با افزایش فرقه گرایی در خاورمیانه و گسترش رقابت های ژئوپلتیکی عربستان وایران به دنبال اعدام شیخ نمر، رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس درسال 2016 به طور مداوم بحث شورای همکاری خلیج فارس را پیش کشیدند و قطر نیز با پیروی ازسایر کشورهای منطقه رویکردی به نسبت خصمانه را برعلیه جمهوری اسلامی وضع کرد که در نهایت به فراخوانی سفیر کشورش از ایران منجر شد.
از آغاز جنگ داخلی سوریه و رسوخ تروریست‌های تکفیری ازسراسر دنیا به این کشور، قطر در کنارعربستان و ترکیه از حامیان مالی و لجستیکی این تروریست‌ها بود و حاکمان قطر با دلارهای نفتی و گازی خود، آتش جنگ در سوریه را شعله ورتر کردند، اما اکنون با گذشت بیش از هفت سال ازجنگ داخلی در سوریه و کشته و آواره شدن صدها هزار نفر، سران جدید دوحه به اصولی بودن استراتژی ایران در قبال بحران سوریه که همان راه حل سیاسی و مسالمت‌آمیز است، پی برده‌اند.
شاید بتوان، بحران سوریه را که بیش از هفت سال است تداوم دارد، از نکات افتراق ایران و قطر دانست. به عبارت دیگر، پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، اختلاف دیدگاه‌های سران ایران و قطر در حوزه مسائل منطقه‌ای برجسته‌تر شد.
قطر طی هفت سال گذشته بیش از سه میلیارد دلار برای حمایت از گروه‌های مسلح فعال در سوریه هزینه کرد، اما با روی کارآمدن امیر جدید قطر این کشور به منظور جبران اشتباهات پیشین، سیاست خارجی خود را مورد بازبینی قرار داد و استراتژی نرم و تعامل‌گرایانه را در قبال مسائل منطقه‌ای از جمله بحران سوریه در پیش گرفت.
«خالد العطیه» وزیر خارجه قطر در سفری که در سال 2014 به تهران، با ضرورت بکارگیری روش‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز برای خاتمه دادن به جنگ داخلی در سوریه، سخن گفت، اما وی اعلام کرد 'قطری‌ها برخلاف برادران ایرانی، مخالفان دولت سوریه را، شورشی و ستیزه‌جو نمی‌دانند، بلکه آنها انقلابیونی هستند که برای استیفای حقوق خود قیام کرده‌اند.»؛ این اظهارات وزیر خارجه قطر نشان داد که هنوز تا هماهنگ شدن مواضع دوحه با تهران در قبال بحران سوریه، راه زیادی باقی است.
اما قطر بر خلاف سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، همواره ایران را جزئی از حل معمای امنیتی منطقه می‌دیده است. درحالی که در سال گذشته البته قطر برخلاف عربستان، امارات و بحرین، سفارت خود در تهران را تعطیل نکرد و به کاهش سطح رابطه سیاسی از سفیر به کاردار بسنده کرد.
رابطه قطر و ایران تاکنون درنهایت به نفع قطر بوده چراکه این روابط عمدتا در حوزه سیاسی محدود بوده و به‌صورت برگ برنده قطر در مواجهه با بعضی از دولت‌ها عمل کرده است و از این رو بازگشت سفیر یک اقدام در راستای منافع قطر تلقی می‌شود.
اگربه سطح بسیار اندک مناسبات اقتصادی تهران – دوحه نظر بیندازیم در می‌یابیم که ایران در آخرین ردیف‌های تجاری با این کشور قرار دارد و حال آن‌که از نظر جغرافیایی ایران یکی از نزدیک‌ترین کشورها به قطر به حساب می‌آید و طبعا دسترسی این کشور عرب به بازار کشاورزی ایران که بیشترین نیاز این کشور را پوشش می‌دهد، خیلی ارزان‌تر است.
اما نباید میدان گازی مشترک، 'پارس جنوبی' را در فهرست اختلافات دو کشور، نادیده گرفت؛ میدانی که با حجم بالای خود، پاسخگوی نیازهای گازی 10 سال کره زمین است.
طی چند سال اخیر، که غربی‌ها به بهانه برنامه صلح‌آمیزهسته‌ای ایران، تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه تهران وضع کردند، قطری‌ها فرصت را مغتنم شمردند و میزان برداشت خود از این میدان گازی مشترک را به چندین برابر ایران رساندند.
در سال 1391، میزان برداشت ایران از میدان مشترک گازی پارس جنوبی، 300 میلیون مترمکعب بود، در حالی که در همان سال، میزان برداشت قطر از این میدان مشترک، 70 میلیون مترمکعب بیشتر از ایران بود.
