تابستانی داغ در راه است. داغ تر از همیشه. این روزها اگر از کنار دریاچه های فارس همچون مهارلو بگذرید، می بینید که به لطف افزایش بارش رحمت الهی در اواخر زمستان و اوایل بهار امسال، این دریاچه بر خلاف سال های پیش هنوز آبدار است و نخشکیده. اما با این پیش بینی جدید اداره کل هواشناسی فارس، بعید است این وضع پایدار بماند. آن طور که عبدالکریم جامع، مدیرکل هواشناسی فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید امسال تابستان دمای هوا بین نیم تا یک و نیم درجه گرمتر از میانگین بلندمدت خواهد بود.
افزایشی کم سابقه که بیانگر افزایش مصرف آب است. آن هم در شرایطی که بخش بزرگی از منابع آب فارس از دست رفته و به رغم افزایش بارندگی ها در سال آبی کنونی، همچنان سدها وضع چندان مناسبی ندارند. برای درک بهتر این افزایش دما بگذارید گرمایش جهانی را نمونه بیاوریم. افزایش دما در جهان بین نیم تا یک و نیم درجه اتفاق افتاده است. اکنون کشورهای جهان تلاش می کنند بر اساس توافقی که در پاریس به دست آورده اند نگذارند دمای هوا از 2 درجه سانتی گراد گرم تر شود. در فارس اما این طور که برخی کارشناسان می گویند، این افزایش دما، بیش از افزایش دمای ناشی از گرمایش جهانی است. این وضع نه تنها مصرف آب را در استان کم آب و پر مصرف فارس بالاتر می برد بلکه این پیام را دارد که خشکسالی تمام نشده است.
سدهای خالی
95 درصد منابع آب استان در بخش کشاورزی و 3 درصد در بخش آشامیدنی مصرف میشود. یکی از سدهای اصلی استان، سد درودزن است که 120 هزار هکتار زمین در پایین دست آن با این سد، آبیاری میشوند. از ظرفیت تقریبا یک میلیارد مترمکعبی آب این سد تنها ذخیره ای 397 میلیون مترمکعبی در آن وجود دارد که البته بین 300 تا 330 میلیون مترمکعب آن برای پایداری سد نمی تواند مورد استفاده قرار بگیرد. هرچند پارسال وضع منابع آبی به قدری بد بود که حتی بخشی از این آب هم وارد شبکه مصرف خانگی شد چرا که سد درودزن 30 درصد آب مصرفی مردم شیراز و برخی شهرهای و روستاهای پایین دست خود را تامین می کند. حتی قرار است با بهره برداری از خط لوله شماره دو انتقال آب درودزن، این برداشت به 60 درصد برسد. این سد اما آب کافی ندارد و در بالادست آن بارندگی چندانی در سال های اخیر رخ نداده است. این شده که مسئولان می گویند سد درودزن امسال آبی برای کشاورزی ندارد. از آنجا که 120 هزار هکتار زمین کشاورزی در پایین دست این سد قرار دارد این نگرانی پدید آمده که برخی کشاورزان به برداشت بی رویه منابع آب زیرزمینی روی بیاورند. منابعی که 85 درصد آن تخلیه شده و دیگر هرگز جبران نمی شود. شواهد تخلیه این سفره ها هم در قالب فرونشست های زمین خود را نشان می دهد. سدهای دیگر شمال فارس هم حال و روز بهتری ندارند.
سیوند که از آغاز افتتاح در دولت نهم همچنان خشک است و سد ملاصدرا هم با گنجایشی با حجم 440 میلیون مترمکعب تنها ذخیره ای 68 میلیون مترمکعبی دارد. البته وضع در سدهای جنوبی استان بهتر است. سیل های زیادی که در زمستان رخ داد، بسیاری از این سدها را سیراب کرد. از جمله سد قیر و کارزین که 970 میلیون مترمکعب آب دارد ولی چیزی بالغ بر 830 میلیون مترمکعب از حجم آن آبگیری شده است. دیگر سدهای فارس آن قدر بزرگ نیستند ولی به هر حال افزایش دما به ویژه در جنوب فارس که سدهای بزرگ قرار دارند، آنجا را بیشتر متاثر و تبخیر را بیشتر می کند.
