بلوچستان؛ پایتخت سوزن دوزی ایران

دراین مطلب آمده است: هنر تلاشی برای معنا بخشیدن به زندگی و کمالات انسانی است در گذشته زندگی در جامعه سنتی اغلب آمیخته با عشق و تدبیر بود. سوزن ‌دوزی بلوچی نیز یکی از هنرهای قدیمی برای آرایش لباس است، دست دوخته ها به ‌جز جنبه تزیینی، در بعضی اوقات به‌ دلیل عقاید مذهبی بر کلاه یا پوشاک جلوه گری می‌کرد. سوزن‌دوزی بلوچ هنر ظریف و پر سابقه ای است که هیچ کس به درستی نمی داند از چه زمانی در ایران رواج یافت چرا که در کتب تاریخی کمتر از آن یاد شده است.یکی از استادان فرهنگ و زبان های باستانی می گوید: جلوه های هنرن سوزن دوزی آن طور که شایسته این هنر است، در ادبیات گذشته بلوچ ها کم تر متجلی است شاید دلیل این کم توجهی این باشد که سوزن دوزی را بدیع نمی دانستند و فکر می کردند که از ضروریات زندگی روزمره است و باید باشد.«موسی محمودزهی» می افزاید: در همه حوزه های بلوچ نشین از سرحد، سیستان و مکران گرفته تا پاکستان، ترکمنستان و افغانستان این هنر دیده می شود و نشان می دهد که سوزن دوزی یک هنر اصیل بلوچی و در نهایت ایرانی است همچنین ایرانیان در هنر تزیین پارچه ها برای پوشاک مهارت داشته اند و می توان حدس زد که بلوچ ها یکی از حاملان فرهنگ و هنر قدیم ایران به عنوان یک قوم ایرانی باشند.وی ادامه می دهد: ایرندگان، مارندگان و اسماعیل آباد خاش، بمپور و بزمان ایرانشهر، چانپ، اسپکه، پنوچ، سرمیچ، شهریانچ، گوانک، مته سنگ، نکهچ، پیپ، هریدک، کوپچ نیکشهر، گشت، سوران، جالق، کلگان سراوان و سیب و سوران و قسمت های مختلف زاهدان مهم ترین مناطقی است که این هنر بیشتر رواج دارد.به گفته وی انواع مصنوعات هنری بلوچستان در تاریخ نیکشهر دیده می شود از سوزن دوزی، سفال و زیورآلات گرفته تا منگلیک و کار بر روی چوب و پوست که بر قدمت تاریخی بسیاری از مناطق این شهرستان گواهی می دهد. منطقه ای در نیکشهر به نام نکهچ وجود دارد که سوزن دوزی آن بر سر زبان ها بوده و هنوز هم در این هنر خیلی معروف است مکانی دیگر به نام پنوچ در همین شهرستان وجود دارد که در گذشته هنرمندان آن بسیار معروف بوده اند.
تفاوت های سوزن دوزی
وی با اشاره به تفاوت سوزن دوزی در مناطق مختلف بیان می کند: از جمله تفاوت های سوزن دوزی دو منطقه مکران و سرحد می توان به رنگ های تیره و نقوش ریز و پرتر در منطقه مکران، در مقابل رنگ های روشن با نقوش ساده تر در سوزن دوزی های سرحد اشاره کرد، در حوالی چابهار و کنارک این هنر به نسبت جاهای دیگر در بلوچستان نمودی ندارد.
وی با بیان این که هنر سوزن دوزی در بلوچستان نسبت به پاکستان و افغانستان بیشتر رواج دارد تصریح می کند: بلوچستان، مرکز و کانون توجه به این هنر است و در منابع ادبی دوران گذشته بلوچستان، از سوزن دوزی کیچ نسبت به دیگر مناطق بیشتر یاد شده است که رونق این هنر در آن حوالی را نشان می دهد، سوزن دوزان کیچ با طرح، الگو و هنرمندی خاصی سوزن دوزی می کردند به همین دلیل آن ها با نام سوزن دوزان دانای کیچ معروف بوده اند.
وی با بیان این که سوزن دوزی ها با دو طرح ساده و مرکب انجام می شد می افزاید: بعضی از عناوین در هنر سوزن دوزی بلوچی جدید است و برخی قدیمی تر که اگر ریشه شناسی شود به پژوهشگران درباره منشا ء سوزن دوزی ها از نظر زمانی و مکانی کمک می کنند.
