به گزارش ایرنا هرگز خاطرات شب های بلند پاییز و زمستان سال های کودکی را فراموش نمی کنم آنگاه که مادرم سفره شام را زودتر پهن می کرد، چشمهایم برقی می زد و در دلم قند آب می شد و هنگامی که پدرم کتش رو می پوشید، ذوق و شوق کودکانه سراپای وجودک را فرا می گرفت که قرار است برای شب نشینی به منزل یکی از اقوام بریم و چون مثل خیلی از مردم ماشین نداشتیم، از همان سرِ شب بدون فوت وقت آماده می شدیم برای رفتن به یک شب نشینی که همیشه منتظرش بودیم.
چندین سال قبل انگار سر زدن به دیگران و انجام صله رحم جزئی از وجود خانواده ها شده بود و تک تک اعضای خانواده اگر این سنت را به جا نمی آوردند دچار عذاب وجدان می شدند.
شادی و خوشی بچه ها در آن سال ها به این بود که هر شب با خانواده به شب نشینی بروند و برای این لحظات ثانیه شماری می کردند، راستش آن زمان ها مثل این روزا نبود که بیشتر بچه ها سرشان به گوشی و تبلت گرم باشد و به هزاران بهانه از جمله داشتن درس، کنکور و آزمون از رفتن به مهمانی امتناع کنند.
خلاصه ما هم مثل خیلی از مردم بدون هماهنگی قبلی به خانه یکی از اقوام می رفتیم و میزبان و بچه‌ها هم از دیدن ما ذوق زده می شدند و تا پاسی از شب به بازی و تفریح و گفت و شنود می گذشت و درازی شب های پاییز و زمستان این گونه سپری می شد.
اما در میانتمام این شب ها، 'یلدا' تنها شبی بود که همه اعضای فامیل و خانواده برای آن برنامه داشتند و می دانستند که در آن شب که به بلندترین شب سال و شب چله معروف است منزل کدام یک از اقوام دعوت هستند.
به یلدا که نزدیک می شدیم کدبانوهای همدانی در تدارک مراسم شب چله (یلدا) برای خود و خانواده برنامه های خوبی را آماده می کردند صدای مادرم اختر بانو که به آقا جانم می گفت 'شب چله نزدیکه خرید کله پاچه فراموشت نشه' همیشه در ذهنم هست.
شب چله هر سال، مادرم بر طبق آداب و رسوم بیشتر ایرانیان و از جمله همدانی ها دوست داشت همگی دور هم جمع باشیم و با پخت کله پاچه بلند ترین شب سال را با خوبی و خوشی سپری کنیم.
پای صحبت های اختر بانو که 80 پاییز رنگارنگ را گذرانده، نشستم تا برایم از شب یلداهای قدیم بگوید؛ چین و چروک های دست و صورتش حکایت از تجربه های بسیاری است که هر کدام از آنها برایم به اندازه یک دنیا ارزش دارد.
این بانوی همدانی که هرسال تمامی نوه ها و نتیجه ها را در شب یلدا دور خود جمع می کند و بلندترین شب سال را در کنار آنها سپری می کند با اشاره به روزهای سپری شده از عمرش در کهن شهر همدان گفت: همدان از قدیم الایام به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی، آب و هوای بسیار سردی را در فصل زمستان تجربه می کرد و به خاطر کمبود امکانات در آن سال ها و نبود وسایل گرمایشی مختلف، مردم برای گرم کردن خانه از کرسی استفاده می کردند.
وی ادامه داد: 'کرسی' علاوه بر گرم کردن خانه موجب همبستگی و جمع شدن اعضای خانواده دور هم می شد و در شب یلدا نیز بزرگان هر فامیل فرزندان، نوه ها و نتیجه های خود را دور هم جمع می کردند و با گشودن سفره یلدا بر روی کرسی و تزیین زیبای آن، غروب شب یلدا را به طلوع اولین روز زمستان پیوند می زدند.
