از ابتدای شیوع بیماری کرونا تاکنون، خبر افزایش اختلافات خانوادگی و اینکه ایام کرونا خانواده‌ها چگونه اوقاتشان را سپری می‌کنند، به عنوان یکی از مباحث اصلی در گنار اخبار دیگر در جریان بود.
سوال اینجا بود که این بیماری چگونه توانست با رخنه کردن به کانون گرم خانواده‌ها، تب اختلافات خانوادگی را افزایش دهد؟ آیا دوران کرونا تجربه جدیدی پیش روی خانواده‌ها گذاشته است؟ چه عامل یا عواملی باعث شد تا اعضای یک خانواده که در ایام پیشاکرونا روابط گرمی با یکدیگر داشتند، در دوران خانه نشینی بدون عضوی غریبه با تنش و مشاجره روزگارشان را سپری کنند؟
کارشناسان معتقدند، اگرچه اختلافات و آسیب‌های اجتماعی در ایام پیش از کرونا نیز وجود داشته است، اما در دوره کرونا و خانه نشینی، معضل اساسی کنار هم بودن اعضای خانواده بود که حقایق زیادی را در خصوص نبود مهارت و فرهنگ خانگی آشکار ساخت.
تشدید اختلالات روانی مانند بدبینی، ایرادگرفتن، نبود اوقات فراغت، مدیریت نکردن سلایق مختلف اعضای خانواده، مردسالاری و شیوه‌های سنتی در اداره خانواده، مشکلات بهداشتی ناشی از کرونا و غیره از عمده موضوعاتی بود که خانواده‌ها را از درون درگیر کرد.
بیماری کرونا با تمام اتفاقات ناگوار و تلخ، فرصتی فراهم کرد تا بار دیگر نهاد خانواده به عنوان یک اجتماع اساسی در جامعه مورد توجه ویژه قرار گیرد.
برای کسب اطلاع به سراغ سامانه اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی رفتیم:
افزایش ۱۲۰ درصدی اختلافات خانوادگی در قزوین
معاون امور اجتماعی بهزیستی استان قزوین در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: در فروردین ماه سال جاری تعداد تماس‌های برقرار شده با سامانه ۱۲۳ به طور چشمگیری افزایش یافت، از نظر من علت این افزایش معرفی سامانه از سوی پیامک وزارت بهداشت بود که سبب شد توجه مردم به چنین خدماتی بیشتر شود.
هدی حقیقی افزود: از کل ۵۲۸ تماسی که در این دوره برقرار شد، بیشترین موضوع مربوط به اختلافات خانوادگی بود، درحالی که در مواردی مثل خودکشی و کودک آزاری آمار چندان قابل توجهی به چشم نمی‌خورد.
وی تشریح کرد: بر اساس آمار به دست آمده از مقایسه تماس‌های اسفند و فروردین گذشته با تماس‌های مدت مشابه در سال‌های ۹۷ و ۹۸، درحالی که اختلافات خانوادگی حاد با افزایش ۱۲۰ درصدی و سالمند و معلول آزاری با افزایش ۳۰ درصدی همراه است، مواردی مثل کودک آزاری با کاهش ۵۰ درصدی، اقدام به خودکشی با کاهش ۶۶ درصدی و کودکان خیابانی کاهش ۱۰۰ درصدی داشته‌اند.
حقیقی تاکید کرد: بیشتر تماس‌هایی که در مورد اختلافات خانوادگی گرفته شده بود، مرتبط با کرونا بود؛ به طوری که زنی به خاطر رعایت نکردن مسائل بهداشتی شوهرش با وی به اختلاف خورده بودند، یا در موارد دیگری بیکاری ناشی از بیماری و نبود تامین مایحتاج مشاجره بین زوجین را افزایش داده بود.
این مسؤول بهزیستی خاطرنشان کرد: نکته مهم اختلاف‌های خانوادگی این است که فقط نزاع و مشاجره به زوجین خلاصه نمی‌شد، بلکه بین فرزندان و والدین نیز اختلافاتی ایجاد شده بود و در برخی موارد به همسر آزاری کشیده می‌شد.
