در صورتی که روزهای کاری هفته ادارات دولتی در رشت با تعطیلی پنجشنبه ها از شش روز فعلی به پنج روز کاهش پیدا کند زمینه ساز رقم خوردن اتفاقات مثبت فراوانی خواهد بود.
به گزارش ایلنا از رشت، امروزه شرایط اقتصادی شهر رشت به گونه ای است که به شدت نیازمند ابزار کارآمد برای خروج از رکود و ایجاد رونق اقتصادی است.
با این حال با توجه به پتانسیل، ویژگی ها و پارامترهای گوناگون می توان امیدوار بود پس از یک دوره میان مدت فعالیت موثر و مبتنی بر برنامه ریزی اصولی، موتور اقتصاد این شهر از طریق فعال سازی واقعی صنعت گردشگری به عنوان کوتاه ترین مسیر شتاب گیرد و در کوتاه مدت بدون نیاز به سرمایه گذاری های عظیم، با استفاده از وضع موجود و تجهیز و ارتقای آن، از محل افزایش تولید و خدمات مرتبط با این صنعت امکان رشد اقتصادی شهر فراهم گردد.
یکی از فرصتهای قابل توجه در این زمینه، بهره مندی از حجم وسیع گردشگرانی(از تهران و البرز) است که برای گذران تعطیلات کوتاه مدت خود (عمدتا دو روز پایانی هفته) گیلان را انتخاب می کنند.
در سال های اخیر تغییر الگوی سفر ناشی از افزایش تعطیلات آخر هفته در تهران و کرج به وضوح قابل مشاهده است و سفرهای کوتاه مدت به مقاصد نزدیک سالهاست در برنامه آخر هفته های چنین شهروندانی قرار گرفته و آنها ترجیح می دهند به جای یک سفر طولانی مدت چندین سفر کوتاه مدت به مقاصد نزدیک را انتخاب کنند.
سوال اساسی این است که چگونه می توان میزان رضایتمندی گردشگران از چنین سفرهایی را بهبود بخشیده و با افزایش حجم تقاضای گردشگران برای گذران تعطیلات آخر هفته شاهد رشد سرمایه گذاری در مرکز استان و به تبع آن رشد اقتصاد شهری رشت باشیم؟
لازم به ذکر است کمبود منابع سرمایه گذاری و ضرورت تخصیص بهینه این منابع جهت افزایش رشد اقتصادی، ما را مجاب می کند که مزیتهای نسبی شهر و استان خود را در زمینه تخصیص منابع سرمایه گذاری، به درستی شناسایی نموده و با هدایت منابع سرمایه گذاری به مولدترین و کارآمدترین بخش ها زمینه استفاده کارآمد از منابع محدود در جهت تسریع رشد اقتصادی فراهم نماییم.
بدین منظور باید مؤلفه های اصلی و ثانویه موثر در توسعه گردشگری را به دقت مورد ارزیابی قرار دهیم و به ویژه در جهت بهبود مولفه های ثانویه تلاش کنیم!. مولفه های اصلی، ترکیبی از جاذبه های بی مانند و جذابی هستند که گردشگر را به خود جذب می کنند... مؤلفه های ثانویه طیفی از خدمات شهری هستند که به کمک گردشگران می آیند تا آنها تجربیات بهتری از سفر خود داشته باشند.
در این راستا تجربیات جهانی موید این موضوع است که کیفیت بهداشت محیط و سلامتی مقصد، بسیار مورد توجه گردشگران بوده و همواره توریست ها از مناطقی که دارای سطح کیفی پائینی از نظر سلامتی و بهداشت هستند دوری می کنند و مناطقی را برای گذران تعطیلات کوتاه مدت به منظور تمدد روحی روانی بر می گزینند که از ترافیک انبوه و سنگین به دور بوده تا بتوانند برای احیاء مجدد روحی-جسمی و بازگشت به محیط کاری پس از تعطیلات خود را آماده کنند.
بدیهی است هموطنان پایتخت نشین و حومه آن به دلیل تحمل حجم قابل توجه ترافیک و ازدحام در طول هفته تمایل به گذران تعطیلات آخر هفته خود در محیطی آرام داشته و شهر ها و مناطقی را انتخاب کنند که دارای تنش ها و فشارهای ناشی از شلوغی و ترافیک کمتری باشد! خوشبختانه در سالهای اخیر تکمیل بزرگراه قزوین به رشت و ایجاد بستر مناسب حمل نقل جاده ای تا حدود قابل توجهی (به نسبت سایر مسیر های منتهی به شمال کشور) رضایت این گردشگران را برای انتخاب مقصدی به نام گیلان جلب کرده است و یقینا افتتاح راه آهن قزوین - رشت نیز گزینه های بیشتری برای آنان فراهم خواهد نمود.
