جیمی کارتر؛ یک قرن فراز و فرود یک سیاستمدار

به گزارش به نقل از یورونیوز، سی و نهمین رئیس جمهوری آمریکا در دوره زمامداری خود از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ با مشکلات زیادی از جمله انقلاب ایران و بحران گروگانگیری در سفارت ایالات متحده در تهران روبرو شد.

نام جیمی کارتر، رئیس جمهوری پیشین آمریکا برای بسیاری از ایرانیان یادآور رویدادهای انقلاب سال ۵۷ و سقوط حکومت محمد رضا شاه است. با این حال جیمی کارتر نه تنها در دوران ریاست جمهوری خود در امضای پیمان صلح کمپ دیوید، دستیابی به توافق با اتحاد جماهیر شوروی بر سر محدودسازی جنگ‌ افزار راهبردی و مذاکره بر سر سرنوشت کانال پاناما نقش داشت بلکه قبل و بعد از اقامت در کاخ سفید نیز در عرصه‌های مختلف فعال بود.

جیمی کارتر در روز اول اکتبر سال ۱۹۲۴ میلادی در شهر پلینز در ایالت جنوبی جورجیا متولد شد. پدر او کشاورزی بود که به زراعت بادام زمینی می‌پرداخت. مادر جیمی کارتر و دو خواهر و یک برادر او یک پرستار بود.

وی در سال ۱۹۴۶ با روزالین اسمیت ازدواج کرد. آنها صاحب چهار فرزند شدند.

سی و نهمین رئیس جمهوری آمریکا در دوره زمامداری خود از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۸۱ با مشکلات زیادی از جمله انقلاب ایران و بحران گروگانگیری در سفارت ایالات متحده در تهران روبرو شد.

جیمی کارتر در سال ۲۰۱۹ و در حالی که ۹۴ سال داشت رکورد طول عمر روسای جمهور آمریکا را شکست و به سالخورده ترین رئیس جمهور ایالات متحده تبدیل شد.

ورود به عرصه سیاست

او در سال ۱۹۶۲ با نامزدی در انتخابات سنای ایالت جورجیا وارد عرصه سیاست شد. وی با پیروزی در انتخابات وارد مجلس سنای ایالت جورجیا شد و تا سال ۱۹۶۷ سناتور ایالتی بود. جیمی کارتر در آن سال های پرتنش در عرصه سیاست داخلی آمریکا هوادار جان کندی، رئیس جمهوری وقت بود. از جیمی کارتر در آن سال ها به عنوان سیاستمداری «سرسخت» و «مستقل» یاد می شد.

وی در رقابت مقدماتی حزب دموکرات برای کسب نامزدی این حزب در انتخابات فرمانداری جورجیا در سال ۱۹۶۶ شکست خورد. اما در سال ۱۹۷۰ نه تنها نامزدی حزب دموکرات برای انتخابات فرمانداری جورجیا را کسب کرد بلکه موفق شد رقیب جمهوریخواه خود را شکست دهد.

به این ترتیب جیمی کارتر بین سال های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۵ فرماندار جورجیا بود. او در مراسم ادای سوگند خود در مقام فرمانداری جورجیا به تندی از تبعیض نژادی در ایالت های جنوبی آمریکا از جمله جورجیا انتقاد کرد.

دفاع از حقوق مدنی سیاهپوستان یکی از اولویت های جیمی کارتر در مقام فرمانداری جورجیا بود.

از فرمانداری جورجیا تا کاخ سفید

جیمی کارتر از همان ابتدای دوره فرمانداری خود به دنبال ایفای نقشی پررنگ در عرصه سیاست آمریکا بود. قوانین ایالت جورجیا به او اجازه نمی داد که در سال ۱۹۷۴ بار دیگر نامزد سمت فرمانداری شود. او در دوره فرمانداری خود و به ویژه پس از شکست جورج مک گاورن، نامزد حزب دموکرات در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۲، تصمیم به نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۶ گرفت.

