به گزارش ایرنا،کارشناسان حاضر در میزگرد ایرنا سمنان تاکید کردند پدیده بیابانزایی و افزایش کانون فرسایش بادی به دلیل کاهش محسوس آبهای زیرزمینی در نواحی بیابانی ایران و استان سمنان به مرز هشدار رسیده است.
ایران 32 میلیون هکتار اراضی بیابانی دارد که بیش از هفت میلیون هکتار آن کانون های بحرانی بیابانی است که اگر به آن توجه نکنیم قابلیت تبدیل شدن به کانون بحران را دارد.
اکنون نه تنها سمنان بلکه استانهای حاشیه کویری گرفتار اضلاح شوم بیابانزایی، فرسایش بادی و ریزگردها هستند که محیط زیست و منابع طبیعی این مناطق را دچار چالش جدی کرده است.
به اعتقاد کارشناسان، سیاسی کردن مسایل کارشناسی،بخشی نگری و نداشتن تدابیر اصولی و پیشگیرانه عامل بروز این چالشهای زیست محیطی شده است.
بیابانزایی و ریزگرد ها پدیده ای که از آن صاحبنظران علوم زمین شناسی به عنوان زلزله خاموش در سال های اخیر نام می برند، حادثه ای تدریجی که بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد اما با این اوصاف روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
بیابانزایی و ریزگرد می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی یا فعالیت های انسانی ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آبهای زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل تشدید این پدیده در ایران است.
طی سال های گذشته تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف وحذف حق آبه های زیست محطیی موجب شد تا بخش قابل توجهی از منابع آبی خشک شود و افت سطح سفره های زیر زمینی را در بسیاری از مناطق کشور به همراه داشته باشد.
بر پایه تحقیقات انجام شده، پدیده بیابانزایی و ریزگردها در 209 دشت از دشت‌های کشور از جمله دشت‌های کاشمر، تهران، مشهد، کاشان، سمنان، دامغان، گرمسار و رفسنجان را با مشکل مواجه کرده است.
اکنون حجم منابع آب استان سمنان یک میلیارد و 65 میلیون مترمکعب که 843 میلیون مترمکعب از این مقدار از منابع آب زیرزمینی بهره برداری می شود.
میزان آب مصرفی سالانه بخش کشاورزی در استان سمنان 902 میلیون مترمکعب است که 87 درصد منابع آبی در استان به مصرف کشاورزی می رسد.
به گفته مسوولان استان سمنان برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی سبب شده تا افت 70 سانتی متری آب را در این سفره ها شاهد باشیم.
علاوه بر برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی در سمنان، کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به خشکسالی ها در استان شده، که خطر بیابانزایی در دشت های استان را تشدید کرده است.
متوسط بارندگی سالانه درکشور 250 و در سمنان 107 میلی‌متر است، دمای هوای تابستان هر ساله در استان بین یک تا یک و نیم درجه سانتی گراد افزایش می‌یاید. طبق اطلاعات موجود، در بیشتر دشت های استان پدیده پدیده بیابانزایی گزارش شده است و در چند سال گذشته بیابانزایی و ریزگرد در اراضی جنوب وادی السلام سمنان به سمت شهرستان سرخه و صوفی‌آباد، در جاده نظامی و روستای اعلاء مرکز استان، در مناطقی از دامغان، گرمسار و شاهرود رخ داده است.
خبرگزاری ایرنا سمنان در همین ارتباط میزگردی با عنوان'تشدید بیابانزایی و ورود ریزگردها در سمنان' را با حضور سیدعلی اصغر هاشمی معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، علی اصغر ذوالفقاری عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان، علی ترابی رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و بهرام ظاهری معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان برگزار کرد.
به تاکید این کارشناسان چالشهای یاد شده در نواحی بیابانی ایران به ویژه استان سمنان به مرز هشدار رسیده و مسوولان امر باید با فرهنگ سازی ، اتخاذ تدابیر اصولی و نگرش فرابخشی جلوی آن را بگیرند.
هم اکنون سالانه 20 تن تاغ از عرصه های بیابانی استان قاچاق می شود که این امر در تشدید پدیده بیابانزایی و گسترش ریزگردها در سمنان بسیار تاثیرگذار است.
**پیشروی بیابان مهمترین مشکل فراروی سمنان
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان در این میزگرد ایرنا گفت : خشک شدن کویر ، پیشروی کویر ، افزایش کانون های فرسایش بادی ازجمله مشکلات مهم پیش روی استان در زمان حاضر است.
علی ترابی افزود: براساس مطالعات سال 89بیش از یک میلیون و 300 هزار هکتار از مناطق استان تحت تاثیر فرسایش بادی و 477 هزار هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی شناخته شده که این کانونهای بحرانی به استان خسارت وارد می کند.
وی ادامه داد: براساس مطالعاتی که در حال انجام است سطح کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان در حال افزایش است.
به گفته وی جاده تاریخی سنگ فرش جنوب گرمسار که برای عبور از باتلاق ساخته شده بود اکنون به دلیل کاهش آب ورودی به کویر درخطر فرسایش بادی است.