برای جزییات بیشتر با نوع اختلافات خانوادگی از تجربیات ۲ تن از مشاوران تحصیلی و خانواده استفاده کردیم تا به صورت مصداقی موضوعات را تشریح کنیم:
ایراد گرفتن به رفتارهای دختر خانواده
سحر مرادی مشاور تحصیلی یکی از دبیرستان‌های دخترانه استان قزوین به خبرنگار ایرنا گفت: فروردین ماه سال جاری و در ایام نوروز ۹۹ بود که یکی از شاگردان تحصیلی مدام بابت اختلافات خانوادگی با من تماس می‌گرفت و طلب کمک می‌کرد.
وی افزود: با اینکه مشاوره های من تا حدودی می‌توانست مشکل او را برطرف کند، اما برخی موضوعات برای من بسیار جدید و جالب بود و هرگز فکر نمی‌کردم چنین مواردی به اختلافات خانوادگی منجر شود.
مرادی با بیان اینکه این محصل دبیرستانی مدام با پدر خود در خانه درگیر بود، تصریح کرد: این دانش آموز با توجه به اینکه پدرش مدام در خانه حضور داشت، اجازه نداشت همانند یک دختر دیگر به پوشیدن لباس دلخواه و امورات شخصی بپردازد و این موضوع با مخالفت جدی پدرش روبرو می‌شد.
این مشاوره تحصیلی ادامه داد: وقتی از این دانش آموز پرسیدم که آیا همیشه پدرش با چنین مواردی مخالفت می‌کند، پاسخ داد که به علت بیماری کرونا و خانه نشینی تمام رفتار من زیر نظر پدرم قرار گرفته و این درحالی است که روزهای عادی و مواقعی که پدرم در خانه حضور ندارد، چنین مشکلاتی نداشتم.
مرادی خاطرنشان کرد: نبود درک متقابل بین پدر و فرزند در یک خانواده باعث می‌شود که احتیاجات یک دختر در این سنین نادیده گرفته شود و به جای راهنمایی درست و صحبت کردن با وی، شاهد خشونت‌های رفتاری و بعضا اختلافات خانوادگی باشیم.
مردسالاری و بدبینی به همسر
مجید کبیری مشاور خانواده به خبرنگار ایرنا گفت: مواردی وجود داشت که برخی از مردان در خانه با فشار وارد کردن به اعضای خانواده سعی داشتند برتری خودشان را به اثبات برساند و رفتارهایی از آنها سر می‌زد که فضای خانواده را در ایام خانه نشینی کرونا ملتهب می‌کرد.
وی افزود: در یکی از موارد زنی با من تماس گرفته بود و از همسر خود به خاطر چک کردن گوشی شکایت داشت، بعد از اظهارات این زن متوجه شدم که همسر وی دچار بدبینی شده و در تلاش است تا لیست گفت‌وگو در شبکه‌های پیام رسان را بررسی کند.
کبیری تصریح کرد: در برخی موارد خاموش کردن تلویزیون، برقرار کردن سکوت دائمی و متشنج کردن فضا از سوی همسران از دیگر مواردی بود که اختلافات خانوادگی را دامن می‌زد.
به گفته این مشاوره خانواده تمام افرادی که با مشکل خانوادگی روبرو شده بودند، تا قبل از خانه نشینی ایام کرونا مشکل خاصی با این موضوعات نداشتند و این بیماری باعث شده بود تا نبود برخی مهارت‌های زندگی بیشتر خودنمایی کند.
کبیری خاطرنشان کرد: کرونا به نوعی عیاری جامعه شناسانه روابط خانواده‌ها را محک زد و باعث شد تا خیلی از زوجین به کمبودهای عاطفی و احساسی درون خانواده پی ببرند، همه اینها مواردی است که باید در روزهای پساکرونا مورد آسیب‌شناسی اجتماعی قرار گیرد.
