توافق هسته ای یکی از مهمترین و تاریخی ترین اقدامات سیاسی برای ایران به شمار می آید. توافقی که بعد از مدت ها و به دنبال آن خیلی از کشورها عزم سفر به تهران را داشته اند و می خواهند در همین راستا رابطه اقتصادی با ایران را برقرار کنند. حتی کشورهایی که از قبل با آن ها رابطه اقتصادی داشتیم، ولی مانع بزرگی بنام تحریم جلوی پایشان بود؛ الان مصمم تر از قبل برای بالا بردن این رابطه اقتصادی وارد عمل شده اند. کار دولت روحانی از قبل بیشتر شده است و شاید روزهای شلوغی را پشت سر می گذارد. دولت تدبیر و امید و شخص آقای روحانی باید نسبت به قبل برنامه ریزی شده تر در عرصه اقتصادی گام بردارد تا بتواند از این فرصت طلایی نهایت استفاده را ببرد. این ها بخشی از سخنان اکبر ترکان، مشاور ارشد رئیس جمهور و دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور است.
بررسی موضوع مفاسد اقتصادی، لزوم ایجاد شفافیت در امور، آزادی ارزهای بلوکه شده ایران در پی توافق هسته ای، عوادیدی که توافق هسته ای برای کشور خواهد داشت و چگونگی عملکرد دولت در شرایط "پساتحریم" از مهمترین موضوعاتی بود که خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران در خصوص آن با اکبر ترکان به گفت و گو نشسته است. انچه در ادامه می خوانید حاصل این گفت و گو است.
*شما پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، ابعاد و بخش های مختلفی از فساد دولت قبل را بویژه در مناطق آزاد مطرح کردید، به نظر شما در دولت یازدهم باید چه رویکرد و استراتژی در پیش گرفته شود تا دچار برخی از موضوعاتی که خودتان درباره فساد دولت قبل مطرح کردید، نشود؟
هر جا شفافیت نداشته باشد زمینه ایجاد فساد فراهم است
- راه حل مقابله با فساد اقتصادی شفافیت است. این مهمترین ابزاری است که از طریق آن می توان با فساد مقابله کرد. فکر نکنید که فساد مختص دولت نهم و دهم بوده؛ هر جا شفافیت و پاسخگویی لازم وجود نداشته باشد، در آن فساد پیدا می شود. دولت یا هر نهاد دیگری بایستی شفافیت لازم را در ارائه گزارش ها، عملکردها و اطلاع رسانی برای جامعه داشته باشد. یکی از چارچوب های نظام، مردم سالاری است. در نظام مردم سالار مردم و اعضای جامعه باید حق سوال کردن داشته باشند و دستگاه های حکومتی هم وظیفه خودشان را پاسخگویی بدانند.
تکبر دستگاه‌ها در پاسخگویی به مردم فساد ایجاد می کند
اگر کسی فکر کند در صورتی که حق سئوال کردن را از مردم بگیرد، مشکلی حل می شود؛ قطعا باید بداند که تا این رویه موجب افزایش فساد می شود و اگر دستگاه های حکومتی و دولتی پاسخگویی را دور از شان خودشان بدانند و در پاسخگویی به جامعه تکبر کنند، موجبات رشد فساد را ایجاد خواهند کرد. این موضوع خیلی پیچیده نیست؛ چون در همه دنیا سیستم به این شکل است. شما ببینید در کشورهای پیشرفته صنعتی اگر یک مقام دولتی یک خطای مالی مرتکب شود همه رسانه ها می فهمند و رسانه ها برای احقاق حقوق مردم سوال می کنند و دستگاه ها هم خودشان را موظف می دانند که پاسخ بدهند و آن ها این را دور از شان خودشان نمی دانند که به یک سوالی که در جامعه پیش آمده، پاسخ بدهند؛ بنابراین نباید دستگاه دولتی و حتی حکومتی در پاسخگویی تکبر کند و بگوید شان من اجل از این است که بخواهم به این سوال پاسخ بدهم . باید این مسائل شفاف بشود تا فساد به وجود نیاید.
