پلنگ بزرگترین گربه‌سان دنیا است که در ارتفاعات بلند کوهستانی زندگی می‌کند، زیست در ارتفاعات مرتفع و دور از دسترس بودن باعث شده تا انسان آنرا شکارگری مغرور بداند.
این حیوان زیبا و با ابهت در اکثر مناطق ایران زیست می‌کند.
پلنگ یکی از ۳۷ گونه گربه‌سان دنیا محسوب می‌شود و اعضای این خانواده در تمام نقاط جهان به جز استرالیا، قطب شمال و قطب جنوب زندگی می‌کنند.
پلنگ ایرانی با نام علمی (Panther pardus saxicolor) بزرگ جثه‌ترین پلنگ دنیاست که تنوع غذایی و زیستگاهی گسترده‌ای دارد.
ویژگی‌های ظاهری
طول بدن پلنگ ۱۱۰ تا ۱۸۰ سانتیمتر، طول دم ۶۰ تا ۱۰۰ سانتیمتر، ارتفاع بدن ۴۵ تا ۷۰ سانتیمتر و وزن ۳۵ تا ۹۰ کیلوگرم است.
پلنگ نر از ماده بزرگتر بوده و ۳۰ تا ۵۰ درصد سنگین‌تر است و بزرگترین پلنگ نر گاهی سه برابر کوچکترین پلنگ ماده است.
این حیوان دارای جثه بزرگ، بدنی عضلانی و قابل انعطاف، سری پهن، دست و پایی کوتاه با پنجه‌های قوی است.
سطح بدن پوشیده از موهای نرم و کوتاهی به رنگ کرم نخودی است که در قسمت‌های زیرین بدن کم رنگ‌تر می‌شود، بدن پوشیده از خال‌های گرد و توخالی شبیه به گل است.
پلنگ بزرگترین گربه خالدار آسیا و آفریقاست.
هیچ ۲ پلنگی را نمی‌توان یافت که خال‌های روی بدن و یا صورتشان با هم یکسان باشد و در واقع یکی از راه‌های تشخیص پلنگ‌های مختلف در طبیعت از یکدیگر، استفاده از همین خال‌ها است که هر کدام برای هر حیوان اختصاصی است.
این خال‌های منحصربفرد بهترین و کارآمدترین روش برآورد جمعیت پلنگها در طبیعت است بطوریکه از وسیله خاصی بنام دوربین تله‌ای برای این منظور استفاده می‌شود.
ویژگی‌های زیستی
پلنگ عمدتا از غروب تا طلوع به فعالیت می‌پردازد و به صورت تکی در قلمرو خود زیست می‌کند، بطوریکه قلمرو هر نر معمولا قلمرو چند ماده را در بر می‌گیرد.
آنها از قلمرو خود شدیدا دفاع می کنند و با علائمی مانند پشته کردن خاک، پنجه کشیدن بر روی درختان و سرگین و ادرار مرز قلمرو خود را مشخص می‌کنند.
به دلیل سازگاری بالا، پلنگ می تواند در مناطق مختلف با طعمه‌های گوناگون زندگی کند و خود را با شرایط وفق دهد.
هر کجا که آب و طعمه‌های مطلوب در سرزمین محل زندگیش یافت شود، می‌توان انتظار داشت که این جانور هم در آن مکان یافت شود.
زیستگاه و فراوانی
پلنگ دارای گسترده‌ترین پراکنش در میان گربه‌سانان بزرگ دنیا است و در گذشته در شمال آفریقا و همچنین عمده قسمت‌های جنوب صحرای بزرگ آفریقا وجود داشت.
خارج از آفریقا، گستره پراکنش پلنگ به سمت شرق تا آسیای صغیر، ایران، هندوستان، سری لانکا، آسیای جنوب شرقی، چین، تبت و خاور دور و روسیه امتداد داشت ولی امروزه محدوده پراکنش آن بسیار محدودتر شده است.
به دلیل قابلیت سازگاری بالا، در انواع زیستگاه‌های کوهستانی، استپی، جنگلی و بیابانی تمام استان‌های کشور با تراکم نه چندان بالا زیست می‌کند.
بیش از ۳۰ درصد جمعیت پلنگ در ایران در شمال شرقی کشور وجود دارد و استان‌های خراسان رضوی و شمالی، گلستان، مازندران، سمنان و سیستان و بلوچستان و بسیاری دیگر از استان‌ها پلنگ دارند.
فارس را باید پرجمعیت‌ترین استان در نیمه جنوبی کشور دانست و در جنوب شرقی نیز اطلاعات بیشتری در خصوص وضعیت و پراکنش پلنگ در استان پهناور سیستان و بلوچستان در سال‌های اخیر بدست آمده و حداقل پنج منطقه در سراسر این استان، زیستگاه پلنگ است.
