قدیمی ترین اطلاعات ثبت شده در مورد استفاده از گیاهان در عصر ساختن اهرام مصر و تغذیه سیر و پیاز در تغذیه کارگران سازنده اهرام و استفاده از برخی گیاهان در مداوای بیماری ها، حفظ اجساد و جلوگیری از فساد آن ها، تهیه روغن های طبی و مواد ضد سم، انواع عطرو لوازم آرایشی زنان بوده است.
در اوایل قرن بیستم پیشرفت علم شیمی منجر به توسعه صنعت داروسازی و تهیه داروهای شیمیایی شد وامروزه بسیاری ازمتخصصان پزشکی و داروسازی معتقدند برای کاهش اثرات سوء داروهای شیمیایی باید بیماران را به سوی مصرف گیاهان دارویی سوق داده شوند.
کشور ایران با سابقه پنج هزار ساله مصرف گیاهان دارویی یکی از بزرگترین گنجینه های گیاهان دارویی دنیا است که پس ازظهور اسلام و افزایش شوق آموختن در ایرانیان، دانش طب گیاهی نیز در کشور پیشرفت چشمگیری داشته است.
ایران به عنوان یکی از 10 خاستگاه مهم گونه زایی گیاهی در جهان مطرح بوده و 167 خانواده از گیاهان آوندی شامل یک هزار و 215 جنس، حدود هشت هزار گونه، زیرگونه، واریته و یا دورگه در کشور وجود داشته و در مقایسه با سایر کشورهای جهان از نظر تعداد گونه های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه ها در خاورمیانه بی نظیر است.
استان مرکزی با 29 هزار و 126 کیلومتر مربع وسعت یک و 82 صدم درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی می باشد که این مهم موجب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف استان شده است.
یک هزار و 200 گونه گیاهی در استان مرکزی شناسایی شده است که بیش از 227 گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است که کاشت و افزایش سطح زیر کشت این گیاهان علاوه بر توسعه اقتصاد داخلی تاثیر به سزایی در افزایش صادرات غیر نفتی و رهایی از اقتصاد نفتی کشور دارد.
استان مرکزی از یکسو دارای تنوع اقلیمی و تنوع گیاهی بالایی است که نیاز به شناسایی داشته و از سوی دیگر توسعه چشمگیر استان در دهه های اخیر، به ویژه توسعه شهری و صنعتی شهرستان های اراک، ساوه و شازند، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و نبود تعادل بین دام و مرتع، خطر کاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه های گیاهی را در این استان افزایش داده است.
به عقیده کارشناسان کشور ایران با دارا بودن ظرفیت های زیاد در حوزه گیاهان دارویی از نظر بهرهوری از این گیاهان در درمان بیماری ها از جایگاه مناسبی برخوردار نیست که این مهم نیازمند توجه هرچه بیشتر مسئولان به این حوزه است.
متخصصان حوزه کشاورزی معتقد هستند استفاده و کشت گیاهان دارویی علاوه بر کاهش طیفی از زیان هاناشی از مصرف داروهای شیمیایی، کاهش واردات این داروها و خروج ارز از کشور و توسعه اقتصادی و اشتغالزایی برای مردم جامعه را که از سیاست های مهم اقتصاد مقاومتی است را به همراه دارد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: 60 هکتار از اراضی کشاورزی این استان زیر کشت گیاهان دارویی قرار دارد و در سال زراعی 95 حدود یک هزار و 320 تن انواع گیاهان دارویی از این اراضی برداشت شده است.
احمد اسدی افزود: رزماری، اسطوقدوس، نعنا فلفلی، آلونه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، کدوی پوست کاغذی، کاسنی، سرخارگل و مریم گلی از جمله گیاهان دارویی کشت شده در اراضی کشاورزی استان مرکزی است که به دلیل اقلیم مناسب استان عملکرد این گیاهان در این منطقه نسبت به سایر نقاط کشور بسیار مناسب است.
وی ادامه داد: با توجه به نیاز کم گیاهان دارویی به آب کشاورزی نسبت به سایر کشت ها و تولید و درآمد اقتصادی بیشتر این گیاهان برای کشاورزان، اشتیاق کشاورزان به کشت این گیاهان نسبت به سایر کشت ها بیشتر است و سالانه میزان کشت این گیاهان در استان مرکزی روبه افزایش دارد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: هم اکنون تولید گیاهان دارویی در این استان برای 300 نفر به صورت مستقیم و هزاران نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی شده است.
اسدی گفت: گیاهان دارویی تولید شده در اراضی کشاورزی استان مرکزی علاوه بر تامین نیازهای استان به سایر استان های سطح کشور نیز ارسال می شود.
وی، تولید زعفران را از دیگر کشت های گیاهان دارویی در این استان دانست و گفت: سال گذشته 350 کیلوگرم محصول زعفران در استان مرکزی تولید شد که این شاخص در سال زراعی جاری به 500 کیلوگرم افزایش یافته است.
وی ادامه داد: محصول زعفران پارسال در سطح 147 هکتار از اراضی کشاورزی استان مرکزی کشت می شد که با توجه به توصیه ها، مزایای اقتصادی، بازار فروش و برنامه های ترویجی جهاد کشاورزی تولید آن امسال به 170 هکتار از اراضی این استان افزایش یافته است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی بیان کرد: 450 بهره بردار مستقیم در زمینه تولید محصول زعفران در استان مرکزی وجود دارد و عمده محصول تولیدی مصرف داخلی در استان داشته و مازاد نیز به سایر استان ها ارسال می شود.
