تجسم انسانی عقل کامل

جماران: لازمه تداوم یک مکتب  وآئین در بستر تاریخ  وحضور در باور نسل‌ها، ارائه نمونه‌های حقیقی  و تجسم تعالیم آن مکتب وآئین در وجود الگوهای رفتاری است. بر این مبنا اندیشمندان علوم تربیتی، وجود الگو را مهمترین عامل نفوذ در دل و جان مخاطب برشمرده و آن را بهترین معرف هر مکتب و اندیشه‌ای دانسته‌اند.

یک مکتب تربیتی اگرچه از تعالیم ممتاز و ایده‌آلی برخوردار باشد، اما مادامی که الگویی را به عنوان نمونه ارائه نکرده باشد موفقیت چندانی نخواهد داشت.

آئین اسلام تنها مکتبی است که با ارائه الگوهای کامل در کنار دستورالعمل‌ها و تعالیم ممتاز، قول و فعل را ملازم یکدیگر ساخته وبا این ویژگی است که آهنگ ابدی گرفته است. قرآن کریم با توجه به نقش الگوها، از آنان به عنوان دلایل حقانیت وحجت دینیاد کرده و الگوها را میزان سنجش و عامل تحرک و پویایی افراد و جوامع برشمرده است.

بی‌تردید یکی از نسخه‌های کامل انسانی و اسوه حسنه ‌ای که تمامی قول و فعلش بیانگر تعالیم  اسلام است، امام حسن مجتبی(ع) می باشد. اینکه نبی گرامی اسلام (ص) در بدو تولد، ایشان را «حسن» نامید، امری اتفاقی نیست، بلکه بیانگر تبلور جامعیتی در آن حضرت(ع) است که براساس آن مکتب محمدی(ص) داعیه جهانی و ابدی دارد.

شریعت محمدی(ص) کامل‌ترین مجموعه آسمانی است که برای هدایت بشریت آمده و در تعالیم آن منظومه‌های اخلاقی و رفتاری بسیاری وجود دارد که تمامی آن‌ها در شخصیت امام حسن مجتبی (ع) تجسم یافته اند.

 آن حضرت (ع)  جامع همه فضایل و کلیه ارزش‌های والاست. بر این اساس قرآن کریم ایشان  و سایر معصومین را به دور از هر خطا و لغزشی شناسانده و شایسته تأسی می داند. یکی از ویژگی های شخصیت امام حسن مجتبی(ع)  که در کتب سیره نیز بدان اشاره شده، اخلاق نیکو و مهرورزی ایشان نسبت به مردم است.

امام حسن مجتبی (ع)  با بزرگواری واخلاق کریمانه از دیگر همعصران خود متمایز می‌شود. سیره نویسان هم به این نکته صراحت دارند که بسیاری از مردم که برخی از آنان از مخالفان سرسخت حضرتش بودند، پیش از آنکه با منطق زبان، تسلیم وی شوند از درون مقهورعظمت روحی واخلاقی آن حضرت می‌شدند. امام حسن (ع)در دوران حیات با دشمنی و جهالت‌های بسیاری مواجه بود، که با خوشرویی و کرامت نفس به آنها پاسخ می‌گفت .

آن حضرت (ع) با مردم از موضع شفقت و دوستی برخورد می‌کرد و دشمنان را به مثابه بیمارانی می‌نگریست که نیازمند پرستاری دلسوز برای معالجه و مداوایند، در منش اخلاقی امام حسن (ع)  جلوه‌های محبت بیش از هر چیزی هویداست، شاید از همین رو باشد که آن حضرت را با لفظ «کریم اهل بیت(ع)» ستوده‌اند.

امام حسن مجتبی (ع) کمالات اخلاقی و فضایل ممتاز را از جد بزرگوارخود، همچنین پدر و مادرش به ارث برده و بحق مصداق و تجسم عینی آیه کریمه، «ادفع بالتی هی احسن فاذالذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم» (بدی‌ها را به نیکی پاسخ داده و با آن کس که با تو دشمنی می‌کند دوست و یاور باش) بود.  

فروتنی امام حسن(ع) که نشانگر کمال و بلندی مقام آن حضرت است،  موجب شد با صبر و بردباری با اطرافیان برخورد کند و تقصیر و زشتکاری افراد را با احسان و نیکویی پاسخ دهد. امام حسن مجتبی (ع) در احترام به شخصیت افراد هیچ ملاحظه خاصی را در نظر نمی‌گرفت و برای همه طبقات اجتماعی به طور یکسان احترام قائل بود.

همنشینی با طبقات مختلف اجتماع و احترام به شخصیت آنان از جمله سجایایی است که در هیچ یک از فرمانروایان دیده نشده است. اما امامان معصوم  و از آن جمله امام حسن مجتبی(ع) که رسالتی غیر از حکومت کردن بر مردم دارند، همنشین مردم عادی بودند و با آنان حشر و نشر داشتند.

امام حسن(ع) قلبی رئوف و مهربان داشت تا آنجا که مهر و عطوفت آن حضرت شامل دشمنان هم می‌شد. به نقل از سیره‌نویسان آن حضرت به بدخواهان خویش هم نیکی می‌کرد و پاسخ بدی را با احسان و خوبی می‌داد و گذشت و اغماض روش همیشگی آن حضرت (ع)بود. صبر و نیکویی امام حسن مجتبی(ع) تا آنجا بود که پس از شهادت آن حضرت(ع) و روزی که پیکر مقدس ایشان را برای دفن به بقیع می‌بردند، مروان بن‌حکم یکی از دشمنان آن حضرت تابوت امام را بر دوش گرفت، امام حسین(ع) خطاب به مروان فرمود: دیروز خشم و اندوه به جانش می‌ریختی، امروز پیکرش را به دوش می‌کشی! مروان در پاسخ گفت: این ارادت را به کسی می‌ورزم که شکیبایی‌اش به سنگینی کوه‌ها بود.

پیامبراکرم(ص) در حق آن حضرت  فرمود: «لوکان العقل رجلاً لکان الحسن» اگر قرار بود عقل به صورت انسانی مجسم شود، همانا به صورت حسن(ع) جلوه می کرد.

امام حسن مجتبی (ع) درنیمه ماه مبارک رمضان سال سوم هجرت متولد شد و گفته شد که شبیه ترین مردم به پیامبراکرم(ص) و تجسم عقل است. آن حضرت نخستین ثمره ازدواج علی مرتضی (ع) و زهرای اطهر(س)بود و در دامان نبوت تربیت یافت و برای پذیرفتن مسئولیت خطیر رهبری امت مهیا شد.