او بر این باور بود که دموکرات ها برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۶ نیاز به نامزدی میانه‌رو دارند. فرماندار وقت ایالت جورجیا همچنین پس از رسوایی واترگیت که منجر به استعفای ریچارد نیکسون از ریاست جمهوری آمریکا شد به این نتیجه رسید که نامزد دموکرات ها در انتخابات بعدی باید فردی خارج از دایره قدرت در واشنگتن باشد. جیمی کارتر در آن زمان از یک سو فردی میانه رو و از سوی دیگر به دلیل عدم سابقه حضورش در واشنگتن سیاستمداری خارج از دایره قدرت در پایتخت محسوب می‌شد.

جیمی کارتر یکی از ۱۰ نامزد حاضر در رقابت مقدماتی حزب دموکرات برای کسب نامزدی حزب در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۶ بود. او در ابتدا برای رای دهندگان یکی از ناشناخته‌ترین نامزدها بود. با این حال موضع گیری‌های او در مورد جلوگیری از ریخت و پاش‌های دولتی، دفاع از موازنه بودجه دولت و کمک دولتی به فقرا محبوبیتش را افزایش داد.

او پس از پیروزی در انتخابات مقدماتی حزب دموکرات خود را برای رقابت با جرالد فورد، معاون ریچارد نیکسون که به ریاست جمهوری رسیده بود آماده کرد. هر چند نظرسنجی ها در ابتدا از پیشتازی چشمگیر جیمی کارتر حکایت داشت اما در نهایت آرای دو نامزد دموکرات و جمهوریخواه در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۶ از آنچه بسیاری انتظار داشتند به یکدیگر نزدیکتر بود.

جیمی کارتر در آن انتخابات با کسب ۵۰ درصد آرای عمومی و ۲۹۷ رای الکترال با غلبه بر جرالد فورد به کاخ سفید راه یافت.

ریاست جمهوری کارتر؛ انباشت ناخرسندی رای‌دهندگان

اولویت اول جیمی کارتر پس از ادای سوگند به عنوان سی و نهمین رئیس جمهوری آمریکا کاهش وابستگی این کشور به واردات نفت بود. آمریکا از بحران نفتی سال ۱۹۷۳ که در جریان آن سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت تصمیم به تحریم نفتی علیه برخی کشورها از جمله ایالات متحده گرفت ضربه سنگینی خورده بود.

جیمی کارتر در طول دوران ریاست جمهوری خود مصرف نفت وارداتی را هشت درصد کاهش داد و ذخیره عظیم نفت و گاز طبیعی آمریکا برای استفاده در موارد ضروری را به وجود آورد. با این حال انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ که منجر به افزایش قیمت نفت و تشکیل صف‌های طولانی در پمپ بنزین های آمریکا شد بر این دستاوردهای دولت جیمی کارتر سایه افکند.

سی و نهمین رئیس جمهوری ایالات متحده وعده داده بود که حقوق بشر محور اصلی سیاست خارجی آمریکا در دوران زمامداری او باشد. او بر همین اساس کمک های اقتصادی و نظامی به برخی از کشورها از جمله شیلی، السالوادور و نیکاراگوئه را به حالت تعلیق در آورد.

جیمی کارتر در سال ۱۹۷۹ با لئونید برژنف، رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی دومین توافق محدودسازی جنگ‌ افزار راهبردی موسوم به «سالت ۲» (SALT II) را امضاء کرد. با این حال این موفقیت نیز تحت تاثیر اشغال افغانستان از سوی اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. جیمی کارتر در واکنش به اشغال افغانستان بررسی دومین توافق محدودسازی جنگ افزار راهبردی را به حالت تعلیق در آورد. رئیس‌جمهوری ایالات متحده همچنین خواستار تحریم بازی‌های تابستانی المپیک سال ۱۹۸۰ در مسکو شد.

