تالاب میقان اراک اکوسیستمی طبیعی با ظرفیت های اقتصادی

این تالاب ارزشمند از زیستگاه های مهم پرندگان مهاجر کشور است که از 140 گونه پرنده در فصول مختلف سال میزبانی می کند و صحنه های پرواز پرندگان در کنار جلوه های طبیعی نیزار و دریاچه فصلی تابلوی هزار رنگ از زیبایی است که هر گردشگری را به وجد می آورد.
دریاچه فصلی این تالاب کویری علاوه بر نقش محوری در حوزه تنوع زیستی، اثرات مستقیم در مهار کانون های تولید شن و نمک و آلایندگی هوای اراک دارد.
تنوع زیستی در این تالاب بالا و پرتعداد است و تنها در گونه های پرندگان کنگر، خودکا، اردک نوک پهن، فلامینگو، غاز خاکستری، هوبره، تنچه، حواصیل، اردک سبز از جمله میهمانان این زیستگاه است.
درنای خاکستری از گونه های خاص و مهم تحت حمایت بین المللی است که تالاب میقان هر سال با آغاز فصل سرما میزبان کوچ موقت این گونه ارزشمند است.
تالاب کویری میقان اراک در مجموع 25 هزار هکتار وسعت دارد که سطح آبگیر آن 10 تا 12 هکتار برآورد می شود.
به گفته کارشناسان محیط زیست استان مرکزی تالاب میقان اراک با وجود ظرفیت های بسیار از جمله گردشگری و وجود نیزارها زیبا در این منطقه از ظرفیت های مناسب در ایجاد اشتغال و درآمدزایی است که تاکنون با وجود مصوبه های گوناگون اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و در بهره گیری از آن غفلت بوده است.
کارشناس اداره کل محیط زیست استان مرکزی در این خصوص گفت: تالاب ها و زیستگاه ها باید برای بهره بردارن محلی فواید اقتصادی داشته باشد و پیوند هدفمندی در تولید ثروت و حفظ منابع پایه در این مناطق باشد اما در تالاب میقان کمتر در این زمینه کاری انجام شده است.
«مصطفی رودبارانی» افزود: تالاب های آب شیرین به دلیل وجود ماهی و نیزارها و تالاب های آب شور به واسطه برداشت نمک می توانند فواید اقتصادی فراوانی برای مردم منطقه به همراه داشته باشند که به دلیل وجود کارخانه سولفات سدیم در تالاب میقان اراک مردم منطقه از این ظرفیت تالاب بی بهره هستند.
وی ادامه داد: با ورود پساب کلانشهر اراک به تالاب میقان از هشت سال گذشته و تغییر اکوسیستم تالاب دامنه ای از نیزارها در این منطقه ایجاد شده که با آموزش جوامع محلی در بهره برداری و ساخت صنایع دستی می توان این نیزارها را به ظرفیتی برای کسب درآمد و اشتغال در منطقه تبدیل کرد.
کارشناس اداره کل محیط زیست استان مرکزی توجه به گردشگری در تالاب میقان اراک را از دیگر ظرفیت های تالاب میقان این شهرستان در راستای درآمدزایی و اشتغال برای مردم منطقه دانست و گفت: با مدیریت، برنامه ریزی و آموزش جوامع در خصوص چگونگی بهره گیری از ظرفیت های گردشگری تالاب از جمله زمان و مکان هایی که امکان حضور گردشگران در این منطقه وجود دارند می توان زمینه ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای مردم را فراهم کرد.
وی افزود: ایجاد مهمانسراها و هتل ها در شهرها و روستاهای اطراف تالاب میقان اراک و اجاره آن ها به گردشگران از دیگر راهکارهای کسب درآمد و رونق اقتصادی برای این منطقه است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: آموزش جوامع محلی برای بهره برداری از نیزارها و ظرفیت های گردشگری تالاب میقان اراک از برنامه های این اداره کل برای ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای مردم منطقه است.
«رضا میرزایی» افزود: بر این اساس در سال جاری اعتباری برای آموزش و توانمند سازی جوامع محلی برای استفاده از نیزارهای تالاب میقان اراک به اداره کل محیط زیست استان مرکزی اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: با بهره گیری از ظرفیت های تالاب میقان اراک برای ایجاد اشتغال و درآمد زایی مردم منطقه می توان از قابلیت جوامع محلی بیش از پیش برای حفاظت از تالاب میقان این شهرستان بهره مند شد.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مرکزی در این خصوص گفت: ارزش اکولوژیکی تالاب ها در دنیا 10 برابر جنگل و 20 برابر زمین های کشاورزی است و منافع بسیاری را برای ساکنان اطراف خود به همراه دارد.