در دوران حکومت امیر شیخ حمد بن خلیفه ثانی (2013-1995) روابط قطر و ایران به شکل قابل توجهی گسترده شد. نزدیکی دوحه به تهران، حمایت قطر از اخوان المسلمین و سرپرستی الجزیره مقامات عربستان را به خشم آورد.
عربستان همواره قطر را با وجود وسعت کم آن، به مثابه چالشی مقابل جایگاه خویش به عنوان محور اصلی نظم در خلیج فارس می بیند. با ظهور بهار عربی در منطقه، تحلیلگران به تناوب به موضوع رقابت عربستان و قطر اشاره کردند. در آن زمان دوحه و ریاض هر یک تلاش کردند تا خلاء ایجاد شده را در کشورهای مختلف، مانند سوریه و مصر با توجه به نگاه متفاوت خود از آینده جهان عرب، پرکنند.
اگرچه افزایش روابط ایران و قطر، تنش ها را میان قطر و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بیشتر کرده است، اما قطر از منطقی خاص برای گسترش روابط با تهران پیروی می کند. سابقه تاریخی عدم اعتماد در روابط قطر وعربستان شامل تنازعات سرزمینی و دخالت های عربستان در امور سلطنتی قطر در دهه 1990 باعث شده است که قطر استقلال از عربستان را بر قرار گرفتن در مدار ژئوپلتیکی عربستان ترجیح دهد.
روابط عمیق تر با ایران می تواند وسیله ای باشد که توسط آن قطر به استقلال از عربستان دست یابد. اقلیت شیعه مذهب قطر همواره ارتباط خوبی با سنی های این کشور داشته اند. مقامات قطری بر خلاف عربستان هیچ گاه نگران انقلاب شیعیان به تحریک ایران نبوده اند.
قطر بر خلاف سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، همواره ایران را جزئی از حل معمای امنیتی منطقه می دیده است. به طور مثال، در سال 2010، دوحه قراردادی را با تهران در زمینه مبارزه با تروریسم و افزایش همکاری های امنیتی به امضاء رساند. چهار سال پیش نیز قطر تنها عضو شورای امنیت بود که به قطعنامه 1969 علیه ایران رای منفی داد.
روابط اقتصادی قوی با ایران نیز درمحاسبات استراتژیک دوحه جایگاه ویژه ای دارد. با اجرای پروژه مشترک کریدور گازی شمال – جنوب، قطر از انگیزه لازم برای حل مشکلات میان ایران و اعراب برخوردار است. بدون تردید، تعارض نظامی در خلیج فارس می تواند توسعه پروژه کریدور گاز شمال-جنوب را تحت تاثیر قرار دهد.
در مارس 2014 عربستان، بحرین و امارات متحده عربی سفرای خود را از دوحه باز خواندند. این اقدام در پاسخ به تنش های به وجود آمده میان قطر و شورای همکاری خلیج فارس صورت گرفت. در آن زمان عربستان، قطر را تهدید به تحریم دریایی و زمینی کرد. در نوامبر 2014 سرانجام پس از تلاش های بسیار امیر قطر برای بهبود روابط، سه کشور سفرای خود را به دوحه بازگرداندند. اشتراک نظر قطر و عربستان در مورد بحران سوریه و یمن توانست به کاهش این تنش ها کمک زیادی کند.
درمقطع حساس کنونی، دوحه مصمم است که با برقراری توازن، ضمن کاهش تنش ها با عربستان، از حداکثر منافع افزایش ارتباط با ایران بهره مند شود. تلاش قطر برای برقراری این توازن را به خوبی می توان در واکنش دوحه به حمله به سفارت عربستان در تهران مشاهده کرد. قطر با ژستی دیپلماتیک، سفیر خود را از تهران فراخواند ولی برخلاف بحرین و سودان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع نکرد.
اما رویکردهای عربستان و کشورهای محاصره کننده قطر معادلات منطقه ای را به سوی تامل بیشتر میان کشورهای ایران و قطر هموارتر کرد و بازگشت سفیر این کشور به ایران می تواند نقطه عطفی در ایجاد بلوک قدرت سیاسی بین ایران،قطر و ترکیه باشد.
قطر بامداد پنجشنبه 24 آگوست اعلام کرد سفیر خود را به تهران بازگردانده و روابط دیپلماتیک با این کشور را از سر می‌گیرد. دفتر اطلاع‌رسانی وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای اعلام کرد: «قطر اعلام می‌کند سفیرش در تهران برای ازسرگرفتن وظایف دیپلماتیکش به این کشور بازمی‌گردد.»
دراین بیانیه همچنین خاطرنشان شده وزارت خارجه قطر مایل است روابط با ایران را در تمامی زمینه‌ها گسترش دهد.