یکی از عواملی که باعث شد بسیاری از تحلیلگران دوره ریاست جمهوری جیمی کارتر را «شکست خورده» ارزیابی کنند رابطه سرد دولت او با کنگره و رسانه‌ها بود. امری که نه تنها باعث شد جیمی کارتر نتواند اصلاحات مورد نظر خود را به تصویب کنگره برساند بلکه اقبال به سیاست های او را نزد افکار عمومی نیز کاهش داد.

مذاکرات محرمانه دولت جیمی کارتر با پاناما برای بازگرداندن کنترل کانال پاناما به این کشور یکی از عواملی بود که موجب ناخرسندی بسیاری از رای‌دهندگان به ویژه محافظه کاران شد. بسیاری از آمریکایی‌ها بر این باور بودند که کشورشان بدون تعیین شروط لازم برای حفاظت از منافع خود، کنترل کانال پاناما را از دست داده است.

تاریخ نگاران و استادان علوم سیاسی اغلب در بررسی های خود عملکرد جیمی کارتر در مقام ریاست جمهوری را ضعیف‌تر از میانگین عملکرد دیگر روسای جمهور آمریکا ارزیابی می کنند.

پیمان کمپ دیوید

مهمترین دستاورد جیمی کارتر در عرصه سیاست خارجی میانجیگری او بین اسرائیل و مصر بود. دو کشور در توافق صلح کمپ دیوید که در سال ۱۹۷۸ به امضای انور سادات، رئیس جمهوری مصر و مناخیم بگین، نخست وزیر اسرائیل رسید دولت‌‌های یکدیگر را به رسمیت شناختند. براساس این توافق اسرائیل از صحرای سینا عقب نشینی کرد.

انور سادات و مناخیم بگین در سال ۱۹۷۸ به دلیل امضای توافق کمپ دیوید برنده جایزه صلح نوبل شدند.

پیمان کمپ دیوید نتیجه ۱۴ ماه مذاکره فشرده دیپلماتیک پس از آغاز ریاست جمهوری جیمی کارتر بود. هر چند هدف اولیه حل اختلاف اسرائیل با کشورهای عربی بود اما گفتگوها به تدریج بر روی میانجیگری بین اسرائیل و مصر متمرکز شد.

رابطه با محمد رضا شاه؛ از پذیرایی در کاخ سفید تا اکراه در صدور اجازه ورود به آمریکا

اسناد و شواهد نشان می‌دهد که محمدرضا شاه پهلوی از پیروزی جیمی کارتر بر جرالد فورد در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۹۷۶ خرسند نبود. آخرین پادشاه ایران با جمهوریخواهان به ویژه ریچارد نیکسون نسبت به دموکرات‌ها رابطه رابطه گرم‌تری داشت.

از سوی دیگر موضع گیری‌های جیمی کارتر در «دفاع از حقوق بشر» و «انتقاد از فروش سلاح به کشورهای دیکتاتوری» می توانست برای محمد رضا شاه نگران کننده باشد. با این حال جیمی کارتر پس از آغاز دوران ریاست جمهوری خود یک بار میزبان محمدرضا شاه در کاخ سفید بود و چند ماه بعد هم شب سال نوی میلادی را در تهران سپری کرد.

محمدرضا شاه هم به نظر می‌رسید که برای اجرای تحولات مورد نظر دولت دموکرات جیمی کارتر تغییراتی را در ایران آغاز کرده است که مهمترین آن تغییر نخست وزیر بود. جمشید آموزگار تنها هفت ماه پس از آغاز به کار دولت جدید آمریکا جانشین امیرعباس هویدا شد. امیرعباس هویدا به مدت ۱۳ سال عهده دار سمت نخست وزیری بود.

یکی دیگر از اقداماتی که شاه در ماه های ابتدایی دولت جیمی کارتر انجام داد تغییر رئیس ساواک (رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور) بود. نعمت الله نصیری پس از ۱۳ سال جای خود را به ناصر مقدم داد.

