منابع زیست محیطی به عنوان سرمایه مهم هر منطقه ارزش بالایی دارد و باید این میراث گرانبها به بهترین شکل ممکن حفظ شود و در اختیار آیندگان قرار گیرد اما، این حوزه در استان مرکزی چالش های جدی دارد.
مسایل زیست محیطی استان مرکزی تنها در حوزه آب، خاک و هوا نیست بلکه بهبود تنوع زیستی و اقدامات موثر در حفظ و احیای گونه های جانوری و گیاهی نیز از دغدغه های مهم این بخش است.
بر اساس آمار موجود طبقه بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت 49 گونه زیستی در استان مرکزی در معرض تهدید است که 33 گونه پرنده، 14 گونه پستاندار و 2 گونه خزنده هستند.
در دهه های اخیر در جنگل های بلوط شازند، خرس و در هفتاد قله، یوزپلنگ زندگی می کرد و گله سه هزار راسی آهو در زیستگاه های استان تردد داشت که این گونه ها بسیار کم شده است.
یک هزار و 214 گونه گیاهی نیز در استان مرکزی در قالب 453جنس و 75 تیره شناسایی و طبقه بندی شده که برخی از این گونه ها نظیر آنغوزه نیز در معرض تهدید است.
یک فعال زیست محیطی و عضو اتحادیه جهانی حفاظت تنوع زیستی گفت: الگوی چالش های زیستی استان مرکزی در سه دهه اخیر نسبت به گذشته تغییر کرده و اگر زمانی تنها آلودگی هوا به عنوان چالش اساسی زیستی استان برجسته بود امروز این خطه در زمینه منابع پایه خاک و آب نیز معضلاتی دارد که اگر به موقع مدیریت نشود، بحران اتفاق می افتد.
سیاوش آقاخانی افزود: بخشی از آلاینده های موجود در منابع آبی استان از طریق روان آب های جاری است که با نفوذ پسماندهای کشاورزی، کودها و سموم از دایره سلامت خارج شده است و بخش دیگری نیز در آب های زیرسطحی به دلیل دفن پسماندهای صنعتی، شهری و روستایی است که باید در هر دو جبهه راهبردهای بازدارنده و اصلاحی به سرعت انجام شود.
وی گفت: برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی در بخش های صنعت، کشاورزی و شهری و نبود مدیریت در منابع آب های سطحی موجب افت شدید ذخایر زیرزمینی شده و اغلب دشت های این استان در زمینه مصرف ممنوعه هستند.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی ادامه داد: مدیریت نادرست آب در حوزه کشاورزی 70 درصد از منابع آب استان مرکزی را می بلعد و این در شرایطی است که حاصل زراعت استان بیشتر محصولات آب بر هستند که ارزش افزوده بالایی نیز ندارند.
آقاخانی بیان کرد: این استان برنامه جامع زیست محیطی با الگوی بومی شده ندارد و به همین دلیل ارزش گذاری منابع زیستی در روند توسعه ضعیف است و روز به روز نیز آسیب های متنوع تری بر پیکر بی جان داشته های زیستی استان به بهانه توسعه وارد می شود.
وی ادامه داد: آمایش سرزمینی در استقرار صنایع به ویژه واحدهای آب بر به درستی در استان رعایت نمی شود و این مهم نیز معضلی مضاعف بر چالش های زیستی این خطه است.
آقاخانی اضافه کرد: وابستگی شدید مصارف خانگی استان مرکزی به آب های زیرزمینی، رفتارهای نادرست مصرف و نبود آموزش گسترده برای شهروندان حلقه مفقوده دیگری در مدیریت زیست محیطی استان برای حراست از منابع پایه آب است و به نظر می رسد اجرای راهبرد تفکیک آب آشامیدنی از سایر مصارف از اولویت ها باشد.
وی تصریح کرد: تخصیص ناچیز حقابه های محیط زیستی در مناطق پایین دستی و افت حجم آب رودخانه ها به دلیل خشکسالی های اخیر از موضوعاتی است که باید با شیوه های نوین کارشناسی برای آن چاره سازی شود.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی افزود: آلایندگی هوا نیز از دیگر دغدغه های جدی استان مرکزی است که در دهه های اخیر ساکنان اراک با تبعات آن به صورت جدی دست و پنجه نرم کرده اند اما درحال حاضر شهرهای ساوه، خمین، دلیجان و شازند نیز به جرگه مناطق مشکل دار هوا در استان پیوسته اند.
وی گفت: متاسفانه مقوله آلایندگی هوا حالت فرسایشی در اراک پیدا کرده و با وجود 2 برنامه جامع از سوی دولت برای سامان آن هنوز گره های کور زیادی وجود دارد که اصلاحات منطقی در این بخش به طور کامل محقق نشده است.
عضو اتحادیه جهانی حفاظت از تنوع زیستی ادامه داد: با وجود نشست های متعدد در 2 دهه اخیر مقوله مدیریت پسماند شهری و روستایی و کشاورزی استان وضعیت مناسبی ندارد.
آقاخانی عنوان کرد: دفن نامناسب پسماندهای شهری موجب نفوذ شیرابه به آبخوان ها شده و باران های اسیدی نیز افزایش آلاینده های منابع خاکی را دو چندان کرده است و تداوم این روند زنجیره غذایی استان را با تهدید مواجه می کند.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی افزود: آلودگی الکترومغناطیسی نیز از دیگر تهدیدات زیست محیطی است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد و حریم لازم در خصوص ایجاد خطوط فشار قوی و دکل های بی تی اف تلفن همراه در شهرهای این استان رعایت نشده است.
آقاخانی گفت: انتظار است در این راستا حساسیت های ویژه لحاظ شود و تمامی بخش ها اعم از دولتی و خصوصی و لایه های مردمی این تهدید مهم را جدی بگیرند.