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت وگویی که در کانال تلگرامی سخنگوی وزارت امور خارجه منتشر شده در خصوص خبر تماس تلفنی وزیر خارجه قطر با وزیر امور خارجه کشورمان ضمن تایید این گفت‌وگوی تلفنی اظهار کرد: این تماس شب پنجشنبه انجام شد و تمایل طرف قطری برای بازگرداندن سفیر خود به تهران مطرح شد که ما از این اقدام دولت قطر استقبال می‌کنیم.
قاسمی اضافه کرد: قبلا سفیر آن کشور برای برخی مشورت‌ها به دوحه فراخوانده شده بود و بازگشت مجددشان به تهران تصمیم و اقدامی منطقی و مثبت ارزیابی می‌گردد.
واکنش هایی که در چند روز گذشته بعد از بیانیه کشور قطر ارسال شد بسیار قابل توجه است و وزیر خارجه بحرین در واکنش به تصمیم قطر برای بازگرداندن سفیرش به ایران در صفحه توئیتر خود مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطری اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است.
اما از طرفی دیگر محمدبن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر به نقل از الجزیره گفت: همکاری کشور ما با ایران بیشتر و قوی‌تر از همکاری دیگر کشورهای عربی با ایران نیست و همکاری قطر همانند همکاری دیگر کشورهاست. امارات دومین شریک تجاری ایران به شمار می رود.
وی در مورد میانجیگری کویت گفت: برخی کشورهای اروپایی و آمریکا از میانجیگری کویت برای حل بحران میان کشورهای خلیج‌فارس حمایت کرده‌اند.
محمدبن عبدالرحمان همچنین گفت: اظهارات و اتهامات سه کشور عربی یعنی عربستان، امارات و بحرین در مورد ما متناقض هستند و قطر حق دارد که از این کشورها بخواهد که اظهاراتشان را ثابت کنند.
وی افزود: روابط قطر با ایران دلیل قطع روابط کشورهای عربی مانند عربستان و امارات با ما نیست.
اما از سوی دیگر در پی انتشار اخباری منسوب به تمیم بن حمد، امیر قطر در رسانه‌های عربی برخی از کشورهای عربی از جمله عربستان، امارات، مصر و بحرین این کشور را حامی تروریسم خواندند و روابط دیپلماتیک خود را با آن قطع کردند.
روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز در گزارشی درباره از سرگیری کامل روابط قطر و ایران، نوشت: تصمیم دوحه برای احیای روابط با ایران و حضور نظامیان ترکیه‌ای در خاک قطر، می‌تواند نشانه ایجاد یک ائتلاف در حال ظهور باشد
دویچه‌وله فارسی نیز در خبری با عنوان قطر از بازگرداندن سفیر خود به تهران خبر داد و در این مورد نوشت: قطر می‌خواهد سفیر خود را با هدف «تحکیم روابط دوجانبه» با ایران، به تهران اعزام کند. این منبع در ادامه نوشت: بازگشت سفیر قطر به تهران در حالی اعلام شده که عربستان و متحدانش یکی از شروط خود برای برقراری مجدد مناسبات با دوحه را قطع روابط با ایران عنوان کرده‌اند.
همچنین بخش فارسی وب‌سایت بی‌بی‌سی نیز در تیتری با عنوان «سفیر قطر به تهران بازمی‌گردد» نوشت: سفیر قطر در حالی به تهران بازمی‌گردد که روابط این کشور با عربستان سعودی و چند کشور عرب دیگر دچار تنش است. این تنش پس از آن بروز کرد که در خبرگزاری رسمی قطر اظهارات منسوب به امیر قطر منتشر شد که در آن از قول شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» گفته شده بود ایران قدرت منطقه‌ای است و دامن زدن به تنش‌ها با این کشور عاقلانه نیست.
شبکه العربیه نیز در واکنشی که حاکی از عصبانیت رسانه‌های سعودی از بازگشت سفیر قطر به تهران بود نوشت: ایران پایتختی دیگر از کشورهای منطقه را تصرف کرد!
وزیر مشاور در امور خارجی امارات در واکنش به تصمیم قطر برای احیای روابط دیپلماتیک با ایران با بیان اینکه قطر باعث تشدید بحران موجود و از دست رفتن فرصت‌ها برای میانجیگری شده است، خاطرنشان کرد: دوحه با اعلان برنامه‌هایش در یمن یا ایران مشکلات خودش را تشدید کرده است.
«شیخ خالدبن احمد آل‌خلیفه» وزیر خارجه بحرین نیز در واکنش به اقدام اخیر قطر برای بازگرداندن سفیرش به تهران در صفحه توئیتر خود وقیحانه مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطری اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است.
