مصرف انواع مواد مخدر به خصوص تریاک از سال‌های دور در بین مردان ایرانی رواج داشته، اما با تولید و ورود مخدرهای جدید در جامعه ایرانی، بانوان هم برای سرگرمی‌های کاذب خود به مصرف این افیون‌های خانمان‌سوز گرایش پیدا کردند.
روند افزایشی شیوع اعتیاد بین بانوان به ویژه دختران نوجوان و جوان در کنار مردان در مصرف انواع مواد مخدر زنگ خطر زنانه شدن اعتیاد در جامعه ایرانی را به صدا درآورده‌است.
براساس آمارهای بین‌المللی ۳۳ درصد از معتادان جهان را زنان تشکیل می‌دهند این درحالی است که بر اساس آماری از سوی مشاور امور زنان در ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور در سال ۹۶ در ایران ۷ درصد از جمعیت معتادان کشور را زنان تشکیل می‌دهند و امروز در سال ۹۸ این رقم دست کم به ۱۰ درصد رسیده است.
همچنین بر اساس آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر دست کم ۳ میلیون معتاد یا مصرف کننده مواد مخدر در کشور وجود دارد که افزون ۲۰۰ هزار نفر از این تعداد زنان هستند و در سال‌های گذشته گرایش زنان به مواد مخدر رو به افزایش بوده‌است.
دلایل گرایش زنان به مواد مخدر متنوع است و دست‌کم ۵۰ درصد از زنان به دلیل کاهش دردهای جسمانی به سمت مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند.
همچنین براساس آمار ۲۵ درصد از بانوان به دلیل کنجکاوی و ۲۰ درصد برای تنوع و لذت و پنج درصد به دلیل کمبودهای عاطفی شروع به مصرف مواد مخدر در کشور می‌کنند.
بسیاری از دختران برای نخستین بار با استعمال قلیان و سیگار به مصرف انواع مواد مخدر گرایش پیدا می‌کنند و مصرف مواد مخدر خانواده حشیش و مشروبات الکلی در بین بانوان کشور طرفدار زیادی دارد تا جایی در سال گذشته(مهرماه۹۷) بر اثر مصرف مشروبات الکلی در استان هرمزگان از بین ۲۶۸ نفر ۲۲ نفر فوت شدند.
در میان مسموم‌شدگان ۱۳۲ نفر دیالیز شدند که در میان آنها ۱۰ زن بودند و این پایان یک عیش و نوش غافلگیرانه بود که تبعات اجتماعی نگران‌کننده‌ای را به همراه داشته و دارد.
از دیگر چالش‌های اساسی در اعتیاد بانوان می‌توان به فقدان فرهنگ سازی و نبود زیرساخت‌ها برای ترک اعتیاد این قشر از جامعه اشاره کرد و از طرفی در استان هرمزگان تنها یک مرکز ترک اعتیاد زنان وجود دارد که در بندرعباس مستقر است.
یاسر رستگار جامعه‌شناس و عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان در گفت‌وگوی تفصیلی با ایرنا از اعتیاد به عنوان ام‌الفساد جامعه یاد کرد و معتقد است: بخش زیادی از زمینه‌ها و بسترهای اعتیادآفرین در زنان و مردان مشترک است.
وی همچنین به ارتباط آسیب‌های اجتماعی با اعتیاد اشاره کرد و بیان داشت: کمتر آسیب اجتماعی وجود دارد که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به اعتیاد ارتباطی نداشته باشد و این مساله در خصوص زنان پیچیده‌تر است.
عضو هیات علمی دانشگاه هرمزگان با اشاره به این‌که بین ۸ تا ۱۰ جمعیت زنان در کشور درگیر اعتیاد هستند، یادآور شد: روند مصرف نشان می‌دهد مصرف مواد مخدر در بین زنان در حال سرعت گرفتن است.
ایرنا: تفاوت اعتیاد زنان با مردان در چیست؟
رستگار: زنان برای دستیابی به استقلال اقتصادی به مراتب با مشکلات بیشتری مواجه هستند و از طرفی ساختارهای فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران وضعیت تبعیض‌آمیزی را برای آنان ایجاد کرده‌است، لذا زنی که گرفتار اعتیاد می‌شود به دلیل جایگاه فرودستی وی و نداشتن استقلال مالی و معیشتی، با آسیب‌های مضاعفی روبرو است.
عموم پژوهشها نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان در برابر فشار همسالان، آسیب پذیرتر هستند و فشارهای عاطفی بیشتری تجربه می‌کنند به همین دلیل به طور معمول آشنایی زنان با مواد مخدر و مساله اعتیاد از طریق نزدیک‌ترین افراد آنها اتفاق می‌افتد به نحوی که بنابر یافته‌های برخی مطالعات، ۸۰ درصد معتادان زن، همسران معتاد یا پدر و برادران معتاد داشته‌اند.