این استاد دانشگاه پیام نور استان مرکزی اضافه کرد: مطالعات جامع زیستی و سلامت با محوریت چالش ها و بحران های زیستی باید در این استان انجام شود تا تصمیم سازی بر پایه اطلاعات دقیق و مناسب چاشنی امور قرار گیرد.
آقاخانی عنوان کرد: استان مرکزی دارای شمار زیادی از گونه های انحصاری است که بسیاری از آنها از جمله گون و بلوط مجموع سرسختی به دلیل تغییرات اکولوژیکی و تخریب های زیست محیطی از بین رفته است.
وی تصریح کرد: حفظ گونه های بومی استان مرکزی نیاز و ضرروت اساسی است و ورود گونه های غیربومی به این استان با شرایط آب و هوایی آن همخوانی ندارد و پایدار نخواهد بود.
عضو اتحادیه جهانی حفاظت از تنوع زیستی افزود: بسیاری از گونه های بومی این استان منبعی برای تغذیه جانوران هستند که با از بین رفتن آنها چرخه زیستی آسیب می بیند و شماری از آنها نیز از بین رفته اند.
آقاخانی تصریح کرد: گربه وحشی گوش سیاه از جمله گونه های جانوری منقرض شده در استان مرکزی است که به دلیل تخریب های زیست محیطی، این گونه نادر از بین رفته است.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک نیز گفت: آب مهمترین چالش استان مرکزی و شهر اراک است و تدوین برنامه منسجم در حوزه توان اکولوژیک منطقه در این استان ضروری است.
امیر انصاری افزود: توان سرزمینی در استان مرکزی با دامنه تعریف شده برای کاربری های متنوع فاصله زیادی دارد و به بیان دیگر استان مرکزی از رد پای اکولوژیک خود عبور کرده است و فشار زیادی را اضافه بر توانش تحمل می کند.
وی بیان کرد: در دهه های اخیر در سایه غفلت ها تا چندین برابر از منابع آب، خاک، تنوع زیستی، رودخانه ها، تالاب ها و آب های زیرزمینی استان استفاده شده و باید به سمتی حرکت کرد که بهره گیری از منابع متناسب با ظرفیت اکولوژیک سرزمین باشد.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست ادامه داد: مشکلات زیست محیطی از جمله آلودگی هوا نیز مولود رفتارهای نادرست در بهره گیری از منابع پایه زیستی در استان مرکزی رخ داده است.
انصاری اظهار داشت: زمانی که حقابه تالاب ها رعایت نشود، کانون های گرد و غبار نمکی روی میقان اراک شکل می گیرد و این مهم زمینه افزایش آلاینده های زیست محیطی را افزایش می دهد.
وی بیان کرد: بخش های زیادی از اراضی استان مرکزی پتانسیل کشاورزی ندارند اما در آن ها کشت می شود و این درحالیست که محصولات آب بر تولید می شود و پس از مدتی رها شده که این روند موجب ایجاد کانون های گرد و خاک شده است.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک اضافه کرد: نمونه این اراضی در دیمزارها و مراتع کم بازده زرندیه، کمیجان، خمین، دلیجان و اطراف تالاب میقان اراک به چشم می خورد.
انصاری بیان کرد: فعالیت های اقتصادی استان مرکزی از جمله در بخش صنعت متناسب با توان این استان پیش نرفته و امروز چالش آب در استان مرکزی جدی است و نباید صنایع آب بر در استان ایجاد شود.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست افزود: آب و خاک این استان به دلیل ورود فاضلاب های صنعتی، دفن غیراصولی زباله ها، پسماند و پساب های کشاورزی که حاوی سموم و کود شیمیایی است، آلوده شده و این آلودگی پنهان است.
انصاری اظهار داشت: کارگروه مدیریت پسماند استان مرکزی در خصوص آلاینده های آب و خاک باید یک برنامه منسجم در نظر گیرد و اقدامات آن تنها به روز زمین پاک موکول نشود،حرکت به سمت مدیریت صحیح پسماند در استان مرکزی امری ضروری است که نباید در این خصوص غفلت صورت گیرد.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک ادامه داد: تصمیم سازی عملیاتی برای توسعه بازیافت و کمپوست در استان از نیازهای جدی است.
انصاری بیان کرد: حرکت هایی در راستای مدیریت پسماند از جمله ایجاد کوره های زباله سوز در استان مرکزی صورت گرفته اما این کوره ها باید در آخرین مرحله و با نظارت و مدیریت های زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد.
وی افزود: در بحث تنوع زیستی نیز باید شیوه های نوین حفاظتی با بهره گیری از تکنولوژی های جدید مورد توجه قرار گیرد.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست اضافه کرد: مطالعه کیفی بر تنوع ژنتیکی این استان ضروری است و پس از مطالعه باید راهکارهای لازم ارایه شود.
انصاری بیان کرد: برخی از زیستگاه های استان مرکزی از جمله نقاط ی درهفتاد قله اراک نیاز به بازسازی و احیا دارد و استان مرکزی به لحاظ زیست محیطی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در این استان هم تالاب، کویر، جنگل و کوهستان وجود دارد.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک افزود: در مجموع تهیه و تدوین سند راهبردی جامع برای محیط زیست استان مرکزی و حرکت بر اساس آن از مسایل کلیدی و مادر است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان مرکزی هم گفت: در چند سال اخیر حیات وحش کشور و این استان با شیوع 2 بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک و آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان مواجه شده که موجب افزایش فشار بر جمعیت حیات وحش استان مرکزی شده است.