پایگاه خبری شبکه العالم، هدر نائورت سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به خبرنگاری که نظر او را درباره از سرگیری روابط ایران و قطر پرسید، ضمن اظهار نگرانی عمیق درباره مناقشه قطر با کشورهای عربی از هرگونه موضع‌گیری درباره بهبود روابط ایران و قطر خودداری کرد.
بر این اساس، در نشست خبری جمعه شب وزارت امور خارجه آمریکا، خبرنگاری از هدر نائورت پرسید: آیا شما نظری درباره تقویت روابط میان قطر و ایران دارید؟ قطر سفیر خود را به ایران بازگردانده است و این مسیری نیست که سایر همسایگان عرب بخواهند شاهد آن باشند. آیا شما نظری در این باره دارید؟
نائورت گفت: می‌خواهم نخست چند نکته درباره مناقشه قطر بگویم. این مناقشه چیزی است که ما به دقت آن را زیر نظر داریم. همانطور که می دانید دستیار معاون وزیر خارجه ما به تازگی به همراه ژنرال زینی به قطر سفر کردند و روی این موضوع کار می‌کنند. ما همچنان عمیقا نگران این مناقشه هستیم. اکنون دوازده هفته یعنی از پنجم ژوئن است که این مناقشه به وجود آمده است و ما عمیقا درباره آن نگران هستیم. در مورد پرسش شما مربوط به از سرگیری روابط دیپلماتیک ایران و قطر، باید گفت ما طرف‌ها را ترغیب می‌کنیم که تلاش کنند از تنش‌های لفظی بکاهند. من می‌دانم شما پاسخ بیشتری را از طرف من برای پرسش خود می‌خواهید. دولت قطر و ایران بهترین کسانی هستند که می توانند به این پرسش پاسخ بدهند.
خبرنگار گفت: من سخنان شما را درک می‌کنم؛ اما شما هم در این موضوع دخیل بوده‌اید. شاید خیلی اشتیاق نداشته‌اید اما مجبور شدید که مداخله کنید چون آنها خودشان هیچ پیشرفتی نداشتند. فکر نمی کنم این پرسش نامناسب باشد که بپرسم آیا آمریکا فکر می‌کند از سرگیری روابط دیپلماتیک قطر و ایران چیز خوبی برای روند حل مناقشه است یا خیر؟
هدر نائورت گفت: پرسش کاملا درستی است. شاید چیزهایی در عرصه دیپلماتیک در جریان است که ما از آن آگاهی نداریم یا اینکه نمی‌توانیم اکنون درباره‌اش صحبت کنیم. من می‌دانم که پاسخم برای شما رضایت بخش نیست . ما نگران وضع مناقشه هستیم. ما همچنان با دولت قطر گفتگو خواهیم داشت.
اما بازگشت سفیر قطر به تهران فرصت مغتنمی است تا تعداد پروازهای هواپیمایی از تهران، شیراز، لار ، بوشهر، بندرعباس به دوحه قطر و همزمان حرکت کشتی های باری و مسافری از بنادرجنوبی ایران به قطر را افزایش دهد.
اکنون شمار زیادی از مردم در نقاط مختلف جهان برای سفر به قطر با مشکل بزرگی روبه رو هستند که کلید حل آن در دستان ایران است.
این اقدامات می تواند باعث رونق و سود بزرگ بنادر و فرودگاه های استان های جنوبی ایران شود.
در زمینه بازرگانی و اقتصادی، ایران می تواند راه را برای خروج قطر از محاصره اقتصادی - ارتباطی فراهم کند. این فرصت بزرگی برای بازرگانان و بنادر و فرودگاه های ایران است که با پذیرش بازرگانان ، کشتی ها و هواپیماهای قطر از این کشور در برابر فشارهای عربستان سعودی و امارات حمایت کند.
ایران با این اقدام می تواند از قطر در مهمترین زمینه یعنی در سوریه امتیاز بگیرد. ایران و قطر در زمینه های مختلف و در راس آنها سوریه و سرنوشت باقی ماندن یا برکناری بشار اسد رئیس جمهوری سوریه اختلاف شدید دارد.
با این حال ایران و قطر در زمینه حمایت از حماس، حزب الله لبنان، حمایت از اخوان المسلمین، مخالفت با سیاست های منطقه عربستان سعودی و حمایت از برجام توافق نظر نسبی دارد.
اتفاقات فعلی درباره قطر فرصت بزرگ سیاسی - اقتصادی برای ایران است که می توان از آن به سود منافع سیاسی - اقتصادی کشور استفاده کرد.
سابقه رفتارهای جمهوری اسلامی ایران هم نشان داده که همیشه با هدف تامین حداکثری منافع ملی به همسایگان در برابر خطرات بزرگ کمک کرده است.
