اختلال بیش فعالی؛ بیماری ارثی وپیچیده ای است و اغلب تشخیص داده نمی شود، درباره چنین کودکی سه علامت را نباید از یاد برد که شامل پرتحرکی،کمبود توجه و تمرکز ودرنهایت رفتارهای ناگهانی است.
رفتار مناسب با کودک بیش فعال والدین در قدم اول باید راجع به تشخیص مطمئن باشند و به فرزندان خود برچسب نادرست نزنند.
انرژی اضافه این کودکان باید از طریق فعالیت های مثبت از جمله ورزش مصرف شود.بهتر است چنین کودکانی را برای بازی به زمین های بزرگ برد و اجازه داد که به فعالیت های لذت بخش بپردازند.والدین به خاطر داشته باشند که این کودکان را به هیچ وجه تنبیه نکنند، زیرا رفتارهای انتقام جویانه از آنها سرخواهد زد.بهتر است با آنان مودبانه صحبت و با محبت رفتارشود. البته در برخورد با سایر کودکان نیز داشتن رفتاری محبت آمیز و عاری از خشونت لازم است.
از دادن خوردنی هایی مثل کاکائو و شکلات و تغذیه ای که دارای افزودنی و مواد نگهدارنده است به این کودکان تا حد امکان خودداری نمایند چون باعث تحریک پذیری آنها می شود.
خواب شبانگاهی این کودکان موضوع مهمی است.
آنها باید شبها زودتر به رختخواب بروند.توصیه می شود کودک از وسایلی کامپیوتر و تلویزیون به صورت افراطی استفاده نکنند.موانع حواس پرتی را در اطراف آنان به حداقل برسانند تا به تمرکزشان کمتر خللی وارد شود.
یک معلم درباره بیش فعالی کودکان می گوید: «بیش فعالی را می توان در سن 6 سالگی و پیش دبستانی و در بدو ورود به مدرسه به آسانی تشخیص داد. کودک بیش فعال تاب و تحمل نشستن برروی صندلی را بیش از چند دقیقه کوتاه ندارد.
مدام حرف مربی و همکلاسهایش را قطع می کند.حرکات مخاطره آمیز دارد و سایر کودکان را ناگهان هل می دهد و بنابراین در دوست یابی مشکل پیدا می کند و به همین دلیل که دچار سرخوردگی شده و کم کم افسرده می شود.
کودک بیش فعال تمرکز ندارد و بیش از حد صحبت می کند و پرحرف است.دوست و همکلاسهای خود را اذیت می کند و سایر کودکان از آزار و اذیت آنها در امان نیستند.چنین کودکانی در مدرسه باید توسط مشاور تحت نظر قرار بگیرند و در جهت درمان اولیه تلاش شود اما اینها کافی نیست و برای درمان کامل کودک باید به روانپزشک مراجعه شود تا با روش های مناسب مورد درمان قرار گیرد.
به کودکان بیش فعال باید توجه و آنها را به هر بهانه ای تشویق کرد.مثلا برای آنها جایزه ای تهیه کرد.تنبیه بدنی به هیچ وجه جوابگو نیست و نتیجه معکوس دارد وتاثیر مخربی در روحیه این کودکان می گذارد.»
این معلم همکاری والدین کودکان بیش فعال را با اولیای مدرسه ضروری دانسته و می افزاید: «همکاری نکردن والدین کودکان با اولیای مدرسه به کودک آسیب وارد می کند و هرچه سن کودک بیشتر شود درمان او نیز سخت تر خواهد بود.
متاسفانه بعضی والدین به خاطر فقر فرهنگی بیماری را نوعی نقص می دانند و قبول نمی کنند که کودکی بیماردارند و جهت درمان او قدمی برنمی دارند واو را با روح بیمار وارد جامعه می کنند.در این صورت مسلما آینده ای مبهم و پرخطر در انتظار کودک خواهد بود.حتی جامعه نیز از گزند او در امان نخواهد بود.به یادداشته باشیم که مسئولیت ایجاد مشکلات و مسایل پیش آمده برای این کودک و درجامعه به عهده ماست.نباید با بی تعهدی و بی مسوولیتی آینده فرزندمان را به خطر بیندازیم.»