اختر بانو از زنان همدانی به عنوان کد بانوهای با سلیقه یاد کرد و گفت: بانوان همدانی از روزها قبل به فکر تهیه ملزومات شب چله از جمله کشمش، آجیل، انار، هندوانه و انواع مختلف تخمه شامل هندوانه و کدو تنبل گرفته تا تخمه خربزه بودند.
وی ادامه داد: انجیر خشک، شاهدانه، نخود، گردو ، بادام، گز، مویز، شانی (شاهانی)، کشمش سبز، انگور بند، توت خشک و گندم از تنقلات و خوراکی های خوشمزه ای بود که در شب یلدا در ظروف خاص به ویژه ظروف سفالی ریخته و از مهمانان پذیرایی می کردند.
در این گفت و گوی جالب ناگهان چشمان مادرم برقی می زند که انگار نکته جالبی در مورد شب یلدا به ذهنش رسیده باشد از من پرسید: در مورد 'شام محبت' چه می دانی؟ من که از قبل چیزهایی در این زمینه شنیده بودم از او خواستم در این باره توضیح بیشتری بدهد.
اختر بانو پس از مکثی کوتاه با لبانی خندان گفت: در کهن شهر همدان شام ویژه شب یلدا به نام شام 'محبت' معروف بود به این ترتیب که اگر بین دو خانواده اختلاف و رفت و آمد قطع می شد در شب یلدا بزرگ فامیل، آن دو خانواده ای را که با هم کدورت داشتند به خانه خود دعوت می کردند و شامی که برای برقراری صلح و صفا بین آنها پخت می شد به 'شام محبت' معروف بود.
این بانوی سالمند همدانی به یکی دیگر از آداب و رسوم همدانی ها برای شب یلدا اشاره کرد و گفت: 'مهره ریزان' نوعی بازی بود که یک هفته قبل از شب یلدا در خانه ای که بنا بود همه افراد قوم و خویش برای آئین آن شب در آنجا جمع شوند تدارک دیده می شد.
مادر که با ذکر این خاطرات انگار به دوران کودکی هایش سفر کرده بود با لبخندی کودکانه و از سر شوق گفت: در این بازی، دختر خانمی سه یا چهار ساله کوزه سفالی را پر از آب کرده و به درب خانه افرادی که بنا بود در آن شب در خانه بزرگ فامیل جمع شوند، می برد.
وی با بیان اینکه افراد آن خانه با انداختن سنگ و مهره هایی چون انگشتر، سکه، سنجاق، دکمه و مهره، شرکت خودشان را در مهمانی شب یلدا اعلام می کردند ادامه داد: این کوزه در تمامی خانه ها برده می شد و افراد خانواده ای که بنا بود در شب یلدا شرکت داشته باشند با انداختن وسیله ای در آن آمادگی خود را برای شرکت در مهمانی و بازی مهره ریزان اعلام می کردند.
اختر بانو در توضیح این بازی گفت: صاحب خانه که قرار بود شب یلدا همگی در منزل وی جمع شوند کوزه را از سقف خانه آویزان می کرد و منتظر شب یلدا می شد و با فرا رسیدن این شب و گذشتن پاسی از شب کوزه مهره را پایین آورده و در بغل دختر بچه ای نابالغ قرار داده و توری قرمزی سر دختر بچه کشیده و به آن عروس می گفتند.
وی ادامه داد: بعد تمام افراد شرکت کننده در مهمانی به دور عروس حلقه زده و با خواندن ابیاتی از اشعار دلنشین بوستان سعدی ، حافظ و یا اشعار محلی برای هر وسیله ای یک بیت خوانده و بعد از عروس می خواستند آن را بیرون آورد.
اختر بانو ادامه داد: بیت شعری که خواند می شد همراه هر شی که از کوزه بیرون می آمد به عنوان فال صاحب شی تلقی شده و توسط بزرگ خانواده تفسیر و نتیجه فال و نیت شرکت کننده معلوم می شد.