*با توجه به لزوم ایجاد شفافیتی که شما آن را مطرح می کنید و البته ضروری و لازم هم هست، دولت یازدهم چقدر توانسته این شفافیت را در جامعه ایجاد کند ؟
- من از طرف دولت یازدهم صحبت نمی کنم. من از جایگاه دبیر مناطق آزاد صحبت می کنم. مناطق آزاد اکنون توانسته اند این شفافیت را در کارشان ایجاد کنند، یعنی همه عملیات های عمرانی و اجرایی که قرار است در مناطق آزاد اجرا شود، از طریق سایت‌شان اطلاع رسانی می شود و هم تمامی مناقصات، همه مزایده ها، همه اتفاق هایی که به ذی نفع های اقتصادی مربوط می شود، تکلیف شده که مناطق آزادی این موارد را به مردم اطلاع رسانی کند.
به نظر می رسد، برای سلامت سیستم این کار خوب و لازم است. فساد کردن یک پیش فرض لازم دارد و آن انجام گرفتن کارهای یواشکی است. اگر شرایط کار یواشکی از بین برود، شرایط فساد کردن از بین برود، همه چیزعلنی در معرض دید جامعه قرار بگیرد و جامعه بتواند سؤال کند و دستگاه ها هم مکلف باشد به این سوالات پاسخ بدهد، این امکان هست که فساد در جامعه کاهش یافته و از بین برود.
*خیلی ها بر این باور هستند که بعضا قانون و قوانین زیادی که ایجاد شده و البته بند و تبصره هایی هم در آن قرار گرفته است، باعث ایجاد فساد می شود؟
"قانون جنگل" زمینه ساز بروز فساد است
- یکی از مسائلی که دستگاه دموکراسی را دچار بیماری می کند بودن مقررات جنگل است، مقررات جنگل که عبارت انگلیسی اش هم همین است، موجب این می شود که یک کارمند دولت یا یک کارمند دستگاه دولتی و حکومتی انواع قوانین را در کشوی میزش داشته باشد. اگر کاری را بخواهد حل کند آن قانونی را در می آورد که حل کند و اگر بخواهد حل نکند قانونی را در می آورد که حل نمی کند و این یکی از اشکالات بزرگ است که متاسفانه بعضا شاهد آن هستیم. وجود بعضی مقررات جنگل، موجب این می شود که اشخاص وارد حوزه فساد بشوند.
* اخیرا شاهد بودیم که مذاکره کنندگان کشورمان با 1+5 به توافق تاریخی دست یافتند که درپی آن قرار است پول های بلوکه شده ایران در برخی کشورها آزاد شود. به دنبال برخی اختلاس ها در دولت قبل، حرف و حدیث های فراوانی چه در قالب طنز و چه به صورت جدی در شبکه های اجتماعی در خصوص این پول ها مطرح شد، دولت چه تدبیر و برنامه ای برای هزینه کرد این ارزها دارد و قرار است این مبالغ بلوکه شده پس از بازگشتش به کشور در چه محل هایی هزینه شود؟
تشریح نحوه هزینه‌کرد ارزهای بلوکه شده ایران توسط دولت و بانک مرکزی
- پول های بلوکه شده 2 نوع است. همچنین منابع ارزی که ما در خارج از کشور داریم نیز 2 دسته هستند؛ یکی ارزهای حاصل از فروش نفت که متعلق به دولت است، مثل بخشی از ارزی که ما در هندوستان داریم و نفت فروختیم، دلارش متعلق به دولت است. دولت این پول را که به داخل بیاورد، می فروشد و ریالش را به خزانه بانک مرکزی واریز می کند؛ بنابراین این پول ها تبدیل به پول بودجه عمومی می شود. یک بخشی از ارزها برای دولت نیست و از آن بانک مرکزی است؛ یعنی دولت سابق یکبار به بانک مرکزی فروخته و ریالش را در بودجه سالانه مصرف کرده که دیگر متعلق به دولت نیست، بلکه متعلق به بانک مرکزی است. حالا بانک مرکزی این را وارد بازار می کند و به بازار می فروشد و آن ریالی را که قبلا با نبود پول به دولت تحویل داده، جایگزین می کند. بنابراین این پول ها 2 دسته اند؛ پول های دولت و ارزهای بانک مرکزی که از دو جنس هستند و از 2 روش متفاوت هم نسبت به آن عمل می شود .