محمد رضا شاه پس از این تغییرات در روزهای ۱۵ و ۱۶ نوامبر ۱۹۷۷ (۲۴ و ۲۵ آبان ۱۳۵۶) مهمان جیمی کارتر در واشنگتن بود. سفر محمد رضا شاه و فرح پهلوی به آمریکا تحت تاثیر رویدادهایی قرار گرفت که در حاشیه مراسم استقبال از پادشاه ایران در حیاط کاخ سفید روی داد. شماری از معترضان به حکومت پهلوی در خارج از کاخ سفید با پلیس آمریکا درگیر شدند.

ماموران پلیس برای متفرق کردن تظاهرکنندگان دست به شلیک گاز اشک‌آور زدند. وزش باد باعث شد که گاز اشک آور وارد محوطه کاخ سفید شود. امری که باعث شد تصاویری از جیمی کارتر، محمد رضا شاه، فرح پهلوی و روزالین کارتر در حالی که با دستمال چشم و بینی خود را گرفته بودند منتشر شود.

رئیس‌جمهوری آمریکا کمتر از دو ماه بعد در شب سال نوی میلادی مهمان محمد رضا شاه در تهران بود. جیمی کارتر در جریان این سفر در ضیافت شام در کاخ نیاوران از ایران به عنوان «جزیره ثبات در یکی از آشوب‌زده ترین مناطق جهان» یاد کرد. با این حال ایران از چند هفته بعد صحنه ناآرامی هایی بود که در نهایت به پیروزی انقلاب علیه حکومت پهلوی در بهمن ۵۷ منجر شد.

سایروس ونس، وزیر خارجه دولت جیمی کارتر در جریان تظاهرات علیه محمدرضا شاه هوادار انجام اصلاحات برای فرو نشاندن اعتراض‌ها بود. این در حالی است که زبیگنیف برژینسکی، مشاور امنیت ملی آمریکا در آن زمان از سرکوب معترضان حمایت می‌کرد.

پیام‌هایی که محمدرضا شاه از مقامات آمریکایی از جمله ویلیام سالیوان، سفیر ایالات متحده در تهران، زبیگنیف برژینسکی و سایروس ونس دریافت می‌کرد با یکدیگر همخوانی نداشت. امری که احتمالا به همراه بیماری سرطان بر توانایی محمد رضا شاه برای تصمیم‌گیری در هفته های منتهی به خروجش از ایران تاثیر گذاشت.

جیمی کارتر پس از سقوط حکومت پهلوی و در تابستان سال ۱۹۷۹ در حالی که محمد رضا شاه در مکزیک به سر می‌برد رغبتی به سفر پادشاه سابق ایران به آمریکا برای معالجه بیماری سرطان نشان نمی‌داد. با این حال فشارهای زیادی به رئیس جمهوری آمریکا برای پذیرش پادشاه سابق ایران وارد شد. از جمله این فشارها اصرار هنری کسینجر، وزیر خارجه پیشین آمریکا بود که حمایت خود از دومین توافق محدودسازی جنگ‌افزار راهبردی موسوم به «سالت ۲» (SALT II) را منوط به صدور اجازه ورود پادشاه سابق ایران به ایالات متحده کرد. وزارت خارجه آمریکا در ماه سپتامبر ۱۹۷۹ به جیمی کارتر اطلاع داده بود که ورود محمد رضا پهلوی به آمریکا می‌تواند منجر به تصرف سفارت ایالات متحده در تهران شود.

دولت جیمی کارتر در نهایت در روز ۲۲ اکتبر سال ۱۹۷۹ به محمد رضا پهلوی اجازه داد که برای معالجه به نیویورک برود. این تصمیم با اعتراض‌های گسترده‌ای در ایران روبرو شد. امام خمینی، رهبر انقلاب ایران در روز ۱۰ آبان (اول نوامبر) از تصمیم آمریکا به تندی انتقاد کرد. گروهی از فعالان دانشجویی سه روز بعد به سفارت آمریکا در تهران حمله کردند و «بحران گروگانگیری در ایران» که تا روز آخر ریاست جمهوری جیمی کارتر ادامه یافت آغاز شد.