وی گفت: بازی مهره ریزان یکی از سرگرمی های جذاب و مورد توجه خانواده های همدانی است که علاوه بر شب یلدا در شب و روز عید قربان نیز اجرا می شد و البته اکنون خانواده هایی هستند که همچنان این آداب و رسوم را به جا می آودند.
به گفته مادرم ، متل گفتن یا همان قصه گویی، شاهنامه خوانی و خواندن اشعاری از حافظ و بازی 'تاک یا جفت' و 'پر یا پوچ' از دیگر بازی هایی بود که بیشتر خانواده های همدانی در شب یلدا با همراهی بچه ها اجرا می کردند تا با خوشی آخرین روز پاییز را سپری و فصلی سرد را آغاز کنند.
به آخر مصاحبه با مادرم که رسیدم از او پرسیدم پس امسال هم همانند سال های قبل بساط کله و پاچه در شب یلدا به راه است؟ مادرم اما اشکی از گوشه چشمش به راه افتاد و با ناراحتی گفت: عزیزم امسال هم همانند سال های قبل دور هم جمع می شویم اما باید از هزینه های اضافی و اسراف خودداری کنیم چرا که در نزدیکی ما خانواده های داغدار به دلیل زلزله شرایط سختی دارند و باید به فکر آنها هم باشیم و نگذاریم شب یلدای آنها در داخل چادر و زیر آسمانی سرد و بارانی رقم بخورد.
به مادرم آفرین گفتم و او ارا تحسین کردم چراکه هر کدام از سخنانش همان دُری برایم با ارزش است و به قول قدیمی ها باید این سخنان را با طلا نوشت و به دیوار آویزان کرد.
مردمان فرهنگ دوست شهرکهن همدان با داشتن فرهنگی غنی چندهزارساله برای برگزاری آئین سنتی شب یلدا آداب و رسوم و برنامه خاصی دارد که برای توضیح بیشتر آن پای صحبت های کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان نشستم.
فریبا نعمتی با اشاره به آداب و رسوم کهن شهر همدان در شب یلدا گفت: برگزاری آیین فال سوزن یکی از آداب و رسوم شهر تاریخی همدان است که این آیین در شب یلدا توسط بیشتر خانواده های همدانی رواج دارد و بانوان، دختران و پسران جوان و دم بخت علاقه زیادی به برگزاری آن دارند.
وی ادامه داد: در این آیین یک تکه پارچه تازه (آب ندیده) را به دست دختر بچه نابالغی می دهند و آن دختر کوچک روی پارچه که بهتر است رنگ آن قرمز باشد سوزن می زد و در این میان زنان سالمند خانواده از شعرهایی که از سالیان دور در خلوت با خود زمزمه می کردند، می خوانند و حاضران مجلس پیش از خوانده شدن شعر و با هر بار سوزن زدن در دل نیتی می کنند و شعر خوانده شده را پاسخی برای نیت خود می دانند.
این کارشناس مردم شناسی می گوید: زنان همدانی معتقد هستند که هر سوزنی که به آن پارچه توسط دختر بچه زده می شود در واقع مهر تاییدی برای برآورده شدن آرزوهای آنان است و زنان آن آرزو را برآورده شده می دانند.
نعمتی گفت: فال سوزن یکی از آداب و رسوم مردمان استان همدان است که به لحاظ اهمیت در سال 93 ثبت ملی شده است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر و با گسترش وسایل ارتباطات جمعی اجرای آیین هایی همانند شب یلدا با آداب و رسوم گذشته بیشتر در مناطق روستایی که از خانواده های گسترده تری برخوردار هستند متداول است و اکنون بر پایی همه این آداب و رسوم همانند گذشته در بین جوانان به دلایل مختلف کمرنگ شده است.
وی ادامه داد: مهمترین درس آیین شب یلدا وفاق اجتماعی و خانوادگی است و در این شب احترام و تکریم بزرگ ها به عنوان حلقه اتصال بین اعضای خانواده بسیار مورد توجه و تاکید است.
نعمتی اظهار کرد: آداب و رسوم شب یلدا همچنان در بیشتر نقاط استان همدان باقی است اما برگزاری این آیین ها با تکنولوژی روز آمیخته شده است.
