اشاره: شاید بتوان حجاب و مساله پوشش زنان را یکی از مهمترین چالش های اجتماعی ایران معاصر قلمداد کرد نظام پهلوی با اجباری کردن کشف حجاب، جامعه را به التهاب و واکنش اعتراضی کشاند و در نظام جمهوری اسلامی نیز، برخی ها برخلاف اندیشه های معمار کبیر انقلاب اسلامی، رفتارها و تصمیمات اشتباهی اتخاذ کردند که در نهایت به نارضایتی بخشی از جامعه منجر شد. برآنیم به مناسبت کشف حجاب، اندیشه های بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی را بازکاوی کنیم. آنچه در ذیل می آید، فتاوای امام خمینی درباره نحوه پوشش زنان و حدود آن است:
س: از بودن گردى صورت و دست زن تا مچ در برابر نامحرم چه صورت دارد؟
ج: در صورت عدم مفسده مانع ندارد.
س: آیا واجب است که زن وجه و کفّین خود را بپوشاند؟
ج: واجب نیست مگر در صورت مفسده.
س: اگر واجب نیست آیا اولویّت دارد یا نه؟
ج: خوب است.
س: در هر یک از این صور اگر با عدم رضایت شوهر رو به رو شود؛ مثلا شوهر بگوید من راضى نیستم که صورت خودت را بپوشانى چه صورت دارد؟
ج: مرد حقّ ندارد در این جهت زن را تکلیف کند.
س: آیا واجب است زن چادر به سر کند؟ و اگر واجب نیست آیا اولویّت دارد؟
ج: با مراعات حجاب اسلامى پوشیدن چادر لازم نیست اگر چه بهتر است.
س: آیا حجاب اسلامى جدید (روپوش گشاد و شلوار و مقنعه یا روسرى) درست است یا خیر؟ با توجّه به اینکه بعضى از خانمها هم از چادر استفاده مىکنند و هم از حجاب اسلامى.
ج: اگر مقدار لازم را بپوشاند و موجب جلب توجّه و مفسده نشود مانع ندارد.
س: آیا در مورد حجاب، خانمها فقط باید چادر سر کنند یا هر پوششى که حجم بدن و به طور کلّى حجاب واقعى را براى زن فراهم کند مىتواند حجاب باشد.
ج: در حجاب، لباس خاصّى معتبر نیست هر چند چادر بهتر است، و از لباسى که جلب توجّه کند احتراز شود.
س: از قدیم در مساجد موقع نماز خواندن و روضه و موعظه پرده بین زن و مرد بوده و روحانیون و ائمّه جماعات هم چنین توصیه مىکردند، ولى اکنون بعضى از اساتید دانشگاه و سخنرانانى که در بعضى از مساجد و مجالس سخنرانى مىکنند مىگویند اصلا پرده و دیوار قرار دادن بین زن و مرد در إسلام نبوده و نباید باشد. آیا باید در مساجد (در حال نماز و یا روضه خواندن و موعظه کردن) پرده بین زن و مرد باشد یا نه؟
ج: در صورتى که مفسدهاى نیست پرده لزوم ندارد، بلى در «نماز» احتیاط مستحبّ آن است که زن عقبتر از مرد باشد مگر در صورتى که بین آنها حائلى مثل پرده باشد.
س: آیا از نظر إمام چادر پاسخگوى حجاب لازم براى زن است یا مانتو و روسرى؟
ج: به هر نحو مقدار واجب پوشیده شود کفایت مىکند، و چادر بهتر است.
س: چرا زن باید با حجاب نماز بخواند؟
ج: تکلیف الهى است.
س: آیا پیدا بودن چانه خانمها در عکس با أحکام إسلام منافات دارد؟
ج: - مانع ندارد.
س: با توجّه به پیروزى انقلاب اسلامى و شکل حجاب رائج میان زنان آیا حضرت إمام حجاب را خارج از شکل چادر به صورت لباس گشاد و روسرى قبول دارند یا نه؟
ج: در حجاب واجب براى زن لباس خاصّى معتبر نیست، به هر نحو و با هر گونه لباس که خود را از دید نا محرم بپوشاند کفایت مىکند، و پوشاندن وجه و کفّین واجب نیست.
س: لطفا بفرمائید حدود پوشش شرعى مرد نسبت به زن نامحرم تا کجاست؟
ج: نظر زن به بدن مرد أجنبىّ جائز نیست، ولى بر مرد لازم نیست خود را بپوشاند.
س : آیا مرد مىتواند سینه و بدن خود را جلو زن نامحرم باز بگذارد؟
ج: بر مرد واجب نیست غیر عورتین را بپوشاند. اگر چه در موردى که مىداند اگر بدنش برهنه باشد زنها عمدا نگاه مىکنند أحوط استحبابى آن است که خود را بپوشاند.