سیدمحمد مهدی مصطفوی افزود: دامداری های واقع در مناطق تحت مدیریت، احتمال افزایش این بیماری ها را در حیات وحش افزایش می دهد که تجهیز و آمادگی برای مقابله با این بیماری ها و اختصاص بودجه خاص در این خصوص ضروری است.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: غاز پیشانی سفید کوچک از تیره غازسانان (anatidae) و بسیار شبیه غاز پیشانی سفید بزرگ است که جمعیت آن به علت افزایش شکار در مناطق توقفگاهی و تخریب نواحی زمستان گذرانی به دلیل تغییر کاربری اراضی کشاورزی، کاهش چشمگیری داشته است.
مصطفوی اظهار داشت: غاز پیشانی سفید کوچک در زمره گونه های حمایت شده و حفاظت شده معرفی شده است.
وی عنوان کرد: ظرفیت سازی و توانمند سازی بدنه کارشناسی و در کنار آن تدارک و تجهیز کارشناسان با ابزار و ادوات مناسب از ضرورت های اولیه در ارتقای کیفیت آماربرداری و نتایج حاصل از آن به شمار می رود و استفاده از ظرفیت جوامع محلی و مشارکت نهادهای غیردولتی در پایش این گونه باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: با توجه به تغییر دیدگاه های زیست محیطی مردم توجه به حیوانات آسیب دیده و تحویل آنها به محیط زیست افزایش یافته است.
مصطفوی بیان کرد: ایجاد مرکز تخصصی و مجهز برای تیمار و نگهداری حیوانات به شدت در این استان احساس می شود زیرا شماری از آنها پس از بهبودی قابلیت رها سازی و بازگشت به طبیعت را دارند اما تعدادی به دلیل شدت آسیب های وارده قابلیت زندگی در طبیعت را از دست می دهند و باید تا زمان حیات از آنها نگهداری شود.
وی تصریح کرد: کمبود اعتبار، نبود تجهیزات درمانی و نگهداری مناسب و نبود دامپزشک متخصص حیات وحش اجازه تیمار این جانواران را نمی دهد.
رئیس اداره پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی عنوان کرد: این نهاد در چند سال گذشته بر اساس تفاهم نامه با سازمان دامپزشکی اقدام به تیمار و درمان حیوانات می کند و دوستداران محیط زیست نیز در این راستا همکاری های خوبی داشته اند اما هنوز کمبودها به شدت احساس می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز گفت: آلودگی هوا در کلانشهر اراک و برخی دیگر از شهرهای این استان به عنوان یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی است.
رضا میرزایی افزود: قرارگرفتن در کانون های گرد و غبار کویر مرکزی ایران و همجواری با کویر قم و تالاب میقان به عنوان مراکز اصلی گرد و غبار است که عامل اصلی آلودگی هوای چند سال اخیر کلانشهر اراک و این استان است.
وی بیان کرد: در 2 سال اخیر آلاینده مسئول در استان مرکزی ذرات کمتر از 2 و نیم میکرون بوده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: تنوع صنایع موجود در این استان به عنوان دومین استان از نظر تعداد و تنوع واحدهای صنعتی، موجب ایجاد انتشار مجموعه ای از آلاینده های هوا در این استان شده است.
میرزایی خاطر نشان کرد: آلودگی ناشی از ترافیک و حمل و نقل به ویژه عبور خودروهای سنگین از استان مرکزی و به ویژه در شهر اراک به دلیل قرارگیری در محور شمال به جنوب کشور، سهم به سزایی در آلودگی هوای این استان دارد.
وی گفت: کمبود بودجه کافی در خصوص اجرا و به روز رسانی طرح جامع کاهش آلودگی هوای کلانشهر اراک و شهرهای پرجمعیت استان سبب ممانعت از انجام مطلوب روند کاهش آلودگی هوا شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی افزود: چالش های آب و پساب در این استان نیز جدی است و میزان نزولات جوی در ایران بر اساس میانگین بلند مدت 43 سال، حدود 401 میلیارد متر مکعب است که از این مقدار حدود 70 درصد آن در نتیجه تبخیر و تعرق از دسترس خارج شده و قابل استفاده نیست و حدود 30 درصد که معادل 122 و نیم میلیارد متر مکعب (متوسط درازمدت) است، پتانسیل آبی کشور را تشکیل می دهد.
وی عنوان کرد: در کنار کاهش کمیت منابع آب، انتشار پساب های صنعتی، کشاورزی و شهری نیز از دیگر عوامل تهدید کننده منابع محدود آب کشور و این استان محسوب می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: اتلاف و بهره پایین منابع آب یکی دیگر از دلایل افت کمی و کیفی منابع آب است و شاخص های مهم استفاده بهینه از آب، بهره وری است.
میرزایی اظهار داشت: خشکسالی ادواری و به تبع آن محدودیت منابع آب و آسیب پذیری استان مرکزی در برابر این پدیده، بهره برداری ناپایدار و بیش از ظرفیت منابع آبی و محیط زیست، بهره برداری های غیرپایدار از منابع آبی در جوامع روستایی، استقرار نامتوازن جمعیت و فعالیت در پهنه استان که در بسیاری از نقاط منجر به افت کمی و کیفی آب های سطحی و زیرزمینی شده از دیگر مشکلات است.