گروه ایرنا مقاله
از: محمدرضا یوسف نژاد خبرنگار خبرگزاری ایرنا سمنان
انتشاردهنده: جانعلی فتحی
انتهای پیام از آغاز جنگ داخلی سوریه و رسوخ تروریست‌های تکفیری ازسراسر دنیا به این کشور، قطر در کنارعربستان و ترکیه از حامیان مالی و لجستیکی این تروریست‌ها بود و حاکمان قطر با دلارهای نفتی و گازی خود، آتش جنگ در سوریه را شعله ورتر کردند، اما اکنون با گذشت بیش از هفت سال ازجنگ داخلی در سوریه و کشته و آواره شدن صدها هزار نفر، سران جدید دوحه به اصولی بودن استراتژی ایران در قبال بحران سوریه که همان راه حل سیاسی و مسالمت‌آمیز است، پی برده‌اند.
شاید بتوان، بحران سوریه را که بیش از هفت سال است تداوم دارد، از نکات افتراق ایران و قطر دانست. به عبارت دیگر، پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه، اختلاف دیدگاه‌های سران ایران و قطر در حوزه مسائل منطقه‌ای برجسته‌تر شد.
قطر طی هفت سال گذشته بیش از سه میلیارد دلار برای حمایت از گروه‌های مسلح فعال در سوریه هزینه کرد، اما با روی کارآمدن امیر جدید قطر این کشور به منظور جبران اشتباهات پیشین، سیاست خارجی خود را مورد بازبینی قرار داد و استراتژی نرم و تعامل‌گرایانه را در قبال مسائل منطقه‌ای از جمله بحران سوریه در پیش گرفت.
«خالد العطیه» وزیر خارجه قطر در سفری که در سال 2014 به تهران، با ضرورت بکارگیری روش‌های سیاسی و مسالمت‌آمیز برای خاتمه دادن به جنگ داخلی در سوریه، سخن گفت، اما وی اعلام کرد 'قطری‌ها برخلاف برادران ایرانی، مخالفان دولت سوریه را، شورشی و ستیزه‌جو نمی‌دانند، بلکه آنها انقلابیونی هستند که برای استیفای حقوق خود قیام کرده‌اند.»؛ این اظهارات وزیر خارجه قطر نشان داد که هنوز تا هماهنگ شدن مواضع دوحه با تهران در قبال بحران سوریه، راه زیادی باقی است.
اما قطر بر خلاف سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، همواره ایران را جزئی از حل معمای امنیتی منطقه می‌دیده است. درحالی که در سال گذشته البته قطر برخلاف عربستان، امارات و بحرین، سفارت خود در تهران را تعطیل نکرد و به کاهش سطح رابطه سیاسی از سفیر به کاردار بسنده کرد.
رابطه قطر و ایران تاکنون درنهایت به نفع قطر بوده چراکه این روابط عمدتا در حوزه سیاسی محدود بوده و به‌صورت برگ برنده قطر در مواجهه با بعضی از دولت‌ها عمل کرده است و از این رو بازگشت سفیر یک اقدام در راستای منافع قطر تلقی می‌شود.
اگربه سطح بسیار اندک مناسبات اقتصادی تهران – دوحه نظر بیندازیم در می‌یابیم که ایران در آخرین ردیف‌های تجاری با این کشور قرار دارد و حال آن‌که از نظر جغرافیایی ایران یکی از نزدیک‌ترین کشورها به قطر به حساب می‌آید و طبعا دسترسی این کشور عرب به بازار کشاورزی ایران که بیشترین نیاز این کشور را پوشش می‌دهد، خیلی ارزان‌تر است.
اما نباید میدان گازی مشترک، 'پارس جنوبی' را در فهرست اختلافات دو کشور، نادیده گرفت؛ میدانی که با حجم بالای خود، پاسخگوی نیازهای گازی 10 سال کره زمین است.
طی چند سال اخیر، که غربی‌ها به بهانه برنامه صلح‌آمیزهسته‌ای ایران، تحریم‌های یک‌جانبه‌ای را علیه تهران وضع کردند، قطری‌ها فرصت را مغتنم شمردند و میزان برداشت خود از این میدان گازی مشترک را به چندین برابر ایران رساندند.
در سال 1391، میزان برداشت ایران از میدان مشترک گازی پارس جنوبی، 300 میلیون مترمکعب بود، در حالی که در همان سال، میزان برداشت قطر از این میدان مشترک، 70 میلیون مترمکعب بیشتر از ایران بود.
در دوران حکومت امیر شیخ حمد بن خلیفه ثانی (2013-1995) روابط قطر و ایران به شکل قابل توجهی گسترده شد. نزدیکی دوحه به تهران، حمایت قطر از اخوان المسلمین و سرپرستی الجزیره مقامات عربستان را به خشم آورد.