وی در ادامه با بیان اینکه برای احیای آداب و رسوم ایرانی، میراث فرهنگی از چند سال گذشته برنامه های مختلفی را در نظر گرفته است گفت: برای حفظ و احیای این آیین ها کارشناسان مردم شناسی استان های کشور آداب و رسوم منطقه خود به ویژه در عید نوروز را جمع آوری کرده و با همکاری سایر دستگاه ها و بخش خصوصی این آیین ها را برای مردم اجرا می کنند.
وی با بیان اینکه این برنامه ها موجب می شود که کودکان و نوجوانان ایران اسلامی بیشتر با این فرهنگ و آداب و رسوم آشنا شوند گفت: استفاده از ظرفیت رسانه ها و صدا و سیما و گنجاندن این آیین ها در کتاب های درسی دانش آموزان می تواند راهکار خوبی برای احیای این آداب و رسوم باشد.
مسئول مرکز اخترشناسی ابن صلاح همدانی نیز درباره علت علمی پیدایش بلندترین شب سال (یلدا) در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در بین صور فلکی شناخته شده، 12صورت فلکی مهم وجود دارد که صورفلکی دایره البروج نامیده می شوند که مسیر حرکت ظاهری خورشید در آسمان است.
اکرم باقرپور امامی افزود: وقتی زمین خورشید را دور می زند به نظر می رسد که در زمینه ستارگان آسمان حرکت کرده و هر ماه در یکی از این صور فلکی قرار می گیرد.
وی اضافه کرد: صور فلکی دایره البروج به ترتیب شامل حمل، ثور، جوزا، خرچنگ، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت است.
وی افزود: استوای سماوی تصویر استوای زمین بر روی کره سماوی است یعنی دایره ای فرضی که آسمان را به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم می کند.
باقر پور امامی خاطرنشان کرد: خطوط فرضی دایره البروج و استوای سماوی کره آسمان را در دو نقطه قطع می کنند نواحی بالای استوای سماوی نیمکره شمالی و نواحی زیرین آن نیمکره جنوبی محسوب می شود.
وی اظهار داشت: هنگامی که خورشید روی منحنی دایره البروج از نیمکره جنوبی آسمان صورت فلکی حوت وارد نیمکره شمالی صورت فلکی حمل می شود نقطه تقاطع اولیه دو خط اعتدال بهاری، یعنی زمانی که طول مدت شب و روز با هم برابر است.
وی ادامه داد: در این هنگام زاویه میل خورشید صفر است و در تمام نقاط روی سطح زمین طول روز 12ساعت و طول شب نیز 12ساعت است.
اکرم باقرپور امامی افزود: هنگامیکه خورشید به تدریج صور فلکی بهاری را پشت سر می گذارد میزان کشیدگی آن بیشتر شده تا به نقطه انقلاب تابستانی می رسد که بیشترین کشیدگی را نسبت به استوای سماوی دارا است.
وی اضافه کرد: به این دلیل در این زمان میزان ساعات تابش خورشید در نیمکره شمالی به بیشترین مقدار خود می رسد، بنابراین بلندترین روز سال یعنی اول تیر را خواهیم داشت.
وی بیان کرد: پس از آن به تدریج کشیدگی خورشید کاهش یافته تا دوباره از نقطه تقاطع بعدی عبور کند در اعتدال پاییزی باز هم برابر بودن ساعات روز و شب را شاهد خواهیم بود.
وی گفت: در این زمان خورشید وارد نیمکره جنوبی آسمان می شود بنابراین در نیمکره جنوبی تعداد ساعات تابش نور خورشید بیشتر و در نیمکره شمالی عکس این حالت اتفاق می افتد تا اینکه خورشید در نیمکره جنوبی به بیشترین کشیدگی رسیده و بلندترین روز سال در این نیمکره و بلندترین شب سال را در نیمکره شمالی خواهیم داشت این نقطه انقلاب زمستانی است که آن را با نام شب یلدا می شناسیم و خورشید سالیان سال است که این نظم خاص را بی وقفه دنبال می کند و این تنها گوشه ای از نظم جهان هستی است.