وی گفت: نامناسب بودن نحوه زراعت و استفاده از آبیاری ثقلی، نامناسب بودن الگوهای تولید محصولات کشاورزی با وضعیت اقلیم و منابع آبی در اختیار، نبود مدیریت یکپارچه برای مدیریت منابع آب و منابع طبیعی و دوگانگی و همپوشانی برخی از وظایف دستگاه های متولی محیط زیست و منابع طبیعی، پایین بودن سطح آگاهی های اقشار مختلف جامعه از اهمیت محیط زیست نیز بر مشکلات این حوزه افزوده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی اضافه کرد: آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی در نتیجه تخلیه ضایعات جامد و پساب های شهری و صنعتی، سهولت بهره برداری غیرمجاز از عرصه های طبیعی کشور به دلیل گستردگی عرصه و ضعف ساز و کارهای نظارتی و کنترلی مناسب و استفاده از فناوری کم بازده و شیوه های نامناسب تولید و مصرف، بخش دیگری از مشکلات است.
میرزای عنوان کرد: نبود مدیریت اصولی فاضلاب روستاهای مجاور حریم منابع آبی حوزه آبریز سد کمال صالح با توجه به استقرار پراکنده در کوهپایه که بستر سنگلاخی و جمیعت پراکنده مانع ایجاد تصفیه خانه یا تغییر مسیر هدایت فاضلاب انسانی و زه آب کشاورزی به حوزه آبریز سد (منبع آب شرب) شده و نداشتن شبکه جمع آوری و سیستم تصفیه خانه فاضلاب در تعدادی از شهرهای استان (شازند، آستانه، آشتیان، خنداب، زرندیه، فراهان و کمیجان) از موضوعاتی است که باید ریشه ای رسیدگی شود.
وی گفت: وضع عوارض و مالیات بر واحدهای ایجاد کننده آلایندگی، ایجاد بسترهای لازم برای استفاده از ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط زیست، هدفمند کردن یارانه ها و حذف یارانه های مخرب محیط زیست، حمایت و پشتیبانی از نهادهای حامی محیط زیست و منابع طبیعی و تقویت همکاری و توسعه مشارکت های مردمی برای حفاظت از محیط زیست از طریق اجرای طرح های زیست محیطی امری ضروری است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: استفاده از توانمندی های بخش خصوصی برای مقابله و کاهش مخاطرات زیست محیطی، تدوین دستورالعمل ها و ضوابط لازم برای بهره برداری پایدار از مناطق تحت حفاظت توسط بخش های خصوصی و بازنگری در قوانین و مقررات مرتبط با جرایم و عوارض آلودگی و تخریب محیط زیست از جمله راهکارهای مناسب برای حفظ محیط زیست این استان است.
میرزایی تصریح کرد: تدوین ضوابط، استانداردها و عوارض منطقه ای انتشار آلودگی، کمک مالی و فنی به بنگاه ها به منظور تغییر فناوری برای کاهش آلایندگی و تولید محصولات با آلایندگی کمتر، تقویت و احیای نهادهای سنتی بهره بردار و حمایت و پشتیبانی از نقش ها و کارکردهای نهادهای مردم نهاد حامی محیط زیست و منابع طبیعی از دیگر مواردی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
وی اظهار داشت: توجه به ملاحظات زیست محیطی باید در تمام سطوح سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا باید نهادینه شود و ارزش اقتصادی منابع زیستی در فرآیند توسعه لحاظ شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی افزود: بسترسازی برای توسعه اقتصاد کم کربن و مشارکت بخش های خصوصی در زمینه سرمایه گذاری محیط زیست و بهره برداری های پایدار از منابع گردشگری طبیعی، توسعه صنایع بازیافت و انرژی های نو از اولویت ها است.
میرزایی ادامه داد: تالاب میقان اراک یکی از زیستگاه های مهم پرندگان در این شهرستان است که سال گذشته 20 هزار پرنده مهاجر در آن زمستان گذرانی کردند.
وی ادامه داد: با توجه به بارش های اخیر تاکنون 70 درصد تالاب اراک آبگیری شده و از وضعیت مناسبی برخوردار است که در صورت تامین نشدن حقابه، این تالاب به یکی از نقاط بحرانی کشور تبدیل می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی گفت: یک هزار و 200 لیتر آب در ثانیه در سال های گذشته به تالاب میقان اراک وارد می شد که اکنون یک هزار لیتر پسآب به این تالاب وارد می شود و تقاضاهایی برای جذب این پسآب وجود دارد.
میرزایی تصریح کرد: تعداد روزهای آلوده استان مرکزی با کاهش 38 درصدی سال گذشته نسبت به سال قبل از آن از 105 روز در سال 95 به 63 روز در سال گذشته رسید
استان مرکزی از مناطق برخوردار طبیعی در امتداد زاگرس است که انواع مناطق زیستگاهی تالابی، کویر، کوهستانی، دشت بهره مند است.
363 گونه جانوری شامل 53 گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده، 20 گونه دوزیست، 17گونه آبزی و یکهزار و 336 گونه گیاهی در آن شناسایی شده است.
12 و 25 صدم درصد از مساحت استان مرکزی در قالب 11 منطقه تحت مدیریت زیست محیطی به ثبت رسیده که این مناطق از بهترین زیستگاه ها و پناهگاه های حیات وحش کشور محسوب می شوند.
مناطق تحت حمایت استان مرکزی شامل 2 منطقه حفاظت شده 70 قله اراک و الوند خمین، 2 پناهگاه حیات وحش راسوند شازند و جاسب دلیجان، مناطق شکار ممنوع بازرجان تفرش، کلاهه آشتیان، چال خاتون شازند، پلنگاب خنداب، خرقان زرندیه و تالاب میقان و اثر طبیعی ملی غار نخجیر است.
منطقه حفاظت شده 70 قله اراک دارای حدود 97 هزار هکتار وسعت و اولوند خمین هشت هزار و 600 هکتار است.
استان مرکزی خاستگاه سوم کشور در حوزه تنوع زیستی است.
