شاید از مهمترین گیاهان پهنای دنا که امروز هم بوته کنی آن بیشتر از گذشته است و حتی فروشی بیشتر در بین مردم استان دارد بیلهر باشد که همین علاقمندی باعث شده که بیش از هر گیاه دیگری در معرض خطر انقراض باشد.
بهار که می رسد دنا سفره پر برکتش را برای مردمان عشایر خیز و ایلیاتی کهگیلویه و بویراحمد،آن مردمانی که در گرداگرد روزگار سختی و ملامت ها را طی کرده اندو حتی بخشی از فارس و اصفهان پهن می کند و بیش از 500 گونه گیاهی ،خوراکی و حتی دارویی را بر سر سفره آن ها می گذارد.
اما چه سود که سالهاست که به دلیل رشد جمعیت، بوته کنی و برداشت بی رویه گیاهان خوراکی و دارویی در فصل بهار آن هم در سرزمین بهاران چهارفصل، این سفره پربرکت خالی شده و زنگ خطر انقراض گونه های گیاهی نادر این سرزمین به گوش می رسد.
'زرابی'، 'کرفس'، 'آنغوزه'، 'لیزک'، 'ریواس'، 'بیلهر'، 'تره'، 'موسیر'، 'کنگر'و 'جاشیر' برخی از گیاهان خوراکی و دارویی در این استان هستند که گل نداده و بهار ندیده معاش روستاییان و کالای پرقیمت بازارهای شهر می شوند.
از طرفی دیگر چویل، بومادران، پونه کوهی، برنجاسب، آویشن، زرآبی یا چای کوهی، بابونه، چوبک، جلپه، خاری، پشموک، توت سهری، میخک، انگیون، کارده، ریواس، پیاز وحشی یا تره، ختمی وحشی، بن سرخ، کتیرا، گل گاوزبان، بیلهر، خاکشیر، پرسیاوشان و چندین گونه گیاهی دیگر از مهمترین گیاهان دارویی و خوراکی این منطقه هستند که امروز در پیچ و خم روزگار متأسفانه در حال نابود شدن هستند.
دنا این رستگاه امن گیاهان این روزها مملو از جمعیتی است که مشغول بوته کنی و چیدن گیاهان خوراکی و دارویی در آن هستند و باید گفت، این رستگاه دیگر در امان نیست.
این روزهادر اولین روزهای بهار که فصل زیستن بخش زیادی از گیاهان کوهی دنا است میدانها و خیابانهای مرکزی شهر یاسوج و دیگر شهرهای استان نیز پر از زنان، مردان و حتی کودکانی است که از روی طمع و یا از سرنداری و بیکاری، چوب حراج بر این ثروت سبز خدادادی دنا زده اند.
**خطر انقراض گونه های گیاهی دنا را تهدید می کند
گیاه شناس و پژوهشگر گیاهان دارویی بهره برداری بی رویه و بسیار زیاد مردم از گیاهان خوراکی و دارویی را مهمترین عامل به خطر افتادن حیات سبز زاگرس میدانند، زاگرسی که در کمربند سبز فلات ایران واقع شده و این بوته کنی های پی در پی باعث شده که امروز دیار زاگرس تهی تر از گذشته شود.
متأسفانه امروز کوهی در بویراحمد و دنا نیست که ردپای بوته کنان بر تن رنجور آن نقش نبسته و گیاهان سبز روییده در آغوشش به تاراج نرفته باشند، امرو آنچیزی که در تپه ماهواره و دامنه های سبز دنا به صراحت می بینی بوته کنی های پی در پی است که دل هر طبیعت دوستی را به درد آورده است.
**زیبایی های دنا به یغما رفت
باید گفت با توجه به بیکاری مزمن در دیار دنا بوته کنان از روی طمع و یا از سرنداری گیاهان کوهی را از سفره سبز دنا می چینند تا نانی بر سر سفره خویش نهند، بی آنکه بدانند روزی می رسد که کوهها را با سنگ ها تنها می گذارند.شاید هم بدانند اما پیش از آن که به خالی شدن سفره طبیعت بیندیشند، به سفره خالی خود نگاه می کنند و زندگیشان که رو به انقراض است و یا برخی دیگر به کیسه ای که برای غارت طبیعت دوخته اند.