باید به سمت خانواده مدنی پیش رفت، خانوادهای با احترام به حوزه تک تک اعضا
جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی به خبرنگار ایرنا گفت: این روزها توفیق اجباری حاصل از شیوع ویروس کرونا، اعضای خانواده را بیش از هر زمان دیگری در کنار یکدیگر قرار داده و قابل انکار نیست که همین همزیستی اجباری زمینه ساز ظهور چالش‌های مختلف در روابط شده است.
الهام نظری افزود: آمار اختلاف‌های خانوادگی یا تعارض‌هایی که میان زوجین در دوران خانه نشینی اتفاق افتاده آن طور که رسانه‌های مجازی از آن خبر می‌دهند، بیانگر این نکته است که پایه‌های این نهاد مهم اجتماعی تا چه اندازه می‌تواند سست و متزلزل باشد و از سوی دیگر به ما گوشزد می‌کند که افراد تا چه میزان فاقد مهارت‌های لازم برای درک و تحمل یکدیگر در شرایط نامتعارف هستند.
وی اضافه کرد: با نگاهی به اشکال رایج خانواده، چندین گونه از خانواده‌ها را می‌توان صورت بندی کرد؛ خانواده‌های تک والد، خانواده‌های تک فرزند، خانواده‌های مردسالار، خانوادهای گسسته و غیره؛ هریک از این انواع خانواده در روزها و دوران پیشاکرونا همانند دورانی که زندگی روزمره بدون محدودیت‌های فعلی جریان داشت، دستخوش تعارض‌ها و اختلاف‌هایی بودند.
نظری تصریح کرد: دغدغه سرگرم کردن در خانواده‌های تک فرزند، صبوری در مقابل تنش‌های میان فرزندان و والدین به دلیل کم شدن فضاهای شخصی، افتادن بار مضاعف رسیدگی به امور خانه و خانه‌داری اغلب بر دوش زنان، بی حوصلگی و کلافگی از وقفه در اجرای برنامه‌های شخصی، تحمیل برنامه‌های خانوادگی ناهمخوان با سلیقه اعضای خانواده و در آخر نبود تنوع در بحث‌ها و محوریت بحث کرونا و آزاردهنده بودن اخبار مربوط به این رویداد بخشی ازصدها مواردی است که می تواند نهاد خانواده را کسل کننده‌تر کند.
پژوهشگر مسائل اجتماعی تاکید کرد: اینکه با واقعیت این روزهای زندگی چه باید کرد، اقدامی نیست که هم اکنون بتوان راهکاری داد و اجرایی کرد؛ بلکه نیاز به سیاست گذاری‌های درست، زمان‌بر و مطابق با واقعیت نهاد خانواده دارد، اما ضروری است در دوران پساکرونا ابعاد مختلف این تجربه‌ها واکاوی شود تا بتوان نهاد خانواده را به شکلی که مطلوب اعضای جامعه است، حفظ کرد.
نظری خاطرنشان کرد: آنچه امروز مهم است، لزوم احترام گذاشتن به حوزه فردی و شخصی اعضای خانواده است که نباید فراموش شود؛ چون با دخالت‌های بی‌جا به فردیت یکدیگر تجاوز می‌شود، علاوه بر این موارد، تمرین کنیم مهارت‌های زندگی را تلاشی در راستای مدنی‌تر کردن زندگی و حرکت به سمت یک خانواده مدنی در نظر بگیریم که حقوق تک تک اعضای خانواده در آن حفظ می‌شود.
فقدان فرهنگ اوقات فراغت، مشخص نبودن وظایف و دخالت در کار یکدیگر
رییس انجمن صنفی مراکز مشاوره استان قزوین به خبرنگار ایرنا گفت: فقدان مدیریت زمان خلوت و تنهایی، نبود تقسیم وظایف، باز شدن مشکلات و معضلات پنهان گذشته، نبود فرهنگ اوقات فراغت از عمده دلایلی است که باعث شده اختلافات خانوادگی در ایام خانه نشینی کرونا افزایش یابد.
