قابل توجه خطوط پرواز بین دو کشور، شاهد رشد متوالی و ۹۰ درصدی تعداد گردشگران ایرانی به مقصد روسیه و ۳۰ درصدی گردشگران روس به ایران در طی سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ بوده‌ایم. سند مربوط به لغو روادید گردشگری بین دو کشور در جریان سفر جناب آقای روحانی رئیس جمهوری کشورمان به مسکو در فروردین 1396 امضا شد. طبق مفاد این سند، گروه‌های گردشگری بین 5 تا 50 نفر در چارچوب تورهای گروهی که توسط شرکت‌های توریستی سازماندهی خواهند شد، بدون روادید سفر خواهند کرد. پس از طی مراحل اداری داخلی در روسیه و ایران، مفاد این سند اجرایی خواهد شد. در همین زمینه می‌توان به راه‌اندازی مجدد پرواز هما و برقراری پرواز منظم ماهان ایر به روسیه و افزایش برنامه پروازی به 16 پرواز در هفته و طرح افزایش 14 پرواز منظم دیگر شرکت هواپیمایی اس سون به تهران، مشهد و اصفهان اشاره کرد که در حال پیگیری است و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر افزایش سفرهای توریستی بین دو کشور داشته باشد. در حال حاضر ساختارهای جدیدی برای گسترش همکاری‌های علمی، دانشگاهی و تکنولوژیک دو کشور شکل گرفته است. اجلاس دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه که تا به حال دو دور آن در مسکو و تهران برگزار شده است، به چارچوبی جدید برای گسترش روابط دانشگاهی دو کشور تبدیل شده که در دور دوم این اجلاس در تهران بیش از 30 سند همکاری بین دانشگاه‌های دو کشور به امضا رسید. دور سوم این اجلاس نیز در سال جاری در مسکو برگزار خواهد شد. افتتاح «بنیاد روسکی میر روسیه» به منظور گسترش همکاری‌های علمی و آموزشی دانشگاه‌های ایران و روسیه در فروردین سال جاری در دانشگاه تهران نیز اقدامی مهم در جهت گسترش همکاری‌های فرهنگی دو کشور به شمار می‌رود. اتفاقات خوب و مثبتی در تعاملات دو کشور در حال وقوع است و چشم‌انداز بسیار مثبتی در این زمینه وجود دارد.