چند روزشاید بلکه چند هفته ای است که علف و گیاهان دارویی دنا رویش کرده اند میدانها و خیابانهای مرکزی شهریاسوج و جاده های منتهی به این شهر مملو از زنان، مردان و حتی کودکانی است که چوب حراج به طبیعت سبز زاگرس مرکزی زده اند و تا آخرین گیاه خوراکی مانده در طبیعت دست بردار نیستند.
حتی جاده های منتهی به شهر یاسوج و به خصوص در کنار روستاهای مسیر پر است از جوانان بیکار روستایی و حتی نوجوانان و کودکانی که امیدوارانه با بسته هایی از (بیلهر، گنگرو حتی تره) در دست ایستاده اند و با عبور هر ماشینی دستی تکان می دهند تا مگر کالای خود را بفروش برسانند.
در این بین اما بازار کنگر، بیلهر، بن سرخ یا لیزک و قارچ داغتر از بقیه است و خریداران بیشتری دارد،خریدارانی که حتی از دیگر استانها می آیند تا از سفره سبز دنا بی نصیب نمانند.
امسال بهار زودتر از همیشه در بخش سردسیری کهگیلویه و بویراحمد که رویشگاه انبوه گیاهان خوراکی کوهی است، آغاز شد و کم بارشی و گرمای زودرس خیلی زود بازار فروش قارچ و بیلهر را آغاز کرد و پس از آن کنگر، تره و لیزک هم پا به عرصه گذاشتند.
هنوز چند ماهی از زمستان نمانده بود که فریاد 'بیلهر...بیلهر و گنگر ...گنگر در جاده ها و بازار سبزی فروشان یاسوج آغاز شد و با این حال ترفند متولیان منابع طبیعی در سرطان زا اعلام کردن این گیاه تلخ هم نتوانست بازار پر رونق آن را بی رونق کند.
**سرنوشت تلخ بیلهر تلخترین گیاه دنا
شاید از مهمترین گیاهان پهنای دنا که امروز هم بوته کنی آن بیشتر از گذشته است و حتی فروشی بیشتر در بین مردم استان دارد بیلهر باشد، بیلهر گیاهی ناشناخته در ایران و جهان است که در ارتفاعات بالای دو هزار و 500 متری کوههای دنا در کهگیلویه و بویراحمد می روید و تنها بومیان و به خصوص بویراحمدیها و قشقایی ها علاقه زیادی به این گیاه تلخ دارند که همین علاقمندی باعث شده که بیش از هر گیاه دیگری در معرض خطر انقراض باشد.
بیلهر گیاهی بوده که تلخی بسیار زیادی دارد اما بومیان ابتدا تلخی آن را می زدایند و سپس به طریق مختلف مصرف می کنند و آن را یک دارویی گیاهی برای نفخ و دیگر موضوعات می دانند، اما گیاها شناس اثرات مخرب این گیاه را بیضشتر از آن می دانند.
همین بوته کنی باعث شده کارشناسان به این موضوع بیندیشند که تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نخواهد شد.
'بن سرخ' که در اصطلاح محلی به آن 'لیزک' می گویند نیز از جمله گیاهانی است که در خطر انقراض قرار گرفته است و در اثر ریشه کنی و برداشت بی رویه، رویشگاه های متعدد این گیاه به چند رویشگاه کاهش یافته است و حتی دیگر آثاری از این گیاه دارویی نیست.
**عروس سربزیر دنا در ماتم زوال ونابودی
لاله واژگون گیاهی است بومی زاگرس که آن را 'گُل اَشک'، 'اشک مریم' و 'تاج قیصر' نیز نامیده‌اند نیز در خطر نابودی و برخی از بوته کنان شاید فقط برای تفریحی ساقه ها و بدن های این بوته زیبا را قطع می کنند وآن را از بین می برند.
