آیت الله سید جواد علم الهدی از قدیمی ترین شاگردان امام خمینی(ره) است که علاوه بر حضور در درس امام، دروس ایشان را در آن روزها تقریر می نمود.این عالم برجسته که اگر در قم مانده بود احتمالا اینک درعداد مراجع تقلید به حساب می آمد، هم اکنون در یکی از مناطق جنوبی تهران تدریس فقه دارد و در کنار آن به حل مشکلات شرعی مردم مشغول است و دفترش روزانه محل مراجعه قشرهای مختلف مردم است. سادگی و تواضع ایشان هر مراجعه کنندها ی را به خود جذب می کند. میزان احترامی که آیت الله علم الهدی برای امام و به تبع آن برای بیت امام قایل است در بند بند کلمات ایشان مشهود است.
با ایشان در خصوص روابط امام خمینی(ره) با مراجع عظام و علمای هم عصر خویش گفت و گویی کرده ایم که در پی می آید:
- حضرت آیت الله! لطفا در ابتدا از زمان آشنایی با حضرت امام(ره) و حضور در درس ایشان بفرمایید.
بنده مشهدی الاصل هستم. این سعادت را داشتم که در دوره تحصیل سطح، رسایل و مکاسب، هرگاه از قم به مشهد می رفتیم، امام (قدس الله سره)، مرحوم آقا مصطفی و صبیه های محترمه بطور خانوادگی هم به مشهد می آمدند و در خلال دیدارهای ایشان با پدرم و سایر علما به خدمتشان برسیم و آشنا شویم.
- این مربوط به چه سالهایی می شود؟
از 1324 تا 1328 که من درس سطح می خواندم. اما از سالهای 29 و 30 که آیت الله کاشانی و دکتر مصدق نهضت را شروع کردند، جلدین کفایه را امتحان دادم و به درس خارج آیت الله بروجردی در صبح ها مشرف شدم. این توفیق هم حاصل شد که در مسجد محمدی واقع در خیابان حرم در درس امام حاضر شوم. !S1!
- ایشان چه درسی می دادند؟
صبح ها "طهارت" و عصرها "اصول". من و شهید آیت الله سعیدی این سعادت را داشتیم که تا روز تبعید به بورسا در درس ایشان حضور پیدا کنیم و خودم تمام طهارت به اضافه بخش عمده اصول را تقریر کردم.
- سایر دروس مثل اخلاق را هم تقریر می کردید؟
امام مانند مرحوم شیخ عبدالکریم حائری مقید بودند که درس اخلاق را بدهند و لذا عصرهای چهارشنبه، اصول را مختصرتر می گفتند تا به اخلاق بپردازند و بعضی روزها تا اذان مغرب طول می کشید.
- آیا می دانید که امام از چه منابعی در دروس استفاده می کردند؟
ایشان همیشه قبل از تدریس، مطالب را می نوشتند و آماده می کردند. استشهادشان بیشتر کتب قدما بود. یعنی روایات را از کافی و صدوق و اصول را از شیخ طوسی، شیخ مفید، علامه و محقق اخذ می کردند.
6 ماه بعد از فوت آیت الله بروجردی امام شروع به دعوت از علما کردند تا شبهای یکشنبه در منزل خودشان جمع شوند(البته محل آن بعدا چرخشی شد) و هدف این بود که نواقص موجود از زمان رضاشاه را رفع کنند. به یاد دارم که یک شب در محلی که شبها آنجا نماز می خواندند، کسی نزد ایشان آمد و گفت که کسانی از تهران آمده اند و میخواهند با شما ملاقات کنند؛ لطفا به طلبه ها بگویید که از این محل بروند. امام هم پاسخ دادند که "اینها فرزندان من هستند و چیز مخفی از آنها ندارم". دیدیدم که حسن پاکروان رئیس وقت ساواک تهران با چند همراه وارد شد و گفت که آقا شما میدانید سیاست با مقام شما و فقه سازگاری ندارد. امام هم در حالی که سرشان پایین بود پاسخ دادند که "فقه ما، اصول ما و سیاست ما از هم جدا نیست و سیاست ما از ائمه اطهار گرفته شده و عین معلوماتمان است. ما هم عین استنباطمان را پیاده می کنیم". پاکروان هم پاسخ داد: با شما نیستند علما و مراجع! امام هم گفتند "آنهایی که به دعوت ما لبیک می گویند، الان یا جوانان محصل دانشگاه هستند یا در ابتدایی درس می خوانند یا در بغل مادران بزرگ می شوند، ما به کسی نیاز نداریم".