اسدی خاطر نشان کرد: انجام مراحل کشت، برداشت و فرآوری محصول زعفران به صورت دستی موجب شده کشاورزان علاقه بیشتری به تولید این محصول داشته باشند و از جمله عوامل افزایش تولید 20 هکتاری در استان مرکزی است.
وی ادامه داد: اجرای مراحل تولید زعفران به صورت دستی و اقلیم مناسب استان مرکزی موجب افزایش روز افزود سطح زیر کشت این محصول در این استان است و پیش بینی می شود در آینده نزدیک این استان به یکی از استان های پیشرو در تولید محصول زعفران تبدیل شود.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی شهرستان های خمین، محلات، دلیجان و کمیجان را از مهمترین کانون های تولید محصول زعفران در این استان عنوان کرد و ادامه داد: شهرستان های خمین و کمیجان بیشترین سطح زیر کشت و تولید محصول زعفران در استان را به خود اختصاص داده اند و تولید زعفران در این شهرستان ها روند رو به رشد دارد.
اسدی افزود: ایجاد شرکت تعاونی زعفران کاران استان برای افزایش تولید و زمینه توسعه صادرات زعفران از برنامه های اولویت دار جهاد کشاورزی این استان است و امید می رود با ایجاد این تعاونی زمینه صادرات زعفران به صورت مستقیم از این استان به خارج کشور فراهم شود.
وی گفت: استان مرکزی با دارا بودن آب و هوا، اقلیم مناسب و اراضی مستعد کشاورزی از ظرفیت های خالی بسیاری برای اصلاح و تولید گیاهان دارویی برخوردار بوده و نیاز است زمینه سازی برای افزایش تولید این گیاهان و زمینه حضور هرچه بیشتر جوانان در این حوزه در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی بیشترین صادرات گیاهان دارویی این استان را از گونه های تولید شده در عرصه های منابع طبیعی استان دانست و گفت: صادرات و خام فروشی این گیاهان به خارج از کشور ضرر و زیان بسیاری را برای اقتصاد کشور و استان به همراه دارد.
اسدی افزود: گیاهان دارویی استان مرکزی به دلیل اقلیم مناسب این استان و نبود شرایط تولید این گونه از گیاهان در سایر نقاط دنیا میراث طبیعی استان به شمار می روند که نیاز است با ایجاد امکان فراوری از صادرات و خام فروشی این گونه از گیاهان جلوگیری شود.
وی ادامه داد: برداشت بی رویه این گیاهان در اراضی طبیعی استان مرکزی و صادرات خام این گیاهان به خارج از کشور توسط برخی افراد سود جو صدمات جبران ناپذیری را به عرصه های طبیعی استان وارد کرده است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گون و باریجه را از جمله گیاهان تولید شده در عرصه های منابع طبیعی این استان دانست و گفت: با توجه به رشد این گونه از گیاهان در ارتفاعات امکان تولید این گیاهان در عرصه های کشاورزی وجود ندارد.
وی ادامه داد: باریجه یکی از گیاهان خودرو در منابع طبیعی این استان است که علاوه بر خاصیت دارویی برای تیزکردن مته های حفر چاه های نفت، تقویت نوک هواپیماهای جت و سایر موارد در حوزه صنعت کاربرد دارد که بر اثر برداشت های بی رویه تولیدآن با مشکل مواجه شده است.
اسدی نبود امکانات مناسب در زمینه مکانیزاسیون را از جمله مشکلات کشاورزان در این حوزه در استان مرکزی دانست و افزود: بیشتر عملیات برداشت گیاهان دارویی در عرصه های کشاورزی این استان به صورت غیر مکانیزه انجام می شود که این مهم کاهش سرعت توسعه تولید این گیاهان را در استان به همراه داشته است.
وی یادآور شد: با توجه به حضور دانشمندان بزرگ در حوزه طب گیاهی و قدمت چندین هزار ساله کشور در حوزه تولید و بهره گیری از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها، ایران در این حوزه از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و نیاز است با فرهنگ سازی استفاده از گیاهان دارویی و فعالیت های پژوهشی جایگاه کشور در این حوزه ارتقا یابد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی افزود: کشورهای جهان سوم به بازاری برای فروش داروهای شیمیایی کشورهای پیشرفته تبدیل شده اند که باید با ارتقا فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی ضمن کاهش واردات داروهایی شیمیایی، زمینه استفاده هرچه بیشتر کشور از داروهای گیاهی و کاهش واردات داروهای شیمیایی به کشور فراهم شود.
اسدی با یادآوری حرکت کشورهای پیشرفته به سمت استفاده از داروهای گیاهی و سنتی برای کاهش بهره گیری از داروهای شیمیایی گفت: نیاز است کشور با الگو گیری از این شیوه زمینه کاهش داروهای شیمیایی، افزایش سلامت و افزایش و ایجاد اشتغال در جامعه را فراهم کنند.
وی ادامه داد: استفاده از غذاهای سالم علاوه بر کاهش واردات داروهای شیمیایی، تضمین کننده سلامت جامعه، رشد علمی و اجتماعی برای جامعه بوده و نیاز است این مهم در کشور و استان نهادینه شود.