در شمال شرقی ایران، آذربایجان شرقی متراکم‌ترین استان از حیث پلنگ است و منطقه کیامکی شناخته شده‌ترین زیستگاه این استان می‌باشد.
در مرکز کشور نیز شهرستان بافق یزد معتبرترین زیستگاه این گربه‌سان در میان استان‌های کویر مرکزی مانند اصفهان و یزد است و اطلاعات موجود درباره بزرگترین گربه‌سان ایران از غرب کشور بسیار ضعیف می‌باشد.
ارزش‌ها
پلنگ دارای ارزش‌های زیستی، زیبایی شناختی، علمی و آموزشی است.
اکولوژی و رفتار
پلنگها جانورانی ساکت و بی سر و صدا هستند و مخفی کارانه زندگی می‌کنند و در مناطقی که بعید به نظر می رسد جانوری با چنین جثه‌ای بتواند مخفی شود، می‌تواند خود را به سادگی ازنظرها پنهان کند.
در هر جایی از بوته‌های پراکنده تا غارهای کوچک می‌تواند پناه بگیرد.
۲ عامل اصلی حضور رقبا و انسان برای پلنگها در هر جایی می‌تواند محدودکننده باشد.
تغذیه
پلنگها به نسبت سایر گربه‌سانان دارای قدرت شکارگری بالایی هستند و با کمین کردن در مسیر طعمه، همراه با دویدن و پرش ناگهانی آن را شکار می‌کنند.
پلنگها طعمه خوارانی فرصت طلب هستند و به محض مواجهه با جانوران آسیب‌پذیر به آنها حمله می‌کنند.
پلنگها هرچه بتوانند بگیرند با اندازه‌های متفاوت شکار می‌کنند و نسبت به سایر گربه‌سانان رژیم غذایی متنوع‌تری دارند.
مهمترین طعمه پلنگ کل و بز و قوچ و میش به شمار می‌رود و در کنار آن از گراز، انواع گوزن‌ها، آهو، پستانداران کوچک، پرندگان و حتی حشرات نیز تغذیه می‌کند.
در مواقع کمبود طعمه طبیعی ممکن است ناچار به حمله به دام‌های اهلی و سگ گله نیز شود و به عبارت دیگر کمتر جانوری در زیستگاه پلنگ ایرانی است که طعمه آن نشود.
تولید مثل
پلنگ معمولا در بهمن‌ماه جفتگیری کرده و پس از ۹۶ روز(بطور متوسط) دوره بارداری، یک تا چهار توله به دنیا می آورد، ولی به ندرت موفق به بزرگ کردن بیش از ۲ توله می‌شود.
توله‌ها در سن ۱۲ تا ۱۸ ماهگی از مادر مستقل شده و تا چندماه پس از آن با هم می‌مانند.
پلنگها ۱۰ تا ۱۵ سال در طبیعت عمر می‌کنند.
وضعیت حفاظت
پلنگ براساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار دارد.
شکار غیرمجاز پلنگ و همچنین قرار دادن لاشه‌های مسموم مهمترین عوامل از بین رفتن این گربه‌سان در ایران به شمار می‌رود.
زیرگونه پلنگ ایرانی در طبقه EN قرار دارد , حفاظت از آن، بخصوص در خارج از مناطق حفاظت شده که جمعیت طعمه‌های طبیعی آن به شدت کاهش یافته نیازمند برنامه‌ریزی جدی است.
اعتقاد مردم سیستان و بلوچستان در مورد حیوانات و آفریده‌های پروردگار
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا در مورد وضعیت پلنگ ایرانی در این منطقه اظهار داشت: این گونه در سیستان و بلوچستان از مرکز تا جنوب استان بویژه در حوزه شهرستان‌های نیکشهر، ایرانشهر، سرباز و کنارک دیده می‌شود.
وحید پورمردان گفت: پلنگ در مناطقی که آرامش داشته باشد روز و شب فعال است و دارای قلمرو بوده و به صورت انفرادی زندگی می‌کند.
وی افزود: پلنگ تاکنون خسارات جانی و مالی زیادی در این منطقه وارد کرده است، به عنوان نمونه شهریور سال گذشته یک کودک ۱۲ ساله بلوچ را حین چوپانی در ارتفاعات ایرانشهر مورد حمله قرار داد و جان وی را گرفت.
مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان بیان کرد: پلنگ همچنین همه ساله افزون بر ۲۰۰ راس از دام های عشایر این استان را به قتل می رساند اما جالب اینجاست که مردم این دیار تاکنون اقدامی برای کشتن این حیوان نکرده‌اند زیرا اعتقاد دارند همان طور که ما از این طبیعت سهم داریم حیوانات و آفریده‌های خداوند هم سهیم هستند و این حیوانات برکت طبیعت و زندگی هستند و با کشتن آنها برکت از سفره‌هایشان رخت بر می‌بندد.