*خیلی ها براین باور هستند که دولت نتوانسته در زمینه اقتصادی همچون حوزه دیپلماسی و بوِیژه در بحث هسته ای موفق عمل کند، این حداقل از جنس احساسی که مردم درباره سبد خریدشان دارند، به شدت قابل طرح است.
- دولت را با افراد دولتی صحبت کنید من دبیر مناطق آزاد هستم.
*از نظر شما عنوان دبیر مناطق آزاد و مشاور ارشد رییس جمهور، آیا دولت توانسته در این زمینه شفاف عمل کند ؟
- این حوزه کاری من نیست و نمی توانم راجع به کل دولت نظر بدهم.
*منظورم در حوزه اقتصادی است؟
دولت مجبور به ادامه سیاست غلط یارانه‌ای شد
- آن چیزی که من می توانم بگویم این است که در این 2 سال، اولین کاری که دولت یازدهم انجام داده سیاست های ملاحظه کارانه بوده. تمام تلاش و کوشش دولت بر این بود که برداشتن تحریم ها را محور اصلی کارش قرار بدهد و به هیچ عنوان تصمیمی که باعث ایجاد تنش در سطح دولت و کشور می شود، اتخاذ نکند؛ لذا شما می بینید که سیاست های یارانه ای دولت قبل به رغم اینکه دولت نحوه اجرای آن را نمی پسندد، ادامه یافت، چرا؟ چون می خواهد تنش جدیدی در جامعه ایجاد نکند و فعلا مجبور است این سیاست غلط را ادامه بدهد.
دولت تصمیم دارد مسئله کشور که مسئله هسته ای و روابط بین المللی هست را حل کند. دولت 2 سال اول کاری خود را با اغماض پشت سر گذاشته است. فرض بفرمایید قیمت برق، کیلو وات ساعتی 75 تومان برای وزارت نیرو تمام می شود. به خاطر اینکه مردم به زحمت نیفتند، دولت تصمیم گرفته این را به قیمت 55 تومان بفروشد. در نتیجه به ازای هر کیلو وات ساعت 20 تومان وزارت نیرو ضرر می کند. ضربدر 250 میلیارد کیلو وات ساعت کنید می شود 5 هزار میلیارد تومان. پس سالانه وزارت نیرو 5 هزار میلیارد تومان به میزان بدهی هایش اضافه می شود و این دوساله 10 هزار میلیارد تومان به بدهی های وزارت نیرو اضافه شده است نه تنها بدهی های قبلی اش کم نشده، بلکه اینها هم اضافه شده است.
دولت برای موفقیت در مذاکرات مجبور به ادامه برخی سیاست‌های غلط بود
چرا دولت این وضعیت بد را تحمل کرده است؟ به خاطر اینکه می خواسته تنش جدیدی به جامعه وارد نشود و جامعه متمرکز باشد برای اینکه مقاومت کند در مقابل تحریم های ظالمانه تا مذاکرات هسته ای با موفقیت جلو برود و لذا این روند نمی تواند ادامه پیدا کند. اگر وزارت نیرو سالی 5 هزار میلیارد تومان بدهی داشته باشد و همچنان به بدهی هایش اضافه شود، نابود می شود. منتهی در 2 سال گذشته به دلیل اولویت مسائل هسته ای اتفاقاتی مثل یارانه مثل ارزان فروشی برق و... در جاهای دیگر ادامه داشته است.