این گل زیبا و سر بزیر چند روزی را مهمان دنا نشینان است و هر سال اوایل اردیبهشت ماه گل می دهد و به دو رنگ زرد و قرمز بوده که گونه زرد آن در خطر جدی انقراض قرار گرفته است و برخی قطع بی رویه آن را یکی از این دلایل می دانند.این گونه گیاهی به وسیله انسان، دامها و تغییرات کاربری زمینهای کوهستانی به شدت در حال تهدید است،زخمهایی که گاهی با ندانم کاری هایمان برپیکر طبیعت می زنیم، پایانی تلخ را برایمان رقم می زند.
اما این روزها خیابان سبزی فروشان یاسوج مملو از جمعیت فروشندگان و خریداران گیاهان کوهی است که مشغول داد و ستد آخرین نسل گیاهان خوراکی و دارویی هستند،گیاهانی که 52.2درصد کل گونه‌های گیاهی دارویی قاره اروپا و 26.6درصدگونه‌های گیاهی دارویی کشور را شامل می شوند.
اغلب بوته کنان را مهاجران بیکار ساکن در حاشیه شهریاسوج و روستاییان کم درآمد تشکیل می دهند که برای امرار معاش به فروش گیاهان کوهی روی آورده اند،با این حال گیاه فروشی تنها مسکنی دوماهه برای این افراد است و فقر آنها را از بین نمی برد اما مراتع غنی این استان را روز به روز فقیرتر می کند.
باید گفت تنها راه مشارکت این افراد با منابع طبیعی در کاشت گیاهان دارویی است که می تواند هم درآمدی پایدار را برای آنها به همراه داشته باشد و هم از تخریب طبیعت و انقراض آخرین نسل های گیاهان کوهی در این استان جلوگیری کند.
حال با افزایش قیمت این گیاهان، ریشه کنی و فروش آنها نیز افزایش یافته و روزانه چندین هزار بوته گیاهان خوراکی و دارویی در استان ریشه کن می شوند.
اگر به خود نیاییم و دستان نامهربان بوته کنان و دشمنان طبیعت را نفشاریم فردا باید جوابگوی آیندگانی باشیم که از گیاهان دنا فقط نامی را شنیده اند و تصویری را به یادگار نظاره می کنند.
6110/7535
انتهای پیام بهار که می رسد دنا سفره پر برکتش را برای مردمان عشایر خیز و ایلیاتی کهگیلویه و بویراحمد،آن مردمانی که در گرداگرد روزگار سختی و ملامت ها را طی کرده اندو حتی بخشی از فارس و اصفهان پهن می کند و بیش از 500 گونه گیاهی ،خوراکی و حتی دارویی را بر سر سفره آن ها می گذارد.
اما چه سود که سالهاست که به دلیل رشد جمعیت، بوته کنی و برداشت بی رویه گیاهان خوراکی و دارویی در فصل بهار آن هم در سرزمین بهاران چهارفصل، این سفره پربرکت خالی شده و زنگ خطر انقراض گونه های گیاهی نادر این سرزمین به گوش می رسد.
'زرابی'، 'کرفس'، 'آنغوزه'، 'لیزک'، 'ریواس'، 'بیلهر'، 'تره'، 'موسیر'، 'کنگر'و 'جاشیر' برخی از گیاهان خوراکی و دارویی در این استان هستند که گل نداده و بهار ندیده معاش روستاییان و کالای پرقیمت بازارهای شهر می شوند.
از طرفی دیگر چویل، بومادران، پونه کوهی، برنجاسب، آویشن، زرآبی یا چای کوهی، بابونه، چوبک، جلپه، خاری، پشموک، توت سهری، میخک، انگیون، کارده، ریواس، پیاز وحشی یا تره، ختمی وحشی، بن سرخ، کتیرا، گل گاوزبان، بیلهر، خاکشیر، پرسیاوشان و چندین گونه گیاهی دیگر از مهمترین گیاهان دارویی و خوراکی این منطقه هستند که امروز در پیچ و خم روزگار متأسفانه در حال نابود شدن هستند.