مدیرکل هواشناسی فارس می گوید: «این افزایش دما به معنای افزایش مصرف آب خواهد بود؛ البته در نظر داشته باشیم که بارندگی های اخیر باعث بالا آمدن منابع آب زیرزمینی نشد چرا که ذخیره این سفره ها به شکل قابل توجهی کاهش پیدا کرده است».
جامع ادامه می دهد: «بارندگی های سال آبی کنونی برای سدهایی چون سلمان فارسی مناسب بود و تقریبا پر شد ولی بارندگی در نقاط شمالی استان کمتر بود و سدها کمتر آبگیری شدند».
سال آبی از مهرماه هر سال شروع می شود و در شهریور به پایان می رسد؛ اما امیدی به بارش های تابستان نمیتوان داشت که به قول مدیرکل هواشناسی فارس «این بارش ها پراکنده خواهد بود».
بحران های پیاپی
افزایش دما در فارس به جز بحران آب، مشکلات دیگری را هم پدید می آورد و به برخی بحران ها هم دامن می زند. مدت هاست که روان شناسان می گویند رابطه مستقیمی میان افزایش دما و افزایش خشونت وجود دارد. در موردی دیگر، می توان آتشسوزی در نقاط جنگلی و مرتعی فارس را نمونه آورد که سالانه هزاران هکتار از این عرصه ها را می سوزاند. این آتش سوزی ها اگرچه اغلب عامل انسانی دارد ولی به خاطر شرایط طبیعی بر شدت آنها افزوده میشود. اینک، افزایش دما می تواند یکی از عوامل افزایش آتش سوزی ها هم باشد. بزرگترین تاثیر افزایش دما بر منابع آبی است. آن هم در شرایطی که مسئولان حوزه آب در استان نسبت به افزایش مصرف آب در دو بخش کشاورزی و آشامیدنی هشدار داده اند. اینک دکتر محمد جعفر ناظم السادات، رئیس مرکز پژوهش های جوی دانشگاه شیراز به گزارشگر «خبرجنوب» می گوید که با این افزایش دما، تنش آبی در فارس افزایش خواهد یافت: «اینکه نیم تا یک و نیم درجه دمای هوا افزایش پیدا می کند اصلا اتفاق خوبی نیست؛ گیاهان به آب بیشتری برای آبیاری نیاز پیدا می کنند و مصرف آب در بخش شهری مانند کولر، آشامیدن، بهداشت و... بیشتر می شود و البته آب بیشتری برای رفع تشنگی نیاز است».به باور ناظم السادات، برای گذر از این دوره باید در بخش کشاورزی مدیریت منابع آب اتفاق بیفتد و در بخش شهری هم شهروندان راهکارهایی در پیش بگیرند که دما بیشتر نشود تا مصرف آب بالا نرود؛ این استاد دانشگاه شیراز می گوید: «اگر شهروندان در خانه پاسیو دارند، در را نبندند چرا که بستن در پاسیو دمای هوا را افزایش می دهد. ضمنا باید به یاد داشت که نباید با کولر دمای هوای بالا رفته را کاهش دهیم. همچنین می توان شیشه های پاسیو را گچ گیری یا گل گیری کرد تا گرمای کمتری وارد سالن شود».دیگر کسی نیست که نسبت به تاثیرات منفی افزایش گرمای هوا در وضع زیست محیطی استان بی خبر باشد. با این حال به نظر نمی رسد پیشگیری از هدررفت آب در اولویت مسئولان یا شهروندان باشد؛ کاری که البته «گرد و خاکش» به طور یکسان در چشم همه می رود.
46