«مهرداد حاجی حسینی» افزود: تالاب ها کارکردهای بسیاری در دنیا دارند که یکی از آن ها اثربخشی بر کیفیت آب و هوا، تغذیه سفره های زیر زمینی و ایجاد شرایط مطلوب برای تنوع زیستی حیات وحش و گیاهان منطقه است.
وی، ایجاد چشم اندازهای طبیعی در منطقه و ظرفیت های گردشگری، توریستی و اکو توریستی، کاهش آلودگی هوای منطقه، ترسیب کربن، کاهش آلودگی هوا و جلوگیری از تشکیل ریزگردها را از دیگر کارکردها تالاب ها عنوان کرد.
حاجی حسینی گفت: روند خشکسالی در سال های اخیر و ساخت آب بند های خاکی و بتنی در حوزه آبریز تالاب میقان کاهش آب و خشکی قسمت هایی از آن را سبب شده که تداوم این وضعیت تهدیدی جدی برای این زیستگاه و کیفیت زیست در اراک است.
وی ادامه داد: تالاب کویری میقان اراک از زیستگاه های فصلی کشور به شمار می رود که به دلیل کاهش بارندگی ها و ایجاد بندها در حوزه آبریز 500 هزار هکتاری دوره خشکی آن افزایش دارد و از 2 تا سه ماه در سال به هشت تا 10 ماه رسیده است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مرکزی خاطر نشان کرد: پساب کلانشهر اراک تنها منبع تغذیه آبی این تالاب به شمار می رود که در صورت حذف آن این تالاب به کانون گرد و غبار در منطقه تبدیل می شود که این مهم اثرات مخربی را برای نواحی حاشیه ای و شهر اراک در جوار آن دارد.
وی ادامه داد: تالاب میقان اراک از معدود زیست بوم های کشور به شمار می رود که در فاصله نزدیک از کلانشهر و کانون جمعیتی 650 هزار نفری اراک قرار گرفته است و اکوسیستم آن به دلیل نزدیکی به این کلانشهر به صورت مستقیم بر محیط زیست و آب و هوای این شهر اثرگذار است و به همین علت مراقبت های زیستی مستمر و پیشگیری از ایجاد چشمه ها و کانون های غبار نمکی در آن که سلامت را تهدید می کند در دستور کار است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مرکزی گفت: مکان نمایی نامناسب فرودگاه و تصفیه خانه فاضلاب در جوار تالاب کویری میقان اراک و برداشت های بی رویه از منابع سولفات سدیم در این تالاب در سال های گذشته موجب برهم خوردن اکوسیستم این منطقه شده و زنجیره زیستی را در این تالاب با مشکلاتی مواجه کرده است که می توان از آن ها به عنوان عوامل تاثیرگذار در اسیب پذیری تالاب میقان یاد کرد.
حاجی حسینی یاد آور شد: تالاب میقان اراک به دلیل خشکسالی به یکی از 187 کانون بحرانی فرسایش بادی در کشور تبدیل شده که نقش عوامل انسانی در تبدیل این تالاب به کانون فرسایش بیشتر از عوامل طبیعی است.
وی افزود: بهره برداری بیش از توان آبی حوزه آبریز تالاب میقان اراک با حفر چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت چاه های مجاز از مهمترین عوامل خشکی و بحرانی شدن این تالاب به شمار می رود.
حاج حسینی انجام فعالیت های معدنی در تالاب میقان اراک را از دیگر عوامل خشکی این تالاب عنوان کرد و گفت: انجام فعالیت های معدنی در این منطقه موجب شده است مرکز تالاب نسبت به سایر نقاط آن بیشتر اسیب ببیند و ضرب آهنگ حیات در قلب تالاب ناکوک شود.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مرکزی ادامه داد: در سال های اخیر برای حفظ اکوسیستم تالاب میقان تکالیفی از جمله پرکردن گودال های ایجاد شده بر اثر انجام فعالیت های معدنی برای حفظ شیب تالاب و کشت سالانه 50 هکتار فضای سبز از طریق کشت گیاهان سازگار با منطقه برای شرکت املاح معدنی ایران تکلیف شده است.
