ناکامی ایران در اسکار تقصیر کیست؟/ گزینه ای بهترین از "نگهبان شب" نبود؟

جی پلاس، این البته اتفاقی است که همواره در فصل معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار، در کشورهای مختلف روی می‌دهد. همین امسال، سینمای فرانسه در اتفاقی نادر، فیلم قابل‌تحسین آناتومی یک سقوط را که نخل طلای کن 2023 را و بیشتر از 10 جایزه جهانی ازجمله بهترین فیلم قاره اروپا را از آن خود کرد، در کمال ناباوری کنار گذاشت و به‌عنوان نماینده سینمای فرانسه انتخاب نکرد. همین روند سبب شد فرآیند اعتراض به این تصمیم، حتی به بیرون از نشریات فرانسوی نیز برسد و سروصدای جهانی به راه بیفتد.

فرهیختگان نوشت؛ در ایران هم به‌مانند بسیاری از کشورهایی که در این ماراتن شرکت می‌کنند، همواره اعتراض‌هایی مبنی بر انتخاب نماینده اصلی صورت می‌گیرد. هیات انتخاب، در هر دوره‌ای متفاوت بوده و به همین دلیل نمی‌توان انتخاب‌های سالیانه را منتسب به نگاه یا جناحی کرد. در ادوار مختلف عنوان شده که ملاک اصلی انتخاب یک فیلم، فارغ از مباحث کیفی و استانداردهای فیلمسازی، نگاه ملی جاری در فیلم است که بیانگر زیست و فرهنگ ایرانی است. این ملاک، کاملا طبیعی است و قطعا به‌عنوان پارامتری مهم توسط هر کشوری دنبال می‌شود اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که تمام تقصیرها را به گردن هیات انتخاب می‌اندازیم و اینکه انتخابی اصلح از تصمیم آنها نیز وجود دارد که اگر آن انتخاب صورت می‌گرفت، شانس سینمای ایران در رقابت اسکار، بیشتر می‌شد.

طبیعی است که چنین نگاهی، در هر کشوری نیز وجود دارد و هر انتخابی که صورت بگیرد، عده‌ای در مقام منتقد به آن تصمیم خواهند تاخت و هجمه‌ای علیه آن به راه می‌اندازند.

آیا واقعا گزینه‌ای بهتر از نگهبان شب نبود؟

زمانی که هیات انتخاب امسال، فیلم رضا میرکریمی را به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار 2024 انتخاب کرد، صدای اعتراض‌ برخی بلند شد. عمده نظر مخالفان بر فروش پایین این فیلم بود و آنکه فیلمی که با مردم سرزمین خود ارتباط برقرار نکرده و مردم به تماشای آن نرفته‌اند، چگونه توسط اعضای آکادمی تحویل گرفته خواهد شد؟

این شکل انتقاد تنها روی کاغذ قابل‌قبول است حال‌آنکه مگر فیلمی چون زیر درختان زیتون که جوایز جهانی بسیاری کسب کرد و نماینده سینمای ایران در اسکار شد، واجد چنین شرایطی بود؟ دیگر انتخاب‌های سینمای ایران در مسیر اسکار نظیر گبه، زمانی برای مستی اسب‌ها، لاک‌پشت‌ها پرواز می‌کنند، بدرود بغداد، در جستجوی فریده و... نیز به‌مانند نگهبان شب، توفیق چندانی در نمایش عمومی نداشتند اما در رویدادهای جهانی، موفق‌تر از حضور داخلی ظاهر شده و جوایزی را به دست آوردند.

بنابراین شرط استقبال داخلی، نمی‌تواند ملاک خوبی برای توفیق یک اثر باشد؛ همچنان‌که سینمای ایران برای سال 2007، فیلم میم مثل مادر را به‌عنوان نماینده سینمای ایران معرفی کرد که با بیش از 1 میلیون تماشاگر، دومین فیلم پرمخاطب سال 85 بود اما این فیلم نیز به فهرست اولیه شاخه بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان راه نیافت. بنابراین باید بپذیریم که استقبال یا عدم‌استقبال مخاطبان از یک فیلم، هیچ ملاکی برای حدود 10 هزار داور آکادمی نیست و دلایل دیگری در این انتخاب‌ها دخیل است که در ادامه، به آنها خواهیم پرداخت.

بنابراین با رصد یک سال سینمای ایران به این نتیجه می‌رسیم که نگهبان شب، یکی از بهترین انتخاب‌ها برای اسکار 2024 بود و دو انتخاب مهم روی کاغذ یعنی برادران لیلا و تفریق، مشکلاتی داشتند که هیات انتخاب نمی‌توانست آنها را به عنوان نماینده سینمای ایران انتخاب کند. درنتیجه فیلم کارگردانی راهی اسکار شد که پیش‌تر نیز سابقه حضور در این رویداد را داشته و اساسا، شناخت خوبی از سینمای جهان و روابط آن دارد که همین پارامتر، خود می‌توانست به‌عنوان یک امتیاز برای یک فیلم به حساب آید.