عربستان همواره قطر را با وجود وسعت کم آن، به مثابه چالشی مقابل جایگاه خویش به عنوان محور اصلی نظم در خلیج فارس می بیند. با ظهور بهار عربی در منطقه، تحلیلگران به تناوب به موضوع رقابت عربستان و قطر اشاره کردند. در آن زمان دوحه و ریاض هر یک تلاش کردند تا خلاء ایجاد شده را در کشورهای مختلف، مانند سوریه و مصر با توجه به نگاه متفاوت خود از آینده جهان عرب، پرکنند.
اگرچه افزایش روابط ایران و قطر، تنش ها را میان قطر و سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بیشتر کرده است، اما قطر از منطقی خاص برای گسترش روابط با تهران پیروی می کند. سابقه تاریخی عدم اعتماد در روابط قطر وعربستان شامل تنازعات سرزمینی و دخالت های عربستان در امور سلطنتی قطر در دهه 1990 باعث شده است که قطر استقلال از عربستان را بر قرار گرفتن در مدار ژئوپلتیکی عربستان ترجیح دهد.
روابط عمیق تر با ایران می تواند وسیله ای باشد که توسط آن قطر به استقلال از عربستان دست یابد. اقلیت شیعه مذهب قطر همواره ارتباط خوبی با سنی های این کشور داشته اند. مقامات قطری بر خلاف عربستان هیچ گاه نگران انقلاب شیعیان به تحریک ایران نبوده اند.
قطر بر خلاف سایر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، همواره ایران را جزئی از حل معمای امنیتی منطقه می دیده است. به طور مثال، در سال 2010، دوحه قراردادی را با تهران در زمینه مبارزه با تروریسم و افزایش همکاری های امنیتی به امضاء رساند. چهار سال پیش نیز قطر تنها عضو شورای امنیت بود که به قطعنامه 1969 علیه ایران رای منفی داد.
روابط اقتصادی قوی با ایران نیز درمحاسبات استراتژیک دوحه جایگاه ویژه ای دارد. با اجرای پروژه مشترک کریدور گازی شمال – جنوب، قطر از انگیزه لازم برای حل مشکلات میان ایران و اعراب برخوردار است. بدون تردید، تعارض نظامی در خلیج فارس می تواند توسعه پروژه کریدور گاز شمال-جنوب را تحت تاثیر قرار دهد.
در مارس 2014 عربستان، بحرین و امارات متحده عربی سفرای خود را از دوحه باز خواندند. این اقدام در پاسخ به تنش های به وجود آمده میان قطر و شورای همکاری خلیج فارس صورت گرفت. در آن زمان عربستان، قطر را تهدید به تحریم دریایی و زمینی کرد. در نوامبر 2014 سرانجام پس از تلاش های بسیار امیر قطر برای بهبود روابط، سه کشور سفرای خود را به دوحه بازگرداندند. اشتراک نظر قطر و عربستان در مورد بحران سوریه و یمن توانست به کاهش این تنش ها کمک زیادی کند.
درمقطع حساس کنونی، دوحه مصمم است که با برقراری توازن، ضمن کاهش تنش ها با عربستان، از حداکثر منافع افزایش ارتباط با ایران بهره مند شود. تلاش قطر برای برقراری این توازن را به خوبی می توان در واکنش دوحه به حمله به سفارت عربستان در تهران مشاهده کرد. قطر با ژستی دیپلماتیک، سفیر خود را از تهران فراخواند ولی برخلاف بحرین و سودان روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع نکرد.
اما رویکردهای عربستان و کشورهای محاصره کننده قطر معادلات منطقه ای را به سوی تامل بیشتر میان کشورهای ایران و قطر هموارتر کرد و بازگشت سفیر این کشور به ایران می تواند نقطه عطفی در ایجاد بلوک قدرت سیاسی بین ایران،قطر و ترکیه باشد.
قطر بامداد پنجشنبه 24 آگوست اعلام کرد سفیر خود را به تهران بازگردانده و روابط دیپلماتیک با این کشور را از سر می‌گیرد. دفتر اطلاع‌رسانی وزارت خارجه قطر در بیانیه‌ای اعلام کرد: «قطر اعلام می‌کند سفیرش در تهران برای ازسرگرفتن وظایف دیپلماتیکش به این کشور بازمی‌گردد.»
دراین بیانیه همچنین خاطرنشان شده وزارت خارجه قطر مایل است روابط با ایران را در تمامی زمینه‌ها گسترش دهد.