ترابی اظهارداشت: در حالت طبیعی کویر به دلیل بالابودن سطح رطوبت به هیچ عنوان نباید کانون های فرسایش بادی وجود داشته باشد ولی در نواحی کویری استان اینطور نیست و کانونهای فرسایش بادی به شدت در حال افزایش است.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان ،جنوب آرادان و جنوب غربی سرخه را از دیگر مناطق کویری برشمرد که اکنون تبدیل به مناطق کانون فرسایش بادی شده و با وزش باد در این مناطق گرد و غبار نسبتا شدیدی قابل مشاهده است.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به خشک شدن کویر و سرعت پیشروی احتمال تغییر جهت وزش باد دور از انتظار نخواهد بود و بیشترین تاثیر این تغییر بر شهرستان های سمنان ، سرخه ، آرادان و گرمسار است.
ترابی تصریح کرد: استان سمنان دارای اقلیم بیابانی است و در حدود 5.2 میلیون هکتار از مساحت این استان را بیابان تشکیل می دهد و کانون های بحرانی فرسایش بادی که موجب خسارت می شود در مراتع درجه چهار قرار دارد.
وی ادامه داد: در مناطق کویری و شوره زارها به دلیل افت سطح آب های زیر زمینی و کاهش بارندگی مشکل گرد و غبار ایجاد شده و به دلیل شوری زیاد خاک این مناطق امکان انجام هیچگونه عملیات بیولوژیکی و ایجاد پوشش گیاهی نیست و انجام عملیات غیر بیولوژیکی نیازمند هزینه بسیار بالایی است.
ترابی بیان داشت: محیط زیست ، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی به تنهایی نمی توانند با پدیده گرد و غبار و ریز گردها مقابله کنند و ضرورت دارد کارشناسان همه بخش ها به این مهم توجه ویژه داشته باشند.
وی گفت : آب با ورود به کویر هدر نمی رود و باید این فرهنگ اشتباه اصلاح شود چرا که با ورود و جریان آب در کویر مانع گرد و غبار و حفظ پوشش گیاهی و مانع ورود نمک به اراضی می شود.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، تخصیص دادن بخشی از آب و حتی بخشی از فاضلاب ها برای ورود به بیابان را یک ضرورت برای جلوگیری از حرکت و مانع ایجادگرد و غبار اعلام کرد.
وی اظهارکرد: براساس اعلام سازمان ملل متحد، 1.2 میلیارد هکتار اراضی طبیعی در جهان در خطر بیابان زایی قرار دارند و بیابانزایی مختص کشور ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته وجود دارد.
به گفته وی مهمترین راهکار و اساسی ترین راهکار برای مقابله فرهنگ سازی ، کشاورزی درست به دلیل امنیت غذایی ، کشت متناسب با منطقه ، مدیریت منابع آبی و مشخص بودن سهم آب کویر است.
**کمبود آب دلیل اصلی تشدید بیابانزایی
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان در این میزگرد ایرنا گفت: استان سمنان به لحاظ موقعیت جغرافیای در همجواری جنوب رشته کوه البرز مرکزی واقع شده و قالب اقلیم این استان بیابانی و کویری است.
بهرام ظاهری افزود: امروز افت شدید آب های زیر زمینی و به دنبال آن خشکسالی بر کسی پوشیده نیست و در جنوب استان مناطق کویری وجود دارد که بیش از 40 درصد از عرصه استان را در بر گرفته است.
وی اضافه کرد: امروز به دلیل کم بودن آب سطحی عرصه های کشاورزی، صنعتی و حتی جوامع انسانی برای تامین نیاز آبی از آب های زیر زمینی استفاده می کند.
ظاهری تصریح کرد: استفاده از آب های زیر زمینی موجب خشک شدن و بدون استفاده شدن قنات می شود ومتاسفانه این اتفاق دراستان درحال رخ دادن است.
به گفته وی در گذشته کویر به مناطق باتلاقی که سطح آب بالاست ولی هیچگونه پوشش گیاهی وجود ندارد گفته می شد ولی سطح آب در این مناطق پایین آمده و رطوبت به شدت در حال کاهش است و علت این اتقاق رعایت نکردن و کم شدن حق آبه محیط زیستی به کویر است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان تصریح کرد: پسروی آب شور کویر به سمت مناطق بیابانی و در نتیجه توسعه کویر و خشکسالی از عواقب استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی و به دنبال آن افت سطح آبهای زیرزمینی است.
وی گفت در مناطق بیابانی که پوشش گیاهی ضعیف است و جزو مراتع درجه چهار محسوب می شود به دلیل استفاده بیش از ظرفیت نابود شده است و این در حالی است که همین پوشش گیاهی ضعیف نقش مهمی در حفظ رطوبت خاک داشته و مانع افزایش کانون فرسایش بادی و افزایش گرد و غبار می شود.
وی اضافه کرد : در استان سمنان 30 کانون داخلی بحرانی گرد و غبار وجود دارد و باید به فکر راه حل اساسی بود.
ظاهری اظهارداشت: در مناطق کانون بحرانی که زیر چتر مدیریتی این نهاد قرار دارد به ویژه در منطقه خارتوران در زمینه بیولوژیکی و نهال کاری در دست اقدام است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان بر رعایت حق آبه زیست محیطی تاکید کرد و گفت: مهمترین گام برای برای تحقق این مهم پرهیز از بخشی نگری و هماهنگی همه دستگاه ها در قالب مدیریت جامع حوزه آبریز است.