درحالی که مرد معتاد لزوما همسر معتاد ندارد، لذا این مساله حاکی از آن است که زن در فضای عاطفی و صمیمی با همسر و خانواده خود نیز آسیب‌پذیر است، به همین دلیل است که وقتی یک زن از طریق همسر خود معتاد می‌شود در نتیجه مداخله پیچیده‌تر می‌شود.
یکی دیگر از عوامل خاص زنان برای روی آوردن به سمت مواد مخدر درمان آسیب‌های جسمی(بیماری‌های مزمن و دردهای مفصلی) است که در برخی پژوهش‌های انجام شده به آن اشاره شده‌است.
تجربه همراهی کردن با دوستان صمیمی در زنان بیشتر از مردان است، 'قدرت نه گفتن در دختران' به دلیل خصلت‌های عاطفی، به پیشنهادهای همسالان برای استعمال مواد مخدر کمتر استایرنا: وضعیت اعتیاد زنان در استان هرمزگان با سایر استان‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
رستگار: در استان هرمزگان پژوهش منسجم منتشرشده‌ای در حوزه اعتیاد زنان ندیدم، اما مرور نتایج پژوهش های منتشرشده به این امر اشاره دارد که زمینه و بستر روی آوردن زنان به سمت مواد مخدر در بسیاری از استان‌ها تقریبا یکسان بوده‌است.
نکته قابل توجه دیگر این است که استان هرمزگان به لحاظ مصرف مواد مخدر زنان جزء چند استان اول نیست، اما این استان به دلیل پدیده جابه‌جایی جمعیت (کارگران اقماری و فصلی، مهاجران و سایر گروه‌های مسافری) به خصوص در بندرعباس و قشم به شدت آسیب‌پذیر است.
این حجم جا به جایی جمعیت در استان هرمزگان به‌ویژه شهر بندرعباس و جزیره قشم بسیار زیاد بوده و از همین روست که موضوع جابه‌جایی جمعیت، وضعیت ویژه‌ای در بحث افزایش مواد مخدر و اعتیاد ایجاد کرده‌است به‌خصوص این‌که با ضعف نظارت اجتماعی روی گروه‌های در حال جابه جایی مواجه‌ایم.
ایرنا: تفاوت اعتیاد دانشجویان دختر با سایر هم‌نوعان آنها در چیست؟
رستگار: اگر در گذشته کشور ۵۵ تا ۶۰ درصد مصرف مواد مخدر به تریاک مربوط می‌شد و تریاک در الگوهای مصرف رتبه اول را داراست، اما در چندسال اخیر مصرف حشیش و ماری جوانا و گل به سرعت در حال افزایش است.
با توجه به کاهش سن اعتیاد و زنانه شدن آن و براساس پایش سال‌های ۹۰ به بعد در برخی پژوهش‌های انجام شده ماده مخدر گل رتبه دوم دارد.
همچنین در بین مصرف کنندگان گروه سنی ۱۵ تا ۳۰سال ( نوجوان، دانش آموزان و دانشجویان) نیز ماده گل در آینده نزدیک جایگزین برخی مواد صنعتی می‌شود.
براساس یک پیمایش ملی توسط وزارت علوم بر روی بیش از ۲ هزار دانشجوی حدود ۲۰ دانشگاه مرکز استان‌ها، مشخص شد دانشجویانی که در خانه‌های مجردی ساکن هستند مصرف مواد مخدر در آنها به مراتب بیشتر بود.
ضمن این‌که مصرف مواد مخدر بین پسران دانشجو بیشتر از دختران بود، علاوه بر آن در بین دانشجویان و نوجوانان امروزه مصرف الکل به طرز معناداری درحال رشد است درحالی که اگر در سال‌های بسیار قبل‌تر مصرف آن کمتر از پنج درصد بوده امروز این میزان مصرف به ۱۵ تا ۲۰ درصد نزدیک می‌شود.
مصرف موادی مثل گل، حشیش و ماری جوانا و سایر مشتقات گیاه شاهدانه نیز امروز بالای ۲۰درصد گزارش می‌شود.
متاسفانه در برخی دکه‌های نشریات به راحتی مواد مخدر مثل گل و ماری جوانا به فروش می‌رسد در واقع این محیط‌ها مواد مخدر برای نوجوانان و جوانان قابل دسترسی است و از طرفی شیوه مصرف این مواد چون نیازی به تشریفات ندارد و چون به لحاظ دسترسی آسان بوده و سرعت اثر آن نیز بالاست، لذا مصرف آن در جامعه بیشتر می‌شود.
