رییس گروه پیشگیری قرارگاه ستاد ملی مقابله با کرونا ضمن تشریح وضعیت کووید و واریانت‌های جدید آن در جهان و ایران، گفت: اگر وضعیت موجود ادامه یابد، احتمالا در بهار خیزی از کرونا خواهیم داشت و باید توجه داشته باشیم که برای کشور بسیار سخت خواهد بود که دوباره مانند زمستان ۱۳۹۸ در زمینه پاندمی کرونا دچار غافلگیری شویم.
جی پلاس، دکتر حمیدرضا سوری درباره وضعیت سویه‌های جدید اُمیکرون در جهان و ایران و ویژگی‌های آنها، گفت: واریانت‌های جدیدی که در حال حاضر جامعه بشری با آن مواجه است، از چند نظر ویژگی خاص دارند و حداقل در دو هفته اول ژانویه، روند رو به افزایشی را در موارد ابتلا، مرگ و حتی بستری می‌بینیم؛ به طوری که در هفته اول ژانویه ۲۰۲۳، حدود سه میلیون مورد جدید ابتلا به کرونا و ۱۱ هزار مرگ ناشی از کرونا در جهان داشتیم. از ابتدای کرونا تا نیمه اول ژانویه ۲۰۲۳ نیز حدود شش میلیون و ۷۰۰ هزار مرگ در جهان گزارش شده است.
پیش‌بینی موج جهانی کرونا در اوایل بهار
بهداشت نیوز نوشت؛ وی افزود: دو رده فرعی اُمیکرون که XBB و XBQ۱ هستند، جزو زیرسویه‌های در گردش در بسیاری از کشورها بوده و به عنوان یک نگرانی جهانی تلقی می‌شوند که تاکنون در بیش از ۷۰ کشور گزارش شده‌اند. اگر بخواهیم از وضعیت، تفسیر درست داشته باشیم، باید توجه کنیم که عمدتا گسترش اپیدمی باتوجه به گسترش سریع ساب‌واریانت‌های اُمیکرون در شرق آسیا، روند اجتناب‌ناپذیری داشته و دارد و در کوتاه‌مدت بعید به نظر می‌آید که تا پایان زمستان افزایش چشمگیر یا اوج جدید را در جهان داشته باشیم؛ اما پیش‌بینی می‌شود که در اوایل بهار و در اردیبهشت و خرداد یک موج جهانی کوچک دیده شود. البته از آنجایی که کل اپیدمی کووید ۱۹ ایستا نبوده و پویاست و به طور دائم در حال درنوردیدن دنیاست، بسته به اینکه تحرکات جمعیتی در جهان چگونه اتفاق افتد، این اوج جهانی ممکن است در کشورهای مختلف تغییر کند و ممکن است در کشور ما هم ایجاد شود. منتها اگر اقدامات مناسب مدیریت اپیدمی انجام شود، می‌توان این اوج را در کشورها از جمله کشور ما کنترل کرد.
دودمان BA۵؛ همچنان غالب در جهان
کشورهایی که بیشترین میزان ابتلا و مرگ کرونایی را داشته‌اند
سوری با بیان اینکه در حال حاضر در دنیا هنوز BA۵ و دودمان‌های آن به عنوان واریانت غالب هستند، اما احتمالا در غلبه ساب‌واریانت‌ها نیز تغییراتی را شاهد باشیم، گفت: در حال حاضر بیش از ۹۸ درصد واریانت‌های غالب مربوط به اُمیکرون و زیرخانواده‌های آن است که BA۵ غالب‌تر است. در عین حال در سطح کشورها، برخی کشورها طی یکی دو ماه اخیر، در موارد ابتلا و مرگ ناشی از کرونا، روند افزایشی داشته و برخی کشورها هم در این زمینه روند کاهشی داشتند. به عنوان مثال ژاپن، آمریکا، برزیل، چین و ... اکثرا روند افزایشی داشتند و بیشترین مرگ هفتگی هم در آمریکا، ژاپن، برزیل و چین بوده است. البته درباره چین نمی‌توان قضاوت درستی کرد. زیرا اطلاعات موثقی ندارد و سیستم گزارش‌دهی درستی ندارد. اگر بخواهیم به استناد اطلاعات منتشره چین وضعیت را تحلیل کنیم، ممکن است گمراه شویم. بنابراین بهتر است که خیلی چین را در محاسبات‌مان برای پیش‌بینی‌های آینده، لحاظ نکنیم.
رییس گروه پیشگیری قرارگاه ستاد ملی مقابله با کرونا ادامه داد: در مناطق شش گانه سازمان جهانی بهداشت هم عمدتا در غرب اقیانوس آرام بیشترین موارد ابتلا و مرگ را داشتیم. در آفریقا خیلی مشکل جدی وجود نداشته است. در عین حال در منطقه مدیترانه شرقی که ۲۱ کشور عضو دارد و کشور ما هم در این منطقه قرار دارد، افزایش موارد مرگ ناشی از کرونا را شاهد بودیم.