ظاهری، اصلاح تفکر اشتباه را از دیگر راهکارهای جلوگیری از توسعه کویر برشمرد و اضافه کرد: انتقال آب از سفره آب های زیر زمینی به سطح و ذخیره سازی آن در سدهای پلیمری برای آبیاری باغات و اراضی کشاورزی که موجب تبخیر بیش از 40 درصد آب می شود ناشی از یک تفکر اشتباه است و باید اصلاح شود.
وی تصریح کرد: استفاده از قنات به دلیل وجود کانال روش بسیار خوبی بوده که در آن هیچگونه تبخیر و هدررفت آب وجود نداشته است و به محض خروج از کانال وارد اراضی می شده است.
ظاهری کاهش تبخیر مخازن موجود، ایجاد پوشش برای انهار را راهکار حل بزرگترین مشکل فعلی یعنی جلوگیری از تبخیر آب برشمرد.
به گفته وی، سازمان محیط زیست به عنوان یک دستگاه نظارتی است و کمتر در نقش اجرایی است و مهمترین دغدغه آن برای جلوگیری از پیشروی کویر رعایت حق آبه محیط زیست است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان، انجام اقدامات موثربه منظور مقابله با تبخیر مازاد، ایجاد معیشت جایگزین ،همکاری دستگاه های اجرایی با روسکرد زیست محیطی، تغییر الگوی کشت مطابق با خشکسالی و قیمت گذاری و ارزش گذاری برای آب و خاک برای جلوگیری از پیشروی کویر تاکید کرد.
وی اضافه کرد: امسال در 2 منطقه خارتوران و بیارجمند که دارای کانون بحرانی فرسایش بادی است محیط زیست با کمک منابع طبیعی اقداماتی مانند نهال کاری برای تثبیت گرد و غبار در 2 سطح 300 هکتاری را انجام خواهد داد.
**نگاه کارشناسی برای مهار بیابانزایی وجود ندارد
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: در زمان حاضر منابع طبیعی و محیط زیست دچار چالش اساسی شده است.
سیدعلی اصغر هاشمی افزود: بخشی نگری و سیاسی کردن مسایل کارشناسی عامل اصلی وضع موجود و چالش امروز منابع طبیعی و محیط زیست است.
وی خاطرنشان کرد: راهکار مقابله با این چالش نگاه فرابخشی، همکاری و هماهنگی بین بخشی و پرهیز از سلیقه ای عمل کردن است.
هاشمی با اشاره به کاهش قابل توجه سطح جنگل های بلوط غرب کشور و وضعیت باتلاق جازموریان، اظهارداشت: به دلیل برخورد نادرست با طبیعت دیگر چیزی از منابع طبیعی باقی نمانده است.
به گفته وی در حوزه منابع طبیعی علاوه بر این اکنون دچار ماکرو گرد هستیم و تمام سطح عرصه های طبیعی و محیط زیست را زباله های پلاستیکی فرا گرفته است.
وی بر فرهنگ سازی ،استفاده درست و پرهیز از زیاده خواهی در استفاده از طبیعت تاکید کرد و از بین بردن تعادل بخشی و بر هم زدن نظم طبیعت در انتقال آب بین حوزه ای در داخل این استان را عامل اصلی ریزگردها دانست.
به گفته وی به دلیل کم آبی و افت سطح آب های زیرزمینی امکان آباد کردن قنات دیگر وجودندارد و از قنات فقط به عنوان یک آثار تاریخی برای جذب گردشگر یادکرد.
معاون پژوهشی وفناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: اگر رطوبت در کویر از عمق نیم متری پایین تر برود دیگر نمی توان هیچ اقدامی انجام داد و متاسفانه در زمان حاضر این کاهش عمق رطوبت خاک کویر در حال رخ دادن است.
هاشمی اضافه کرد: در گذشته زراعت سیلابی و استفاده از آب های سطحی و سیلاب ها در تمام مناطق سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی ، خراسان رضوی بخش شرقی استان از میامی تا سبزوار رواج داشته و با این اقدام رطوبت خاک در سطح توزیع می شد ولی متاسفانه اکنون این روش به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی کنار گذاشته شده است.
وی تصریح کرد: باید دولت یارانه ای را برای ایجاد بندسار برای آبگیری و جمع آوری سیلاب در نظر بگیرد تا کشاورزی برای بهره بردار توجیه اقتصادی داشته باشد و هم با حفظ رطوبت سطحی خاک از بروز گرد و غبار و ریزگردها جلوگیری شود.
وی نبود حساسیت را عامل وضعیت فعلی محیط زیست و ایجاد حساسیت و قرار گیری منابع طبیعی در اولویت را راهکار مقابله با بیابان زایی برشمرد.
هاشمی یادآورشد: در گذشته مردم عرصه های منابع طبیعی را با کمک دانش بومی حفظ می کردند ولی اکنون دانش بومی را از بین برده ایم.
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان گفت: انتقال بارش از زمستان به بهار را فرصتی برای مهار ریزگردهاست اما این وضعیت کشاورزی را دچار چالش می کند و رها کردن زمین های کشاورزی خود منبع ایجاد ریزگردهاست.
وی افزود: باید از کاشت محصولات زیاد آب بر با در نظر گرفتن یارانه برای کشاورزان جلوگیری شود اما اکنون اراده ای برای ایجاد معیشت جایگزین و حفظ آب و خاک وجود ندارد و تمام سخنان در حد شعار است.