حاجی حسینی، ایجاد نیزارهای اطراف تالاب میقان اراک را حاصل ورود پساب شیرین از تصفیه خانه فاضلاب این کلانشهر دانست و افزود: با توجه به خشکسالی ورود پساب این کلانشهر به تالاب و ایجاد اکوسیستم نیزارها در این تالاب ها از تبدیل قسمتی از این منطقه به کانون ریزگردها جلوگیری کرده است.
وی ادامه داد: ایجاد اکوسیستم نیزار در تالاب میقان اراک ظرفیت مناسبی را برای این تالاب به وجود آورده است و به محیطی مناسب برای زندگی پرندگان تبدیل شده است.
رئیس اداره محیط طبیعی اداره کل حفاظت از محیط زیست استان مرکزی خاطر نشان کرد: ورود آب شیرین به تالاب میقان اراک و تغییر اکوسیستم تالاب در به وجود آمدن نیزار نباید با چشم تهدید دیده شود و این تغییر می تواند فواید بسیاری از جمله ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساکنان روستاهای منطقه داشته باشد.
کارشناس منابع طبیعی و رئیس سابق اداره مقابله با بیابانزایی اداره کل منابع‌طبیعی استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: سطح 12 هزار هکتاری از عرصه تالاب کویری میقان اراک که به دلیل شوری بالا فاقد پوشش گیاهی بود و در معرض فرسایش بادی قرار دارد و برای جلوگیری از حرکت ریزگردها و ایجاد گرد و غبار در منطقه نیازمند ایجاد بادشکن های غیر زنده دارند.
«اکبر گندمکار» افزود: ایجاد بادشکن های غیر زنده برای جلوگیری از حرکت شن های روان در این کفه نمکی را یکی از برنامه های اداره کل منابع طبیعی بوده که با انجام مطالعه های کارشناسی ایجاد این بادشکن ها از 2 سال گذشته در این منطقه آغاز شده است.
وی ادامه داد: در ابتدا مقرر شد برای ایجاد این بادشکن ها از نیزارهای اطراف تالاب میقان بهره گیری شود که به دلیل وجود آشیانه پرندگان در این مناطق و جلوگیری از بر هم خوردن اکوسیستم منطقه از آن صرف نظر شد و نی مورد نیاز این بادشکن ها از رودخانه قم رود و خوزستان تامین شد.
«احسان آخانی» یکی از فعالان زیست محیطی استان مرکزی در این خصوص گفت: برای بهره گیری از ظرفیت های اقتصادی تالاب میقان اراک نیاز است ابتدا به اولویت های زیست محیطی این تالاب که شرح خدمات دستگاه های اجرایی استان در سند ارتقای فرهنگ منابع طبیعی استان مشخص شده است عمل شود.
وی عنوان کرد: توجه به حقابه تالاب میقان اراک و فعالیت کارخانه معدنی سولفات سدیم از اولویت های تالاب کویری میقان است چرا که فعالیت های کارخانه سولفات سدیم موجبات بر هم خوردن اکوسیستم و خشکی برخی قسمت این تالاب را رقم زده است.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی گفت: نیاز است در مرحله نخست توجه به مسائل زیست محیطی و حقابه تالاب میقان اراک مورد توجه مسئولان قرار بگیرد و سپس طرح های گردشگری و سایر زمینه های درآمدزایی از ظرفیت های تالاب پرورده شود.
نماینده کمیته ثبت پرندگان ایران در استان مرکزی و مدیرعامل موسسه زیست محیطی درنا خاکستری استان مرکزی نیز در این خصوص گفت: با توجه به ظرفیت های گردشگری طبیعی تالاب میقان اراک و پرنده نگری می توان با جذب گردشگر داخلی و خارجی زمینه درآمد اقتصادی و اشتغال را برای مردم منطقه فراهم کرد.
«محمود کلنگری» افزود: در تمام نقاط جهان شهرهای نزدیک به رودخانه ها، تالاب ها و مناطق طبیعی با بهره گیری از ظرفیت های جوامع محلی و بدون بهره گیری از سرمایه گذار زمینه حضور گردشگران در منطقه را فراهم و زمینه درآمد های اقتصادی برای مردم فراهم می کنند.