اما مشاهدات میدانی و بررسی های اولیه حکایت از آن دارد که این رضایتمندی گردشگران از ترافیک مسیر تقریبا تا ورودی های شهر رشت قابل لمس است و ترافیک سنگین شهری ما حجم بسیار اندکی از گردشگران ورودی استان را برای وارد شدن به شهر رشت ترغیب می کند و تقریبا اکثر پیش از ورودی شهر به سایر نقاط گیلان رهنمون می شوند.
همچنین آن تعداد از مسافرانی که وارد رشت می شوند نیز به دلیل محدودیت های ترافیکی و فشار ناشی از آن گاه یک توقف کوتاه برای پرسیدن آدرس هم برایشان بسیار دشوار می گردد.
بنابراین ترجیح می دهند اقامت و یا حتی توقف های چندین ساعته هم در این شهر نداشته و از خروجی های شهر خارج شوند.که البته در نگاه اول شاید برای خیلی ها اتفاق خوبی به نظر آید و اینگونه توجیه گردد که توزیع و پراکندگی این گردشگران به میزان مناسبی در استان صورت می پذیرد. در حالی که با بررسی بیشتر در خواهیم یافت که عدم وجود زیرساخت و سرمایه گذاری مناسب در سایر مناطق استان، بهره مندی اقتصادی از این حجم قابل توجه گردشگر را بشدت تقلیل داده و سبب بوجود آمدن و شکل گیری نوعی تقاضای مالکیت در مناطق بکر و طبیعی گیلان توسط گردشگران گردیده است که از بزرگترین چالش های پیش روی استان بوده و نشانه ها و عواقب آن امروز بیش از هر زمان دیگری برما آشکار می باشد و بشدت عرصه های روستایی و طبیعی ما را تهدید می کند و با ادامه این روند و تقویت چنین الگویی یقینا سهم اقتصادی مردمان گیلان از چنین گردشگرانی روز به روز کمتر و کمتر خواهد شد.
اگرچه طرح خوب توسعه اقامتگاه های بوم گردی به شرط اجرای صحیح تا حدودی می تواند به این نوع تقاضا سامان بخشد اما تا زمان بهره برداری و به نتیجه رسیدن آن همچنان این تهدید وجود دارد.
از طرف دیگر سرمایه گذاران بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در هر بازاری، اولویت خود را به میزان بازدهی بر حسب زمان در آن بازار و مقایسه آن با نرخ بازدهی سایر بازارها معطوف می کنند از این رو نارضایتی گردشگران از وضعیت ترافیکی رشت بعنوان یک پارامتر مهم مد نظر آنان قرار داشته و تمایل برای سرمایه گذاری در این بازار را کاهش می دهد.
وضعیت کنونی
بر اساس براوردهای موجود، در حال حاضر روزانه حدود نیمی از جمعیت استان گیلان در شهر رشت طردد می کنند از آنجا که معابر و مسیرهای موجود شهری ما برای پوشش همین حجم از جمعیت دچار اختلال است و توسعه آن نیاز به حجم قابل ملاحظه ای از سرمایه گذاری و زمان قابل توجه دارد لذا با اضافه شدن جمعیت گردشگران ورودی در آخر هفته ها این معضل حاد تر گردیده و گره های کور ترافیکی در ورودی ها و مناطق مرکزی شهر پدید می آورد. تجربه های سخت و مشقت بار که به شکل ترافیک چند ساعته در جاده ها و مرکز استان رخ می دهد، نه تنها مسافران را از سفر پشیمان می کند بلکه «لذت سفر» را به «رنج سفر» تبدیل نموده و یقینا بر فرسودگی و تخریب جسمی روحی گردشگران نیز خواهد افزود و به جای آرامش و تمدد اعصاب، تنش و تخریب اعصاب را توامان نصیب جامعه میزبان و میهمانان خواهد کرد.
این مسئله در درازمدت خود نوعی تهدید برای گردشگری است و امکان وفاداری به مقصد و بازگشت مجدد را نزد گردشگران کاهش می دهد. با توجه به موارد مذکور به نظر می رسد کاهش فشار ترافیک علی الخصوص در روزهای پایان هفته می تواند تاثیر مستقیم در حجم تقاضای بالقوه برای سرمایه گذاری و تقاضای موثر برای استفاده از خدمات و محصولات گردشگری در رشت ایجاد کند.
از این رو با بکار گیری یک استراتژی هوشمندانه می توان میزان سرمایه گذاری صنعت گردشگری در مرکز استان را نیز به خوبی هدایت کرد. تجارب جهانی موید این موضوع است که یکی از روش های موثر رفع مشکلات زیست محیطی و اقتصادی شهر ها کاهش ایام کار هفته بوده است.