هاشمی خاطرنشان کرد: براساس تحقیقات انجام شده درباره فرونشست زمین در استان سمنان در سال 1393 بررسی دشت سمنان در مدت سه سال از سال 2008 تا 2011 نشست دشت های سمنان 28 سانتی متر بود ولی با بیان این موضوع با اعضای شورای شهر وقت متاسفانه هیچگونه اقدامی انجام نشد.
** گرد وغبار موجب کاهش بارندگی می شود
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان در میزگرد ایرنا گفت: براساس مقالات خارجی اثر انسان بر ایجاد گرد و غبار بیش از 15 درصد نیست.
علی اصغر ذوالفقاری افزود: براساس مطالعات تاثیر انسان بر طبیعت در مقیاس جهانی ازطریق فعالیت در عرصه کشاورزی، صنعت و دیگر موارد تعریف می شود و بیش از 80 درصد علت گرد و غبار عوامل طبیعی مانند بادقوی و رطوبت خاک است.
به تاکید وی اگر رطوبت خاک در نقطه پژمردگی دایم باشد امکان هیچ گونه فرسایش بادی وجود نخواهد داشت.
وی ادامه داد: اگر رطوبت از یک حدی کاهش یابد موجب وجود گرد و غبار می شود و علت وجود گرد و غبار و ریزگردها کاهش رطوبت خاک به دلیل افت سطح آب های زیر زمینی در کویر و اراضی غیر از کشاورزی است.
وی اظهارداشت: نتایج تحقیقات انجام شده این دانشگاه حاکی از آن است بارش سالانه هیچ روند کاهشی و افزایشی را نشان نمی دهد اما بارش در مقیاس ماهانه یا به عبارتی توزیع بارش ها تغییر کرده است.
ذوالفقاری اضافه کرد: تغییر بارش از فصول پاییز و زمستان به فصل بهار موجب ایجاد چالش شده است.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان تبخیر و تعرق را از دیگر عوامل اثرگذار بر رطوبت خاک دانست و افزود: براساس نتایج تحقیقات تبخیر و تعرق در تمام استان های کشور به شدت افزایش یافته و سیر صعودی دارد و این افزایش موجب کاهش رطوبت خاک و افزایش ریزگرد ها می شود.
به گفته وی در بازه زمانی 30 ساله به میزان 10میلی متر در سال تعرق و تبخیر در کشور افزایش یافته است و نه تنها بارش موجب ایجاد گرد و غبار نیست بلکه گرد و غبار موجب کاهش بارندگی می شود.
ذوالفقاری تصریح کرد: متاسفانه بررسی استان سمنان در این تحقیقات به دلیل نداشتن داده های هواشناسی دقیق و وجود نقص در داده ها امکان پذیر نبود.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان گفت: حفظ رطوبت و آب موجود در خاک مهمترین عامل و راهبرد پیشبرد هدف است.
به گفته وی با فرض داشتن یک استخر 15در 15 متری به عمق 2.5 متر در شهر سمنان در شرایط خوب سالانه حداقل 450 متر مکعب آب تبخیر می شود و از طرفی روزانه مصرف آب هرنفر در ایران 170 تا 200 لیتر آب است و به عبارتی یک خانواده سه نفره 600 لیتر در روز آب مصرف می کند به عبارتی از میزان آب تبخیر شده از یک استخر می توان 750 روز در حدود 2 سال آب یک خانواده سه نفره را تامین کرد.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان گفت: براساس تحقیقات یکی از دانشجویان این دانشکده با بررسی 70 حلقه چاه کشاورزی برای اطلاع از میزان شوری آب های زیرزمینی چاه های کشاورزی سمنان چنین بدست آمد که متوسط شوری آب چاه سه هزار و 270 میکرو ماوس بوده و 50 در صد چاه ها شوری بیش از 2 هزارو 810 داشتند.
ذوالفقاری اضافه کرد: براساس این آمار 50 درصد چاه های آب سمنان مستعد کشاورزی نیستند و آبیاری با آب شور چالش بزرگی برای زمین های کشاورزی سمنان است چرا که به دلیل شوری آب میزان آبیاری افزایش می یابد.
وی تاکید کرد: بزرگترین ایراد خاک این است که میزان تخریب و آسیب را اعلام نمی کند و باید برای مقابله با این چالش باید مدیریت اراضی کشاورزی و مدیریت منابع آبی وجود داشته باشد و بیشترین آسیب بر عرصه های منابع طبیعی را اراضی کشاورزی با مصرف بیش از حد آب وارد کرده و استفاده از آبیاری قطره ای زیر سطحی یکی از راهکارهای مقابله است.
ذوالفقاری انجام کارتحقیقاتی و پژوهشی متعدد درباره حفظ رطوبت خاک و آوردن دانش و تکنولوژی سایر کشورها را عامل موثر در جلوگیری از پیشرفت کویر برشمرد.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان بر ارایه آمار به صورت کمی را لازمه برنامه ریزی دقیق دانست و برضرورت ارایه آن به مسوولان تاکید کرد.
13 دشت از 26 دشت سمنان ممنوعه بوده و سهم آب های زیرزمینی از تامین آب بیش از 70 تا 80 درصد است در شرایطی که اگر این میزان 40 درصد باشد بحران محسوب می شود.
7342/7339/6026
انتهای پیام ایران 32 میلیون هکتار اراضی بیابانی دارد که بیش از هفت میلیون هکتار آن کانون های بحرانی بیابانی است که اگر به آن توجه نکنیم قابلیت تبدیل شدن به کانون بحران را دارد.