*یکی از مهمترین شعارهای اقای روحانی به سرانجام رساندن مساله هسته ای بود که انجام هم شد. باتوجه به فضای سیاسی کشور و آن چیزی که در جامعه وجود دارد 2 سال آینده و پیش روی دولت یادهم را چطور می بینید؟
باید برای توسعه همکاری‌های اقتصادی با دنیا برنامه داشته باشیم
- در حال حاضر اگر شرایط بین المللی ما بهبود پیدا کند و این موافقت نامه هسته ای که مراحل نهایی خود را در کشورها طی کند، به نتیجه نهایی برسد، این آغازی برای تحولات اقتصادی کشورهای مختلف صنعتی دنیا می شود و همین موضوع باعث می شود خیلی از کشورها با اشتیاق وارد بازار ایران شوند. منتهی باید توجه کنیم که اگر ما فقط با برنامه صحیح، حرکت بر مبنای اصول درست و روش مدون با کشورهای خارجی و صنعتی کار را آغاز کنیم نتیجه اش سرمایه گذاری صنعتی، توسعه و صنعتی رشد صادرات می شود.
همه دستگاه‌ها باید برای شرایط "پساتحریم" برنامه بنویسند
اگر ما تکلیف روشنی از خودمان نداشته باشیم و با سرگردانی گفت و گو کنیم نتیجه اش این می شود که ایران به عنوان یک بازاری که در آن کالا فروخته می شود نگاه می کنند و به صورت کوتاه مدت می آیند در بازار ایران کالا می فروشند، دلار نفتی می گیرند می روند. اگر این شرکت ها و کشورهای خارجی با مقامات مختلف ما بنشینند حرف بزنند و اگر ببینند خدایی نکرده تکلیف کار خودشان روشن نیست و هنوز نمی دانند چه کار می خواهند بکنند و به کدام سمت می خواهند بروند، نتیجه خوشایندی ندارد. بایستی همه دستگاه های ما هوشیارانه بنشینند برای توسعه همکاری های اقتصادی با کشورهای دنیا برنامه بنویسند. نمی شود آمال و آرزوهایشان را برایش قصه بگویند. ما از آمال و آرزوها صحبت نمی کنیم. صحبت از برنامه های عملی روشن با توجیه اقتصادی مناسب و با به کار گیری ظرفیت بخش خصوصی است وگرنه اگر بیاییم یک کارهایی را شروع کنیم که تعهدات دولت را اضافه کند به نفع کشور نیست.
*نظرتان درباره مخالفت های منتقدان دولت به خصوص با موضوع هسته ای و توافق اخیر چیست؟
عده‌ای از منتقدان شغلشان مخالفت با دولت است
- در جامعه چند دسته منتقد داریم. یک عده داریم، که شغلشان این است که با دولت یازدهم مخالفت کنند؛ چون این افراد از اول هم مخالف بودند و می خواهند این دولت نباشد؛ قصدشان این نیست که امور را با خیرخواهی به سمت اصلاح ببرند می خواهند این دولت نباشد. بعضی از افراد هستند، به دنبال براندازی دولت هستند و منتقد نیستند، چون منتقد خیرخواه است و به صرف مخالفت با دولت با همه دستور کارها و اقدامات دولت نباید مخالف باشد. خیرخواهی یعنی چی؟ یعنی با دید کمک به کشور به موضوعات نگاه می کند و از روی خیرخواهی برای اصلاح امور نظر می دهد. این گونه افراد را باید حرف هایشان را به جان خرید و توجه کرد و مورد استفاده قرار داد. آنهایی که شغل شان مبارزه با دولت است برای اینکه می خواهند این دولت نباشد. به نظر من، آنها خیرخواه نیستند آنها را نباید به عنوان منتقد ببینیم آنها قصدشان این است که این دولت موفق نشود.