نقوش سوزن دوزی
این کارشناس می گوید: در گذشته نقوش بدون طرح روی پارچه پیاده می شد اما امروزه بیشتر به صورت مهرهای آماده ای به نام طپه بر پارچه نقش می بندد و مطابق اثر آن مهرها سوزن دوزی می شود و به دلیل نقش های آماده کار بر روی سوزن دوزی به مراتب آسان تر شده است. نقش ها بیشتر موجودات بی جان و اشکال هندسی به صورت مثلث، مربع، دایره، لوزی و مستطیل است و زاویه سازی و قرینه سازی در طرح های سوزن دوزی اساس زیبایی این هنر محسوب می شود همین نقوش در سفال سازی و زرگری بلوچستان هم دیده می شود.به گفته وی سوزن دوزان در استفاده از نقوش موجودات جاندار و به ویژه انسان به دلایل مذهبی خودداری می کردند و شاید هم هنرمندانی نبودند که بتوانند در ترسیم نقوش جانداران به سوزن دوزان کمک کنند اما آثار بسیار اندکی از نقوش انسانی و حیوانی با خطوط راست در قالیچه ها دیده شده است.وی اضافه می کند: نام اعضای بدن بعضی از جانداران مانند بال کبوتر، پنجه پلنگ و سرطاووس در برخی از دوخت ها پدیدار است و بعضی از طرح ها هم یادآور شیء و یا موضوعی خاص مانند طرح های چشم ماهی، گوساله، گورخر و چشم سورمه کشیده شده است که می توان گفت این نقش و نگارها برگرفته از زندگی مردم و گاه تجلی آرزوهای زنان هنرمند بوده است. محمودزهی معتقد است که خاستگاه این نقوش، ذهن و تخیل هنرمند، گل و گیاهان، ابزارآلات و وسایل زندگی، عناصر طبیعت و حیوانات منطقه بوده و کوچک ترین جزو هر طرح و نقش دارای شکل، رنگ، نام، ابعاد و اشکال گوناگون است.
وی اظهار می کند: با توجه به طبیعت گرمسیری بلوچستان و همیشه سرسبز بودن آن در مناطق گرمسیر به ویژه مکران گل و گیاه همیشه در اطراف آن ها وجود دارد و از نظر الهام گیری، طبیعت نقش بزرگی در هنر آن ها داشته است. همچنین با توجه به امکانات و آداب و رسوم، روحیات، ذهنیات و امکانات طبیعی، دوخت ها در مناطق مختلف به صورت های مختلف متجلی شده است و هر دوختی که بیشتر در جایی نمود پیدا کند بیشتر به نام آن منطقه معروف می شود مانند زیگزاگ که به نام گشت و بال ملخ به نام ناهوگ در سراوان بیشتر معروف است.
وی خاطرنشان می کند: در سوزن دوزی مکران دو نوع از جمله «هردکار» و «توکی» بیشتر شناخته شده که هردکار، همان ظریف دوزی است. در این نوع نقش ها ریز و ظریف بوده و برای کار بر روی آن ها دقت و زمان زیادی لازم است اما در توکی، نقوش درشت تر است و نسبت به هر کار دقت و زمان خیلی کم تری می طلبد در هر دو نوع این طرح ها جنس و بافت پارچه خیلی مهم است.به گفته وی برای میزان دستمزد سوزن دوزی سه عامل نوع دوخت، نوع طرح و سطح کار نقش اساسی دارد. از نظر نوع و سطح کار، سوزن دوزی ها به سه نوع پرکار، میان کار و کم کار تقسیم می شود، نوع پرکار روی پارچه های ریز بافت و همه سطح پارچه موردنظر انجام و در نوع میان کار قسمت بیشتر پارچه سوزن دوزی می شود و در نوع کم کار، فواصل طرح ها براساس تشخیص سوزن دوز پُر و برای سوزن دوزی های پرکار از پارچه های پنبه ای ریزبافت و برای سوزن دوزی های کم کار و میان کار از پارچه های درشت بافت استفاده می شود.
8006**6081دریافت کننده: نرگس تیموری**انتشار دهنده: حیدر سرایانی