گروگانگیری در ایران؛ بحرانی که تا روز آخر ریاست جمهوری کارتر ادامه یافت

بحران گروگانگیری در سفارت آمریکا در ایران مهمترین عامل موثر در سقوط سیاسی جیمی کارتر بود. گروهی از فعالان دانشجویی معروف به «دانشجویان پیرو خط امام» در روز چهارم نوامبر ۱۹۷۹ (۱۳ آبان سال ۱۳۵۸) سفارت ایالات متحده در تهران را تصرف کردند. آنها با گروگان گرفتن ۶۶ دیپلمات آمریکایی بحرانی جدی برای دولت جیمی کارتر رقم زدند.

جیمی کارتر با درخواست گروگان گیرها برای تحویل محمد رضا پهلوی مخالفت کرد. با این حال دولت آمریکا از حضور پادشاه سابق ایران در خاک خود خشنود نبود و محمد رضا پهلوی در نهایت پس از یک دوره معالجه در روز ۱۵ دسامبر ۱۹۷۹ آمریکا را ترک کرد.

هر چند ایران ۱۴ نفر از گروگان ها را که زن، سیاهپوست یا بیمار بودند آزاد کرد اما ۵۲ تن از آنها تا روز ۲۰ ژانویه ۱۹۸۱ که جیمی کارتر کاخ سفید را ترک کرد آزاد نشدند.

عدم موفقیت واشنگتن در مذاکره برای آزاد کردن گروگان ها و همچنین شکست عملیات «پنجه عقاب» (Operation Eagle Claw) ارتش آمریکا که با هدف آزاد کردن گروگان ها انجام شد به وجهه سیاسی جیمی کارتر لطمه زیادی زد. عملیات پنجه عقاب که در روز ۲۴ آوریل ۱۹۸۰ (پنجم اردیبهشت ۱۳۵۹) انجام شد در ایران به عملیات طبس مشهور شد. هشت سرباز آمریکایی در جریان این عملیات کشته شدند.

عملیات «پنجه عقاب» نه تنها از نظر نظامی برای جیمی کارتر یک شکست محسوب می‌شد بلکه باعث شد او یکی از یاران سیاسی خود را نیز از دست بدهد. سایروس ونس، وزیر خارجه دولت او در اعتراض به این عملیات از سمت خود استعفاء داد.

انتخابات ریاست جمهوری ۱۹۸۰؛ رقابت با کندی و شکست از ریگان

رونالد ریگان، فرماندار سابق ایالت کالیفرنیا در سال ۱۹۸۰ در رقابت مقدماتی حزب جمهوریخواه توانست با غلبه بر رقبای خود از جمله جورج هربرت واکر بوش نامزدی حزب جمهوریخواه در انتخابات ریاست جمهوری همان سال را کسب کند. رونالد ریگان، جورج هربرت واکر بوش را به عنوان معاون خود برگزید.

در حالی که روسای جمهور آمریکا اغلب در پایان دوره اول ریاست جمهوری برای کسب نامزدی حزب خود با چالشی جدی روبرو نمی‌شوند اما جیمی کارتر در سال ۱۹۸۰ در حزب دموکرات رقیبی جدی داشت. تد کندی، برادر رئیس جمهوری پیشین و سناتور ایالت ماساچوست موقعیت جیمی کارتر در حزب دموکرات را به چالش کشید.

جیمی کارتر در رقابتی فشرده با تد کندی توانست نامزدی حزب دموکرات را کسب کند. با این حال شکاف در حزب دموکرات نشان دهنده تضعیف جایگاه رئیس جمهوری وقت آمریکا در حزب خود بود.