2087/1181
گزارش از زهرا پیرنیا** انتشاردهنده: الهام تدین
انتهای پیام چندین سال قبل انگار سر زدن به دیگران و انجام صله رحم جزئی از وجود خانواده ها شده بود و تک تک اعضای خانواده اگر این سنت را به جا نمی آوردند دچار عذاب وجدان می شدند.
شادی و خوشی بچه ها در آن سال ها به این بود که هر شب با خانواده به شب نشینی بروند و برای این لحظات ثانیه شماری می کردند، راستش آن زمان ها مثل این روزا نبود که بیشتر بچه ها سرشان به گوشی و تبلت گرم باشد و به هزاران بهانه از جمله داشتن درس، کنکور و آزمون از رفتن به مهمانی امتناع کنند.
خلاصه ما هم مثل خیلی از مردم بدون هماهنگی قبلی به خانه یکی از اقوام می رفتیم و میزبان و بچه‌ها هم از دیدن ما ذوق زده می شدند و تا پاسی از شب به بازی و تفریح و گفت و شنود می گذشت و درازی شب های پاییز و زمستان این گونه سپری می شد.
اما در میانتمام این شب ها، 'یلدا' تنها شبی بود که همه اعضای فامیل و خانواده برای آن برنامه داشتند و می دانستند که در آن شب که به بلندترین شب سال و شب چله معروف است منزل کدام یک از اقوام دعوت هستند.
به یلدا که نزدیک می شدیم کدبانوهای همدانی در تدارک مراسم شب چله (یلدا) برای خود و خانواده برنامه های خوبی را آماده می کردند صدای مادرم اختر بانو که به آقا جانم می گفت 'شب چله نزدیکه خرید کله پاچه فراموشت نشه' همیشه در ذهنم هست.
شب چله هر سال، مادرم بر طبق آداب و رسوم بیشتر ایرانیان و از جمله همدانی ها دوست داشت همگی دور هم جمع باشیم و با پخت کله پاچه بلند ترین شب سال را با خوبی و خوشی سپری کنیم.
پای صحبت های اختر بانو که 80 پاییز رنگارنگ را گذرانده، نشستم تا برایم از شب یلداهای قدیم بگوید؛ چین و چروک های دست و صورتش حکایت از تجربه های بسیاری است که هر کدام از آنها برایم به اندازه یک دنیا ارزش دارد.
این بانوی همدانی که هرسال تمامی نوه ها و نتیجه ها را در شب یلدا دور خود جمع می کند و بلندترین شب سال را در کنار آنها سپری می کند با اشاره به روزهای سپری شده از عمرش در کهن شهر همدان گفت: همدان از قدیم الایام به دلیل قرار گرفتن در منطقه کوهستانی، آب و هوای بسیار سردی را در فصل زمستان تجربه می کرد و به خاطر کمبود امکانات در آن سال ها و نبود وسایل گرمایشی مختلف، مردم برای گرم کردن خانه از کرسی استفاده می کردند.
وی ادامه داد: 'کرسی' علاوه بر گرم کردن خانه موجب همبستگی و جمع شدن اعضای خانواده دور هم می شد و در شب یلدا نیز بزرگان هر فامیل فرزندان، نوه ها و نتیجه های خود را دور هم جمع می کردند و با گشودن سفره یلدا بر روی کرسی و تزیین زیبای آن، غروب شب یلدا را به طلوع اولین روز زمستان پیوند می زدند.
اختر بانو از زنان همدانی به عنوان کد بانوهای با سلیقه یاد کرد و گفت: بانوان همدانی از روزها قبل به فکر تهیه ملزومات شب چله از جمله کشمش، آجیل، انار، هندوانه و انواع مختلف تخمه شامل هندوانه و کدو تنبل گرفته تا تخمه خربزه بودند.