لزوم نسخه‌پیچی جدید برای شرایط جدید کرونا
روی «پرخطرها» متمرکز شویم
سوری درباره استراتژی‌های پیشگیری برای مقابله با موج‌های احتمالی کرونا، گفت: در این زمینه همچنان در سطح جهانی تاکید بر این است که بر روی گروه‌های پرخطر متمرکز شویم. زیرا شرایط اپیدمی در سال گذشته یا یکسال‌ونیم قبل و در زمانی که دلتا حاکم بود، فرق کرده است. نمی‌توانیم نسخه‌های آن زمان را در شرایط فعلی تکرار کنیم. آنچه که در حال حاضر توصیه می‌شود، تمرکز بر گروه‌های پرخطر با اولویت دادن به آنها برای واکسیناسیون‌شان، مراقبت‌های فعال و آموزش‌هایی مانند رعایت پروتکل‌ها، دسترسی به داروهای موثرتر و ... است.
واکسن‌های کرونا بر واریانت‌های جدید موثرند؟
وی درباره وضعیت اثربخشی واکسن‌های کرونا بر واریانت‌های جدید، گفت: واقعیت این است که اثربخشی واکسن‌ها بر واریانت اُمیکرون و ساب‌واریانت‌های آن، علی‌رغم اینکه هنوز موثر هستند، اما کاهش یافته است. بر این اساس وظیفه نظام سلامت هر کشوری یا دنیا این است که با واکسن‌های جدید که اثربخشی بیشتری روی واریانت‌های جدید دارند، به مقابله با اپیدمی رود. بنابراین نیاز داریم که واکسن‌های نسل جدید را تولید کنیم که اثربخشی بیشتری نسبت به اُمیکرون داشته باشد. در عین حال این کار هم بسته به این است که پلتفرم واکسن‌ها چه باشد. به عنوان مثال در واکسن‌های غیرفعال، که عمده واکسن‌های موجود در کشور ما، جزو این واکسن‌ها هستند، باید از ویروس‌های غیرفعال جدید که اکنون غالب هستند، استفاده کنند. البته به طور کلی توصیه می‌شود که به سمت واکسن‌های MRNA حرکت شود. بنابراین مهم است که واکسن‌های جدید علیه واریانت‌های جدید کرونا تولید شود.
چه کسانی واکسن مجدد کرونا بزنند؟
سوری با بیان اینکه حتی بعد از دو تا سه دز تزریق واکسن کرونا، کاهش ایمنی بعد از مدتی درباره همه واکسن‌ها محسوس است، اظهار کرد: به طوری که بعد از طی حدود ۲۰ هفته که تقریبا شش ماه است، عملا ایمنی افراد واکسن‌زده یا مبتلا شده به کرونا به شدت کاهش می‌یابد. بر همین اساس هم توصیه می‌شود که گروه‌های پرخطر اگر بیش از شش ماه از آخرین ابتلا یا واکسیناسیون‌شان می‌گذرد، حتما واکسن مجدد تزریق کنند.
لزوم بررسی واریانت‌ها و ساب‌واریانت‌های در گردش در کشور
رییس گروه پیشگیری قرارگاه ستاد ملی مقابله با کرونا درباره اقداماتی که با شناسایی ساب‌واریانت‌های جدید در کشور باید انجام شود، گفت: باید توجه کرد که همه ویروس‌ها در طول زمان تغییر می‌کنند. برخی از این تغییرات و واریانت‌هایی که ایجاد می‌شوند، جدی‌تر هستند. بنابراین مهم است که اولا واریانت‌ها و ساب‌واریانت‌های غالب در کشور را شناسایی کنیم که این کار به یک نظام مراقبت ژنومیک دارد که در کشور نداریم. در عین حال مرحله بعد آمادگی مناسب کشور و نظام سلامت کشور برای سناریوهای جدیدی است که ممکن است اتفاق افتد.
ضرورت افزایش ظرفیت مراقبت فعال از گروه‌های پرخطر
نباید صرفا بر اساس اطلاعات بین‌المللی قضاوت کرد
سوری تاکید کرد: بنابراین کشورها از جمله کشور ما باید ظرفیت مراقبت فعال از گروه‌های پرخطر و توالی‌یابی ژنومیک را افزایش دهند و مدیریت اپیدمی بر اساس اطلاعات و شواهد بومی انجام شود. به طوری که صرفا بر پایه اطلاعات بین‌المللی قضاوت نکنیم. متاسفانه همچنان در ایران دسترسی به داده‌های کشوری برای بسیاری از محققان وجود ندارد و بر همین اساس ممکن است تفسیرهای ما از شرایط بیماری در کشور، تفسیرهایی نباشد که بر روی کاهش موارد ابتلا و کنترل اپیدمی تاثیر داشته باشد. بنابراین مانند اکثر کشورهای دنیا، لازم است که وزارت بهداشت ایران هم فضایی را برای دسترسی به اطلاعات آزاد درباره بیماری برای محققان ایجاد کند.