گزارش از :معصومه صفری
3005/6013/
انتهای پیام مسایل زیست محیطی استان مرکزی تنها در حوزه آب، خاک و هوا نیست بلکه بهبود تنوع زیستی و اقدامات موثر در حفظ و احیای گونه های جانوری و گیاهی نیز از دغدغه های مهم این بخش است.
بر اساس آمار موجود طبقه بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت 49 گونه زیستی در استان مرکزی در معرض تهدید است که 33 گونه پرنده، 14 گونه پستاندار و 2 گونه خزنده هستند.
در دهه های اخیر در جنگل های بلوط شازند، خرس و در هفتاد قله، یوزپلنگ زندگی می کرد و گله سه هزار راسی آهو در زیستگاه های استان تردد داشت که این گونه ها بسیار کم شده است.
یک هزار و 214 گونه گیاهی نیز در استان مرکزی در قالب 453جنس و 75 تیره شناسایی و طبقه بندی شده که برخی از این گونه ها نظیر آنغوزه نیز در معرض تهدید است.
یک فعال زیست محیطی و عضو اتحادیه جهانی حفاظت تنوع زیستی گفت: الگوی چالش های زیستی استان مرکزی در سه دهه اخیر نسبت به گذشته تغییر کرده و اگر زمانی تنها آلودگی هوا به عنوان چالش اساسی زیستی استان برجسته بود امروز این خطه در زمینه منابع پایه خاک و آب نیز معضلاتی دارد که اگر به موقع مدیریت نشود، بحران اتفاق می افتد.
سیاوش آقاخانی افزود: بخشی از آلاینده های موجود در منابع آبی استان از طریق روان آب های جاری است که با نفوذ پسماندهای کشاورزی، کودها و سموم از دایره سلامت خارج شده است و بخش دیگری نیز در آب های زیرسطحی به دلیل دفن پسماندهای صنعتی، شهری و روستایی است که باید در هر دو جبهه راهبردهای بازدارنده و اصلاحی به سرعت انجام شود.
وی گفت: برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی در بخش های صنعت، کشاورزی و شهری و نبود مدیریت در منابع آب های سطحی موجب افت شدید ذخایر زیرزمینی شده و اغلب دشت های این استان در زمینه مصرف ممنوعه هستند.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی ادامه داد: مدیریت نادرست آب در حوزه کشاورزی 70 درصد از منابع آب استان مرکزی را می بلعد و این در شرایطی است که حاصل زراعت استان بیشتر محصولات آب بر هستند که ارزش افزوده بالایی نیز ندارند.
آقاخانی بیان کرد: این استان برنامه جامع زیست محیطی با الگوی بومی شده ندارد و به همین دلیل ارزش گذاری منابع زیستی در روند توسعه ضعیف است و روز به روز نیز آسیب های متنوع تری بر پیکر بی جان داشته های زیستی استان به بهانه توسعه وارد می شود.
وی ادامه داد: آمایش سرزمینی در استقرار صنایع به ویژه واحدهای آب بر به درستی در استان رعایت نمی شود و این مهم نیز معضلی مضاعف بر چالش های زیستی این خطه است.
آقاخانی اضافه کرد: وابستگی شدید مصارف خانگی استان مرکزی به آب های زیرزمینی، رفتارهای نادرست مصرف و نبود آموزش گسترده برای شهروندان حلقه مفقوده دیگری در مدیریت زیست محیطی استان برای حراست از منابع پایه آب است و به نظر می رسد اجرای راهبرد تفکیک آب آشامیدنی از سایر مصارف از اولویت ها باشد.
وی تصریح کرد: تخصیص ناچیز حقابه های محیط زیستی در مناطق پایین دستی و افت حجم آب رودخانه ها به دلیل خشکسالی های اخیر از موضوعاتی است که باید با شیوه های نوین کارشناسی برای آن چاره سازی شود.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی افزود: آلایندگی هوا نیز از دیگر دغدغه های جدی استان مرکزی است که در دهه های اخیر ساکنان اراک با تبعات آن به صورت جدی دست و پنجه نرم کرده اند اما درحال حاضر شهرهای ساوه، خمین، دلیجان و شازند نیز به جرگه مناطق مشکل دار هوا در استان پیوسته اند.
وی گفت: متاسفانه مقوله آلایندگی هوا حالت فرسایشی در اراک پیدا کرده و با وجود 2 برنامه جامع از سوی دولت برای سامان آن هنوز گره های کور زیادی وجود دارد که اصلاحات منطقی در این بخش به طور کامل محقق نشده است.
عضو اتحادیه جهانی حفاظت از تنوع زیستی ادامه داد: با وجود نشست های متعدد در 2 دهه اخیر مقوله مدیریت پسماند شهری و روستایی و کشاورزی استان وضعیت مناسبی ندارد.
آقاخانی عنوان کرد: دفن نامناسب پسماندهای شهری موجب نفوذ شیرابه به آبخوان ها شده و باران های اسیدی نیز افزایش آلاینده های منابع خاکی را دو چندان کرده است و تداوم این روند زنجیره غذایی استان را با تهدید مواجه می کند.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی افزود: آلودگی الکترومغناطیسی نیز از دیگر تهدیدات زیست محیطی است که کمتر مورد توجه قرار می گیرد و حریم لازم در خصوص ایجاد خطوط فشار قوی و دکل های بی تی اف تلفن همراه در شهرهای این استان رعایت نشده است.
آقاخانی گفت: انتظار است در این راستا حساسیت های ویژه لحاظ شود و تمامی بخش ها اعم از دولتی و خصوصی و لایه های مردمی این تهدید مهم را جدی بگیرند.
این استاد دانشگاه پیام نور استان مرکزی اضافه کرد: مطالعات جامع زیستی و سلامت با محوریت چالش ها و بحران های زیستی باید در این استان انجام شود تا تصمیم سازی بر پایه اطلاعات دقیق و مناسب چاشنی امور قرار گیرد.