- شما فرمودید که دروس امام را تقریر می کردید؛ از چه زمانی متوجه شدید که ایشان بر خلاف غالب علما آن دوره، نسبت به موضوعات سیاسی حساس هستند؟
در این مورد یک خاطره جالبی را از مرحوم آیت الله اشراقی نقل می کنم؛ در دوران آیت الله بروجردی، قضیه نواب صفوی و اخراج آنها از مدرسه فیضیه، امام سر کلاس یک مرتبه از جریان نواب چیزی نگفتند و در قبال او موضعی نداشتند. حتی وقتی یکبار از امام در نوفل لوشاتو پرسیدند که چرا در دوران مصدق، با وجود هزاران شاگرد چیزی نگفتید؟ ایشان گفتند "چون برای خدا نبود، من مصلحت نبود چیزی بگویم".
آقای اشراقی می گفتند که وقتی تازه داماد امام شده بودم، ایشان پرسیدند "آقای اشراقی بیرون چه خبر است؟" من گفتم که صدرالاشراف، قائم مقام رفیع و... در حال رفت و آمد به قم هستند تا شاه به دیدن آیت الله بروجردی بیاید و من تعجب می کنم که ایشان این دیدار را می پذیرد. امام هم گفتند که "آقای اشراقی! نسبت به آقای بروجردی نباید اعتراضی داشت؛ فعلا علم و پرچم در دست ایشان است. ایشان هرچه در مصلحت دین باشد، همان را می گوید". آقای اشراقی هم گفتند که من خواستم فقط خبر را نقل کنم و نظر خاصی ندارم. من این خاطره را سالها بعد در نوفل لوشاتو شنیدم.
آیت الله سید شرف الدین لبنانی وقتی از دنیا رفت(در دهه 30)، امام گفتند که "ایشان ابوذر زمان بود و همه حقایق را باز می کرد؛ امیدواریم خدای متعال به ما فرصتی دهد تا حقایقی را که لازم است، باز کنیم". یعنی ایشان در زمان آیت الله بروجردی هم از مسائل سیاسی غافل نبود.
- حاج آقا! می توانید بفرمایید که با توجه به تکلیف گرا بودن امام، حجت شرعی ایشان برای ورود به عرصه های سیاسی چه بود؟
امام اصلا تقیه را به معنای مرسوم آن زمان قبول نداشتند. ایشان می گفتند که "تقیه مربوط به وقتی است که اسلام در خطر نیست و من می بینم که اسلام در خطر است، بنابراین باید حقایق را گفت".
- آیا کسانی هم بودند که ایشان را از ورود به مباحث سیاسی بازبدارند؟
شب های یکشنبه آقایان گلپایگانی، نجفی، شریعتمدار، سید محمد داماد و آملی لاریجانی جلسه داشتند. یک روز صبح پس از آن جلسه، امام در مسجد اعظم درس داشتند. یک روز وقتی بنده وارد شدم، آقای شیخ حسن صانعی که زودتر آمده بودند به بنده گفت که آقای علم الهدی آقا گفتند که امروز شما در درس ننشینید و آن طرف منتظر بمانید. دقایقی بعد آقایان خزعلی، جنتی و شیخ مرتضی حرم پناهی هم آمدند و آقای صانعی همان حرف را به آنها زد. سپس به ما گفتند که آقا ساعت 6 صبح گفتند که "شما 6 نفر سر درس حضور نیابید و به منزل آقای گلپایگانی رفته، سلام مرا برسانید و بگویید به همان نشانه که جلسه دیشب طول کشید و نماز صبح را خواندیم و رفتیم، بحث من این بود که نامه نگاری برای نخست وزیران کافی نیست و اجازه دهید که علیه شاه بیانیه بنویسیم. اما بعضی آقایان ممانعت می کردند و شما سخنی نگفتید، حالا میخواهم نظرتان را بدانم". ما هم خدمت آیت الله گلپایگانی رفتیم. ایشان گفتند که خوب شد آمدید، زیرا من آن موقع نمی توانستم چیزی بگویم؛ سلام مرا به ایشان برسانید و بگویید بین من و شما این عهد بماند که تا آخر عمرم هر نظریه ای که شما بگویید، چه امضا کنم یا نکنم، چه سخنی بگویم یا نگویم، خیالتان راحت باشد که مخالفتی با شما در این امور ندارم. !S2!