س: اگر از زنى همسرش عکس بگیرد به صورتى که رعایت حجاب نشده باشد، آیا با توجّه به اینکه براى چاپ و ظهور باید به عکاسى برده شود و نامحرم آن را رؤیت مىکند إشکالى مترتّب مىشود؟
ج: اگر ظاهر کننده زن را نمىشناسد و مفسده ندارد إشکال ندارد.
س: آیا حجاب متداول در مدارس و إدارات (مقنعه و روپوش بلند) کامل است یا نه؟
ج: اگر مقدار واجب را مىپوشاند مانع ندارد.
س: حدّ پوشش براى مردان و زنان هر کدام چقدر است؟ آیا تجاوز از کمترین مقدار آن حرام است؟
ج: بر مرد ستر عورتین واجب است و ستر باقى بدن واجب نیست، اگر چه بر زن حرام است بدن مرد نامحرم را نظر کند. و بر زن واجب است تمام بدن خود را از نظر نامحرم بپوشاند، ولى پوشاندن وجه و کفّین لازم نیست مگر آنکه مفسدهاى بر آن مترتّب باشد.
س: 1. آیا ظهور فیلمهاى خانوادگى در عکاسى مردانه (به گونهاى که ظاهر کننده عکس خانمى را که در عکس مىباشد نمىشناسد) براى دو طرف إشکالى دارد؟
2. حجاب براى خانمها چگونه است؟ آیا صورت و کفّین هم جزء حجاب مىباشد و باید پوشیده شود؟
ج: 1. در فرض سؤال مانع ندارد، مگر آنکه مفسدهاى بر آن مترتّب باشد.
2. پوشیدن وجه و کفّین لازم نیست.
س: آیا کافى است در سر کلاس دبیر مرد و یا در حیاط مدرسه که خدمتکار مرد دارد مقنعه و روپوش گشاد بپوشم؟ یا روى آنها چادر هم بر سر نمایم؟
ج: اگر مقدار لازم پوشیده شود و کیفیّت لباس جلب نظر نامحرم نکند مانع ندارد، و پوشیدن چادر بهتر است.
س: گناه و کیفر زنى که موى سرش بیرون و معلوم باشد چیست؟
ج: حجاب از نامحرم واجب است، و کسى که دانسته تخلّف مىکند باید او را نهى از منکر نمایند.
س: آیا زن مىتواند از پوششهاى دیگر، (غیر از چادر) استفاده کند؟
ج: در حجاب اسلامى لباس خاصّى معتبر نیست، و میزان پوشش تمام بدن به غیر از وجه و کفّین است، اگرچه چادر بهتر است.
س: 1. آیا حجابى که امروزه رائج شده است (خانمها خودشان را با روپوش و مقنعه یا روسرى پوشیدهاند) کافى است؟ و با این حالت اگر رانندگى کنند جائز است؟
2. اگر براى زیبائى چهره، بینى خود و یا عضو دیگر بدن را عمل جرّاحى کنند از جهت لمس نامحرم و آزار رسیدن به بدن چه حکمى دارد؟
ج: 1. اگر مقدار لازم پوشیده شود لباس مذکور إشکال ندارد بشرط آنکه جلب توجّه نامحرم نکند. و بهتر است چادر بپوشد.
2. اگر نامحرم جرّاحى مىکند جائز نیست.
س: آیا حجاب از ضروریّات إسلام است؟ منکر آن و کسانى که به این دستور الهى مخصوصا در جامعه اسلامى بىاعتنائى مىکنند، چه حکمى دارند؟
ج: أصل حکم حجاب از ضروریّات است. و منکر آن حکم منکر ضرورى را دارد، و منکر ضرورى محکوم به کفر است، مگر اینکه معلوم باشد که منکر خدا یا رسول نیست.
س: آیا حجاب تنها چادر است؟ یا مانتو و شلوار همراه با روسرى بلند یا مقنعه هم حجابى کامل است؟ و آیا ظاهر شدن با لباس گشاد و روسرى بلند که به روى شانهها بیفتد از لحاظ إسلام حجاب نیست؟
ج: زن باید تمام بدن را- به استثناء دستها تا مچ و صورت- از مرد نامحرم بپوشاند، و در حجاب لباس خاصّى معتبر نیست، اگرچه پوشیدن چادر بهتر است و از لباسهائى که جلب توجّه نامحرم کند اجتناب شود.
س: حدود حجاب اسلامى را بیان فرمائید، آیا حجابى که حالا زنان با آن پوشیده هستند از طرف شما مجاز است یا نه؟
ج: در حجاب لباس خاصّى معتبر نیست، بلکه آنچه تمام بدن- به استثناء وجه و کفّین- را بپوشاند کفایت مىکند، و بهتر است چادر بپوشند.