اثرات افزایش یک روز تعطیل چه خواهد بود؟
در صورتی که روزهای کاری هفته ادارات دولتی در رشت با تعطیلی پنجشنبه ها از شش روز فعلی به پنج روز کاهش پیدا کند زمینه ساز رقم خوردن اتفاقات مثبت فراوانی خواهد بود. اول اینکه مجموع هفتگی ساعات تردد شاغلین ادارات مستقر در مرکز استان که عمدتا با خودروهای شخصی تردد می کنند، در هفته کاهش پیدا می کند و حجم قابل ملاحظه ای از سفرهای درون شهری ما کاسته می شود که نتیجه آن کاهش میزان مصرف سوخت و تولید منابع آلاینده هوا در شهر خواهد بود. همچنین این تعطیلی موجب کاهش بار ترافیک در روزهای پنجشنبه که زمان پیک سفر هم میهنان تهرانی و البرزی به گیلان است خواهد شد. افزون بر موارد فوق مزایای فراوان دیگری نیز می توان برشمرد از جمله اینکه شهروندان رشتی رقم قابل ملاحظه ای از جمعیت استان را شامل می شوند افزایش زمان تعطیلات آخر هفته آنان می تواند سایر شهرها و نقاط توریستی استان را به مقصد گردشگری آخر هفته آنان تبدیل نموده و خروج آنان از شهر وضعیت آشفته ترافیکی این شهر را در میان مدت تحت تاثیر قرار دهد. در حوزه استانی نیز چرخه عظیم مالی گردشگری به عنوان یکی از منابع در آمد و ایجاد اشتغال در سطح محلی می تواند رهیافتی برای توسعه اقتصادی باشد و می تواند موجب تعادل بخشی و رفع محرومیت های سرزمینی ما گردد.
همچنین اثر میان مدت افزایش تعطیلات پایانی هفته رفع چالش اقتصادی و مالی شهرداری است چراکه به جای آنکه شهرداری حجم عمده ای از تامین بودجه سالانه خود را از محل انواع عوارض ساختمانی تامین کنند که به معنای افزایش سلسله وار ظرفیت جمعیت پذیری و مهاجرت به رشت و افزایش تراکم موجود و در نهایت تشدید بحران ترافیک و آلودگی ها خواهد بود به درآمد پایدار از محل صنعت گردشگری مجهز خواهد شد. دیگر ثمره این افزایش تعطیلی ارتقای کیفیت زندگی شهروندان رشتی است. برخورداری رشتوندان از تعطیلات هدفمند و متعادل می تواند به آنها فرصت بازسازی روحی-روانی را بدهد و آنها را قادر به تولید فکری و اقتصادی جدی تری سازد و فرصت تعطیلات می تواند منجر به نوسازی توان ایشان شود. براساس نظریه های موجود افزایش اوقات فراغت شاغلان، رابطه مستقیم با میزان بهره وری کار دارد. بنابراین هر اندازه فرصت سفر و تفریح برای افراد و کارمندان ایجاد شود، زمان کار مفید نیز، ارتقا پیدا می کند که اثر این روند بر بهره وری و رشد اقتصادی در بلند مدت قابل مشاهده خواهد بود.
آثار اقتصادی بررسی حساب تولید استان گیلان بر اساس نتایج نهایی حساب های منطقه ای مرکز آمار ایران(منتشر شده در دی ماه 1395) موید این موضوع است که بیش از 18 درصد از تولید ناخالص داخلی استان را کشاورزی و ماهیگیری تشکیل می‌دهند که می‌توان گفت مجزا از تعطیلات کار می‌کنند. همچنین حدود 5/12 درصد از ارزش افزوده استان مربوط به فعالیت های ساختمان و حمل و نقل، انبارداری است که مستقل از تعطیلات اداری هستند.در کنار اینها سهم 25 درصدی عمده فروشی، خرده فروشی و خدمات شخصی و عمومی قرار دارد که یقینا از افزایش ورود گردشگر تاثیرات مثبتی خواهد پذیرفت. 3/6درصد از تولید ناخالص استان به بخش تأمین آب، برق و گاز طبیعی مربوط است که مستقل از تعطیلات است و در بخش آموزش که سهمی حدود 4 درصدی دارد تقریبا اکثر فعالیت های آموزشی، به ویژه برای آموزش و پرورش در پنجشنبه ها تعطیل است و بخش بهداشت و درمان با سهم حدود 5 درصدی مستغل از تعطیلات عمل می کند. همچنین حدود 5/16 درصد از تولید ناخالص استان نیز مربوط به هتلداری، رستوران‌داری و خدمات مربوط به مستغلات و کرایه و خدمات کسب و کار است که در صورت افزایش تعطیلات یقینا این بخش می‌تواند فعال‌تر شود و سهم بیشتری از تولید ناخالص کسب کند. خصوصا اینکه با توجه به ظرفیت‌های گیلان در بخش گردشگری، تقویت این بخش ضرورت بیشتری پیدا کرده است.
