به راستی در روزهای خلوت کرونایی که قدم زدن معمولی در فضای عمومی برای انسان تهدید محسوب می‌شد، فقط ابزارهای مجازی و شبکه‌های پیام‌رسان اجتماعی نبودند که سنگینی لحظات قرنطینه را از یاد بردند.
زندگی بدون گوشی تلفن همراه، اینترنت، شبکه‌های پیام رسان اجتماعی، تلویزیون و حتی ابزارهای مدرن تکنولوژی در روزهای کرونایی نه تنها غیرقابل تصور و وحشتناک است، بلکه این امکانات به حقیقت‌های زندگی ما تبدیل شدند.
از اخبار ابتلا و انتقال زنجیره ویروس کرونا گرفته تا دستورالعمل‌ها و نکات بهداشتی برای مقابله و پیشگیری از این بیماری نیز از طریق فضای مجازی مخابره می‌شود و به عبارت دیگر بدون فضای مجازی شاید نتوان به این راحتی قوانین را تبیین کرده و سیاست‌ها را اجرایی نمود.
اگر سازمان مردم نهاد، موسسه و خیره‌ای می‌خواست نقشی در جریان بحران کرونا داشته باشد، فضای مجازی بستری مناسب فراهم کرده تا بتوان سازوکارها را تببین کرده و اقدامات را عملی ساخت؛ تا جایی که برخی از هنرمندان و چهره‌های مشهور با استفاده از همین فضا توانستند پویش‌های اجتماعی را تقویت کرده و پیام‌های خودشان را به مخاطبان انتقال دهند.
از دانش آموزان و دانشجویان گرفته تا برخی فعالان اقتصادی و اجتماعی همگی از فضای مجازی در دوران شیوع ویروس کرونا بهره بردند و این اتفاقات باعث شد تا بازهم حقیقت‌های مثبت فضای مجازی برای ما آشکار شود.
چندی پیش محمدحسین اسماعیلی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قزوین گفته بود « اگرچه فضای مجازی یک تیغ دو لبه است؛ اما اگر همین ظرفیت فضای مجازی در اختیار نبود، واقعا چگونه می توانستیم از پس بحران کرونا خارج شویم؟»
وی در قسمت دیگری از صحبت‌های خویش به تولید بیش از هفت هزار تولیدات خبری و چندرسانه‌ای در دوران شیوع ویروس کرونا اشاره کرد و اظهار داشت: جامعه رسانه ما جهادگونه وارد عمل شد و اقدامات بسیارخوبی را از سوی انجمن‌های فرهنگی و فعالان فضای مجازی شاهد بودیم.
راهبر اصلی در روزهای کرونا، فضای مجازی است
یک فعال حوزه فرهنگی در فضای مجازی به خبرنگار ایرنا گفت: شبکه‌های پیام رسان برای ما ایرانیان، همانند غریبان آشنا هستند که اگرچه تمایل نداریم به سمت آن‌ها حرکت کنیم، اما ارتباط و پیوند ناگسستنی ما با این ابزارها همچنان ادامه دارد و در خیلی از موارد نیز دست نیاز به سمت آن‌ها دراز می‌کنیم.
سمیه میرزاآقاپور اضافه کرد: در استان قزوین برخی از مسؤولان ما روزهای قبل از کرونا از فضای مجازی به بدی یاد می‌کردند، اما هنگامی که ویروس کرونا منتشر شد، تغییر رویه داده و از هنرمندان و چهره‌های هنری و فرهنگی خواستند که برای تقویت پویش‌هایی مانند #در_خانه_می‌مانم و #کرونا_را_شکست_می‌دهیم به میدان آمده و از خودشان یک فیلم در فضای منتشر کنند.
میرزاآقاپور، فعال فضای مجازی: خیلی از مسؤولان ما روزهای قبل از کرونا از فضای مجازی به بدی یاد می‌کردند، اما هنگامی که ویروس کرونا منتشر شد، تغییر رویه دادند.
وی همچنین بیان داشت: اگرچه در این برهه زمانی، کنش و واکنش مردم و مسؤولان در فضای واقعی میسر نبود، اما اتمسفر اجتماعی در این روزها دست فضای مجازی بود و به راحتی مطالبات و کنش‌ها با یکدیگر رد و بدل می‌شد.
میرزاآقاپور به اطلاع رسانی وزارت کشور و نهادهای دولتی در دوران شیوع ویروس کرونا اشاره کرد و گفت: اگر فضای مجازی در کار نبود و همین چندتا شبکه پیام‌رسان اجتماعی نیز فیلتر می‌شدند، هرگز اطلاعیه‌ها، هشتگ‌ها، نکات بهداشتی، فیلم‌های آموزشی و خیلی از ضرورت‌ها امکان اجرایی شدن پیدا نمی‌کرد.