وی، پرداخت یارانه برای کاشت گیاهان دارویی را از جمله اقدام های جهاد کشاورزی استان مرکزی برای توسعه کاشت گیاهان دارویی در این استان عنوان کرد.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی در این خصوص گفت: یک هزار و 200 گونه گیاهی در استان مرکزی شناسایی و جمع آوری شده است که بیش از 227 گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است و علاوه بر توسعه اقتصاد داخلی تاثیر به سزایی در افزایش صادرات غیر نفتی و رهایی از اقتصاد نفتی کشور دارد.
محسن چقایی افزود: تنوع اقلیمی و گیاهی بالای استان مرکزی و توسعه چشمگیر استان در دهه های اخیر، به ویژه توسعه شهری و صنعتی در شهرستان های اراک، ساوه و شازند، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و نبود تعادل بین دام و مرتع، خطر کاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه های گیاهی در استان را افزایش داده است.
وی ادامه داد: این استان با 29 هزار و 126 کیلومتر مربع یک و 82 درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که قرار گرفتن آن در زاویه برخورد 2 رشته کوه البرز و زاگرس شرایط آب و هوایی متنوع با تنوع گیاهی بالا را برای استان به وجود آورده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی یادآور شد: بر اساس قوانین و سیاست های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان، بهره برداری از 37 طرح برداشت کتیرا و باریجه از سال 72 در سطح 102 هزار و 785 هکتار از اراضی منابع طبیعی این استان در حال انجام است که 21 طرح آن با سطح کشت 53 هزار و 858 هکتار مربوط به باریجه و 16 طرح با سطح 48 هزار و 927 هکتار در زمینه برداشت کتیرا اجرا می شود.
چقایی افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی و رویش استان مرکزی تولید این گیاهان در عرصه های طبیعی استان زمینه اشتغالزایی و درآمدزایی برای استان را به همراه داشته است.
وی خاطر نشان کرد: باریجه یکی از گیاهان دارویی ارزشمند در کشور و استان است که به دلیل نبود امکانات فراوری، شیره این گیاه دارویی به صورت مستقیم به کشور فرانسه صادر می شود.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با یادآوری بهره برداری از سه طرح گیاهان دارویی کتیرا، باریجه و زول(بوقناق) در سطح 852 هکتار از اراضی منابع طبیعی این استان در سال جاری گفت: این طرح ها شامل 732 هکتار عرصه زیرکشت باریجه در شهرستان تفرش، 20 هکتار کتیرا در شهرستان خنداب و 100 هکتار زول(بوقناق) در شهرستان دلیجان است.
وی ادامه داد: با بهره برداری از این طرح ها 662 کیلوگرم شیرآبه باریجه، 55 کیلوگرم کتیرا و 200 کیلوگرم زول (بوقناق) تولید می شود و 515 نفر روز زمینه شغلی نیز در استان مرکزی فراهم شده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی، نبود امکانات فرآوری تولیدات گیاهان دارویی را یکی از مشکلات استان و کشور دانست و گفت: این مهم موجب شده تولید های گیاهان دارویی استان به صورت خام به کشورهای دیگر صادر شود.
کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منایع طبیعی استان مرکزی و رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک نیز در این خصوص گفت: 144 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است که حدود 90 گونه آنها در ایستگاه علی آباد اراک کشت می شود و این گیاهان از نظر سازگاری با منطقه، میزان تولید و میزان مصرف آب مورد بررسی قرار می گیرند.
محمود حق شناس افزود: بر اساس مطالعات گیاه‌شناسی انجام شده بر روی تعداد 30 گونه دارویی مختلف در رویش گاه‌های منطقه و گونه‌های سازگار منطقه در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک از سال 1390 تا کنون 15 گونه گیاه دارویی با عملکرد، زنده مانی، دارابودن شرایط استقرار در مناطق دیم، تاریخ جوانه زنی، پنچه زندی، تاریخ گل دهی و میانگین تاج پوشش مورد بررسی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: بر اساس این مطالعات هشت گونه گیاه دارویی با عملکرد، زنده مانی، دارابودن شرایط استقرار در مناطق دیم و سازگار با اقلیم خشک این استان شناسایی و برای کشت در اراضی دیم به کشاورزان معرفی شده است.
کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منایع طبیعی استان مرکزی بیان کرد: بر اساس این مطالعات گیاه زوفا (Hyssopus officinalis) با عملکرد محصول یک هزار و 937 کیلوگرم در هکتار، توت روباه (Sanguisorba minor) با یک هزار و 731 کیلوگرم، زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) با 677 کیلوگرم، مریم نخودی (Teucrium polium) با 620 کیلوگرم و کرک خرگوش (Stachys lavandulifolia) با 543 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد ماده خشک در راستای اقتصاد مقاومتی و ارتقاء بهره وری در کشت گیاهان دارویی استان معرفی شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: همچنین در زمینه زنده مانی و استقرار گیاهان دارویی در شرایط دیم شاخص نتایج نشان داد به ترتیب آویشن باغی(Thymus vulgaris)، آویشن (Thymus kotschyanus) و آویشن کرک آلود (Thymus pubescens) بیشترین درصد استقرار را در این شرایط دارند.
حق شناس گفت: کشت این گیاهان در اراضی دیم استان مرکزی علاوه بر تثبیت خاک اراضی کشاورزی و مراتع از توجیه اقتصادی و درآمدزایی بیشتری نسبت به سایر محصولات کشاورزی برای کشاورزان دارد.
وی ادامه داد: با کاشت برخی از گیاهان دارویی در اراضی کشاورزی می توان بدون نیاز به اجرای عملیات شخم زدن و کاشت در اراضی کشاورزی به مدت 20 تا 30 سال از این محصولات برداشت کرد.
این کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی پژوهش در زمینه تاریخ جوانه زنی، پنچه زندی، تاریخ گل دهی و میانگین تاج پوشش را از دیگر شاخصه های انجام تحقیق بر روی گیاهان دارویی در این استان عنوان کرد و گفت: در زمینه شاخصه تاریخ جوانه زنی گل محمدی (Rosa damascena)، زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) و توت روباه (Sanguisorba minor) از همه نسبت به سایر گونه ها از تاریخ جوانه زنی زودتر برخوردار هستند و اسطوخودوس (Lavandula angustifolia)، رزماری(Rosmarinus officinalis) و مریم نخودی (Teucrium polium) از سایر گونه ها دیرتر شروع به جوانه زنی کردند.
حق شناس گفت: در این تحقیق تاریخ پنجه زنی در گل محمدی (Rosa damascena) و زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) نسبت به سایر گونه ها زودتر انجام می شود.
وی ادامه داد: در زمینه شاخصه تاریخ گل دهی گل محمدی (Rosa damascena) نسبت به سایر گونه ها بسیار زود به گل دهی رسیده و تاریخ گل دهی در رزماری(Rosmarinus officinalis) و آویشن باغی(Thymus vulgaris) از سایر گونه ها دیرتر شروع شد.
رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: میانگین تاج پوشش در زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi)، توت روباه (Sanguisorba minor) و آویشن کرک آلود (Thymus pubescens) از سایر گونه ها بیشتر بود و کمترین تاج مربوط به عروسک پشت پرده (Physalis alkekengi) بود.
محمود حق شناس خاطر نشان کرد: در این مطالعات مشخص شد 2 گونه آویشن دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) از نظر میزان تولید در واحد سطح نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی از عملکرد بیشتری برخوردار هستند.
وی ادامه داد: بیشترین وزن خشک در گونه های دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) به ترتیب با 2 هزار و 988 و 2 هزار و 273 کیلوگرم در هکتار مشاهده شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک بیان کرد: افزایش عملکرد حداقل 500 کیلوگرمی در هکتار از مزارع استان، افزایش درآمد 50 میلیون ریال به ازای هر هکتار و نیاز کم به آب با بهره وری بالا از جمله مزایای اقتصادی و بیشتر بودن خاصیت آنتی بیوتیکی این گونه از آویشن ها برای طیور و پرندگان نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی نیز از جمله خواص دارویی آن ها است.
حق شناس، تعیین سازگاری، معرفی مناسب ترین رژیم پلاسم(تنوع موجود در گونه گیاهی و محل نگهداری گونه ها) گونه های مختلف آویشن با اقلیم استان مرکزی و توسعه کشت گیاه دارویی آویشن در این استان از جمله اهداف این تحقیق در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک ذکر کرد.
وی ادامه داد: روند تحقیقات این طرح ها تمام شده و این گونه از گیاهان دارویی در مرحله تجاری سازی قرار دارند.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک یادآور شد: آویشن یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است که خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی دارد و وجود تیمول و کارواکرول ( از اجزای گیاه آویشن) در آویشن موجب شده که این گیاه از قرن شانزدهم میلادی به عنوان یک گیاه دارویی معرفی و در تمام لیست های دارویی مورد تایید و مورد نیاز موسسه های معتبر به عنوان گیاه دارویی مهم یاد شود.
استان مرکزی به عنوان دومین قطب صنایع مادر تخصصی، چهارمین قطب صنعت کشور محسوب می شود و در زمینه تنوع تولیدات صنعتی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.
این استان با وجود صنعتی بودن جزء 10 استان نخست کشور در بخش کشاورزی است که 90 هزار بهره بردار شامل 20 درصد شاغلان استان در این حوزه فعال هستند.
670 هزار هکتار اراضی باغی و کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد که یک و 2 دهم درصد تولیدات کشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.
استان مرکزی با تولید حدود 54 هزار تن گوشت سفید، 53 هزار تن تولید گوشت قرمز، 320 هزار تن شیر، حدود 41 هزار تن تولید تخم مرغ از جایگاه ویژه ای در تولیدهای بخش کشاورزی و دامداری در سطح کشور برخوردار است.
استان مرکزی رتبه اول صادرات ماهیان زینتی را به خود اختصاص داده و حدود 90 درصد صادرات این ماهیان از این استان انجام می شود.
این استان رتبه چهارم تولید بچه ماهی قزل آلا، رتبه اول در تنوع تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم تولید گل ها شاخه بریده، رتبه سوم در تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم سطح زیر کشت و تولید انار کشور، رتبه ششم تولید پسته، مقام هشتم تولید گل محمدی، مقام نهم در تولید انگور، رتبه سوم در تولید لوبیا و رتبه پنجم در تولید جو را به خود اختصاص داده است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است.
1955/6013/خبرنگار:مهدی عظیمی***انتشاردهنده:مژگان حیدری
انتهای پیام در اوایل قرن بیستم پیشرفت علم شیمی منجر به توسعه صنعت داروسازی و تهیه داروهای شیمیایی شد وامروزه بسیاری ازمتخصصان پزشکی و داروسازی معتقدند برای کاهش اثرات سوء داروهای شیمیایی باید بیماران را به سوی مصرف گیاهان دارویی سوق داده شوند.