عشرت کریمی افشار دکترای سلامت درپاسخ به پرسش ما در رابطه با تشخیص کودک بیش فعال می گوید: « بیش فعالی در کودکان غالبا با این رفتارها همراه است. کودک با دست‌هایش بازی می‌کند و در جایش می‌لولد.کودک معمولا کلاس را ترک می‌کند.
غالبا می‌دود یا می‌پرد.اغلب بازی یا فعالیت‌هایش پر سر و صداست.به نظر می‌رسد کودک همیشه در حال حرکت است.زیاد صحبت می‌کند.از توجه به جزئیات ناتوان است.اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کارها نیست.اغلب وسایل خود را گم می‌کند.»
وی می افزاید: کودکان بیش فعال در سه گروه دسته بندی می شوند:«دسته اول، پرتحرکی (بیش فعالی)است.کودک از نظر حرکت پرجنب و جوش است وزیاد می دودو لحظه ای آرام نیست و خسته هم نمی شود. مخصوصا در مهمانی، فروشگاه و... این علامت در سنین پیش از دبستان به وضوح مشاهده می شود و در سن دبستان، معلم می گوید بچه روی صندلی دائماً حرکت می کند و در کلاس راه می رود، اما به تدریج و با افزایش سن کاهش می یابد.»
این روانشناس خصوصیات گروه دوم کودکان بیش فعال را اینگونه توصیف می کند: «دسته دوم، کودکانی که دچار رفتارهای تکانشی هستند.این دسته از کودکان یک لحظه عصبانی می شوند.چیزی را پرت می کنند و متوجه نیستند که ممکن است به دیگری آسیب برسد. یا از بلندی می پرند.حتی ممکت است کهکودک سه ساله در خیابان بدود و خود را معرض خطر قرار دهد.»
دکتر کریمی افشار ادامه می دهد: «دسته سوم، کودکانی هستند که با مشکل توجه و تمرکز مواجهند و این مشکل در تحصیل آنها اختلال ایجاد می کند. اشتباه ناشی از بی دقتی دارند و غلط های دیکته شان زیاد است یا وسایل شان را در مدرسه جا می گذارند. دارا بودن این علائم لزوما دلیل این نیست که کودک دچار بیماری بیش فعالی باشد؛ اما اگر بعضی از آنها را دارا بود باید به روانپزشک مراجعه شود.»
وی با بیان این که کودک بیش فعال معمولاً از حدود سه سالگی و همزمان با رشد عملکردهای حرکتی، نشانه‌های بیش‌فعالی را نشان می‌دهد، اظهار می دارد:«معمولا تشخیص اختلال تا شروع دوران پیش‌دبستانی و دبستان به تعویق می‌افتد. بسیاری از کودکان با شروع راه رفتن و در راستای شناخت بیشتر دنیای بیرونی اقدام به کنکاش محیط و جنب و جوش فراوان می‌کنند و به همین دلیل نباید در تشخیص کودکان مبتلا به این اختلال عجله کرد. در واقع معمولا تنها وقتی یک کودک مبتلا به این اختلال در نظر گرفته می‌شود که علائم وی باعث اختلال در روابط با همسالان، والدین و اولیای مدرسه شود.»
**مصرف دارو یکی از راههای درمان بیش فعالی است
کریمی افشارروش دارو درمانی را این گونه توضیح می دهد:«دارودرمانی به همراه روان‌درمانی و تغییراتی که در زندگی روزانه کودک ایجاد می‌شود می‌تواند شرایط را بهبود دهد. داروها زمانی که با رفتار درمانی همراه شوند می‌توانند پرخاشگری و بی‌توجهی کودک را به میزان زیادی بهبود دهند. دارودرمانی زمانی پیشنهاد می‌شود که تعداد علائم کودک براساس سنش مشخص شود و تنها زمانی از دارو استفاده می‌شود که کودک واقعا نیاز داشته باشد. در کودکانی که علائم متوسط تا شدید این اختلال را دارند دارودرمانی کمک‌کننده است.
در علائم خفیف‌تر معمولاً از مشاوره درمانی استفاده می‌شود. اما دارویی که برای یک کودک کارساز بوده نمی‌تواند برای دیگری هم همان نتیجه را داشته باشد. به همین دلیل پزشکان نظارت زیادی بر کودک دارند تا بتوانند ترکیب مناسب را پیدا کنند. مشخص نیست چرا کودکانی که در یک سن خاص دارویی را تحمل نمی‌کنند ممکن است چند سال بعد به همان دارو جواب دهند. درمان دارویی باید توسط روانپزشک انجام گیرد.