*آیا فکر می کنید موفق هم می شوند یا خیر ؟
احمدی نژاد در مجلس فعلی 80 حامی دارد
- اینکه یک عده ای تصور کنند که یک شخصی به نام آقای احمدی نژاد بوده با 2-3 نفر دور و برش که همه این مصیبت ها به سر کشور این آقا و آن 2-3 نفر آوردند، اشتباه است. آقای احمدی نژاد و دولت های نهم و دهم یک تفکر هستند و الان هم حضور دارند. یک عده در جامعه طرفدار این تفکر هستند و نگاهشان به دین، حکومت و جمهوری اسلامی به این شکل است که متاسفانه ما در دولت نهم و دهم دیدیم. یک تفکر هم این است که این کشور را به صورت جمهوری نگاه می کند. به رای مردم اصالت می دهد به خواست مردم اهمیت می دهد و مردم را زینت حکومت نمی داند، بلکه ارکان حکومت می داند. این با آن متفاوت است. نمی توانیم بگوییم تفکر دولت های نهم و دهم مربوط به آقای احمدی نژاد و 2-3 نفر اطرافیانش بوده که بعضی هایشان زندان هستند و بعضی هایشان هم یک گوشه کنار دیگری مشغول به کار هستند. یک گروه حداقل 80 نفره از این تفکر در مجلس هستند. یک گروهی از این جمعیت در قوای دیگر هستند. یک گروهی از این جمعیت در نهادهای دیگر هستند. اینطوری نیست که فقط آقای احمدی نژاد بوده و تمام شده است. این جمعیت تفکرشان اینطوری است و اینها هستند.
*فکر می کنید احمدی نژاد و این افراد که به عنوان حامیان تفکر او از آنها نام بردید، برای انتخابات آتی چگونه عمل خواهند کرد؟
- این تفکر و حامیان آن حتما در انتخابات آتی حضوری فعال خواهند داشت.
* باتوجه به عملکردی که داشته اند و مردم هم به آثار زیان‌بار آن تا حدود بسیار زیادی پی برده اند، فکر می کنید شانسی برای برنده شدن در انتخابات آتی خواهند داشت؟
بهتر است مردم بین احمدی‌نژادی ها و دیگران در انتخابات قضاوت کنند
- بستگی به این دارد که مردم این کشور چه بگویند. من مخالف این هستم که اینها را از اول حذف کنند. اصلا کسی نباید به فکر حذف باشد. آقای احمدی نژاد و همکارانشان با شفافیت همین مواضعی که در دولت نهم و دهم داشتند همه اینها را بیان و اعلام کنند. طرفدارانشان را به صندوق های رای دعوت کنند. دیگران هم در صحنه بیایند و افکار خودشان را ارائه کنند. مردم این کشور تصمیم می گیرند برای اداره امورشان به سمت کدام فکر بروند و گرنه حذف که کار غلطی است. باید آراء مردم تعیین کننده باشد.
*شما براین باور هستید برخی از حامیان این تفکر همچنان در صحنه مدیریتی کشور حضور دارند، اینها در دولت یادهم هم هستند یا نه؟
800 هزار نفر در دولت قبل بدون شایستگی وارد بدنه اجرایی کشور شدند
- بله، این گروه هستند. جمعیتی طرفدار دارند. این طرفداران حداقل 80 تا در مجلس و در سایر قوا هم هستند، حتی در پیکره همین دولت هم حضور دارند. الان که ما دولت یازدهم هستیم 800 هزار نفر از کارکنان در طول دولت نهم و دهم به بدنه دولت اضافه شده اند که ملاک و معیار ورودشان به دولت آزمون شایستگی و سواد و تحصیلات نبوده است.
*ورود این همه نیرو به نهاد ریاست جمهوری با چه ملاکی بوده است؟
پوستر چسبان دولت قبل هم استخدام شده
- طرف از تیرچراغ برق بالا رفته پوستر برای دولت چسبانده حالا استخدام شده است. این افراد در پیکره دولت و جاهای مختلف نیز هستند. به نظر من، در انتخابات هم می آیند. باید افکارشان را عرضه کنند. دیگران هم باید بیایند افکارشان را عرضه کنند. نظام جمهوری اسلامی اینطوری است باید یک کلیاتی را قبول داشته باشند که آن قانون اساسی و ولایت فقیه است. آن کلیات را که قبول داشتند می آیند در انتخابات مجلس رقابت می کنند، اگر مردم این کشور به این افراد رای بدهند چه اشکال دارد؟ ما باید بپذیریم.