اکنون نه تنها سمنان بلکه استانهای حاشیه کویری گرفتار اضلاح شوم بیابانزایی، فرسایش بادی و ریزگردها هستند که محیط زیست و منابع طبیعی این مناطق را دچار چالش جدی کرده است.
به اعتقاد کارشناسان، سیاسی کردن مسایل کارشناسی،بخشی نگری و نداشتن تدابیر اصولی و پیشگیرانه عامل بروز این چالشهای زیست محیطی شده است.
بیابانزایی و ریزگرد ها پدیده ای که از آن صاحبنظران علوم زمین شناسی به عنوان زلزله خاموش در سال های اخیر نام می برند، حادثه ای تدریجی که بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیری را در سطوح مختلف به همراه دارد اما با این اوصاف روند این پدیده قابل کنترل و پیشگیری است.
بیابانزایی و ریزگرد می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی یا فعالیت های انسانی ایجاد شود، اما به گفته کارشناسان، کاهش شدید سطح آبهای زیرزمینی در اثر برداشت بی رویه از این منابع، مهمترین دلیل تشدید این پدیده در ایران است.
طی سال های گذشته تغییرات اقلیمی و خشکسالی های پیاپی و بلندمدت، نبود مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف وحذف حق آبه های زیست محطیی موجب شد تا بخش قابل توجهی از منابع آبی خشک شود و افت سطح سفره های زیر زمینی را در بسیاری از مناطق کشور به همراه داشته باشد.
بر پایه تحقیقات انجام شده، پدیده بیابانزایی و ریزگردها در 209 دشت از دشت‌های کشور از جمله دشت‌های کاشمر، تهران، مشهد، کاشان، سمنان، دامغان، گرمسار و رفسنجان را با مشکل مواجه کرده است.
اکنون حجم منابع آب استان سمنان یک میلیارد و 65 میلیون مترمکعب که 843 میلیون مترمکعب از این مقدار از منابع آب زیرزمینی بهره برداری می شود.
میزان آب مصرفی سالانه بخش کشاورزی در استان سمنان 902 میلیون مترمکعب است که 87 درصد منابع آبی در استان به مصرف کشاورزی می رسد.
به گفته مسوولان استان سمنان برداشت بی رویه از سفره های زیرزمینی سبب شده تا افت 70 سانتی متری آب را در این سفره ها شاهد باشیم.
علاوه بر برداشت بی رویه از منابع آب های زیرزمینی در سمنان، کاهش بارندگی و افزایش دما منجر به خشکسالی ها در استان شده، که خطر بیابانزایی در دشت های استان را تشدید کرده است.
متوسط بارندگی سالانه درکشور 250 و در سمنان 107 میلی‌متر است، دمای هوای تابستان هر ساله در استان بین یک تا یک و نیم درجه سانتی گراد افزایش می‌یاید. طبق اطلاعات موجود، در بیشتر دشت های استان پدیده پدیده بیابانزایی گزارش شده است و در چند سال گذشته بیابانزایی و ریزگرد در اراضی جنوب وادی السلام سمنان به سمت شهرستان سرخه و صوفی‌آباد، در جاده نظامی و روستای اعلاء مرکز استان، در مناطقی از دامغان، گرمسار و شاهرود رخ داده است.
خبرگزاری ایرنا سمنان در همین ارتباط میزگردی با عنوان'تشدید بیابانزایی و ورود ریزگردها در سمنان' را با حضور سیدعلی اصغر هاشمی معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان، علی اصغر ذوالفقاری عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان، علی ترابی رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و بهرام ظاهری معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان برگزار کرد.
به تاکید این کارشناسان چالشهای یاد شده در نواحی بیابانی ایران به ویژه استان سمنان به مرز هشدار رسیده و مسوولان امر باید با فرهنگ سازی ، اتخاذ تدابیر اصولی و نگرش فرابخشی جلوی آن را بگیرند.
هم اکنون سالانه 20 تن تاغ از عرصه های بیابانی استان قاچاق می شود که این امر در تشدید پدیده بیابانزایی و گسترش ریزگردها در سمنان بسیار تاثیرگذار است.
**پیشروی بیابان مهمترین مشکل فراروی سمنان
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان در این میزگرد ایرنا گفت : خشک شدن کویر ، پیشروی کویر ، افزایش کانون های فرسایش بادی ازجمله مشکلات مهم پیش روی استان در زمان حاضر است.
علی ترابی افزود: براساس مطالعات سال 89بیش از یک میلیون و 300 هزار هکتار از مناطق استان تحت تاثیر فرسایش بادی و 477 هزار هکتار کانون بحرانی فرسایش بادی شناخته شده که این کانونهای بحرانی به استان خسارت وارد می کند.
وی ادامه داد: براساس مطالعاتی که در حال انجام است سطح کانون های بحرانی فرسایش بادی در استان در حال افزایش است.
به گفته وی جاده تاریخی سنگ فرش جنوب گرمسار که برای عبور از باتلاق ساخته شده بود اکنون به دلیل کاهش آب ورودی به کویر درخطر فرسایش بادی است.
ترابی اظهارداشت: در حالت طبیعی کویر به دلیل بالابودن سطح رطوبت به هیچ عنوان نباید کانون های فرسایش بادی وجود داشته باشد ولی در نواحی کویری استان اینطور نیست و کانونهای فرسایش بادی به شدت در حال افزایش است.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سمنان ،جنوب آرادان و جنوب غربی سرخه را از دیگر مناطق کویری برشمرد که اکنون تبدیل به مناطق کانون فرسایش بادی شده و با وزش باد در این مناطق گرد و غبار نسبتا شدیدی قابل مشاهده است.