دارو درمانیتنها روش مقابله با بیماری بیش فعالی نیست.علم روانشناسی راه های دیگری را نیز پیشنهاد می کند.این روانشناس می گوید:«اثربخش ترین روش های درمانی غیر دارویی از جمله اصلاح رفتار، نوروفیدبک، درمان های چند جانبه روانی- اجتماعی، برنامه های درمان رفتاری در مدرسه،برنامه های درمانی مبتنی بر بهبود عملکرد حافظه، خانواده درمانی و درمان خود ارزیابی بر علائم کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کم توجهی می باشد.»
این روانشناس درمان قطعی بیش فعالی را بسته به تشخیص زودهنگام، همراهی خانواده، دارو درمانی و درمان رفتاری به موقع و ویژگی های شخصیتی فرد بیش فعال می داند و می گوید:«بیش فعالی و نقص توجه در بزرگسالان نیز وجود دارد.»
وی بیش فعالی را با شیطنت متفاوت عنوان کرد و گفت: «شیطنت همیشه به معنای بیش‌فعالی نیست ولی بدون تردید تحرک زیاد و نامتناسب با محیط، پرحرفی، نداشتن صبر و تحمل برای رسیدن به خواسته‌ها، انجام فعالیت‌های تخریبی و خرابکاری، پرخاشگری، بد‌خوابی و…ازجمله مهم‌ترین علائم بیش‌فعالی محسوب می‌شود. اما در کنار این علامت‌ها باید به علائم هشداردهنده دیگری هم توجه داشت.وقتی شیطنت، جست و خیز، ابراز شدید و کنترل‌نشده هیجانات، سر و صدا راه‌انداختن هنگام بازی و البته بی‌توجهی به تذکر و هشدار اطرافیان، بیش از حد می‌شود.
رفتارهای کودک معمولاً فقط با یک عنوان مشخص، معنی می‌شود. بیش‌فعالی!»
دریافت: کمیل بهشتیان**انتشاردهنده: بهنام احمدی *
7429/ 5054
انتهای پیام رفتار مناسب با کودک بیش فعال والدین در قدم اول باید راجع به تشخیص مطمئن باشند و به فرزندان خود برچسب نادرست نزنند.
انرژی اضافه این کودکان باید از طریق فعالیت های مثبت از جمله ورزش مصرف شود.بهتر است چنین کودکانی را برای بازی به زمین های بزرگ برد و اجازه داد که به فعالیت های لذت بخش بپردازند.والدین به خاطر داشته باشند که این کودکان را به هیچ وجه تنبیه نکنند، زیرا رفتارهای انتقام جویانه از آنها سرخواهد زد.بهتر است با آنان مودبانه صحبت و با محبت رفتارشود. البته در برخورد با سایر کودکان نیز داشتن رفتاری محبت آمیز و عاری از خشونت لازم است.
از دادن خوردنی هایی مثل کاکائو و شکلات و تغذیه ای که دارای افزودنی و مواد نگهدارنده است به این کودکان تا حد امکان خودداری نمایند چون باعث تحریک پذیری آنها می شود.
خواب شبانگاهی این کودکان موضوع مهمی است.
آنها باید شبها زودتر به رختخواب بروند.توصیه می شود کودک از وسایلی کامپیوتر و تلویزیون به صورت افراطی استفاده نکنند.موانع حواس پرتی را در اطراف آنان به حداقل برسانند تا به تمرکزشان کمتر خللی وارد شود.
یک معلم درباره بیش فعالی کودکان می گوید: «بیش فعالی را می توان در سن 6 سالگی و پیش دبستانی و در بدو ورود به مدرسه به آسانی تشخیص داد. کودک بیش فعال تاب و تحمل نشستن برروی صندلی را بیش از چند دقیقه کوتاه ندارد.
مدام حرف مربی و همکلاسهایش را قطع می کند.حرکات مخاطره آمیز دارد و سایر کودکان را ناگهان هل می دهد و بنابراین در دوست یابی مشکل پیدا می کند و به همین دلیل که دچار سرخوردگی شده و کم کم افسرده می شود.