بعد از آن نظر مبارک امام بر این قرار گرفت که برای علمای بلاد نامه بنویسند. لذا آقای جعفر سبحانی برای آذربایجان، آقای هاشمی رفسنجانی برای کرمان تا شیراز و بنده برای سمنان، دامغان و شاهرود تا مشهد و زاهدان اعزام شدیم. وقتی من برای گرفتن نامه ها رفتم، گفتند که "سلام مرا برسانید، اما وقتی می روید به خانواده چیزی نگویید و نیز وقتی به مشهد رفتید، قبل از آنکه به خانه خودتان بروید اول با وضو به حرم امام رضا(ع) بروید و بگویید که آقا امر مهم و خطیری است، اگر مصلحت هست ما را تائید بفرمایید و اگر مصلحت شما نیست، از الان جلوی ما را بگیرید". من هم راه افتادم و نامه ها را رساندم تا به مشهد رفتم و به زاهدان رسیدم و نزد آقای کفعمی رفتم. ایشان بعد از آنکه نامه را بوسیدند و کمی گریه کردند، گفتند چقدر به موقع رسیدی، زیرا فردا برخی افراد دولتی در نمازجمعه بنده حضور می یابند، سپس دستور دادند پارچه و قلم بیاورند تا نامه امام را به طومار تبدیل کنند و مردم امضا کنند. فردا که رسید با کفنی بر تن و قرآنی در دست، نامه امام را خواندند و به مردم گفتند که این شما و این حجت شرعی. شب آن روز، ایشان مرا سوار بر ماشینی مخفیانه فرستادند.
- بعد از این دوره، می رسیم به مقطع دستگیری امام و انتقالشان به تهران که علما هم جلسه ای را برای اعلام مرجعیت ایشان برگزار کردند. از آن زمان می توانید خاطرات خود را نقل کنید؟
آن زمان حضرات آیات شریعتمدای و میلانی از امام حمایت کردند، خود آقای شریعتمداری بعد از انقلاب در جلسه ای که برای درخواست حمایت از قانون اساسی با ایشان داشتیم، گفتند که من به آقای خمینی علاقه دارم، زیرا آن زمان به دنبال کار ایشان به تهران رفتم. اما خاطره خاصی از جلسات تهران ندارم.
- از بازگشت ایشان به قم چطور؟
وقتی برگشتند، دورشان بودیم. یادم است که جوانان خیابان را آذین بستند و امام وقتی رسیدند، طی یک سخنرانی به قانون کاپیتولاسیون پرداختند و گفتند "این پسرک(شاه)میخواهد قانونی بگذارد که اگر در ایران به یک سگ آمریکایی توهین شود، محاکمه داشته باشد، اما اگر یک آمریکایی یک ایرانی را زیر بگیرند، با او برخوردی نمی شود". ایشان گفتند که من 63 سال دارم و قلبم را برای سرنیزه ها آماده کرده ام، یعنی تا این اندازه مصمم بودند.
- می توانید از آخرین ملاقات با ایشان قبل از تبعید بگویید؟
آن موقع من برای سخنرانی به تهران می آمدم و سهم امام را برای ایشان می آوردم که این کار تا دوره تبعید هم ادامه یافت.
- به نجف هم می رفتید؟
ساواک چند بار مرا دستگیر کرد و می گفتند بزرگترین جرم تو این است که برای خمینی پول می آوری! من هم می گفتم که سید مقروض و فقیری هستم و مردم برایم پول می آورند! آنها گفتند که اعلیحضرت همایونی سفارش خاص کرده اند که شاگردان خمینی از قم بیرون بروند و لذا یا خودت بیرون برو یا اینکه تو را به یکی از بلاد می فرستیم. من هم بنا به دعوتی که از سوی مسجد صاحب الزمان شده بود، به تهران آمدم.
- در این مدت نامه نگاری داشتید؟
نامه نگاری ها عمدتا از طریق کویت بود، ولی وقتی از طرف آیت الله گلپایگانی برای تبلیغ، به لندن رفتم، آنجا آزادانه از اوضاع تهران؛فشارهای ساواک و اقدامات علی شریعتی هرچه می شنیدم، می نوشتم.
- چه شد که شما در سال 57 به نوفل لوشاتو رفتید؟
آن هنگام عازم تبلیغ به لندن بودم که یک هفته ای در نوفل لوشاتو توقف کردیم. سهم امام را همانجا تقدیمشان کردم. یادم است که ابراهیم یزدی در آنجا تظاهراتی را به راه انداخت و من هم حضور یافتم.
امام هرروز قبل از ظهر، قبل از مغرب و بعد از نماز عشاء نیم ساعت می نشستند تا هرکس سوالی دارد، بپرسد.