وی ادامه داد: انجیر خشک، شاهدانه، نخود، گردو ، بادام، گز، مویز، شانی (شاهانی)، کشمش سبز، انگور بند، توت خشک و گندم از تنقلات و خوراکی های خوشمزه ای بود که در شب یلدا در ظروف خاص به ویژه ظروف سفالی ریخته و از مهمانان پذیرایی می کردند.
در این گفت و گوی جالب ناگهان چشمان مادرم برقی می زند که انگار نکته جالبی در مورد شب یلدا به ذهنش رسیده باشد از من پرسید: در مورد 'شام محبت' چه می دانی؟ من که از قبل چیزهایی در این زمینه شنیده بودم از او خواستم در این باره توضیح بیشتری بدهد.
اختر بانو پس از مکثی کوتاه با لبانی خندان گفت: در کهن شهر همدان شام ویژه شب یلدا به نام شام 'محبت' معروف بود به این ترتیب که اگر بین دو خانواده اختلاف و رفت و آمد قطع می شد در شب یلدا بزرگ فامیل، آن دو خانواده ای را که با هم کدورت داشتند به خانه خود دعوت می کردند و شامی که برای برقراری صلح و صفا بین آنها پخت می شد به 'شام محبت' معروف بود.
این بانوی سالمند همدانی به یکی دیگر از آداب و رسوم همدانی ها برای شب یلدا اشاره کرد و گفت: 'مهره ریزان' نوعی بازی بود که یک هفته قبل از شب یلدا در خانه ای که بنا بود همه افراد قوم و خویش برای آئین آن شب در آنجا جمع شوند تدارک دیده می شد.
مادر که با ذکر این خاطرات انگار به دوران کودکی هایش سفر کرده بود با لبخندی کودکانه و از سر شوق گفت: در این بازی، دختر خانمی سه یا چهار ساله کوزه سفالی را پر از آب کرده و به درب خانه افرادی که بنا بود در آن شب در خانه بزرگ فامیل جمع شوند، می برد.
وی با بیان اینکه افراد آن خانه با انداختن سنگ و مهره هایی چون انگشتر، سکه، سنجاق، دکمه و مهره، شرکت خودشان را در مهمانی شب یلدا اعلام می کردند ادامه داد: این کوزه در تمامی خانه ها برده می شد و افراد خانواده ای که بنا بود در شب یلدا شرکت داشته باشند با انداختن وسیله ای در آن آمادگی خود را برای شرکت در مهمانی و بازی مهره ریزان اعلام می کردند.
اختر بانو در توضیح این بازی گفت: صاحب خانه که قرار بود شب یلدا همگی در منزل وی جمع شوند کوزه را از سقف خانه آویزان می کرد و منتظر شب یلدا می شد و با فرا رسیدن این شب و گذشتن پاسی از شب کوزه مهره را پایین آورده و در بغل دختر بچه ای نابالغ قرار داده و توری قرمزی سر دختر بچه کشیده و به آن عروس می گفتند.
وی ادامه داد: بعد تمام افراد شرکت کننده در مهمانی به دور عروس حلقه زده و با خواندن ابیاتی از اشعار دلنشین بوستان سعدی ، حافظ و یا اشعار محلی برای هر وسیله ای یک بیت خوانده و بعد از عروس می خواستند آن را بیرون آورد.
اختر بانو ادامه داد: بیت شعری که خواند می شد همراه هر شی که از کوزه بیرون می آمد به عنوان فال صاحب شی تلقی شده و توسط بزرگ خانواده تفسیر و نتیجه فال و نیت شرکت کننده معلوم می شد.
وی گفت: بازی مهره ریزان یکی از سرگرمی های جذاب و مورد توجه خانواده های همدانی است که علاوه بر شب یلدا در شب و روز عید قربان نیز اجرا می شد و البته اکنون خانواده هایی هستند که همچنان این آداب و رسوم را به جا می آودند.