آقاخانی عنوان کرد: استان مرکزی دارای شمار زیادی از گونه های انحصاری است که بسیاری از آنها از جمله گون و بلوط مجموع سرسختی به دلیل تغییرات اکولوژیکی و تخریب های زیست محیطی از بین رفته است.
وی تصریح کرد: حفظ گونه های بومی استان مرکزی نیاز و ضرروت اساسی است و ورود گونه های غیربومی به این استان با شرایط آب و هوایی آن همخوانی ندارد و پایدار نخواهد بود.
عضو اتحادیه جهانی حفاظت از تنوع زیستی افزود: بسیاری از گونه های بومی این استان منبعی برای تغذیه جانوران هستند که با از بین رفتن آنها چرخه زیستی آسیب می بیند و شماری از آنها نیز از بین رفته اند.
آقاخانی تصریح کرد: گربه وحشی گوش سیاه از جمله گونه های جانوری منقرض شده در استان مرکزی است که به دلیل تخریب های زیست محیطی، این گونه نادر از بین رفته است.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک نیز گفت: آب مهمترین چالش استان مرکزی و شهر اراک است و تدوین برنامه منسجم در حوزه توان اکولوژیک منطقه در این استان ضروری است.
امیر انصاری افزود: توان سرزمینی در استان مرکزی با دامنه تعریف شده برای کاربری های متنوع فاصله زیادی دارد و به بیان دیگر استان مرکزی از رد پای اکولوژیک خود عبور کرده است و فشار زیادی را اضافه بر توانش تحمل می کند.
وی بیان کرد: در دهه های اخیر در سایه غفلت ها تا چندین برابر از منابع آب، خاک، تنوع زیستی، رودخانه ها، تالاب ها و آب های زیرزمینی استان استفاده شده و باید به سمتی حرکت کرد که بهره گیری از منابع متناسب با ظرفیت اکولوژیک سرزمین باشد.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست ادامه داد: مشکلات زیست محیطی از جمله آلودگی هوا نیز مولود رفتارهای نادرست در بهره گیری از منابع پایه زیستی در استان مرکزی رخ داده است.
انصاری اظهار داشت: زمانی که حقابه تالاب ها رعایت نشود، کانون های گرد و غبار نمکی روی میقان اراک شکل می گیرد و این مهم زمینه افزایش آلاینده های زیست محیطی را افزایش می دهد.
وی بیان کرد: بخش های زیادی از اراضی استان مرکزی پتانسیل کشاورزی ندارند اما در آن ها کشت می شود و این درحالیست که محصولات آب بر تولید می شود و پس از مدتی رها شده که این روند موجب ایجاد کانون های گرد و خاک شده است.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک اضافه کرد: نمونه این اراضی در دیمزارها و مراتع کم بازده زرندیه، کمیجان، خمین، دلیجان و اطراف تالاب میقان اراک به چشم می خورد.
انصاری بیان کرد: فعالیت های اقتصادی استان مرکزی از جمله در بخش صنعت متناسب با توان این استان پیش نرفته و امروز چالش آب در استان مرکزی جدی است و نباید صنایع آب بر در استان ایجاد شود.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست افزود: آب و خاک این استان به دلیل ورود فاضلاب های صنعتی، دفن غیراصولی زباله ها، پسماند و پساب های کشاورزی که حاوی سموم و کود شیمیایی است، آلوده شده و این آلودگی پنهان است.
انصاری اظهار داشت: کارگروه مدیریت پسماند استان مرکزی در خصوص آلاینده های آب و خاک باید یک برنامه منسجم در نظر گیرد و اقدامات آن تنها به روز زمین پاک موکول نشود،حرکت به سمت مدیریت صحیح پسماند در استان مرکزی امری ضروری است که نباید در این خصوص غفلت صورت گیرد.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک ادامه داد: تصمیم سازی عملیاتی برای توسعه بازیافت و کمپوست در استان از نیازهای جدی است.
انصاری بیان کرد: حرکت هایی در راستای مدیریت پسماند از جمله ایجاد کوره های زباله سوز در استان مرکزی صورت گرفته اما این کوره ها باید در آخرین مرحله و با نظارت و مدیریت های زیست محیطی مورد استفاده قرار گیرد.
وی افزود: در بحث تنوع زیستی نیز باید شیوه های نوین حفاظتی با بهره گیری از تکنولوژی های جدید مورد توجه قرار گیرد.
مشاور رئیس دانشگاه اراک در حوزه محیط زیست اضافه کرد: مطالعه کیفی بر تنوع ژنتیکی این استان ضروری است و پس از مطالعه باید راهکارهای لازم ارایه شود.
انصاری بیان کرد: برخی از زیستگاه های استان مرکزی از جمله نقاط ی درهفتاد قله اراک نیاز به بازسازی و احیا دارد و استان مرکزی به لحاظ زیست محیطی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در این استان هم تالاب، کویر، جنگل و کوهستان وجود دارد.
مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک افزود: در مجموع تهیه و تدوین سند راهبردی جامع برای محیط زیست استان مرکزی و حرکت بر اساس آن از مسایل کلیدی و مادر است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل محیط زیست استان مرکزی هم گفت: در چند سال اخیر حیات وحش کشور و این استان با شیوع 2 بیماری طاعون نشخوارکنندگان کوچک و آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان مواجه شده که موجب افزایش فشار بر جمعیت حیات وحش استان مرکزی شده است.