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت امور خارجه در گفت وگویی که در کانال تلگرامی سخنگوی وزارت امور خارجه منتشر شده در خصوص خبر تماس تلفنی وزیر خارجه قطر با وزیر امور خارجه کشورمان ضمن تایید این گفت‌وگوی تلفنی اظهار کرد: این تماس شب پنجشنبه انجام شد و تمایل طرف قطری برای بازگرداندن سفیر خود به تهران مطرح شد که ما از این اقدام دولت قطر استقبال می‌کنیم.
قاسمی اضافه کرد: قبلا سفیر آن کشور برای برخی مشورت‌ها به دوحه فراخوانده شده بود و بازگشت مجددشان به تهران تصمیم و اقدامی منطقی و مثبت ارزیابی می‌گردد.
واکنش هایی که در چند روز گذشته بعد از بیانیه کشور قطر ارسال شد بسیار قابل توجه است و وزیر خارجه بحرین در واکنش به تصمیم قطر برای بازگرداندن سفیرش به ایران در صفحه توئیتر خود مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطری اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است.
اما از طرفی دیگر محمدبن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر به نقل از الجزیره گفت: همکاری کشور ما با ایران بیشتر و قوی‌تر از همکاری دیگر کشورهای عربی با ایران نیست و همکاری قطر همانند همکاری دیگر کشورهاست. امارات دومین شریک تجاری ایران به شمار می رود.
وی در مورد میانجیگری کویت گفت: برخی کشورهای اروپایی و آمریکا از میانجیگری کویت برای حل بحران میان کشورهای خلیج‌فارس حمایت کرده‌اند.
محمدبن عبدالرحمان همچنین گفت: اظهارات و اتهامات سه کشور عربی یعنی عربستان، امارات و بحرین در مورد ما متناقض هستند و قطر حق دارد که از این کشورها بخواهد که اظهاراتشان را ثابت کنند.
وی افزود: روابط قطر با ایران دلیل قطع روابط کشورهای عربی مانند عربستان و امارات با ما نیست.
اما از سوی دیگر در پی انتشار اخباری منسوب به تمیم بن حمد، امیر قطر در رسانه‌های عربی برخی از کشورهای عربی از جمله عربستان، امارات، مصر و بحرین این کشور را حامی تروریسم خواندند و روابط دیپلماتیک خود را با آن قطع کردند.
روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز در گزارشی درباره از سرگیری کامل روابط قطر و ایران، نوشت: تصمیم دوحه برای احیای روابط با ایران و حضور نظامیان ترکیه‌ای در خاک قطر، می‌تواند نشانه ایجاد یک ائتلاف در حال ظهور باشد
دویچه‌وله فارسی نیز در خبری با عنوان قطر از بازگرداندن سفیر خود به تهران خبر داد و در این مورد نوشت: قطر می‌خواهد سفیر خود را با هدف «تحکیم روابط دوجانبه» با ایران، به تهران اعزام کند. این منبع در ادامه نوشت: بازگشت سفیر قطر به تهران در حالی اعلام شده که عربستان و متحدانش یکی از شروط خود برای برقراری مجدد مناسبات با دوحه را قطع روابط با ایران عنوان کرده‌اند.
همچنین بخش فارسی وب‌سایت بی‌بی‌سی نیز در تیتری با عنوان «سفیر قطر به تهران بازمی‌گردد» نوشت: سفیر قطر در حالی به تهران بازمی‌گردد که روابط این کشور با عربستان سعودی و چند کشور عرب دیگر دچار تنش است. این تنش پس از آن بروز کرد که در خبرگزاری رسمی قطر اظهارات منسوب به امیر قطر منتشر شد که در آن از قول شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی» گفته شده بود ایران قدرت منطقه‌ای است و دامن زدن به تنش‌ها با این کشور عاقلانه نیست.
شبکه العربیه نیز در واکنشی که حاکی از عصبانیت رسانه‌های سعودی از بازگشت سفیر قطر به تهران بود نوشت: ایران پایتختی دیگر از کشورهای منطقه را تصرف کرد!
وزیر مشاور در امور خارجی امارات در واکنش به تصمیم قطر برای احیای روابط دیپلماتیک با ایران با بیان اینکه قطر باعث تشدید بحران موجود و از دست رفتن فرصت‌ها برای میانجیگری شده است، خاطرنشان کرد: دوحه با اعلان برنامه‌هایش در یمن یا ایران مشکلات خودش را تشدید کرده است.
«شیخ خالدبن احمد آل‌خلیفه» وزیر خارجه بحرین نیز در واکنش به اقدام اخیر قطر برای بازگرداندن سفیرش به تهران در صفحه توئیتر خود وقیحانه مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطری اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است.
پایگاه خبری شبکه العالم، هدر نائورت سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به خبرنگاری که نظر او را درباره از سرگیری روابط ایران و قطر پرسید، ضمن اظهار نگرانی عمیق درباره مناقشه قطر با کشورهای عربی از هرگونه موضع‌گیری درباره بهبود روابط ایران و قطر خودداری کرد.