وی خاطر نشان کرد: با توجه به خشک شدن کویر و سرعت پیشروی احتمال تغییر جهت وزش باد دور از انتظار نخواهد بود و بیشترین تاثیر این تغییر بر شهرستان های سمنان ، سرخه ، آرادان و گرمسار است.
ترابی تصریح کرد: استان سمنان دارای اقلیم بیابانی است و در حدود 5.2 میلیون هکتار از مساحت این استان را بیابان تشکیل می دهد و کانون های بحرانی فرسایش بادی که موجب خسارت می شود در مراتع درجه چهار قرار دارد.
وی ادامه داد: در مناطق کویری و شوره زارها به دلیل افت سطح آب های زیر زمینی و کاهش بارندگی مشکل گرد و غبار ایجاد شده و به دلیل شوری زیاد خاک این مناطق امکان انجام هیچگونه عملیات بیولوژیکی و ایجاد پوشش گیاهی نیست و انجام عملیات غیر بیولوژیکی نیازمند هزینه بسیار بالایی است.
ترابی بیان داشت: محیط زیست ، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی به تنهایی نمی توانند با پدیده گرد و غبار و ریز گردها مقابله کنند و ضرورت دارد کارشناسان همه بخش ها به این مهم توجه ویژه داشته باشند.
وی گفت : آب با ورود به کویر هدر نمی رود و باید این فرهنگ اشتباه اصلاح شود چرا که با ورود و جریان آب در کویر مانع گرد و غبار و حفظ پوشش گیاهی و مانع ورود نمک به اراضی می شود.
رییس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان، تخصیص دادن بخشی از آب و حتی بخشی از فاضلاب ها برای ورود به بیابان را یک ضرورت برای جلوگیری از حرکت و مانع ایجادگرد و غبار اعلام کرد.
وی اظهارکرد: براساس اعلام سازمان ملل متحد، 1.2 میلیارد هکتار اراضی طبیعی در جهان در خطر بیابان زایی قرار دارند و بیابانزایی مختص کشور ایران نیست و در کشورهای توسعه یافته وجود دارد.
به گفته وی مهمترین راهکار و اساسی ترین راهکار برای مقابله فرهنگ سازی ، کشاورزی درست به دلیل امنیت غذایی ، کشت متناسب با منطقه ، مدیریت منابع آبی و مشخص بودن سهم آب کویر است.
**کمبود آب دلیل اصلی تشدید بیابانزایی
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان سمنان در این میزگرد ایرنا گفت: استان سمنان به لحاظ موقعیت جغرافیای در همجواری جنوب رشته کوه البرز مرکزی واقع شده و قالب اقلیم این استان بیابانی و کویری است.
بهرام ظاهری افزود: امروز افت شدید آب های زیر زمینی و به دنبال آن خشکسالی بر کسی پوشیده نیست و در جنوب استان مناطق کویری وجود دارد که بیش از 40 درصد از عرصه استان را در بر گرفته است.
وی اضافه کرد: امروز به دلیل کم بودن آب سطحی عرصه های کشاورزی، صنعتی و حتی جوامع انسانی برای تامین نیاز آبی از آب های زیر زمینی استفاده می کند.
ظاهری تصریح کرد: استفاده از آب های زیر زمینی موجب خشک شدن و بدون استفاده شدن قنات می شود ومتاسفانه این اتفاق دراستان درحال رخ دادن است.
به گفته وی در گذشته کویر به مناطق باتلاقی که سطح آب بالاست ولی هیچگونه پوشش گیاهی وجود ندارد گفته می شد ولی سطح آب در این مناطق پایین آمده و رطوبت به شدت در حال کاهش است و علت این اتقاق رعایت نکردن و کم شدن حق آبه محیط زیستی به کویر است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان تصریح کرد: پسروی آب شور کویر به سمت مناطق بیابانی و در نتیجه توسعه کویر و خشکسالی از عواقب استفاده بی رویه از آبهای زیرزمینی و به دنبال آن افت سطح آبهای زیرزمینی است.
وی گفت در مناطق بیابانی که پوشش گیاهی ضعیف است و جزو مراتع درجه چهار محسوب می شود به دلیل استفاده بیش از ظرفیت نابود شده است و این در حالی است که همین پوشش گیاهی ضعیف نقش مهمی در حفظ رطوبت خاک داشته و مانع افزایش کانون فرسایش بادی و افزایش گرد و غبار می شود.
وی اضافه کرد : در استان سمنان 30 کانون داخلی بحرانی گرد و غبار وجود دارد و باید به فکر راه حل اساسی بود.
ظاهری اظهارداشت: در مناطق کانون بحرانی که زیر چتر مدیریتی این نهاد قرار دارد به ویژه در منطقه خارتوران در زمینه بیولوژیکی و نهال کاری در دست اقدام است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان بر رعایت حق آبه زیست محیطی تاکید کرد و گفت: مهمترین گام برای برای تحقق این مهم پرهیز از بخشی نگری و هماهنگی همه دستگاه ها در قالب مدیریت جامع حوزه آبریز است.