س: آیا در إسلام حجاب فقط چادر است؟ اگر مانتوى گشاد و روسرى بلند و شلوار و یا جوراب ضخیم مدلدار که حجم پا را بزرگتر از اندازه اصلى نشان مىدهد بپوشیم إشکال دارد؟ در ضمن بفرمائید یک زن مسلمان مىتواند در مورد حجابش از کتاب «حجاب» آقاى مطهرى استفاده کند و مطابق آن حجاب داشته باشد؟
ج: در حجاب لباس خاصّى معتبر نیست، هر چند پوشیدن چادر بهتر است. ولى از پوشیدن لباسى که جلب توجّه نامحرم مىکند اجتناب نمائید و از کتاب ایشان مىتوانید استفاده کنید.
س: استفاده از جورابهاى ضخیم با دامن و چادر در بیرون منزل چگونه است؟ و همینطور لباسهاى رنگارنگ یا رنگهاى شاد با چادر در بیرون منزل؟
ج: مانع ندارد، مگر آن که به نحوى باشد که جلب نظر کند و موجب مفسده شود.
س: خواهرى علاقهمند به حجاب است، ولى پدر و مادرش (که در ظاهر مسلمان هستند ولى در عمل مخالف) با حجاب دختر مخالفت مىکنند، و در صورت «پوشش» به او انواع تهمتها و بر چسبها مىزنند. حکم خداوند در این مورد چیست؟
ج: در رعایت حجاب واجب رضایت پدر و مادر معتبر نیست، و اگر او را أمر مىکنند که حجاب نداشته باشد دستور آنها را مخالفت کند و حجاب را مراعات نماید.
س: پوشاندن وجه و کفّین را واجب نمىدانید البتّه با عدم تلذّذ و ریبه، حال اگر زن یا دختر طورى بودند که احتمال مىدهند یا مىدانند که به صورتشان نگاه مىکنند، آیا باز هم نباید بپوشانند؟ و اگر زن یا دختر از روى لذّت، وجه و کفّین خود را نپوشاند چگونه است؟
ج: پوشاندن وجه و کفّین واجب نیست، مگر در مورد خوف فساد و ریبه و تلذّذ.
س: با توجّه به اینکه وجه و کفین مستثنى است اگر احتمال بدهد که أجنبىّ به او تعمّدا نگاه مىکند آیا پوشانیدن وجه و کفّین هم لازم مىشود؟
ج: لازم نمىشود، مگر در صورت فساد.
س: آیا زن مسلمان باید خود را در برابر زن غیر مسلمان بپوشاند؟ حدود این پوشش چقدر است؟
ج: پوشاندن بهتر است، و منظور پوشاندن مواضعى است که پوشاندن آن در برابر زن مسلمان لازم نیست.
س: استثناى دست و قرص صورت از حجاب بانوان و جواز نگاه بدون ریبه و مفسده، با آرایش است یا ساده؟ و آیا زینتهائى مانند انگشتر جائز است إظهار شود؟ و اگر صورت آرایش شده باشد پوشاندن واجب است یا خیر؟
ج: اگر در صورت آرایش موجود باشد باید پوشانده شود، و بر مرد أجنبىّ نیز نگاه کردن جائز نیست و همچنین در کفّین اگر داراى زینت و لو مثل انگشتر باشد.
س: آیا صلاح است براى زنها تمام گردى صورت (چه إصلاح کرده و چه إصلاح نکرده) نمایان باشد؟
ج: در صورت نداشتن مفسده مانع ندارد، ولى نباید با زینت باشد.
س: حدیثى را دیدم که نوشته بود: سه طائفهاند که خداوند در روز قیامت با آنان سخن نمىگوید: یکى از آنان کسانى هستند که موى صورت خود را مىکنند. آیا منظور از این حدیث فقط مردان هستند یا این که شامل زنان هم مىشود؟ و با توجّه به این که یکى از آرایشهاى زنان برداشتن موى صورت است آیا این کار إشکال دارد؟
ج: آرایش به نحو مزبور حرام نیست، مگر آن که فساد داشته باشد.
س: جلساتى که با حضور برادران و خواهران صورت مىگیرد، آیا باید حائلى به صورت پرده و امثال آن در بین آنان باشد یا نه؟
ج: لازم نیست.
س: آیا حلقه ازدواج جزء زینت آلات به حساب مىآید یا نه؟
ج: إظهار آن جائز نیست.
س: آرایش کردن زن در مجلس زنانه چگونه است؟
ج: اگر مفسده نداشته باشد إشکال ندارد.
منبع: استفتاءات، ج3، صص 247 الی 253
