نمایندگان مجلس و گروه بزرگی از کارشناسان امیدوار هستند که با آزاد شدن یا به تعبیر آنان، دولتی شدن توزیع مواد مخدر، زمینه برای درمان بیماری خانمانسوز اعتیاد فراهم شود. این طور که رئیس کمیسیون قضایی مجلس به رسانه ها گفته، این پیشنهاد در کمیسیون قضایی بدون هیچ مخالفتی به تصویب رسیده است. این طرح البته باید در صحن مجلس هم به تصویب اکثریت نمایندگان برسد و سپس شورای نگهبان آن را تایید کند تا تبدیل به قانون شود. از زمانی که سخنگوی این کمیسیون خبر طرح را اعلام کرده تاکنون موجی از واکنش های مثبت و امیدوار کننده به راه افتاده است. این طرح البته ابعاد امیدوار کننده ای هم دارد؛ از جمله حذف اعدام از قاچاق مواد مخدر. آنچه باعث شده در سراسر جهان نام ایران به خاطر بالا بودن شمار اعدامها در کنار کشورهایی چون عربستان سعودی و چین قرار بگیرد. با این حال، بسیاری می گویند اگرچه این بُعد از طرح که مجازات اعدام حذف میشود، امیدوار کننده است ولی دست کم در زمینه توزیع دولتی مواد مخدر، به زیرساخت هایی نیاز است که در ایران به قدر کافی در دسترس نیست. اینک این گزارش به این نکته می پردازد که چنانچه این طرح اجرایی شود، برای فارس به عنوان استانی که محل ترابری مواد مخدر به شمار می رود و 200 هزار معتاد دارد آیا می تواند درمانگر این بیماری به تعبیر برخی جامعه شناسان «سرطان اجتماعی» باشد؟
قطع ارتباط توزیع کننده و مصرف کننده
همین چند هفته پیش رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر شهرستان فسا و یک سرباز در درگیری با قاچاقچیان مواد مخدر به شهادت رسیدند. واقعیت اما این است که شمار واقعی شهیدان مبارزه با مواد مخدر در ایران بسیار زیاد است. برخی رسانه ها برآورد میکنند که سالانه 4 هزار تن در مبارزه با مواد مخدر شهید می شوند. سهم فارس هم البته از این شمار کم نیست. به ویژه اینکه این استان جزو استان های محل ترابری مواد مخدر به شمار می رود و هم اکنون شمار زندانیان مواد مخدر در زندان های فارس هم کم نیست. اینک، مجلس می خواهد با توزیع دولتی برخی از مواد مخدر، ارتباط میان مصرف کننده و توزیع کننده را قطع کند. این بخشی از توضیحات حجت الاسلام نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس است : «باتوجه به تاکید ویژهای که در سیاستهای کلی نظام بر لزوم انقطاع رابطه معتادان و قاچاقچیان صورت گرفته است، مقرر کردیم دولت مواد مخدر رقیق در اختیار معتادان قرار دهد تا این عزیزان بتوانند بهتدریج ترک کرده و بجای آنکه جلب قاچاقچیان مواد مخدر شوند، بهسمت نظام آمده و از طریق مجاری رسمی نیاز خود را برطرف کنند».
او همچنین توضیح داده که این همان طرحی است که پیش از انقلاب اجرا می شده و برخی مواد مخدر رقیق شده در اختیار معتادان قرار می گرفت. حجت الاسلام نوروزی در عین حال نگفته که آیا مواد توزیعی شامل مواد مخدر صنعتی هم می شود یا نه؟.
این است که اکنون کارشناسان می گویند، اجرای چنین طرحی با دو علامت سوال روبرو است؛ یکی اینکه آیا به راستی توزیع دولتی مواد مخدر کمکی به درمان اعتیاد می کند یا نه و دیگر اینکه با توجه به میل مواد مخدر از سنتی به صنعتی، دولت چگونه می خواهد با پدیده مواد مخدر صنعتی برخورد کند.
با مواد مخدر صنعتی چه باید کرد؟
این طور که مسئولان در فارس می گویند، آمار دقیقی از کسانی که در فارس مواد مخدر صنعتی مصرف می کنند وجود ندارد. آنچه معلوم است اینکه فارس طبق برآورد رسمی 200 هزار معتاد دارد و بسیاری از معتادان همزمان هر دو مواد سنتی و صنعتی را مصرف می کنند. انتظار نمی رود دولت بخواهد در این طرح مواد صنعتی همچون کراک، شیشه یا موادی این چنین را در دسترس معتادان بگذارد و احتمالا همان طور که سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس گفته، این مواد به مواد مخدر رقیق شده محدود خواهد شد. در عین حال، با وجود موجی از امیدواری که با این طرح شکل گرفته است، برخی هم نسبت به موفقیت آن تردید دارند. محمد رضا ابراهیمی، دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که تا زمان نهایی شدن این طرح نمی توان درباره آن نظر داد ولی در عین حال اجرای چنین طرحی نیازمند زیرساخت ها است : «نیاز است که کارشناسان همه ابعاد را ببینند و باید آسیب شناسی صورت بگیرد. ضمنا باید مشخص باشد که چه نهادی مسئول توزیع این مواد است. برای نمونه آیا توزیع باید بر عهده وزارت بهداشت باشد یا دستگاه دیگری متولی شود».