ظاهری، اصلاح تفکر اشتباه را از دیگر راهکارهای جلوگیری از توسعه کویر برشمرد و اضافه کرد: انتقال آب از سفره آب های زیر زمینی به سطح و ذخیره سازی آن در سدهای پلیمری برای آبیاری باغات و اراضی کشاورزی که موجب تبخیر بیش از 40 درصد آب می شود ناشی از یک تفکر اشتباه است و باید اصلاح شود.
وی تصریح کرد: استفاده از قنات به دلیل وجود کانال روش بسیار خوبی بوده که در آن هیچگونه تبخیر و هدررفت آب وجود نداشته است و به محض خروج از کانال وارد اراضی می شده است.
ظاهری کاهش تبخیر مخازن موجود، ایجاد پوشش برای انهار را راهکار حل بزرگترین مشکل فعلی یعنی جلوگیری از تبخیر آب برشمرد.
به گفته وی، سازمان محیط زیست به عنوان یک دستگاه نظارتی است و کمتر در نقش اجرایی است و مهمترین دغدغه آن برای جلوگیری از پیشروی کویر رعایت حق آبه محیط زیست است.
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست سمنان، انجام اقدامات موثربه منظور مقابله با تبخیر مازاد، ایجاد معیشت جایگزین ،همکاری دستگاه های اجرایی با روسکرد زیست محیطی، تغییر الگوی کشت مطابق با خشکسالی و قیمت گذاری و ارزش گذاری برای آب و خاک برای جلوگیری از پیشروی کویر تاکید کرد.
وی اضافه کرد: امسال در 2 منطقه خارتوران و بیارجمند که دارای کانون بحرانی فرسایش بادی است محیط زیست با کمک منابع طبیعی اقداماتی مانند نهال کاری برای تثبیت گرد و غبار در 2 سطح 300 هکتاری را انجام خواهد داد.
**نگاه کارشناسی برای مهار بیابانزایی وجود ندارد
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: در زمان حاضر منابع طبیعی و محیط زیست دچار چالش اساسی شده است.
سیدعلی اصغر هاشمی افزود: بخشی نگری و سیاسی کردن مسایل کارشناسی عامل اصلی وضع موجود و چالش امروز منابع طبیعی و محیط زیست است.
وی خاطرنشان کرد: راهکار مقابله با این چالش نگاه فرابخشی، همکاری و هماهنگی بین بخشی و پرهیز از سلیقه ای عمل کردن است.
هاشمی با اشاره به کاهش قابل توجه سطح جنگل های بلوط غرب کشور و وضعیت باتلاق جازموریان، اظهارداشت: به دلیل برخورد نادرست با طبیعت دیگر چیزی از منابع طبیعی باقی نمانده است.
به گفته وی در حوزه منابع طبیعی علاوه بر این اکنون دچار ماکرو گرد هستیم و تمام سطح عرصه های طبیعی و محیط زیست را زباله های پلاستیکی فرا گرفته است.
وی بر فرهنگ سازی ،استفاده درست و پرهیز از زیاده خواهی در استفاده از طبیعت تاکید کرد و از بین بردن تعادل بخشی و بر هم زدن نظم طبیعت در انتقال آب بین حوزه ای در داخل این استان را عامل اصلی ریزگردها دانست.
به گفته وی به دلیل کم آبی و افت سطح آب های زیرزمینی امکان آباد کردن قنات دیگر وجودندارد و از قنات فقط به عنوان یک آثار تاریخی برای جذب گردشگر یادکرد.
معاون پژوهشی وفناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سمنان گفت: اگر رطوبت در کویر از عمق نیم متری پایین تر برود دیگر نمی توان هیچ اقدامی انجام داد و متاسفانه در زمان حاضر این کاهش عمق رطوبت خاک کویر در حال رخ دادن است.
هاشمی اضافه کرد: در گذشته زراعت سیلابی و استفاده از آب های سطحی و سیلاب ها در تمام مناطق سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی ، خراسان رضوی بخش شرقی استان از میامی تا سبزوار رواج داشته و با این اقدام رطوبت خاک در سطح توزیع می شد ولی متاسفانه اکنون این روش به دلیل نداشتن توجیه اقتصادی کنار گذاشته شده است.
وی تصریح کرد: باید دولت یارانه ای را برای ایجاد بندسار برای آبگیری و جمع آوری سیلاب در نظر بگیرد تا کشاورزی برای بهره بردار توجیه اقتصادی داشته باشد و هم با حفظ رطوبت سطحی خاک از بروز گرد و غبار و ریزگردها جلوگیری شود.
وی نبود حساسیت را عامل وضعیت فعلی محیط زیست و ایجاد حساسیت و قرار گیری منابع طبیعی در اولویت را راهکار مقابله با بیابان زایی برشمرد.
هاشمی یادآورشد: در گذشته مردم عرصه های منابع طبیعی را با کمک دانش بومی حفظ می کردند ولی اکنون دانش بومی را از بین برده ایم.
معاون پژوهشی و فناوری مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان گفت: انتقال بارش از زمستان به بهار را فرصتی برای مهار ریزگردهاست اما این وضعیت کشاورزی را دچار چالش می کند و رها کردن زمین های کشاورزی خود منبع ایجاد ریزگردهاست.
وی افزود: باید از کاشت محصولات زیاد آب بر با در نظر گرفتن یارانه برای کشاورزان جلوگیری شود اما اکنون اراده ای برای ایجاد معیشت جایگزین و حفظ آب و خاک وجود ندارد و تمام سخنان در حد شعار است.