دنا این رستگاه امن گیاهان این روزها مملو از جمعیتی است که مشغول بوته کنی و چیدن گیاهان خوراکی و دارویی در آن هستند و باید گفت، این رستگاه دیگر در امان نیست.
این روزهادر اولین روزهای بهار که فصل زیستن بخش زیادی از گیاهان کوهی دنا است میدانها و خیابانهای مرکزی شهر یاسوج و دیگر شهرهای استان نیز پر از زنان، مردان و حتی کودکانی است که از روی طمع و یا از سرنداری و بیکاری، چوب حراج بر این ثروت سبز خدادادی دنا زده اند.
**خطر انقراض گونه های گیاهی دنا را تهدید می کند
گیاه شناس و پژوهشگر گیاهان دارویی بهره برداری بی رویه و بسیار زیاد مردم از گیاهان خوراکی و دارویی را مهمترین عامل به خطر افتادن حیات سبز زاگرس میدانند، زاگرسی که در کمربند سبز فلات ایران واقع شده و این بوته کنی های پی در پی باعث شده که امروز دیار زاگرس تهی تر از گذشته شود.
متأسفانه امروز کوهی در بویراحمد و دنا نیست که ردپای بوته کنان بر تن رنجور آن نقش نبسته و گیاهان سبز روییده در آغوشش به تاراج نرفته باشند، امرو آنچیزی که در تپه ماهواره و دامنه های سبز دنا به صراحت می بینی بوته کنی های پی در پی است که دل هر طبیعت دوستی را به درد آورده است.
**زیبایی های دنا به یغما رفت
باید گفت با توجه به بیکاری مزمن در دیار دنا بوته کنان از روی طمع و یا از سرنداری گیاهان کوهی را از سفره سبز دنا می چینند تا نانی بر سر سفره خویش نهند، بی آنکه بدانند روزی می رسد که کوهها را با سنگ ها تنها می گذارند.شاید هم بدانند اما پیش از آن که به خالی شدن سفره طبیعت بیندیشند، به سفره خالی خود نگاه می کنند و زندگیشان که رو به انقراض است و یا برخی دیگر به کیسه ای که برای غارت طبیعت دوخته اند.
چند روزشاید بلکه چند هفته ای است که علف و گیاهان دارویی دنا رویش کرده اند میدانها و خیابانهای مرکزی شهریاسوج و جاده های منتهی به این شهر مملو از زنان، مردان و حتی کودکانی است که چوب حراج به طبیعت سبز زاگرس مرکزی زده اند و تا آخرین گیاه خوراکی مانده در طبیعت دست بردار نیستند.
حتی جاده های منتهی به شهر یاسوج و به خصوص در کنار روستاهای مسیر پر است از جوانان بیکار روستایی و حتی نوجوانان و کودکانی که امیدوارانه با بسته هایی از (بیلهر، گنگرو حتی تره) در دست ایستاده اند و با عبور هر ماشینی دستی تکان می دهند تا مگر کالای خود را بفروش برسانند.
در این بین اما بازار کنگر، بیلهر، بن سرخ یا لیزک و قارچ داغتر از بقیه است و خریداران بیشتری دارد،خریدارانی که حتی از دیگر استانها می آیند تا از سفره سبز دنا بی نصیب نمانند.
امسال بهار زودتر از همیشه در بخش سردسیری کهگیلویه و بویراحمد که رویشگاه انبوه گیاهان خوراکی کوهی است، آغاز شد و کم بارشی و گرمای زودرس خیلی زود بازار فروش قارچ و بیلهر را آغاز کرد و پس از آن کنگر، تره و لیزک هم پا به عرصه گذاشتند.
هنوز چند ماهی از زمستان نمانده بود که فریاد 'بیلهر...بیلهر و گنگر ...گنگر در جاده ها و بازار سبزی فروشان یاسوج آغاز شد و با این حال ترفند متولیان منابع طبیعی در سرطان زا اعلام کردن این گیاه تلخ هم نتوانست بازار پر رونق آن را بی رونق کند.