رونالد ریگان در جریان کارزار انتخاباتی خود از رای‌دهندگان می خواست تا به این پرسش پاسخ دهند: «آیا وضع شما نسبت به چهار سال پیش بهتر شده است؟»

برای بسیاری از رای‌دهندگان پاسخ به این سوال منفی بود. امری که باعث شد جیمی کارتر در انتخابات با اختلاف زیاد از رونالد ریگان شکست بخورد. رئیس‌جمهوری آمریکا تنها ۴۱ درصد آراء و ۴۹ رای الکترال را در برابر رونالد ریگان به دست آورد. این در حالی است که فرماندار پیشین ایالت کالیفرنیا ۵۰ درصد آراء و ۴۸۹ رای الکترال کسب کرد. این نتیجه شکستی سنگین برای رئیس جمهوری ایالات متحده محسوب می‌شد.

روزنامه نیویورک تایمز در تحلیل نتیجه انتخابات نوشت که برای رای دهندگان «موضوع اصلی در روز رای گیری آقای کارتر بود.» شکست سنگین جیمی کارتر در عمل باعث شد تا دموکرات ها تا ۱۲ سال بعد نتوانند به کاخ سفید بازگردند.

دوران پس از ریاست جمهوری؛ انتقاد از جنگ عراق و دریافت جایزه صلح نوبل

جیمی کارتر با اینکه در دوران چهار ساله ریاست جمهوری خود از بسیاری جنبه‌ها ناکام بود اما در دوران پس از ترک کاخ سفید موفق عمل کرد. او که از طرف بسیاری از صاحبنظران «رئیس جمهور شکست خورده» خوانده می‌شد با فعالیت‌های خود در امور بشردوستانه و دفاع از حقوق بشر توانست وجهه خود را ترمیم کند. او در سال ۲۰۰۲ برای «دهه ها تلاش برای یافتن راه حل های صلح آمیز در مناقشات بین المللی، ارتقای دموکراسی و حقوق بشر و ترویج توسعه اجتماعی و اقتصادی» برنده جایزه صلح نوبل شد.

جیمی کارتر پس از ترک کاخ سفید «مرکز ریاست جمهوری کارتر» را پایه گذاری کرد تا به ارتقای حقوق بشر در جهان، توسعه نظام بهداشتی و درمانی در آفریقا و آمریکای لاتین، ترویج صلح در خاورمیانه و نظارت بر انتخابات در کشورهای مختلف کمک کند.

او در سال ۱۹۸۲ از موضع دولت رونالد ریگان در قبال کشتار صبرا و شتیلا انتقاد کرد. وی همچنین جانشینش را به دلیل بی توجهی به موضوع حقوق بشر به باد انتقاد گرفت.

جیمی کارتر در سال ۲۰۰۲ به کوبا سفر کرد و با فیدل کاسترو، رهبر این کشور دیدار کرد. وی در دوران ریاست جمهوری جورج بوش پسر مخالف حمله آمریکا به عراق بود.

جیمی کارتر: آمریکا جایگاه خود را به عنوان حامی حقوق بشر در دنیا از دست داده است

سی و نهمین رئیس جمهوری آمریکا هرچند در ابتدای ریاست جمهوری باراک اوباما از او ستایش می‌کرد اما در سال های بعد از حملات پهپادی آمریکا به افراد مظنون به دست داشتن در اقدامات تروریستی، عدم تعطیلی بازداشتگاه گوانتانامو و برنامه «جاسوسی و مراقبت در سطح جهانی» که ادوارد اسنودن از آن پرده برداشت انتقاد کرد.

تلاش‌های جیمی کارتر در دوران پس از ریاست جمهوری‌اش باعث شد تا از او به عنوان یکی از موفق‌ترین روسای جمهور در دوران پس از حضور در کاخ سفید یاد شود. هر چند از سی و نهمین رئیس جمهوری آمریکا به عنوان فردی موفق در دوران زمامداری اش یاد نمی‌شود اما بسیاری بر این باور هستند که او به دلیل فعالیت‌هایش در پیش و پس از سکونت در کاخ سفید یکی از برجسته ترین فعالان اجتماعی آمریکا بود.