سیدمحمد مهدی مصطفوی افزود: دامداری های واقع در مناطق تحت مدیریت، احتمال افزایش این بیماری ها را در حیات وحش افزایش می دهد که تجهیز و آمادگی برای مقابله با این بیماری ها و اختصاص بودجه خاص در این خصوص ضروری است.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: غاز پیشانی سفید کوچک از تیره غازسانان (anatidae) و بسیار شبیه غاز پیشانی سفید بزرگ است که جمعیت آن به علت افزایش شکار در مناطق توقفگاهی و تخریب نواحی زمستان گذرانی به دلیل تغییر کاربری اراضی کشاورزی، کاهش چشمگیری داشته است.
مصطفوی اظهار داشت: غاز پیشانی سفید کوچک در زمره گونه های حمایت شده و حفاظت شده معرفی شده است.
وی عنوان کرد: ظرفیت سازی و توانمند سازی بدنه کارشناسی و در کنار آن تدارک و تجهیز کارشناسان با ابزار و ادوات مناسب از ضرورت های اولیه در ارتقای کیفیت آماربرداری و نتایج حاصل از آن به شمار می رود و استفاده از ظرفیت جوامع محلی و مشارکت نهادهای غیردولتی در پایش این گونه باید مورد توجه قرار گیرد.
رئیس اداره نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: با توجه به تغییر دیدگاه های زیست محیطی مردم توجه به حیوانات آسیب دیده و تحویل آنها به محیط زیست افزایش یافته است.
مصطفوی بیان کرد: ایجاد مرکز تخصصی و مجهز برای تیمار و نگهداری حیوانات به شدت در این استان احساس می شود زیرا شماری از آنها پس از بهبودی قابلیت رها سازی و بازگشت به طبیعت را دارند اما تعدادی به دلیل شدت آسیب های وارده قابلیت زندگی در طبیعت را از دست می دهند و باید تا زمان حیات از آنها نگهداری شود.
وی تصریح کرد: کمبود اعتبار، نبود تجهیزات درمانی و نگهداری مناسب و نبود دامپزشک متخصص حیات وحش اجازه تیمار این جانواران را نمی دهد.
رئیس اداره پایش و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی عنوان کرد: این نهاد در چند سال گذشته بر اساس تفاهم نامه با سازمان دامپزشکی اقدام به تیمار و درمان حیوانات می کند و دوستداران محیط زیست نیز در این راستا همکاری های خوبی داشته اند اما هنوز کمبودها به شدت احساس می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز گفت: آلودگی هوا در کلانشهر اراک و برخی دیگر از شهرهای این استان به عنوان یکی از مهمترین معضلات زیست محیطی است.
رضا میرزایی افزود: قرارگرفتن در کانون های گرد و غبار کویر مرکزی ایران و همجواری با کویر قم و تالاب میقان به عنوان مراکز اصلی گرد و غبار است که عامل اصلی آلودگی هوای چند سال اخیر کلانشهر اراک و این استان است.
وی بیان کرد: در 2 سال اخیر آلاینده مسئول در استان مرکزی ذرات کمتر از 2 و نیم میکرون بوده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: تنوع صنایع موجود در این استان به عنوان دومین استان از نظر تعداد و تنوع واحدهای صنعتی، موجب ایجاد انتشار مجموعه ای از آلاینده های هوا در این استان شده است.
میرزایی خاطر نشان کرد: آلودگی ناشی از ترافیک و حمل و نقل به ویژه عبور خودروهای سنگین از استان مرکزی و به ویژه در شهر اراک به دلیل قرارگیری در محور شمال به جنوب کشور، سهم به سزایی در آلودگی هوای این استان دارد.
وی گفت: کمبود بودجه کافی در خصوص اجرا و به روز رسانی طرح جامع کاهش آلودگی هوای کلانشهر اراک و شهرهای پرجمعیت استان سبب ممانعت از انجام مطلوب روند کاهش آلودگی هوا شده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی افزود: چالش های آب و پساب در این استان نیز جدی است و میزان نزولات جوی در ایران بر اساس میانگین بلند مدت 43 سال، حدود 401 میلیارد متر مکعب است که از این مقدار حدود 70 درصد آن در نتیجه تبخیر و تعرق از دسترس خارج شده و قابل استفاده نیست و حدود 30 درصد که معادل 122 و نیم میلیارد متر مکعب (متوسط درازمدت) است، پتانسیل آبی کشور را تشکیل می دهد.
وی عنوان کرد: در کنار کاهش کمیت منابع آب، انتشار پساب های صنعتی، کشاورزی و شهری نیز از دیگر عوامل تهدید کننده منابع محدود آب کشور و این استان محسوب می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: اتلاف و بهره پایین منابع آب یکی دیگر از دلایل افت کمی و کیفی منابع آب است و شاخص های مهم استفاده بهینه از آب، بهره وری است.
میرزایی اظهار داشت: خشکسالی ادواری و به تبع آن محدودیت منابع آب و آسیب پذیری استان مرکزی در برابر این پدیده، بهره برداری ناپایدار و بیش از ظرفیت منابع آبی و محیط زیست، بهره برداری های غیرپایدار از منابع آبی در جوامع روستایی، استقرار نامتوازن جمعیت و فعالیت در پهنه استان که در بسیاری از نقاط منجر به افت کمی و کیفی آب های سطحی و زیرزمینی شده از دیگر مشکلات است.
وی گفت: نامناسب بودن نحوه زراعت و استفاده از آبیاری ثقلی، نامناسب بودن الگوهای تولید محصولات کشاورزی با وضعیت اقلیم و منابع آبی در اختیار، نبود مدیریت یکپارچه برای مدیریت منابع آب و منابع طبیعی و دوگانگی و همپوشانی برخی از وظایف دستگاه های متولی محیط زیست و منابع طبیعی، پایین بودن سطح آگاهی های اقشار مختلف جامعه از اهمیت محیط زیست نیز بر مشکلات این حوزه افزوده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی اضافه کرد: آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی در نتیجه تخلیه ضایعات جامد و پساب های شهری و صنعتی، سهولت بهره برداری غیرمجاز از عرصه های طبیعی کشور به دلیل گستردگی عرصه و ضعف ساز و کارهای نظارتی و کنترلی مناسب و استفاده از فناوری کم بازده و شیوه های نامناسب تولید و مصرف، بخش دیگری از مشکلات است.