بر این اساس، در نشست خبری جمعه شب وزارت امور خارجه آمریکا، خبرنگاری از هدر نائورت پرسید: آیا شما نظری درباره تقویت روابط میان قطر و ایران دارید؟ قطر سفیر خود را به ایران بازگردانده است و این مسیری نیست که سایر همسایگان عرب بخواهند شاهد آن باشند. آیا شما نظری در این باره دارید؟
نائورت گفت: می‌خواهم نخست چند نکته درباره مناقشه قطر بگویم. این مناقشه چیزی است که ما به دقت آن را زیر نظر داریم. همانطور که می دانید دستیار معاون وزیر خارجه ما به تازگی به همراه ژنرال زینی به قطر سفر کردند و روی این موضوع کار می‌کنند. ما همچنان عمیقا نگران این مناقشه هستیم. اکنون دوازده هفته یعنی از پنجم ژوئن است که این مناقشه به وجود آمده است و ما عمیقا درباره آن نگران هستیم. در مورد پرسش شما مربوط به از سرگیری روابط دیپلماتیک ایران و قطر، باید گفت ما طرف‌ها را ترغیب می‌کنیم که تلاش کنند از تنش‌های لفظی بکاهند. من می‌دانم شما پاسخ بیشتری را از طرف من برای پرسش خود می‌خواهید. دولت قطر و ایران بهترین کسانی هستند که می توانند به این پرسش پاسخ بدهند.
خبرنگار گفت: من سخنان شما را درک می‌کنم؛ اما شما هم در این موضوع دخیل بوده‌اید. شاید خیلی اشتیاق نداشته‌اید اما مجبور شدید که مداخله کنید چون آنها خودشان هیچ پیشرفتی نداشتند. فکر نمی کنم این پرسش نامناسب باشد که بپرسم آیا آمریکا فکر می‌کند از سرگیری روابط دیپلماتیک قطر و ایران چیز خوبی برای روند حل مناقشه است یا خیر؟
هدر نائورت گفت: پرسش کاملا درستی است. شاید چیزهایی در عرصه دیپلماتیک در جریان است که ما از آن آگاهی نداریم یا اینکه نمی‌توانیم اکنون درباره‌اش صحبت کنیم. من می‌دانم که پاسخم برای شما رضایت بخش نیست . ما نگران وضع مناقشه هستیم. ما همچنان با دولت قطر گفتگو خواهیم داشت.
اما بازگشت سفیر قطر به تهران فرصت مغتنمی است تا تعداد پروازهای هواپیمایی از تهران، شیراز، لار ، بوشهر، بندرعباس به دوحه قطر و همزمان حرکت کشتی های باری و مسافری از بنادرجنوبی ایران به قطر را افزایش دهد.
اکنون شمار زیادی از مردم در نقاط مختلف جهان برای سفر به قطر با مشکل بزرگی روبه رو هستند که کلید حل آن در دستان ایران است.
این اقدامات می تواند باعث رونق و سود بزرگ بنادر و فرودگاه های استان های جنوبی ایران شود.
در زمینه بازرگانی و اقتصادی، ایران می تواند راه را برای خروج قطر از محاصره اقتصادی - ارتباطی فراهم کند. این فرصت بزرگی برای بازرگانان و بنادر و فرودگاه های ایران است که با پذیرش بازرگانان ، کشتی ها و هواپیماهای قطر از این کشور در برابر فشارهای عربستان سعودی و امارات حمایت کند.
ایران با این اقدام می تواند از قطر در مهمترین زمینه یعنی در سوریه امتیاز بگیرد. ایران و قطر در زمینه های مختلف و در راس آنها سوریه و سرنوشت باقی ماندن یا برکناری بشار اسد رئیس جمهوری سوریه اختلاف شدید دارد.
با این حال ایران و قطر در زمینه حمایت از حماس، حزب الله لبنان، حمایت از اخوان المسلمین، مخالفت با سیاست های منطقه عربستان سعودی و حمایت از برجام توافق نظر نسبی دارد.
اتفاقات فعلی درباره قطر فرصت بزرگ سیاسی - اقتصادی برای ایران است که می توان از آن به سود منافع سیاسی - اقتصادی کشور استفاده کرد.
سابقه رفتارهای جمهوری اسلامی ایران هم نشان داده که همیشه با هدف تامین حداکثری منافع ملی به همسایگان در برابر خطرات بزرگ کمک کرده است.
گروه ایرنا مقاله
از: محمدرضا یوسف نژاد خبرنگار خبرگزاری ایرنا سمنان
انتشاردهنده: جانعلی فتحی
کپی شد