این طور که ابراهیمی می گوید، نهادهای متولی اعتیاد در فارس موفق شده اند مصرف ماده مخدر صنعتی شیشه را در فارس کاهش دهند ولی در عین حال دقیق مشخص نیست چه تعدادی از معتادان مواد مخدر صنعتی مصرف می کنند. این همان چیزی است که باعث شده آینده طرح مجلس کمی مبهم باشد. در عین حال نمایندگان مجلس امیدوار هستند که ارتباط توزیع کننده و مصرف کننده با چنین طرحی قطع شود. برخی کارشناسان حتی امیدوارانه می گویند با این شیوه ،مسیر امنی برای عبور مواد مخدر در کشور فراهم می شود و دیگر جوانان ایرانی به خاطر پیشگیری از اعتیاد جوانان اروپایی، جان خود را از دست نمی دهند. در عین حال دبیر ستاد مبارزه با مواد مخدر فارس می گوید: «ما هر لحظه با طیف گسترده ای از مواد مخدر سنتی و صنعتی روبرو هستیم و نمی توان با تکیه به گذشته کار کرد بلکه نیازمند پژوهش دقیق علمی هستیم».
بازگشت 80 درصدی ترک کنندگان
توزیع دولتی مواد مخدر برخی را امیدوار کرده که بتوان از این شیوه در درمان معتادان استفاده کرد. این امیدواری را اما برخی نظریه های دیگر تهدید می کند. از جمله اینکه اعتیاد خود معلول عوامل دیگری است و توزیع مواد مخدر چه به صورت دولتی یا قاچاق، عوامل اعتیاد به مواد مخدر را از میان نمی برد. این است که به نظر بسیاری از کارشناسان، چنانچه قرار باشد چنین طرحی اجرایی شود، باید همه عوامل جانبی هم در نظر گرفته شود. این البته در شرایطی است که به طور معمول تنها 20 درصد کسانی که برای ترک اقدام می کنند واقعا ترک می کنند و 80 درصد دیگر پس از ترک دوباره به مصرف روی می آورند.
برای همین دکتر عباس جباریان، رئیس اداره درمان اعتیاد معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که عوامل دیگری یک فرد را به سمت اعتیاد رانده است و اینکه قرار باشد ماده ای چون تریاک در اختیار بیمار معتاد قرار بگیرد، لزوما راهگشا نیست: «به نظر من این نمی تواند درمان موثری باشد؛ ما در مرکزهای ترک اعتیاد به صورت همزمان از رویکردهایی چون خانواده درمانی، گروه درمانی، کاربرد متادون و شربت تریاک و... استفاده میکنیم و باز هم نیاز به کار بیشتری دارد، آن وقت در اختیار قرار دادن تریاک برای معتاد نمی تواند درمان موثری باشد».
جای خالی توجه به عوامل اعتیاد
در نظر بسیاری، اینکه صرفا مواد مخدر در اختیار بیمار معتاد قرار بگیرد نمی تواند برای این پدیده، درمانی را ارایه دهد. آن هم در شرایطی که عامل ابتلا به آن در جامعه سر جایش است. نمایندگان می گویند می خواهند ارتباط قاچاقچی و معتاد را قطع کنند ولی جامعهشناسان می گویند این به تنهایی کافی نیست. دکتر کرامت ا... راسخ، استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی به گزارشگر «خبرجنوب» میگوید که همزمان با دادن مواد مخدر، باید بیماری مهار هم بشود. او البته کنترل قاچاق را با توجه به پر همسایه بودن ایران دشوار می داند و می گوید: «یکی از زیرساخت های مورد نیاز برای درمان اعتیاد، کنترل است. ضمنا کسانی که قرار است مواد مخدر دریافت کنند باید زیرنظر نهادهای درمانی قرار بگیرند و همزمان این افراد را نسبت به ترک تشویق کنند».این جامعه شناس میگوید که کوتاه کردن دست عوامل قاچاق از عرصه توزیع مواد مخدر کار مثبتی است ولی نسبت به موفقیت آن در ایران ابراز تردید می کند. برای همین به باور او، باید عوامل منتهی به اعتیاد شناسایی شده و از میان برود.
طرح نمایندگان مجلس تا اینجای کار از هفت خوان عبور کرده است. همین چند وقت پیش یکی از نمایندگان از «سنگ اندازی ها» گفت که بر سر حذف مجازات «اعدام» از قاچاقچیان مواد مخدر انجام می شود. اعدامی که مسئولان کشور از جمله وزیر دادگستری گفته اند در کنترل توزیع مواد مخدر اثرگذار نبوده است. برای همین، طرح کنونی نمایندگان مجلس حتی اگر در درمان اعتیاد و عبور از بحران کنونی راهگشا هم نباشد، دست کم بر بار مشکلات اضافه نمی کند. این است که شاید ارزش اجرا شدن داشته باشد؛ هرچند هنوز پژوهش جامعی پیرامون عوامل ابتلا به اعتیاد در کشور انجام نشده و به نظر هم نمی رسد که کسی عزم شناسایی و از میان بردن آنها را داشته باشد.
۴۶