*به نظر شما اقتصاد ما چقدر متاثر از فضای سیاسی کشور است و این وابستگی به سیاست به نفع اقتصاد است یا به ضرر آن؟
روحانی جلوی خرج شدن اقتصاد برای تحقق اراده سیاسی را گرفت
- تاکنون اصل بر یک اراده سیاسی در این فضا بوده است. تا حالا اقتصاد خرج تحقق اراده سیاسی شد. اما آقای دکتر روحانی به دلیل اینکه محور را زندگی مردم، معیشت مردم، ارتقای زندگی، اخلاق و کسب و کار گذاشته اند، اقتصاد از سیاست فاصله گرفته است. اگر یادتان باشد در زمان انتخابات گفتند، دیگر نباید معیشت، اقتصاد و زندگی مردم را خرج اهداف سیاسی کرد، بلکه بایستی سیاست و ابزارهای سیاسی را در جهت رشد اقتصادی و بهبود معیشت مردم به کار گرفت.
*آیا دولت در به کارگیری ابزارهای سیاسی برای رشد اقتصادی کشور و بهبود معیشت مردم موفق بوده است؟
- باید صبر کنیم آخر سر ببینیم آقای دکتر روحانی می تواند این موضوع مهم را به طور کامل به سرانجام برساند یا خیر.
*به نظر شما در شرایط "پساتوافق" مهمترین کاری که اقای روحانی و دولت یازدهم باید در زمینه اقتصادی انجام بدهند، چیست؟
توسعه اقتصادی مهمترین اولویت دولت پس از رفع تحریم ها باشد
- باید بتوانند در این شرایط و پس از رفع تحریم ها ظرفیت های سیاسی کشور را برای توسعه اقتصادی به خدمت بگیرند. به زودی شرایط بین المللی کشور تغییر می کند و سطح تعاملات ایران با جهان بالا می رود و ارتباطات بین المللی بهبود پیدا می کند این را باید به خدمت بگیرند برای رونق اقتصادی و بهبود بدنه اقتصادی.
* اقدامات دولت نهم و دهم در مناطق آزاد باعث شده بود که از مناطق آزاد به عنوان حیات خلوت دولت یاد شود. آیا شما جلوی تبدیل شدن این مناطق به حیات خلوت دولت یازدهم را گرفته اید یا خیر؟
جلوی رانت و کار خلاف را در مناطق آزاد گرفته‌ایم
- شفافیتی که از اول دولت یازدهم در مناطق آزاد در پیش گرفته ایم برای زدودن همه اشکالات است. یعنی اگر دستورالعمل برای واگذاری اراضی داریم، دستورالعمل شفاف، رسمی و ابلاغ شده است و همه از آن مطلع هستند و با این شرایط ما در مناطق آزاد هیچ چیزی را به عنوان رانت نداریم که واگذار کنیم. قیمت گذاری ها بر اساس قیمت گذاری روز است. بنابراین اگر کسی زمین را از منطقه گرفت اینطوری نیست که بلیطش برنده شده، بلکه باید به قیمت روز خریداری کند. یا اگر قرار است یک کاری در مزایده قرار بگیرد همه مطلع می شوند و همه تماشا و نظارت می کنند که همین موضوع مانع از این می شود که یک کار خلاف صورت بگیرد.
*یعنی با تعاریف شما مناطق آزاد در حال حال حاضر هیچ مشکلی ندارد؟
- من نمی گویم همه چیز درست شده است. به دلیل اینکه همه کوشش دبیرخانه بر این بوده که این شفافیت را برقرار کند. بعضی در برخی موارد خیلی خوب عمل شده و بعضی جاها هنوز هم اطلاع رسانی کافی نیست و من راضی نیستم. به دنبال یک اطلاع رسانی و شفافیت کامل هستم.
..........................................
گفت‌وگو: زهرا ترابی