کودک بیش فعال تمرکز ندارد و بیش از حد صحبت می کند و پرحرف است.دوست و همکلاسهای خود را اذیت می کند و سایر کودکان از آزار و اذیت آنها در امان نیستند.چنین کودکانی در مدرسه باید توسط مشاور تحت نظر قرار بگیرند و در جهت درمان اولیه تلاش شود اما اینها کافی نیست و برای درمان کامل کودک باید به روانپزشک مراجعه شود تا با روش های مناسب مورد درمان قرار گیرد.
به کودکان بیش فعال باید توجه و آنها را به هر بهانه ای تشویق کرد.مثلا برای آنها جایزه ای تهیه کرد.تنبیه بدنی به هیچ وجه جوابگو نیست و نتیجه معکوس دارد وتاثیر مخربی در روحیه این کودکان می گذارد.»
این معلم همکاری والدین کودکان بیش فعال را با اولیای مدرسه ضروری دانسته و می افزاید: «همکاری نکردن والدین کودکان با اولیای مدرسه به کودک آسیب وارد می کند و هرچه سن کودک بیشتر شود درمان او نیز سخت تر خواهد بود.
متاسفانه بعضی والدین به خاطر فقر فرهنگی بیماری را نوعی نقص می دانند و قبول نمی کنند که کودکی بیماردارند و جهت درمان او قدمی برنمی دارند واو را با روح بیمار وارد جامعه می کنند.در این صورت مسلما آینده ای مبهم و پرخطر در انتظار کودک خواهد بود.حتی جامعه نیز از گزند او در امان نخواهد بود.به یادداشته باشیم که مسئولیت ایجاد مشکلات و مسایل پیش آمده برای این کودک و درجامعه به عهده ماست.نباید با بی تعهدی و بی مسوولیتی آینده فرزندمان را به خطر بیندازیم.»
عشرت کریمی افشار دکترای سلامت درپاسخ به پرسش ما در رابطه با تشخیص کودک بیش فعال می گوید: « بیش فعالی در کودکان غالبا با این رفتارها همراه است. کودک با دست‌هایش بازی می‌کند و در جایش می‌لولد.کودک معمولا کلاس را ترک می‌کند.
غالبا می‌دود یا می‌پرد.اغلب بازی یا فعالیت‌هایش پر سر و صداست.به نظر می‌رسد کودک همیشه در حال حرکت است.زیاد صحبت می‌کند.از توجه به جزئیات ناتوان است.اغلب قادر به پیگیری دستورات یا اتمام کارها نیست.اغلب وسایل خود را گم می‌کند.»
وی می افزاید: کودکان بیش فعال در سه گروه دسته بندی می شوند:«دسته اول، پرتحرکی (بیش فعالی)است.کودک از نظر حرکت پرجنب و جوش است وزیاد می دودو لحظه ای آرام نیست و خسته هم نمی شود. مخصوصا در مهمانی، فروشگاه و... این علامت در سنین پیش از دبستان به وضوح مشاهده می شود و در سن دبستان، معلم می گوید بچه روی صندلی دائماً حرکت می کند و در کلاس راه می رود، اما به تدریج و با افزایش سن کاهش می یابد.»
این روانشناس خصوصیات گروه دوم کودکان بیش فعال را اینگونه توصیف می کند: «دسته دوم، کودکانی که دچار رفتارهای تکانشی هستند.این دسته از کودکان یک لحظه عصبانی می شوند.چیزی را پرت می کنند و متوجه نیستند که ممکن است به دیگری آسیب برسد. یا از بلندی می پرند.حتی ممکت است کهکودک سه ساله در خیابان بدود و خود را معرض خطر قرار دهد.»
دکتر کریمی افشار ادامه می دهد: «دسته سوم، کودکانی هستند که با مشکل توجه و تمرکز مواجهند و این مشکل در تحصیل آنها اختلال ایجاد می کند. اشتباه ناشی از بی دقتی دارند و غلط های دیکته شان زیاد است یا وسایل شان را در مدرسه جا می گذارند. دارا بودن این علائم لزوما دلیل این نیست که کودک دچار بیماری بیش فعالی باشد؛ اما اگر بعضی از آنها را دارا بود باید به روانپزشک مراجعه شود.»