کشور ایران با سابقه پنج هزار ساله مصرف گیاهان دارویی یکی از بزرگترین گنجینه های گیاهان دارویی دنیا است که پس ازظهور اسلام و افزایش شوق آموختن در ایرانیان، دانش طب گیاهی نیز در کشور پیشرفت چشمگیری داشته است.
ایران به عنوان یکی از 10 خاستگاه مهم گونه زایی گیاهی در جهان مطرح بوده و 167 خانواده از گیاهان آوندی شامل یک هزار و 215 جنس، حدود هشت هزار گونه، زیرگونه، واریته و یا دورگه در کشور وجود داشته و در مقایسه با سایر کشورهای جهان از نظر تعداد گونه های گیاهی در رتبه هشتم، از لحاظ گونه های انحصاری در رتبه پانزدهم و از نظر تنوع گونه ها در خاورمیانه بی نظیر است.
استان مرکزی با 29 هزار و 126 کیلومتر مربع وسعت یک و 82 صدم درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که به دلیل قرار گرفتن در زاویه برخورد دو رشته کوه البرز و زاگرس دارای شرایط آب و هوایی متنوعی می باشد که این مهم موجب تنوع گیاهی بالایی در نقاط مختلف استان شده است.
یک هزار و 200 گونه گیاهی در استان مرکزی شناسایی شده است که بیش از 227 گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است که کاشت و افزایش سطح زیر کشت این گیاهان علاوه بر توسعه اقتصاد داخلی تاثیر به سزایی در افزایش صادرات غیر نفتی و رهایی از اقتصاد نفتی کشور دارد.
استان مرکزی از یکسو دارای تنوع اقلیمی و تنوع گیاهی بالایی است که نیاز به شناسایی داشته و از سوی دیگر توسعه چشمگیر استان در دهه های اخیر، به ویژه توسعه شهری و صنعتی شهرستان های اراک، ساوه و شازند، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و نبود تعادل بین دام و مرتع، خطر کاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه های گیاهی را در این استان افزایش داده است.
به عقیده کارشناسان کشور ایران با دارا بودن ظرفیت های زیاد در حوزه گیاهان دارویی از نظر بهرهوری از این گیاهان در درمان بیماری ها از جایگاه مناسبی برخوردار نیست که این مهم نیازمند توجه هرچه بیشتر مسئولان به این حوزه است.
متخصصان حوزه کشاورزی معتقد هستند استفاده و کشت گیاهان دارویی علاوه بر کاهش طیفی از زیان هاناشی از مصرف داروهای شیمیایی، کاهش واردات این داروها و خروج ارز از کشور و توسعه اقتصادی و اشتغالزایی برای مردم جامعه را که از سیاست های مهم اقتصاد مقاومتی است را به همراه دارد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: 60 هکتار از اراضی کشاورزی این استان زیر کشت گیاهان دارویی قرار دارد و در سال زراعی 95 حدود یک هزار و 320 تن انواع گیاهان دارویی از این اراضی برداشت شده است.
احمد اسدی افزود: رزماری، اسطوقدوس، نعنا فلفلی، آلونه ورا، آویشن، گل گاوزبان، بارنج، پونه، زیره سبز، کدوی پوست کاغذی، کاسنی، سرخارگل و مریم گلی از جمله گیاهان دارویی کشت شده در اراضی کشاورزی استان مرکزی است که به دلیل اقلیم مناسب استان عملکرد این گیاهان در این منطقه نسبت به سایر نقاط کشور بسیار مناسب است.
وی ادامه داد: با توجه به نیاز کم گیاهان دارویی به آب کشاورزی نسبت به سایر کشت ها و تولید و درآمد اقتصادی بیشتر این گیاهان برای کشاورزان، اشتیاق کشاورزان به کشت این گیاهان نسبت به سایر کشت ها بیشتر است و سالانه میزان کشت این گیاهان در استان مرکزی روبه افزایش دارد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گفت: هم اکنون تولید گیاهان دارویی در این استان برای 300 نفر به صورت مستقیم و هزاران نفر به صورت غیر مستقیم اشتغالزایی شده است.
اسدی گفت: گیاهان دارویی تولید شده در اراضی کشاورزی استان مرکزی علاوه بر تامین نیازهای استان به سایر استان های سطح کشور نیز ارسال می شود.
وی، تولید زعفران را از دیگر کشت های گیاهان دارویی در این استان دانست و گفت: سال گذشته 350 کیلوگرم محصول زعفران در استان مرکزی تولید شد که این شاخص در سال زراعی جاری به 500 کیلوگرم افزایش یافته است.
وی ادامه داد: محصول زعفران پارسال در سطح 147 هکتار از اراضی کشاورزی استان مرکزی کشت می شد که با توجه به توصیه ها، مزایای اقتصادی، بازار فروش و برنامه های ترویجی جهاد کشاورزی تولید آن امسال به 170 هکتار از اراضی این استان افزایش یافته است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی بیان کرد: 450 بهره بردار مستقیم در زمینه تولید محصول زعفران در استان مرکزی وجود دارد و عمده محصول تولیدی مصرف داخلی در استان داشته و مازاد نیز به سایر استان ها ارسال می شود.
اسدی خاطر نشان کرد: انجام مراحل کشت، برداشت و فرآوری محصول زعفران به صورت دستی موجب شده کشاورزان علاقه بیشتری به تولید این محصول داشته باشند و از جمله عوامل افزایش تولید 20 هکتاری در استان مرکزی است.