XBB۱.۵؛ مسری‌ترین واریانت کرونا تاکنون
وی درباره مسری‌ترین واریانت‌های کرونا نیز گفت: باید توجه کرد که طی هفته‌های گذشته هم مواردی از واریانتی به نام XBB۱.۵ شناسایی شده که قابل انتقال‌ترین گونه ویروس تاکنون بوده است. بنابراین فعلا می‌توان گفت که واریانت XBB۱.۵ مسری‌ترین ویروس کرونا از ابتدا تا کنون است. بر همین اساس باید رصد دقیق و جامعی درباره این واریانت انجام شود. به خصوص این رصد باید در مسافرانی که از کشورهای آلوده به این واریانت به ایران سفر می‌کنند، انجام شود. در حال حاضر واریانت XBB۱.۵ در شرق آمریکا، برخی مناطق اروپا و ... دیده شده است. بر این اساس باید غربالگری مرزی را به ویژه برای کسانیکه از مناطق آلوده می‌آیند، داشته باشیم. البته گزارش‌ها هم روز به روز ممکن است تغییر کنند، اما فعلا به این صورت است و باید مراقبت کرد. به نظر می‌آید که قدرت سرایت XBB۱.۵ حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد بیش از واریانت‌های قبلی‌اش است، اما به هر حال ابتلا به آن به میزان چرخش ویروس، میزان مواجهه، میزان رعایت پروتکل‌ها و... بستگی دارد. در عین حال وقتی قابلیت سرایت‌پذیری افزایش می‌یابد، فراوانی بیماری و مرگ نیز بالا می‌رود.
قابلیت ابتلای مجدد به کرونا در ۲ واریانت اُمیکرون
لزوم به‌روزرسانی پروتکل‌های بهداشتی
وی همچنین گفت: در عین حال باید توجه کرد که واریانت‌های BA۵ و BA۴ احتمال عفونت مجدد بالاتری هم نسبت به واریانت‌های دیگر دارند و اگر فردی مبتلا شده باشد، امکان ابتلای مجدد هم حتی بعد از دو تا سه هفته دارند. بر همین اساس نیاز است که مردم همچنان پروتکل‌های بهداشتی را رعایت کنند. در عین حال نیاز است که پروتکل‌های بهداشتی هم به‌روز شوند. اکنون ماه‌هاست که پروتکل‌های جدیدی مشاهده نکرده‌ایم. پروتکل‌ها باید متناسب با الگوی اپیدمیولوژی بیماری به‌روزرسانی شود. به عنوان مثال بسیاری از کشورهای دنیا استفاده از ماسک را در محیط‌های پرجمعیت و بسته اجباری کرده‌اند یا در سفرهای هوایی بین‌المللی، استفاده از ماسک در کابین هواپیما اجباری شده است. این‌ها مواردی است که در کشور ما هم باید مورد توجه قرار گیرد.
مسری‌ترین واریانت کرونا تاکنون / خیز بعدی کووید، احتمالا در بهار
مدیریت کورِ اپیدمی!
سوری ادامه داد: برای اینکه بتوانیم الگوی توزیع واریانت‌ها را در کشور بشناسیم، باید نظام مراقبت ژنومیک داشته باشیم. اینکه به صورت پراکنده تعداد اندکی تست انجام شود، نمی‌توان مشخص کرد که الگوی اپیدمیولوژی واریانت‌ها چه هست. در دنیا می‌گویند که حداقل یک درصد تست‌هایی که در هر جامعه‌ای گرفته می‌شود، باید سکوئنسینگ شود که در کشور ما این اتفاق نمی‌افتد و ما عملا کور داریم اپیدمی را مدیریت می‌کنیم.