هاشمی خاطرنشان کرد: براساس تحقیقات انجام شده درباره فرونشست زمین در استان سمنان در سال 1393 بررسی دشت سمنان در مدت سه سال از سال 2008 تا 2011 نشست دشت های سمنان 28 سانتی متر بود ولی با بیان این موضوع با اعضای شورای شهر وقت متاسفانه هیچگونه اقدامی انجام نشد.
** گرد وغبار موجب کاهش بارندگی می شود
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان در میزگرد ایرنا گفت: براساس مقالات خارجی اثر انسان بر ایجاد گرد و غبار بیش از 15 درصد نیست.
علی اصغر ذوالفقاری افزود: براساس مطالعات تاثیر انسان بر طبیعت در مقیاس جهانی ازطریق فعالیت در عرصه کشاورزی، صنعت و دیگر موارد تعریف می شود و بیش از 80 درصد علت گرد و غبار عوامل طبیعی مانند بادقوی و رطوبت خاک است.
به تاکید وی اگر رطوبت خاک در نقطه پژمردگی دایم باشد امکان هیچ گونه فرسایش بادی وجود نخواهد داشت.
وی ادامه داد: اگر رطوبت از یک حدی کاهش یابد موجب وجود گرد و غبار می شود و علت وجود گرد و غبار و ریزگردها کاهش رطوبت خاک به دلیل افت سطح آب های زیر زمینی در کویر و اراضی غیر از کشاورزی است.
وی اظهارداشت: نتایج تحقیقات انجام شده این دانشگاه حاکی از آن است بارش سالانه هیچ روند کاهشی و افزایشی را نشان نمی دهد اما بارش در مقیاس ماهانه یا به عبارتی توزیع بارش ها تغییر کرده است.
ذوالفقاری اضافه کرد: تغییر بارش از فصول پاییز و زمستان به فصل بهار موجب ایجاد چالش شده است.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان تبخیر و تعرق را از دیگر عوامل اثرگذار بر رطوبت خاک دانست و افزود: براساس نتایج تحقیقات تبخیر و تعرق در تمام استان های کشور به شدت افزایش یافته و سیر صعودی دارد و این افزایش موجب کاهش رطوبت خاک و افزایش ریزگرد ها می شود.
به گفته وی در بازه زمانی 30 ساله به میزان 10میلی متر در سال تعرق و تبخیر در کشور افزایش یافته است و نه تنها بارش موجب ایجاد گرد و غبار نیست بلکه گرد و غبار موجب کاهش بارندگی می شود.
ذوالفقاری تصریح کرد: متاسفانه بررسی استان سمنان در این تحقیقات به دلیل نداشتن داده های هواشناسی دقیق و وجود نقص در داده ها امکان پذیر نبود.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان گفت: حفظ رطوبت و آب موجود در خاک مهمترین عامل و راهبرد پیشبرد هدف است.
به گفته وی با فرض داشتن یک استخر 15در 15 متری به عمق 2.5 متر در شهر سمنان در شرایط خوب سالانه حداقل 450 متر مکعب آب تبخیر می شود و از طرفی روزانه مصرف آب هرنفر در ایران 170 تا 200 لیتر آب است و به عبارتی یک خانواده سه نفره 600 لیتر در روز آب مصرف می کند به عبارتی از میزان آب تبخیر شده از یک استخر می توان 750 روز در حدود 2 سال آب یک خانواده سه نفره را تامین کرد.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان گفت: براساس تحقیقات یکی از دانشجویان این دانشکده با بررسی 70 حلقه چاه کشاورزی برای اطلاع از میزان شوری آب های زیرزمینی چاه های کشاورزی سمنان چنین بدست آمد که متوسط شوری آب چاه سه هزار و 270 میکرو ماوس بوده و 50 در صد چاه ها شوری بیش از 2 هزارو 810 داشتند.
ذوالفقاری اضافه کرد: براساس این آمار 50 درصد چاه های آب سمنان مستعد کشاورزی نیستند و آبیاری با آب شور چالش بزرگی برای زمین های کشاورزی سمنان است چرا که به دلیل شوری آب میزان آبیاری افزایش می یابد.
وی تاکید کرد: بزرگترین ایراد خاک این است که میزان تخریب و آسیب را اعلام نمی کند و باید برای مقابله با این چالش باید مدیریت اراضی کشاورزی و مدیریت منابع آبی وجود داشته باشد و بیشترین آسیب بر عرصه های منابع طبیعی را اراضی کشاورزی با مصرف بیش از حد آب وارد کرده و استفاده از آبیاری قطره ای زیر سطحی یکی از راهکارهای مقابله است.
ذوالفقاری انجام کارتحقیقاتی و پژوهشی متعدد درباره حفظ رطوبت خاک و آوردن دانش و تکنولوژی سایر کشورها را عامل موثر در جلوگیری از پیشرفت کویر برشمرد.
عضو هیات علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان بر ارایه آمار به صورت کمی را لازمه برنامه ریزی دقیق دانست و برضرورت ارایه آن به مسوولان تاکید کرد.
13 دشت از 26 دشت سمنان ممنوعه بوده و سهم آب های زیرزمینی از تامین آب بیش از 70 تا 80 درصد است در شرایطی که اگر این میزان 40 درصد باشد بحران محسوب می شود.
7342/7339/6026
کپی شد