وی ادامه داد: اجرای مراحل تولید زعفران به صورت دستی و اقلیم مناسب استان مرکزی موجب افزایش روز افزود سطح زیر کشت این محصول در این استان است و پیش بینی می شود در آینده نزدیک این استان به یکی از استان های پیشرو در تولید محصول زعفران تبدیل شود.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی شهرستان های خمین، محلات، دلیجان و کمیجان را از مهمترین کانون های تولید محصول زعفران در این استان عنوان کرد و ادامه داد: شهرستان های خمین و کمیجان بیشترین سطح زیر کشت و تولید محصول زعفران در استان را به خود اختصاص داده اند و تولید زعفران در این شهرستان ها روند رو به رشد دارد.
اسدی افزود: ایجاد شرکت تعاونی زعفران کاران استان برای افزایش تولید و زمینه توسعه صادرات زعفران از برنامه های اولویت دار جهاد کشاورزی این استان است و امید می رود با ایجاد این تعاونی زمینه صادرات زعفران به صورت مستقیم از این استان به خارج کشور فراهم شود.
وی گفت: استان مرکزی با دارا بودن آب و هوا، اقلیم مناسب و اراضی مستعد کشاورزی از ظرفیت های خالی بسیاری برای اصلاح و تولید گیاهان دارویی برخوردار بوده و نیاز است زمینه سازی برای افزایش تولید این گیاهان و زمینه حضور هرچه بیشتر جوانان در این حوزه در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی بیشترین صادرات گیاهان دارویی این استان را از گونه های تولید شده در عرصه های منابع طبیعی استان دانست و گفت: صادرات و خام فروشی این گیاهان به خارج از کشور ضرر و زیان بسیاری را برای اقتصاد کشور و استان به همراه دارد.
اسدی افزود: گیاهان دارویی استان مرکزی به دلیل اقلیم مناسب این استان و نبود شرایط تولید این گونه از گیاهان در سایر نقاط دنیا میراث طبیعی استان به شمار می روند که نیاز است با ایجاد امکان فراوری از صادرات و خام فروشی این گونه از گیاهان جلوگیری شود.
وی ادامه داد: برداشت بی رویه این گیاهان در اراضی طبیعی استان مرکزی و صادرات خام این گیاهان به خارج از کشور توسط برخی افراد سود جو صدمات جبران ناپذیری را به عرصه های طبیعی استان وارد کرده است.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی گون و باریجه را از جمله گیاهان تولید شده در عرصه های منابع طبیعی این استان دانست و گفت: با توجه به رشد این گونه از گیاهان در ارتفاعات امکان تولید این گیاهان در عرصه های کشاورزی وجود ندارد.
وی ادامه داد: باریجه یکی از گیاهان خودرو در منابع طبیعی این استان است که علاوه بر خاصیت دارویی برای تیزکردن مته های حفر چاه های نفت، تقویت نوک هواپیماهای جت و سایر موارد در حوزه صنعت کاربرد دارد که بر اثر برداشت های بی رویه تولیدآن با مشکل مواجه شده است.
اسدی نبود امکانات مناسب در زمینه مکانیزاسیون را از جمله مشکلات کشاورزان در این حوزه در استان مرکزی دانست و افزود: بیشتر عملیات برداشت گیاهان دارویی در عرصه های کشاورزی این استان به صورت غیر مکانیزه انجام می شود که این مهم کاهش سرعت توسعه تولید این گیاهان را در استان به همراه داشته است.
وی یادآور شد: با توجه به حضور دانشمندان بزرگ در حوزه طب گیاهی و قدمت چندین هزار ساله کشور در حوزه تولید و بهره گیری از گیاهان دارویی برای درمان بیماری ها، ایران در این حوزه از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و نیاز است با فرهنگ سازی استفاده از گیاهان دارویی و فعالیت های پژوهشی جایگاه کشور در این حوزه ارتقا یابد.
معاون باغبانی جهاد کشاورزی استان مرکزی افزود: کشورهای جهان سوم به بازاری برای فروش داروهای شیمیایی کشورهای پیشرفته تبدیل شده اند که باید با ارتقا فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی ضمن کاهش واردات داروهایی شیمیایی، زمینه استفاده هرچه بیشتر کشور از داروهای گیاهی و کاهش واردات داروهای شیمیایی به کشور فراهم شود.
اسدی با یادآوری حرکت کشورهای پیشرفته به سمت استفاده از داروهای گیاهی و سنتی برای کاهش بهره گیری از داروهای شیمیایی گفت: نیاز است کشور با الگو گیری از این شیوه زمینه کاهش داروهای شیمیایی، افزایش سلامت و افزایش و ایجاد اشتغال در جامعه را فراهم کنند.
وی ادامه داد: استفاده از غذاهای سالم علاوه بر کاهش واردات داروهای شیمیایی، تضمین کننده سلامت جامعه، رشد علمی و اجتماعی برای جامعه بوده و نیاز است این مهم در کشور و استان نهادینه شود.
وی، پرداخت یارانه برای کاشت گیاهان دارویی را از جمله اقدام های جهاد کشاورزی استان مرکزی برای توسعه کاشت گیاهان دارویی در این استان عنوان کرد.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی در این خصوص گفت: یک هزار و 200 گونه گیاهی در استان مرکزی شناسایی و جمع آوری شده است که بیش از 227 گونه این گیاهان از خواص دارویی برخوردار است و علاوه بر توسعه اقتصاد داخلی تاثیر به سزایی در افزایش صادرات غیر نفتی و رهایی از اقتصاد نفتی کشور دارد.