بررسی های فوق نشان می دهد که افزایش تعطیلات آخر هفته یا مستقل از بخش قابل توجهی از تولید ناخالص استان خواهد بود و یا به رونق آن کمک خواهد کرد.البته برآوردهایی نیز وجود دارند که میزان کاهش مصرف انرژی بابت یک روز تعطیلی را تا ۴۰ درصد (بدون احتساب تعطیلی بخش‌های صنعتی) اعلام می کنند که به نوبه خود قابل تامل است.
نکته حائز اهمیت دیگر اینکه در حال حاضر بسیاری از ادارات کل و سازمان های مستقر در استان به دلیل تعطیلی پنجشنبه های وزارتخانه ها و سازمان های مرکزی شان در تهران عملا در روز پنجشنبه هیچ گونه مراوده ای با دفاتر مرکزی مستقر در پایتخت نداشته و از این حیث نیمه تعطیل اند و در عوض در سایر روزهای هفته که ساعت کاری سازمان ها و وزارتخانه ها در تهران تا ساعت 4 عصر می باشد ساعت کاری ادارات استان 2:30 پایان می یابد که حداقل سبب از دست دادن یک و نیم ساعت ارتباط موثر روزانه با واحدهای مرکزی می گردد که مجموع این یک ساعت و نیم ها در طول هفته خود یک روز کاری است وافزایش ساعت کار روزانه در مقابل تعطیلی پنجشنبه های استان می تواند این نقیصه را نیز برطرف نماید.
از سوی دیگر در بخش اقتصادی، پیاده سازی الگوی تعطیلی پنجشنبه ها در گیلان و به ویژه شهر رشت سبب می شود راه اندازی کسب و کارهای مرتبط با تفریح و گردشگری شهر با یک شیب مناسب سرعت گرفته و محدوده مرکز و به ویژه پیاده راه مرکزی شهر که در حال حاضر خیلی به فعالیت های مرتبط با صنعت گردشگری تعلق ندارد در میان مدت به فضاهای تفریحی مجهز، تغییر ماهیت دهد. فرصت سازی و رونق بازار حرفه ای مراکز سکونتی و اجاره ای برای تعطیلات نیز از دیگر تاثیرات این اتفاق براقتصاد شهری ما خواهد بود. با این حال نه تنها اوضاع مالی شهرداری بهبود پیدا می کند بلکه در مناطق پیرامونی شهر رشت روند تخریب و تغییر کاربری اراضی کشاورزی و همچنین جنگل خواری ویلاسازها به واسطه شکل گیری بازار اجاره داری حرفه ای مراکز اقامتی (به دلیل رقابت و قیمت مناسب عرضه) فروکش خواهد کرد. پیش بینی های کارشناسی حاکی از آن است تعطیلات دو روزه در رشت موجب می شود در هر آخر هفته، تقاضای سفر به دیگر مناطق توریستی استان توسط جمعیت قابل ملاحظه ساکن در رشت رشد قابل ملاحظه ای داشته باشد و میزان علاقه سرمایه گذاران بخش خصوصی به راه اندازی نهادهای اجاره داری حرفه ای(به ویژه اقامتگاه های بوم گردی) به واسطه افزایش تقاضای سفر و توزیع سفرها در حجم ثابت به طول سال افزایش یابد که در نهایت موجبات رشد اقتصادی استان را فراهم خواهد نمود. کسب درامد پایدار و بهره مند شدن شهرداری ها و دهیاری های استان از محل سرمایه گذاری در این بازار(اجاره ویلا، سوئیت و ...) همچنین دریافت عوارض سالانه از این مراکز اقامتی باعث کند شدن صدور مجوزهای تغییر کاربری خواهد گردید که این موضوع درکاهش روند تخریب زمین های کشاورزی بشدت موثر است.
در پایان با توجه به جمیع جهات فوق الذکر ضمن ابراز امیدواری برای به نتیجه رسیدن طرح ساماندهی تعطیلات پایان هفته با همکاری دولت و مجلس شورای اسلامی، به استاندار محترم و علاقه مند به توسعه گردشگری استان، پیشنهاد می گردد با استفاده از حدود اختیارات قانونی خود و به منظور تقویت مولفه های ثانویه موثر در توسعه گردشگری و به ویژه گردشگری مرکز استان، ضمن رعایت اصل ۴۴ ساعت کار در هفته، کلیه ادارات دولتی مستقر در مرکز استان به استثناء دستگاه های خدمات رسان، در روزهای پنج شنبه حداقل در نیمه اول سال تعطیل گردند.
علیرضا محمدی گرفمی
مدرس دانشگاه
مشاور گردشگری شهردار رشت