وی ادامه داد: تا کنون طرح ها و مصوبات زیادی در زمینه استفاده از ظرفیت های طبیعی و گردشگری تالاب میقان اراک تهیه شده اما، اقدام منسجمی در راستای استفاده از آن ها صورت نگرفته است.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی ایجاد نیزار در اطراف تالاب میقان اراک را حاصل ورود پساب کلانشهر اراک به این تالاب دانست و گفت: نی گیاهی فرصت طلب بوده و شکل گیری نیزار مکانی برای پشه و حیوانات موذی در تالاب فراهم کرده است.
کلنگری افزود: در خارج از کشور نی را گیاه فرصت طلب می دانند و از آن به عنوان کودهای طبیعی و گیاهی استفاده می شود.
وی ادامه داد: با ایجاد صنایع تبدیلی در اطراف تالاب میقان اراک و تبدیل این نیزارها به کود و یا ایجاد بادشکن های غیر زنده می توان زمینه در آمد زایی و اشتغال را برای مردم منطقه فراهم کرد.
این فعال زیست محیطی استان مرکزی خاطر نشان کرد: با برداشت نی در تالاب میقان علاوه بر ایجاد اشتغال، معضل مزاحمت و مغایرت رشد این گیاه با زنجیره زیستی منطقه نیز کنترل می شود.
تالاب کویری میقان اراک یکی از مجموعه های کم نظیر زیستگاهی کشور و منطقه خاورمیانه است که پیشینه ای 2 هزار ساله دارد و مامنی مهم و امن برای زمستان گذرانی طیف وسیعی از پرندگان از جمله درنای خاکستری محسوب می شود.
این تالاب یکی از 10 تالاب مهم کشور است که در دو دهه اخیر به دلیل برخی از تصمیم های نادرست مدیریتی، خشکسالی های پیاپی، برداشت های غیراصولی سولفات سدیم ، ایجاد جاده ای در خط میانی تالاب که رژیم آبی و زیستی دو سوی آن را برهم زده، با چالش های جدی زیست محیطی دست و پنجه نرم می کند و اهمال و غفلت در خصوص سامان آن، مرگ تالاب را در پی خواهد داشت، پدیده ای که با خود بحران های زیستی برای مردم اراک و ساکنان اطراف آن به ارمغان می آورد و با کانون های طوفان نمکی و تشدید ریزگردهای محلی ادامه زندگی در این مناطق را غیرممکن می سازد.
در سال هایی که میزان بارندگی مناسب است، دریاچه این تالاب دارای آب قابل توجهی می شود اما در سال های کم بارش، دریاچه فصلی تالاب در فصول گرم سال خشک شده و با تبدیل شدن به چشمه غبارهای نمکی، سلامت هوای شهر اراک را در معرض مخاطره جدی قرار می دهد.
ارتفاع این تالاب از سطح دریاهای آزاد یکهزار و 700 متر است و منابع تامین آب آن از بارش های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب اراک تامین می شود.
وسعت تالاب میقان اراک حدود 25 هزار هکتار برآورد شده که شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت کویری و دشت های اطراف است.
این تالاب دارای ویژگی های بوم شناسی خاصی است، از جمله اینکه سالانه تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در فصل کوچ پذیرا است و در میان پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی که اقامت موقت در این زیستگاه دارند، بعضی از گونه های نادر و حمایت شده نظیر درناهای خاکستری دیده می شوند.
جمعیت بالای درناهای خاکستری در تالاب میقان نسبت به زیستگاه های دیگر کشور، این زیستگاه آبی را به یکی از کانون های اقامت موقت ایران در عرصه مهاجرت پرندگان تبدیل کرده و در فصل کوچ جلوه های زیبایی را فرا رو می نهد.
همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده که از این نظر نیز تالاب میقان یکی از ذخیره گاه های مهم گیاهان شور کشور به شمار می رود.
علاوه بر پرندگان، گونه های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبگ آب شور نیز از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن محسوب می شوند که هر یک در نوع خود حائز اهمیت هستند.
به علت شوری آب، لایه های نمکی در منطقه دیده می شود، علاوه بر این گنبدهای نمکی نیز در سطح زیرین منطقه وجود دارند که تحت تاثیر گسل های منطقه باعث لرزه خیزی خفیف در منطقه می شوند.
1955/6013/