محسن چقایی افزود: تنوع اقلیمی و گیاهی بالای استان مرکزی و توسعه چشمگیر استان در دهه های اخیر، به ویژه توسعه شهری و صنعتی در شهرستان های اراک، ساوه و شازند، تغییرات کاربری اراضی مرتعی و نبود تعادل بین دام و مرتع، خطر کاهش تنوع زیستی و انقراض برخی گونه های گیاهی در استان را افزایش داده است.
وی ادامه داد: این استان با 29 هزار و 126 کیلومتر مربع یک و 82 درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده است که قرار گرفتن آن در زاویه برخورد 2 رشته کوه البرز و زاگرس شرایط آب و هوایی متنوع با تنوع گیاهی بالا را برای استان به وجود آورده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی یادآور شد: بر اساس قوانین و سیاست های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان، بهره برداری از 37 طرح برداشت کتیرا و باریجه از سال 72 در سطح 102 هزار و 785 هکتار از اراضی منابع طبیعی این استان در حال انجام است که 21 طرح آن با سطح کشت 53 هزار و 858 هکتار مربوط به باریجه و 16 طرح با سطح 48 هزار و 927 هکتار در زمینه برداشت کتیرا اجرا می شود.
چقایی افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی و رویش استان مرکزی تولید این گیاهان در عرصه های طبیعی استان زمینه اشتغالزایی و درآمدزایی برای استان را به همراه داشته است.
وی خاطر نشان کرد: باریجه یکی از گیاهان دارویی ارزشمند در کشور و استان است که به دلیل نبود امکانات فراوری، شیره این گیاه دارویی به صورت مستقیم به کشور فرانسه صادر می شود.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی با یادآوری بهره برداری از سه طرح گیاهان دارویی کتیرا، باریجه و زول(بوقناق) در سطح 852 هکتار از اراضی منابع طبیعی این استان در سال جاری گفت: این طرح ها شامل 732 هکتار عرصه زیرکشت باریجه در شهرستان تفرش، 20 هکتار کتیرا در شهرستان خنداب و 100 هکتار زول(بوقناق) در شهرستان دلیجان است.
وی ادامه داد: با بهره برداری از این طرح ها 662 کیلوگرم شیرآبه باریجه، 55 کیلوگرم کتیرا و 200 کیلوگرم زول (بوقناق) تولید می شود و 515 نفر روز زمینه شغلی نیز در استان مرکزی فراهم شده است.
مسئول بهره برداری گیاهان دارویی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی، نبود امکانات فرآوری تولیدات گیاهان دارویی را یکی از مشکلات استان و کشور دانست و گفت: این مهم موجب شده تولید های گیاهان دارویی استان به صورت خام به کشورهای دیگر صادر شود.
کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منایع طبیعی استان مرکزی و رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک نیز در این خصوص گفت: 144 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است که حدود 90 گونه آنها در ایستگاه علی آباد اراک کشت می شود و این گیاهان از نظر سازگاری با منطقه، میزان تولید و میزان مصرف آب مورد بررسی قرار می گیرند.
محمود حق شناس افزود: بر اساس مطالعات گیاه‌شناسی انجام شده بر روی تعداد 30 گونه دارویی مختلف در رویش گاه‌های منطقه و گونه‌های سازگار منطقه در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک از سال 1390 تا کنون 15 گونه گیاه دارویی با عملکرد، زنده مانی، دارابودن شرایط استقرار در مناطق دیم، تاریخ جوانه زنی، پنچه زندی، تاریخ گل دهی و میانگین تاج پوشش مورد بررسی قرار گرفته است.
وی ادامه داد: بر اساس این مطالعات هشت گونه گیاه دارویی با عملکرد، زنده مانی، دارابودن شرایط استقرار در مناطق دیم و سازگار با اقلیم خشک این استان شناسایی و برای کشت در اراضی دیم به کشاورزان معرفی شده است.
کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منایع طبیعی استان مرکزی بیان کرد: بر اساس این مطالعات گیاه زوفا (Hyssopus officinalis) با عملکرد محصول یک هزار و 937 کیلوگرم در هکتار، توت روباه (Sanguisorba minor) با یک هزار و 731 کیلوگرم، زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) با 677 کیلوگرم، مریم نخودی (Teucrium polium) با 620 کیلوگرم و کرک خرگوش (Stachys lavandulifolia) با 543 کیلوگرم در هکتار از نظر عملکرد ماده خشک در راستای اقتصاد مقاومتی و ارتقاء بهره وری در کشت گیاهان دارویی استان معرفی شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: همچنین در زمینه زنده مانی و استقرار گیاهان دارویی در شرایط دیم شاخص نتایج نشان داد به ترتیب آویشن باغی(Thymus vulgaris)، آویشن (Thymus kotschyanus) و آویشن کرک آلود (Thymus pubescens) بیشترین درصد استقرار را در این شرایط دارند.
حق شناس گفت: کشت این گیاهان در اراضی دیم استان مرکزی علاوه بر تثبیت خاک اراضی کشاورزی و مراتع از توجیه اقتصادی و درآمدزایی بیشتری نسبت به سایر محصولات کشاورزی برای کشاورزان دارد.
وی ادامه داد: با کاشت برخی از گیاهان دارویی در اراضی کشاورزی می توان بدون نیاز به اجرای عملیات شخم زدن و کاشت در اراضی کشاورزی به مدت 20 تا 30 سال از این محصولات برداشت کرد.