به گفته مادرم ، متل گفتن یا همان قصه گویی، شاهنامه خوانی و خواندن اشعاری از حافظ و بازی 'تاک یا جفت' و 'پر یا پوچ' از دیگر بازی هایی بود که بیشتر خانواده های همدانی در شب یلدا با همراهی بچه ها اجرا می کردند تا با خوشی آخرین روز پاییز را سپری و فصلی سرد را آغاز کنند.
به آخر مصاحبه با مادرم که رسیدم از او پرسیدم پس امسال هم همانند سال های قبل بساط کله و پاچه در شب یلدا به راه است؟ مادرم اما اشکی از گوشه چشمش به راه افتاد و با ناراحتی گفت: عزیزم امسال هم همانند سال های قبل دور هم جمع می شویم اما باید از هزینه های اضافی و اسراف خودداری کنیم چرا که در نزدیکی ما خانواده های داغدار به دلیل زلزله شرایط سختی دارند و باید به فکر آنها هم باشیم و نگذاریم شب یلدای آنها در داخل چادر و زیر آسمانی سرد و بارانی رقم بخورد.
به مادرم آفرین گفتم و او ارا تحسین کردم چراکه هر کدام از سخنانش همان دُری برایم با ارزش است و به قول قدیمی ها باید این سخنان را با طلا نوشت و به دیوار آویزان کرد.
مردمان فرهنگ دوست شهرکهن همدان با داشتن فرهنگی غنی چندهزارساله برای برگزاری آئین سنتی شب یلدا آداب و رسوم و برنامه خاصی دارد که برای توضیح بیشتر آن پای صحبت های کارشناس مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان همدان نشستم.
فریبا نعمتی با اشاره به آداب و رسوم کهن شهر همدان در شب یلدا گفت: برگزاری آیین فال سوزن یکی از آداب و رسوم شهر تاریخی همدان است که این آیین در شب یلدا توسط بیشتر خانواده های همدانی رواج دارد و بانوان، دختران و پسران جوان و دم بخت علاقه زیادی به برگزاری آن دارند.
وی ادامه داد: در این آیین یک تکه پارچه تازه (آب ندیده) را به دست دختر بچه نابالغی می دهند و آن دختر کوچک روی پارچه که بهتر است رنگ آن قرمز باشد سوزن می زد و در این میان زنان سالمند خانواده از شعرهایی که از سالیان دور در خلوت با خود زمزمه می کردند، می خوانند و حاضران مجلس پیش از خوانده شدن شعر و با هر بار سوزن زدن در دل نیتی می کنند و شعر خوانده شده را پاسخی برای نیت خود می دانند.
این کارشناس مردم شناسی می گوید: زنان همدانی معتقد هستند که هر سوزنی که به آن پارچه توسط دختر بچه زده می شود در واقع مهر تاییدی برای برآورده شدن آرزوهای آنان است و زنان آن آرزو را برآورده شده می دانند.
نعمتی گفت: فال سوزن یکی از آداب و رسوم مردمان استان همدان است که به لحاظ اهمیت در سال 93 ثبت ملی شده است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر و با گسترش وسایل ارتباطات جمعی اجرای آیین هایی همانند شب یلدا با آداب و رسوم گذشته بیشتر در مناطق روستایی که از خانواده های گسترده تری برخوردار هستند متداول است و اکنون بر پایی همه این آداب و رسوم همانند گذشته در بین جوانان به دلایل مختلف کمرنگ شده است.
وی ادامه داد: مهمترین درس آیین شب یلدا وفاق اجتماعی و خانوادگی است و در این شب احترام و تکریم بزرگ ها به عنوان حلقه اتصال بین اعضای خانواده بسیار مورد توجه و تاکید است.
نعمتی اظهار کرد: آداب و رسوم شب یلدا همچنان در بیشتر نقاط استان همدان باقی است اما برگزاری این آیین ها با تکنولوژی روز آمیخته شده است.
وی در ادامه با بیان اینکه برای احیای آداب و رسوم ایرانی، میراث فرهنگی از چند سال گذشته برنامه های مختلفی را در نظر گرفته است گفت: برای حفظ و احیای این آیین ها کارشناسان مردم شناسی استان های کشور آداب و رسوم منطقه خود به ویژه در عید نوروز را جمع آوری کرده و با همکاری سایر دستگاه ها و بخش خصوصی این آیین ها را برای مردم اجرا می کنند.