این فعال فضای مجازی با بیان اینکه روزهای کرونایی یکی از شبکه‌هایی که مردم را راهبری می‌کردند پیام رسان های اجتماعی بودند، تاکید کرد: واقعیت این است که از ابتدای شیوع ویروس کرونا تاکنون، فضای مجازی به ما یاد داد که می‌توان به صورت اینترنتی به نزدیکان عیدی داد، می‌توان تحصیل کرد، دانش آموخت، گردش رفت و حتی کسب و کار را ادامه داد؛ اما متاسفانه این حقایق به جای آنکه تثبیت شود، به نظر می رسد بعد از اتمام کرونا به فراموشی سپرده شوند.
میرزاآقاپور خاطرنشان کرد: از زمانی که شبکه پیام رسان تلگرام فیلتر شده است، به جای آنکه تعداد کاربران آن کاهش یابد، شاهد افزایش فعالیت‌ها در آن هستیم و مسؤولان ما باید یکبار برای همیشه واژه فیلتر را از روی تمام شبکه‌های مجازی خط بزنند.
وی یادآور شد: مجازی شدن زندگی در روزگار ما جریانی تندرو و یک طرفه است که مقابله با آن نه تنها هیچ سودی ندارد، بلکه فقط باعث اتلاف هزینه و انرژی در نظام و انقلاب می‌شود.
کرونا فرصتی ایجاد کرد تا به ضرورت‌ها و فواید فضای مجازی پی ببریم
کارشناس آی تی و فعال حوزه استارتاپ‌های اینترنتی به خبرنگار ایرنا گفت: هرچیزی در این دنیا می‌تواند همانند شمشیر دولبه عمل کرده و دارای معایب و مزایا باشد، مانند فضای مجازی! اما واقعیت این است که ما نمی‌توانیم از تکنولوژی عقب بمانیم، چون بسیاری از جریان‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی از طریق همین دنیای تکنولوژی و فضای مجازی رقم می‌خورند.
سعید سرشار افزود: با دور شدن از فضای مجازی، فرصت‌های بسیاری را از دست می‌دهیم و خیلی از بودجه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما بدون این بستر از بین رفته یا به کلی هدر می‌رود.
وی اضافه کرد: امروزه در فضای مجازی، جای خالی ما را کسانی پر کرده‌اند که اصلا دغدغه سازندگی و توسعه کشور را ندارند، درحالی که خوراک اطلاعاتی جامعه را دیکته می‌کنند.
سرشار تاکید کرد: اگر خواهان رفع تحریم هستیم، باید ابتدا از خودمان شروع کنیم؛ امروز باید از خودمان بپرسیم اگر تلگرام و توییتر به راحتی در دسترس بودند و فیلتری روی آن اعمال نشده بود، چقدر می‌توانستیم جریان سازی کرده و در فضای بین الملل مطالبه گری کنیم؟ اما دیری نگذشت که کرونا باعث شد که به ضرورت‌ها و فواید فضای مجازی دست یابیم.
سرشار، کارشناس حوزه آی تی: شبکه‌های پیام رسان تلگرام و توییتر درحالی فیلتر هستند که شبکه‌های اجتماعی دیگری مانند اینستاگرام با همه کارهای ضد فرهنگی در دسترس آزاد قرار دارند و هنوز سیاست فیلترینگ شبکه‌های پیام رسان مشخص نیست.این کارشناس حوزه آی تی با بیان اینکه رفع فیلتر برخی شبکه‌های پیام رسان باید به عنوان مطالبه اول کشور محسوب شود، اظهار داشت: متاسفانه برای هیچ موضوعی برنامه نداریم و تمام اقدامات ما بر اساس روندهای زودگذر و دفعه‌ای انجام می شود، همانند انتشار ویروس کرونا که ما از روی ناچاری مجبور شدیم از فضای مجازی استقبال کنیم و قطعا بعد از مدتی مجددا آن را به فراموشی خواهیم سپرد.
سرشار با بیان اینکه در خصوص فیلتر شبکه‌های اجتماعی تدبیر صورت نگرفته است، گفت: شبکه‌های پیام رسان تلگرام و توییتر درحالی فیلتر هستند که شبکه‌های اجتماعی دیگری مانند اینستاگرام با همه کارهای ضد فرهنگی در دسترس آزاد قرار دارند و هنوز سیاست فیلترینگ شبکه‌های پیام رسان مشخص نیست.
وی خاطرنشان کرد: چندی پیش برخی از فعالان مذهبی و انقلابی در شبکه پیام رسان توییتر خواستار فعالیت گسترده شده بودند و از دیگران نیز دعوت کردند که در این جریان مشارکت کنند؟ چنین امکانی به خوبی میسر نشد و دلیل آن هم فیلتر این شبکه پیام رسان بود که اجازه نمی‌داد جریانی انقلابی و برآمده از نظام بتواند آزادانه اهداف خود را عملی سازد.