این کارشناس پژوهشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی پژوهش در زمینه تاریخ جوانه زنی، پنچه زندی، تاریخ گل دهی و میانگین تاج پوشش را از دیگر شاخصه های انجام تحقیق بر روی گیاهان دارویی در این استان عنوان کرد و گفت: در زمینه شاخصه تاریخ جوانه زنی گل محمدی (Rosa damascena)، زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) و توت روباه (Sanguisorba minor) از همه نسبت به سایر گونه ها از تاریخ جوانه زنی زودتر برخوردار هستند و اسطوخودوس (Lavandula angustifolia)، رزماری(Rosmarinus officinalis) و مریم نخودی (Teucrium polium) از سایر گونه ها دیرتر شروع به جوانه زنی کردند.
حق شناس گفت: در این تحقیق تاریخ پنجه زنی در گل محمدی (Rosa damascena) و زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi) نسبت به سایر گونه ها زودتر انجام می شود.
وی ادامه داد: در زمینه شاخصه تاریخ گل دهی گل محمدی (Rosa damascena) نسبت به سایر گونه ها بسیار زود به گل دهی رسیده و تاریخ گل دهی در رزماری(Rosmarinus officinalis) و آویشن باغی(Thymus vulgaris) از سایر گونه ها دیرتر شروع شد.
رئیس ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک گفت: میانگین تاج پوشش در زرین گیاه (Dracocephalum kotschyi)، توت روباه (Sanguisorba minor) و آویشن کرک آلود (Thymus pubescens) از سایر گونه ها بیشتر بود و کمترین تاج مربوط به عروسک پشت پرده (Physalis alkekengi) بود.
محمود حق شناس خاطر نشان کرد: در این مطالعات مشخص شد 2 گونه آویشن دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) از نظر میزان تولید در واحد سطح نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی از عملکرد بیشتری برخوردار هستند.
وی ادامه داد: بیشترین وزن خشک در گونه های دنایی و باغی( T.daenensis و T.vulgaris ) به ترتیب با 2 هزار و 988 و 2 هزار و 273 کیلوگرم در هکتار مشاهده شده است.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک بیان کرد: افزایش عملکرد حداقل 500 کیلوگرمی در هکتار از مزارع استان، افزایش درآمد 50 میلیون ریال به ازای هر هکتار و نیاز کم به آب با بهره وری بالا از جمله مزایای اقتصادی و بیشتر بودن خاصیت آنتی بیوتیکی این گونه از آویشن ها برای طیور و پرندگان نسبت به سایر گونه های این گیاه دارویی نیز از جمله خواص دارویی آن ها است.
حق شناس، تعیین سازگاری، معرفی مناسب ترین رژیم پلاسم(تنوع موجود در گونه گیاهی و محل نگهداری گونه ها) گونه های مختلف آویشن با اقلیم استان مرکزی و توسعه کشت گیاه دارویی آویشن در این استان از جمله اهداف این تحقیق در ایستگاه تحقیقات گیاهان دارویی علی آباد اراک ذکر کرد.
وی ادامه داد: روند تحقیقات این طرح ها تمام شده و این گونه از گیاهان دارویی در مرحله تجاری سازی قرار دارند.
رئیس ایستگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی علی آباد اراک یادآور شد: آویشن یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است که خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد انگلی دارد و وجود تیمول و کارواکرول ( از اجزای گیاه آویشن) در آویشن موجب شده که این گیاه از قرن شانزدهم میلادی به عنوان یک گیاه دارویی معرفی و در تمام لیست های دارویی مورد تایید و مورد نیاز موسسه های معتبر به عنوان گیاه دارویی مهم یاد شود.
استان مرکزی به عنوان دومین قطب صنایع مادر تخصصی، چهارمین قطب صنعت کشور محسوب می شود و در زمینه تنوع تولیدات صنعتی رتبه نخست کشور را به خود اختصاص داده است.
این استان با وجود صنعتی بودن جزء 10 استان نخست کشور در بخش کشاورزی است که 90 هزار بهره بردار شامل 20 درصد شاغلان استان در این حوزه فعال هستند.
670 هزار هکتار اراضی باغی و کشاورزی در استان مرکزی وجود دارد که یک و 2 دهم درصد تولیدات کشاورزی مازاد بر نیاز استان به سایر مناطق ارسال می شود.
استان مرکزی با تولید حدود 54 هزار تن گوشت سفید، 53 هزار تن تولید گوشت قرمز، 320 هزار تن شیر، حدود 41 هزار تن تولید تخم مرغ از جایگاه ویژه ای در تولیدهای بخش کشاورزی و دامداری در سطح کشور برخوردار است.
استان مرکزی رتبه اول صادرات ماهیان زینتی را به خود اختصاص داده و حدود 90 درصد صادرات این ماهیان از این استان انجام می شود.
این استان رتبه چهارم تولید بچه ماهی قزل آلا، رتبه اول در تنوع تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم تولید گل ها شاخه بریده، رتبه سوم در تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم سطح زیر کشت و تولید انار کشور، رتبه ششم تولید پسته، مقام هشتم تولید گل محمدی، مقام نهم در تولید انگور، رتبه سوم در تولید لوبیا و رتبه پنجم در تولید جو را به خود اختصاص داده است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، وجود شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، وجود ایستگاه تحقیقات ماهیان زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی نیز از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است.
1955/6013/خبرنگار:مهدی عظیمی***انتشاردهنده:مژگان حیدری
کپی شد