**سرنوشت تلخ بیلهر تلخترین گیاه دنا
شاید از مهمترین گیاهان پهنای دنا که امروز هم بوته کنی آن بیشتر از گذشته است و حتی فروشی بیشتر در بین مردم استان دارد بیلهر باشد، بیلهر گیاهی ناشناخته در ایران و جهان است که در ارتفاعات بالای دو هزار و 500 متری کوههای دنا در کهگیلویه و بویراحمد می روید و تنها بومیان و به خصوص بویراحمدیها و قشقایی ها علاقه زیادی به این گیاه تلخ دارند که همین علاقمندی باعث شده که بیش از هر گیاه دیگری در معرض خطر انقراض باشد.
بیلهر گیاهی بوده که تلخی بسیار زیادی دارد اما بومیان ابتدا تلخی آن را می زدایند و سپس به طریق مختلف مصرف می کنند و آن را یک دارویی گیاهی برای نفخ و دیگر موضوعات می دانند، اما گیاها شناس اثرات مخرب این گیاه را بیضشتر از آن می دانند.
همین بوته کنی باعث شده کارشناسان به این موضوع بیندیشند که تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نخواهد شد.
'بن سرخ' که در اصطلاح محلی به آن 'لیزک' می گویند نیز از جمله گیاهانی است که در خطر انقراض قرار گرفته است و در اثر ریشه کنی و برداشت بی رویه، رویشگاه های متعدد این گیاه به چند رویشگاه کاهش یافته است و حتی دیگر آثاری از این گیاه دارویی نیست.
**عروس سربزیر دنا در ماتم زوال ونابودی
لاله واژگون گیاهی است بومی زاگرس که آن را 'گُل اَشک'، 'اشک مریم' و 'تاج قیصر' نیز نامیده‌اند نیز در خطر نابودی و برخی از بوته کنان شاید فقط برای تفریحی ساقه ها و بدن های این بوته زیبا را قطع می کنند وآن را از بین می برند.
این گل زیبا و سر بزیر چند روزی را مهمان دنا نشینان است و هر سال اوایل اردیبهشت ماه گل می دهد و به دو رنگ زرد و قرمز بوده که گونه زرد آن در خطر جدی انقراض قرار گرفته است و برخی قطع بی رویه آن را یکی از این دلایل می دانند.این گونه گیاهی به وسیله انسان، دامها و تغییرات کاربری زمینهای کوهستانی به شدت در حال تهدید است،زخمهایی که گاهی با ندانم کاری هایمان برپیکر طبیعت می زنیم، پایانی تلخ را برایمان رقم می زند.
اما این روزها خیابان سبزی فروشان یاسوج مملو از جمعیت فروشندگان و خریداران گیاهان کوهی است که مشغول داد و ستد آخرین نسل گیاهان خوراکی و دارویی هستند،گیاهانی که 52.2درصد کل گونه‌های گیاهی دارویی قاره اروپا و 26.6درصدگونه‌های گیاهی دارویی کشور را شامل می شوند.
اغلب بوته کنان را مهاجران بیکار ساکن در حاشیه شهریاسوج و روستاییان کم درآمد تشکیل می دهند که برای امرار معاش به فروش گیاهان کوهی روی آورده اند،با این حال گیاه فروشی تنها مسکنی دوماهه برای این افراد است و فقر آنها را از بین نمی برد اما مراتع غنی این استان را روز به روز فقیرتر می کند.
باید گفت تنها راه مشارکت این افراد با منابع طبیعی در کاشت گیاهان دارویی است که می تواند هم درآمدی پایدار را برای آنها به همراه داشته باشد و هم از تخریب طبیعت و انقراض آخرین نسل های گیاهان کوهی در این استان جلوگیری کند.
حال با افزایش قیمت این گیاهان، ریشه کنی و فروش آنها نیز افزایش یافته و روزانه چندین هزار بوته گیاهان خوراکی و دارویی در استان ریشه کن می شوند.
اگر به خود نیاییم و دستان نامهربان بوته کنان و دشمنان طبیعت را نفشاریم فردا باید جوابگوی آیندگانی باشیم که از گیاهان دنا فقط نامی را شنیده اند و تصویری را به یادگار نظاره می کنند.
6110/7535
کپی شد