دانشجویان نسبت به آموزش از طریق فضای مجازی بسیار راضی هستند
جامعه شناس و مسؤول آموزش دانشگاه آزاد اسلامی قزوین به خبرنگار ایرنا گفت: مبارزه کردن با تکنولوژی بی‌فایده است و هر موضوعی در جامعه و اجتماع به لحاظ داشتن کارکردهای منفی و مثبت باید مورد توجه قرار گیرد.
سید احمد مرتضوی با بیان اینکه امروز تمام اساتید و معلمان برای جان مخترعان فضای مجازی و شبکه‌های پیام رسان اجتماعی دعا می‌کنند، اظهار داشت: برای خیلی از محققان و پژوهشگران دانشگاهی، پیدا کردن یک موضوع نظری در کتابخانه‌ها امری بسیار دشواری بود که فضای مجازی این امکان را فراهم کرد تا تنها با چند کلیک بتوانیم به خواسته مورد نظر دست یابیم.
وی تاکید کرد: دانشجویان از آموزش فضای مجازی راضی هستند، در همین روزهای بحران شیوع ویروس کرونا، درحالی که دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی تعطیل شده بود، اما آموزش در فضای مجازی ادامه داشت و دانشجویان دایم با اساتید در ارتباط بودند.
مرتضوی بیان داشت: به دلیل وجود فضای مجازی بود که خانواده‌ها توانستند در محیط قرنطینه خانگی دوام بیاورند و لحظات خوبی را در کنار یکدیگر سپری کنند، حتی در روزهای خاصی مانند "۱۳ به در" که نیاز بود با هدف مقابله و پیشگیری از انتقال زنجیره ویروس کرونا یک وحدت و نظم عمومی در جامعه شکل بگیرد، باز هم فضای مجازی بود که به نظم بخشی افراد کمک کرد.
مرتضوی، جامعه شناس: کرونا و تعطیلی اماکن مذهبی مناقشات فراوانی در حوزه دین و علم ایجاد کرده بود، اما وجود فضای مجازی باعث شد تا کارشناسان مذهبی بهتر بتوانند کارکردهای مذهبی را تبیین کرده و به حفظ دینداری جوانان کمک کنند.این مدرس دانشگاه با بیان اینکه فضای مجازی باعث شد تا دنیای اقتصاد اگرچه در واقعیت با رکود مواجه شده اما در فضای مجازی به حیات خودش ادامه دهد، ادامه داد: در بحران کرونا خیلی از خریدها و فروش‌ها در فضای مجازی صورت گرفت و انتقال پول از طریق اینترنت امکان پذیر شد.
مرتضوی نقش فضای مجازی را برای تقویت مفاهیم دینی بسیار سودمند ارزیابی کرد و گفت: کرونا و تعطیلی اماکن مذهبی مناقشات فراوانی در حوزه دین و علم ایجاد کرده بود، اما وجود فضای مجازی باعث شد تا کارشناسان مذهبی بهتر بتوانند کارکردهای مذهبی را تبیین کرده و به حفظ دینداری جوانان کمک کنند.
این جامعه شناس خاطرنشان کرد: تجربه دهه‌های گذشته در نظام جمهوری اسلامی نشان داده که برخورد با فناوری و تکنولوژی‌های به روز نه تنها راه به جایی نمی‌برد، بلکه باعث شده عملا به جای اینکه ما در یک مسیر درست و منطقی هدایت کنیم، متاسفانه باعث تصمیمات ما در زمان اضطرار و بدون برنامه اخذ شود.
مرتضوی یادآور شد: مدیران و مسؤولان سیاسی و فرهنگی ما در دهه‌های گذشته به اشتباه جلوی فضای مجازی و حتی استفاده از رسانه‌های ماهواره‌ای را گرفتند، درحالی که همین ابزارها می‌توانست زمینه ترویج تولیدات فرهنگی ما در خارج از کشور را افزایش دهد.
نیم نگاه: با توجه به اظهارنظر کارشناسان حوزه فضای مجازی، به نظر می‌رسد که نظام جمهوری اسلامی باید رویکرد خویش را نسبت به فضای مجازی تغییر داده و به جای فیلترکردن و یا نادیده انگاشتن فواید آن، به تقویت این ظرفیت بلقوه اقدام کند.
اگرچه انتشار ویروس کرونا و نیاز مبرم به فضای مجازی باعث شد تا بار دیگر زمینه آشتی و پیوند ایرانیان با پیام رسان‌های خارجی برقرار شود، اما نبود برنامه مدون و منسجم باعث می‌شود که در نهایت خود مردم از این موضوع متضرر شوند.
فیلتر کردن شبکه‌های پیام رسان در این چندسال گذشته نه تنها راه به جایی نبرده است، بلکه عملا هزینه فیلترشکن‌ها بار مضاعفی روی دوش نظام ایجاد کرده و حفره‌های امنیتی بسیاری پدید آورده است.