وی با بیان اینکه این برنامه ها موجب می شود که کودکان و نوجوانان ایران اسلامی بیشتر با این فرهنگ و آداب و رسوم آشنا شوند گفت: استفاده از ظرفیت رسانه ها و صدا و سیما و گنجاندن این آیین ها در کتاب های درسی دانش آموزان می تواند راهکار خوبی برای احیای این آداب و رسوم باشد.
مسئول مرکز اخترشناسی ابن صلاح همدانی نیز درباره علت علمی پیدایش بلندترین شب سال (یلدا) در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: در بین صور فلکی شناخته شده، 12صورت فلکی مهم وجود دارد که صورفلکی دایره البروج نامیده می شوند که مسیر حرکت ظاهری خورشید در آسمان است.
اکرم باقرپور امامی افزود: وقتی زمین خورشید را دور می زند به نظر می رسد که در زمینه ستارگان آسمان حرکت کرده و هر ماه در یکی از این صور فلکی قرار می گیرد.
وی اضافه کرد: صور فلکی دایره البروج به ترتیب شامل حمل، ثور، جوزا، خرچنگ، اسد، سنبله، میزان، عقرب، قوس، جدی، دلو و حوت است.
وی افزود: استوای سماوی تصویر استوای زمین بر روی کره سماوی است یعنی دایره ای فرضی که آسمان را به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم می کند.
باقر پور امامی خاطرنشان کرد: خطوط فرضی دایره البروج و استوای سماوی کره آسمان را در دو نقطه قطع می کنند نواحی بالای استوای سماوی نیمکره شمالی و نواحی زیرین آن نیمکره جنوبی محسوب می شود.
وی اظهار داشت: هنگامی که خورشید روی منحنی دایره البروج از نیمکره جنوبی آسمان صورت فلکی حوت وارد نیمکره شمالی صورت فلکی حمل می شود نقطه تقاطع اولیه دو خط اعتدال بهاری، یعنی زمانی که طول مدت شب و روز با هم برابر است.
وی ادامه داد: در این هنگام زاویه میل خورشید صفر است و در تمام نقاط روی سطح زمین طول روز 12ساعت و طول شب نیز 12ساعت است.
اکرم باقرپور امامی افزود: هنگامیکه خورشید به تدریج صور فلکی بهاری را پشت سر می گذارد میزان کشیدگی آن بیشتر شده تا به نقطه انقلاب تابستانی می رسد که بیشترین کشیدگی را نسبت به استوای سماوی دارا است.
وی اضافه کرد: به این دلیل در این زمان میزان ساعات تابش خورشید در نیمکره شمالی به بیشترین مقدار خود می رسد، بنابراین بلندترین روز سال یعنی اول تیر را خواهیم داشت.
وی بیان کرد: پس از آن به تدریج کشیدگی خورشید کاهش یافته تا دوباره از نقطه تقاطع بعدی عبور کند در اعتدال پاییزی باز هم برابر بودن ساعات روز و شب را شاهد خواهیم بود.
وی گفت: در این زمان خورشید وارد نیمکره جنوبی آسمان می شود بنابراین در نیمکره جنوبی تعداد ساعات تابش نور خورشید بیشتر و در نیمکره شمالی عکس این حالت اتفاق می افتد تا اینکه خورشید در نیمکره جنوبی به بیشترین کشیدگی رسیده و بلندترین روز سال در این نیمکره و بلندترین شب سال را در نیمکره شمالی خواهیم داشت این نقطه انقلاب زمستانی است که آن را با نام شب یلدا می شناسیم و خورشید سالیان سال است که این نظم خاص را بی وقفه دنبال می کند و این تنها گوشه ای از نظم جهان هستی است.
2087/1181
گزارش از زهرا پیرنیا** انتشاردهنده: الهام تدین
کپی شد