محمدرضا ربیعی نژاد افزود: یکی از مشکلاتی که در روزهای کرونایی خانواده‌های قزوینی با آن درگیر بودند، مشخص نبودن مسؤولیت‌های افراد در منزل و دخالت کردن در امورات دیگر اعضای خانواده بود که گاها به مشاجره کشیده می‌شد.
وی اضافه کرد: متاسفانه در جامعه ما هنوز نهادینه نشده که تک تک اعضای خانواده به یک وقت شخصی نیاز دارند، همیشه تصور این است که همه اعضای خانواده باید دائم در کنار یکدیگر باشند، این روش کاملا قدیمی و غلط است، خانواده باید بیاموزود که به وقت و تنهایی یکدیگر احترام بگذارد.
این روانشناس تصریح کرد: معمولا مردان بیشتر از دیگر اعضای خانواده در خارج از منزل هستند و به امورات کاری می‌پردازند، این موضوع باعث می‌شود در زمانی که مردان وقت بیشتری را کنار اعضای خانواده سپری می‌کنند، مهارت ارتباطی خوبی نداشته و در واکنش‌ها فقط تنش افزایی کنند.
ربیعی نژاد با بیان اینکه فرهنگسازی مناسبی در خصوص اوقات فراغت در جامعه صورت نگرفته است، گفت: خیلی از خانواده‌های با اوقات فراغت در خانه و بازی‌های جمعی با مشارکت تک تک اعضای خانواده بیگانه‌اند، خیلی‌ها هنوز نمی‌دانند چگونه باید با یک فعالیت اجتماعی مشارکت تک تک اعضای خانواده را فراهم ساخت، همه اینها باعث می‌شود تا روابط رفته رفته در مدت زمانی طولانی سردتر شود.
مدرس روانشناسی در پاسخ به این سوال که آیا محیط بسته از نظر روانی تنش‌زا است، گفت: اگر محیط بسته فاقد اقدامات مفرح و پویا باشد، مشکل ساز است، اما اگر در خانه اعضای خانواده به درستی برنامه‌ریزی کنند و برخی اوقات خودشان را به ورزش و صحبت کردن بگذرانند، آسیب‌های اجتماعی در حد قابل توجهی کاهش می‌یابد.
ربیعی نژاد خاطرنشان کرد: به هر حال واقعیت این است که افراد برون‌گرا و اجتماعی در روزهای کرونایی به خاطر خانه نشینی احساس بدی داشتند و چندان با فضای مجازی آشنا نبودند، درحالی که می‌توانستند با کمک ارتباطات امروزی نیاز خودشان را برطرف کرده و در خانه با تماس تصویری احساس تنهایی نکنند.
رییس انجمن صنفی مراکز مشاوره استان قزوین یادآور شد: خوشبختانه امروز بازی‌های کامپیوتری خاصی به بازار آمده که حتی فرزندان احساس تنهایی نکنند، به عنوان مثال کودک برای پرتاپ یک توپ در محیط بازی، باید دست یا پای خودش را به حرکت درآورد یا برای پریدن باید به صورت فیزیکی از جای خویش به بالا بپرد که همه این موارد تحرک و پویایی خاصی به بازی کننده القا می‌کند.
نیم نگاه: به نظر می‌رسد هنوز رسانه ها بویژه صدا و سیما، آموزش و پرورش و نهادهای اجتماعی و فرهنگی مرتبط با خانواده به درستی نتوانسته‌اند از طریق آموزش عمومی به خانواده‌ها مهارت زندگی بیاموزند؛ چون بیشتر خانواده‌ها با کوچکترین حادثه یا رویدادی که روند زندگی آنها را تغییر می‌دهد، امکان تطبیق شرایط را نداشته و با آسیب‌های اجتماعی روبرو می‌شوند.
تاب آوری خانواده‌ها هنگامی که کنار یکدیگر هستند، نباید به عنوان موضوعی خصوصی پشت درب‌های بسته پنهان بماند، چون اگر کوچکترین اخلالی در نهاد خانواده ایجاد شود، قطعا بازخوردهای آن کل جامعه را فرا می‌گیرد و مدیریت کردن آن هزینه بردار است.