ایرنا: اعتیاد زنان بیشتر در چه محیط‌های خطرناک‌تر است؟
رستگار: آرایشگاه‌های زنانه و باشگاه های ورزشی، یک فضای کاملا زنانه است و این بخش‌ها به شدت پنهان مانده و از طرفی داده‌های آماری و تجربی نیز در این محیط‌ها آماری موثقی در دسترس نیست لذا در هر مکان تک‌جنسیتی چه زنانه و چه مردانه، رفتارهای پرخطر در آن زیاد است، زیرا نظارت‌ها بسیار کمتر بوده از طرفی تاثیرپذیری افراد نیز در این محیط های تک جنسی بیشتر است.
ایرنا: به طور خاص‌تر اعتیاد زنان چه تبعات اجتماعی و فرهنگی را به دنبال دارد که برای جامعه نیز خسارت‌زاست؟
رستگار: اعتیاد زنان به دلیل نقش مادری و همسری آنها ویران‌گرتر است، زیرا مادر معتاد علاوه براین‌که می‌تواند فرزند خود را با روشهای مختلفی از جمله در زمان حاملگی و شیردادن و حتی بعد از آن معتاد کند، اما انتقال اعتیاد از طریق پدر به فرزند بسیار کمتر اتفاق می‌افتد.
نکته دوم ناکارآمدی مادر در ایفای نقش‌های مادری و همسری کلیت خانواده را دچار اشکال جدی می‌کند درحالی که پدر یک خانواده وقتی معتاد باشد همسر مرد تمامی تلاش خود را به کار می‌گیرد تا کمبودهای پدر خانواده را برای فرزندان جبران کند، اما وقتی مادر خانواده معتاد باشد فروپاشی خانواده با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد.چون زنان در بیرون از خانواده حمایت نمی‌شوند و از نظر اجتماعی بیشتر مورد تحقیر قرار می‌گیرند، لذا برچسب (داغ ننگی) که یک زن معتاد تجربه می‌کند بسیار شدیدتر از مرد معتاد در یک خانواده است.
از طرفی کمبودها از جمله نبود مرکز درمان اعتیاد زنان روند درمان و امکان بازگشت به زندگی عادی را سخت‌تر می‌کند؛ بنابراین اعتیاد زنان هم به لحاظ شخصیتی و هم اجتماعی با تحقیرهای شدیدتر، طرد اجتماعی و کاهش امید به آینده همراه‌است.
اسکان‌های غیررسمی در پیچ خم ساماندهی
ایرنا: توصیه و راهکار جامعه‌شناختی شما به مسوولان و دست‌اندرکاران حوزه اعتیاد چیست؟
رستگار: طبق آمارهای رسمی حدود ۴۰ درصد اسکان غیررسمی در بندرعباس وجود دارد،درحالی که توجه به سرمایهگذاریها و سیاست‌گذاری‌های استان باید به سمت بازسازی و احیا محلات حاشیه نشین برود درواقع در بحث ارائه راهکار ابتدا باید وضع حاشیهنشینی و اسکان‌های غیررسمی را ساماندهی کرد.
در مناطق غیررسمی چه کار فرهنگی می‌توان انجام داد؟ این یک پرسش اساسی است که مسوولان و دست اندارکاران بخش شهرسازی، می‌توانند در راستای کاهش آسیب‌های اجتماعی از جمله بحث اعتیاد از نظرات صاحب‌نظران حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی دانشگاهی استفاده کنند.
وقتی در این محله‌ها با فقر ساختاری مواجه هستیم کارفرهنگی جواب نمی‌دهد. به‌عنوان مثال فردی که مصرف‌کننده شیشه است و سقف خانه‌اش روی سرش خراب می‌شود مگر می‌توان به او گفت بروشور آموزشی را مطالعه کند؛ بنابراین در مساله اعتیاد در طبقات پایین و حاشیه‌نشین باید اقدامات زیربنایی و ساختاری انجام گیرد
از طرفی نباید مشکلات ساختاری را نادیده گرفت و در رسانه‌ها و جامعه دانشگاهی نیز باید تلاش کنیم این حساسیت و نگرانی نسبت به مساله اعتیاد زنان ایجاد کنیم.
اعتیاد زنان نیازمند حساس‌سازی(برجسته مساله)است، تغییرالگوهای مصرف یک مساله جدی است، لذا در گفتمان‌های عمومی نیاز به بازنشر اطلاعات داریم به شکلی که مردم را نسبت به این مساله حساس و نگران کنیم، لذا باید به سمتی پیش برویم که متمرکز بودن برنامه‌های درمان که درحال حاضر برای مردان است به سمت زنان نیز پیش برود.
برای جبران بخشی از موانع مالی دولتی می‌توان از ظرفیت خیران اجتماعی در ساخت خانه‌های امن زنان رهاشده، مرکز ترک اعتیاد و... استفاده کرد، لذا توصیه من این است که انجمن خیران اجتماعی نیز باید فعال شود.
گفت و گو از فرنگیس حمزه یی
۹۸۸۷/۶۰۴۸