وی با بیان این که کودک بیش فعال معمولاً از حدود سه سالگی و همزمان با رشد عملکردهای حرکتی، نشانه‌های بیش‌فعالی را نشان می‌دهد، اظهار می دارد:«معمولا تشخیص اختلال تا شروع دوران پیش‌دبستانی و دبستان به تعویق می‌افتد. بسیاری از کودکان با شروع راه رفتن و در راستای شناخت بیشتر دنیای بیرونی اقدام به کنکاش محیط و جنب و جوش فراوان می‌کنند و به همین دلیل نباید در تشخیص کودکان مبتلا به این اختلال عجله کرد. در واقع معمولا تنها وقتی یک کودک مبتلا به این اختلال در نظر گرفته می‌شود که علائم وی باعث اختلال در روابط با همسالان، والدین و اولیای مدرسه شود.»
**مصرف دارو یکی از راههای درمان بیش فعالی است
کریمی افشارروش دارو درمانی را این گونه توضیح می دهد:«دارودرمانی به همراه روان‌درمانی و تغییراتی که در زندگی روزانه کودک ایجاد می‌شود می‌تواند شرایط را بهبود دهد. داروها زمانی که با رفتار درمانی همراه شوند می‌توانند پرخاشگری و بی‌توجهی کودک را به میزان زیادی بهبود دهند. دارودرمانی زمانی پیشنهاد می‌شود که تعداد علائم کودک براساس سنش مشخص شود و تنها زمانی از دارو استفاده می‌شود که کودک واقعا نیاز داشته باشد. در کودکانی که علائم متوسط تا شدید این اختلال را دارند دارودرمانی کمک‌کننده است.
در علائم خفیف‌تر معمولاً از مشاوره درمانی استفاده می‌شود. اما دارویی که برای یک کودک کارساز بوده نمی‌تواند برای دیگری هم همان نتیجه را داشته باشد. به همین دلیل پزشکان نظارت زیادی بر کودک دارند تا بتوانند ترکیب مناسب را پیدا کنند. مشخص نیست چرا کودکانی که در یک سن خاص دارویی را تحمل نمی‌کنند ممکن است چند سال بعد به همان دارو جواب دهند. درمان دارویی باید توسط روانپزشک انجام گیرد.
دارو درمانیتنها روش مقابله با بیماری بیش فعالی نیست.علم روانشناسی راه های دیگری را نیز پیشنهاد می کند.این روانشناس می گوید:«اثربخش ترین روش های درمانی غیر دارویی از جمله اصلاح رفتار، نوروفیدبک، درمان های چند جانبه روانی- اجتماعی، برنامه های درمان رفتاری در مدرسه،برنامه های درمانی مبتنی بر بهبود عملکرد حافظه، خانواده درمانی و درمان خود ارزیابی بر علائم کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی- کم توجهی می باشد.»
این روانشناس درمان قطعی بیش فعالی را بسته به تشخیص زودهنگام، همراهی خانواده، دارو درمانی و درمان رفتاری به موقع و ویژگی های شخصیتی فرد بیش فعال می داند و می گوید:«بیش فعالی و نقص توجه در بزرگسالان نیز وجود دارد.»
وی بیش فعالی را با شیطنت متفاوت عنوان کرد و گفت: «شیطنت همیشه به معنای بیش‌فعالی نیست ولی بدون تردید تحرک زیاد و نامتناسب با محیط، پرحرفی، نداشتن صبر و تحمل برای رسیدن به خواسته‌ها، انجام فعالیت‌های تخریبی و خرابکاری، پرخاشگری، بد‌خوابی و…ازجمله مهم‌ترین علائم بیش‌فعالی محسوب می‌شود. اما در کنار این علامت‌ها باید به علائم هشداردهنده دیگری هم توجه داشت.وقتی شیطنت، جست و خیز، ابراز شدید و کنترل‌نشده هیجانات، سر و صدا راه‌انداختن هنگام بازی و البته بی‌توجهی به تذکر و هشدار اطرافیان، بیش از حد می‌شود.
رفتارهای کودک معمولاً فقط با یک عنوان مشخص، معنی می‌شود. بیش‌فعالی!»
دریافت: کمیل بهشتیان**انتشاردهنده: بهنام احمدی *
7429/ 5054
کپی شد