آتش‌فشانِ اپیدمی
وی درباره شرایط بیماری در کشور، گفت: این قضاوت وجود دارد که گفته می‌شود از آنجایی که ایمنی جامعه ما بالاست، تعداد ابتلا و مرگ ناشی از کرونا آنقدرها بالا نرفته است؛ این درحالیست که باید توجه کرد که خیزش‌های هر اپیدمی به خصوص پاندمی‌های در گردش، مانند آتش‌فشان بوده و ناگهانی فوران می‌کند. کشورهایی هم که بیشترین آسیب را دیده‌اند، کشورهایی بودند که یا آمادگی لازم را نداشته‌اند یا تصور خوش‌خیالانه و خوش‌باورانه‌ای نسبت به روند اپیدمی داشتند؛ مانند چین یا ژاپن. چین سیاست صفر کرونا را داشته، روند ژاپن هم کاهشی بود و ناگهانی فوران کردند. بنابراین عقل و علم حکم می‌کند که نظام سلامت کشور کاملا هوشیار باشد و کاملا برای هرگونه تغییر آمادگی داشته باشد و این تغییر نیازمند این است که ما حداقل به صورت روزمره حرکات اپیدمی را بررسی کرده و تحت مراقبت بگیریم و از شرایط دیده‌بانی کنیم. با دیده‌بانی شرایط اپیدمی است که امکان غافلگیری را کاهش می‌دهیم. در غیر این صورت اگر بخواهیم منفعلانه عمل کنیم و منتظر باشیم تا تعداد مرگ‌ها افزایش یابد، یکی از ساده‌لوحانه‌ترین و نابخردانه‌ترین شکل مدیریت اپیدمی است. به عنوان مثال اکنون اطلاعات نشان می‌دهد که در آمریکای شمالی، آمریکای لاتین و اروپا، BA۵ غالب است، اما به نظر می‌آید که به تدریج رو به کاهش می‌گذارد و جای آن واریانت‌های دیگری جایگزین می‌شوند. بنابراین رصد الگوی بیماری در هر جامعه‌ای حائز اهمیت است.
ایران واجد شرایط خیز بعدی کرونا
سوری درباره وضعیت اپیدمی در ایران، گفت: قضاوتی که بر اساس آن اعلام می‌کنند که به دلیل واکسیناسیون و ابتلا به کرونا، ایمنی جامعه بالاست، کاملا قضاوت اشتباهی است. اولا باید توجه کرد که ما درباره وضعیت دقیق ابتلا در کشور اطلاعات دقیقی نداریم. زیرا موارد بدون علامت زیادند و ثبت موارد مبتلایمان هم بسیار ضعیف است. یعنی در مراکز بهداشت و درمان منتظریم که چه زمانی مراجعه می‌کنند تا ثبت‌شان کنند. حال ممکن است بسیاری از افراد به بیماری خفیف مبتلا شوند و ثبت نشوند. بنابراین تصویر روشنی از موارد ابتلا به کرونا در کشور نداریم. در زمینه موارد مرگ و بستری هم با توجه به اینکه شدت بیماری‌زایی خیلی بالا نیست، نمی‌تواند تصویر روشنی از وضعیت چرخش ویروس در جامعه ما را نشان دهد. از طرفی پوشش واکسیناسیون هم به شدت کاهش یافته و عملا به اقدامی داوطلبانه بدل شده است؛ به طوری که تلاش آنچنانی در سطح کشور نمی‌بینیم که گروه‌های پرخطری که باید در اولویت پیشگیری باشند، پوشش داده شوند. بنابراین هنوز جامعه ما از نظر ابتلا به کرونا به خصوص به واریانت‌های جدید، جامعه حساسی است، اما از آنجایی که اطلاعات کشوری نداریم، اندازه میزان حساسیت مشخص نیست. با این حال جامعه واجد شرایط برای خیز بعدی است.
بروز خیز بعد کرونا در کشور، احتمالا در بهار
وی با بیان اینکه چشم‌انداز کشوری یا منطقه‌ای اپیدمی به اندازه و شدت موج‌های قبلی، شناسایی و کنترل سریع طغیان‌ها، سطح ایمنی مردم و... بستگی دارد، گفت: باید توجه کرد که بررسی میزان ایمنی مردم نیاز به چند میلیون تست دارد و با موارد تک‌وتوک نمی‌توان این موضوع را اعلام کرد. در عین حال اگر وضعیت موجود ادامه یابد، احتمال زیاد ما در بهار خیزی خواهیم داشت. پیش‌بینی‌های جهانی هم نشان می‌دهد که اگر ۸۰ درصد مردم یا گروه‌های پرخطر، ماسک استفاده کنند، می‌توان روند و خیز بعدی را تا حدی کنترل کرد. بنابراین پیش‌بینی می‌شود که از نیمه اول بهار شروع به یک خیزشی خواهیم داشت و باید آماده باشیم.
رییس گروه پیشگیری قرارگاه ستاد ملی مقابله با کرونا تاکید کرد: فکر می‌کنم برای کشور بسیار سخت خواهد بود که ما دوباره مانند زمستان ۱۳۹۸ در زمینه پاندمی کرونا دچار غافلگیری شویم. واقعا باید افرادی که در مدیریت اپیدمی مسئولیت دارند، مسئولیت و شرایط را به خوبی درک کنند و انتظار نداشته باشند که وضعیت موجودمان ادامه می‌یابد. برآوردهای ما باید درست و بر اساس شواهد و مستندات بومی باشد.