میرزای عنوان کرد: نبود مدیریت اصولی فاضلاب روستاهای مجاور حریم منابع آبی حوزه آبریز سد کمال صالح با توجه به استقرار پراکنده در کوهپایه که بستر سنگلاخی و جمیعت پراکنده مانع ایجاد تصفیه خانه یا تغییر مسیر هدایت فاضلاب انسانی و زه آب کشاورزی به حوزه آبریز سد (منبع آب شرب) شده و نداشتن شبکه جمع آوری و سیستم تصفیه خانه فاضلاب در تعدادی از شهرهای استان (شازند، آستانه، آشتیان، خنداب، زرندیه، فراهان و کمیجان) از موضوعاتی است که باید ریشه ای رسیدگی شود.
وی گفت: وضع عوارض و مالیات بر واحدهای ایجاد کننده آلایندگی، ایجاد بسترهای لازم برای استفاده از ابزارهای اقتصادی برای حفاظت از محیط زیست، هدفمند کردن یارانه ها و حذف یارانه های مخرب محیط زیست، حمایت و پشتیبانی از نهادهای حامی محیط زیست و منابع طبیعی و تقویت همکاری و توسعه مشارکت های مردمی برای حفاظت از محیط زیست از طریق اجرای طرح های زیست محیطی امری ضروری است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: استفاده از توانمندی های بخش خصوصی برای مقابله و کاهش مخاطرات زیست محیطی، تدوین دستورالعمل ها و ضوابط لازم برای بهره برداری پایدار از مناطق تحت حفاظت توسط بخش های خصوصی و بازنگری در قوانین و مقررات مرتبط با جرایم و عوارض آلودگی و تخریب محیط زیست از جمله راهکارهای مناسب برای حفظ محیط زیست این استان است.
میرزایی تصریح کرد: تدوین ضوابط، استانداردها و عوارض منطقه ای انتشار آلودگی، کمک مالی و فنی به بنگاه ها به منظور تغییر فناوری برای کاهش آلایندگی و تولید محصولات با آلایندگی کمتر، تقویت و احیای نهادهای سنتی بهره بردار و حمایت و پشتیبانی از نقش ها و کارکردهای نهادهای مردم نهاد حامی محیط زیست و منابع طبیعی از دیگر مواردی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
وی اظهار داشت: توجه به ملاحظات زیست محیطی باید در تمام سطوح سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرا باید نهادینه شود و ارزش اقتصادی منابع زیستی در فرآیند توسعه لحاظ شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی افزود: بسترسازی برای توسعه اقتصاد کم کربن و مشارکت بخش های خصوصی در زمینه سرمایه گذاری محیط زیست و بهره برداری های پایدار از منابع گردشگری طبیعی، توسعه صنایع بازیافت و انرژی های نو از اولویت ها است.
میرزایی ادامه داد: تالاب میقان اراک یکی از زیستگاه های مهم پرندگان در این شهرستان است که سال گذشته 20 هزار پرنده مهاجر در آن زمستان گذرانی کردند.
وی ادامه داد: با توجه به بارش های اخیر تاکنون 70 درصد تالاب اراک آبگیری شده و از وضعیت مناسبی برخوردار است که در صورت تامین نشدن حقابه، این تالاب به یکی از نقاط بحرانی کشور تبدیل می شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی گفت: یک هزار و 200 لیتر آب در ثانیه در سال های گذشته به تالاب میقان اراک وارد می شد که اکنون یک هزار لیتر پسآب به این تالاب وارد می شود و تقاضاهایی برای جذب این پسآب وجود دارد.
میرزایی تصریح کرد: تعداد روزهای آلوده استان مرکزی با کاهش 38 درصدی سال گذشته نسبت به سال قبل از آن از 105 روز در سال 95 به 63 روز در سال گذشته رسید
استان مرکزی از مناطق برخوردار طبیعی در امتداد زاگرس است که انواع مناطق زیستگاهی تالابی، کویر، کوهستانی، دشت بهره مند است.
363 گونه جانوری شامل 53 گونه پستاندار، 205 گونه پرنده، 54 گونه خزنده، 20 گونه دوزیست، 17گونه آبزی و یکهزار و 336 گونه گیاهی در آن شناسایی شده است.
12 و 25 صدم درصد از مساحت استان مرکزی در قالب 11 منطقه تحت مدیریت زیست محیطی به ثبت رسیده که این مناطق از بهترین زیستگاه ها و پناهگاه های حیات وحش کشور محسوب می شوند.
مناطق تحت حمایت استان مرکزی شامل 2 منطقه حفاظت شده 70 قله اراک و الوند خمین، 2 پناهگاه حیات وحش راسوند شازند و جاسب دلیجان، مناطق شکار ممنوع بازرجان تفرش، کلاهه آشتیان، چال خاتون شازند، پلنگاب خنداب، خرقان زرندیه و تالاب میقان و اثر طبیعی ملی غار نخجیر است.
منطقه حفاظت شده 70 قله اراک دارای حدود 97 هزار هکتار وسعت و اولوند خمین هشت هزار و 600 هکتار است.
استان مرکزی خاستگاه سوم کشور در حوزه تنوع زیستی است.
گزارش از :معصومه صفری
3005/6013/
کپی شد