یادم است که یک روز چندین خبرنگار آمدند و گفتند که سوال خصوصی دارند. بعد از آن جلسه از ابراهیم یزدی پرسیدیم که آنها چه سوالاتی دارند؟ او هم گفت که فقط چند سوال را می توانم بگویم. سوال اول اینکه "اگر شاه را بیرون کردید، چه حکومتی می خواهید؟" آقا هم پاسخ دادند "حکومت اسلامی". آنها سوال کرده بودند "آیا حکومت اسلامی امپریالیستی می خواهید یا سوسیالیستی به سبک لیبی یا به سبک عربستان سعودی می خواهید؟" امام هم گفتند "هیچکدام! آن حکومت اسلامی که اهل بیت دارند و از پیغمبر گرفته اند". سوال دیگر اینکه پرسیدند "اگر شما شاه را بیرون کردید و به قدرت رسیدید، با آمریکا می جنگید؟" امام هم به این مضمون فرمودند "ما با احدی جنگ نداریم، ما فقط استقلال خودمان را می خواهیم، حدود مرزی مان را خودمان می توانیم نگه داریم، کسی را هم به عنوان اینکه برای ما نظر بدهد نخواهیم داشت".
آنها همچنین سوال کرده بودند که "چطور است که شما یک روز در اینجا جمله ای را می گویید و دو روز بعد در تهران پخش شده است؟!" آقا فرموده بودند که "ما خادم مردمم و مردم ایران خادم خودشان را دوست دارند".
- به یاد دارید که ایشان در آنجا، در خصوص مردمی بودن نظام آینده مطلبی را بگویند؟
در ایران شورایی تشکیل شده بود که آقایان آذری قمی، منتظری، سید مهدی روحانی، ربانی شیرازی و... در آن بودند. وقتی من می خواستم به فرانسه بروم، به آنها گفتم که اگر پیغامی به امام دارید بگویید. آنها گفتند که ما مقداری اسلحه داریم و اگر شما اجازه دهید، طلاب جوان را با اینها مسلح کنیم. من هم این پیغام را رساندم. امام به این مضمون فرمودند "ما با مردمیم، مردم با ما هستند، اگر ما توانستیم حقانیت دین را معرفی کنیم و مردم هم به کمک بیایند، حکومت مردمی را تشکیل می دهیم". بعدا هم بر جمهوری اسلامی تاکید کردند.
- آیا منظور امام از رای مردم، این بود که مردم نوع حکومت را تعیین کنند یا اینکه بر پایه اسلام نظر بدهند؟
ایشان گفتند مردم مرا بر پایه اسلام کمک کنند تا من دولت عوض کنم و تشکیل حکومت دهم.
- اگر مردم حمایت نکنند چه می شود؟
آنوقت مشابه وضعیت آیت الله بروجردی و سایر علما می شود. یعنی نهضت امام به پشتوانه مردم پیروز شد و ایشان از اول خواستار تشکیل حکومت اسلامی بودند.
- بعد از انقلاب ارتباطتان چگونه بود؟
ایشان امر کرده بودند که در مورد صهیونیسم روشنگری شود و من هم کتابی را در این زمینه نگاشتم.
-حضرت آیت الله! به نظر شما امام خمینی(ره) چگونه میان امور دینی و فعالیتهای سیاسی تعادل ایجاد کرده بودند؟
تمام استدلال ایشان در کلیه تحرکاتشان این بود که ببینیم خدا و اسلام چه می گوید؛ یعنی ندایشان "اسلام" بود. آیت الله گلپایگانی هم به این دلیل از ایشان حمایت می کرد. وقتی جنگ شد، ما خدمت آیت الله گلپایگانی رسیدیم، در همان هنگام فردی بلند شد و گفت که ما اهالی پلدختر، مقلد شما هستیم؛ تکلیفمان چیست؟ ایشان گفت که شما به هرچه در رساله هست عمل کنید، اما در امور حفاظت از مملکت و حفظ حدود و ثغور، از آیت الله العظمی خمینی اطاعت کنید.
- حضرت آیت الله! رابطه امام با سایر مراجع و علما، در بعد از انقلاب چگونه بود؟
بسیار خوب بود. البته دید و بازدید وجود نداشت، جلسات یکشنبه ها هم دیگر برگزار نمی شد؛ لذا رابطه ها بصورت "پیغام" بود. مثلا من قبل از اینکه به نوقل لوشاتو بروم، آقایان طباطبائی قمی، میرزا احمد کفایی، میرزا عبدالله شیرازی و... در دیداری که با آنها داشتم، گفتند که به امام بگویید که هرچه شما بگویید ما قبول داریم.
- فکر می کنید که با گذشت 23 سال از رحلت امام، تا چه انداره از دستاوردهای ایشان پاسداری و صیانت می شود؟ آیا برخی بی حرمتی ها به بیت ایشان موجب کمرنگ شدن ارزشها نمی شود؟
این اهانت ها و هتک حرمتها تاثیر عمیق ندارد و در حد حرف و قصه هستند، زیرا مردم عاقل هستند. و حرفهایی که گوشه و کنایه دارد، در سطح می ماند و بزودی هم تمام می شود.
