مدت‌ها بود که دانشمندان هیچ حدس و پاسخی برای یکی از اساسی‌ترین تجربیات انسان یعنی تشدید احساس درد فیزیکی در طول شب نداشتند. درواقع از همان روزهای اول ظهور پزشکی و درمان، پزشکان همیشه با بیمارانی مواجه می‌شدند که از شدید شدن درد در شب گله می‌کردند.
جی پلاس، در همین راستا بیشتر تحقیقات انجام شده تلاش می‌‌کرد تا تشدید درد شبانه را با مسائلی همچون کم‌خوابی یا اختلالات خواب مرتبط کند، اما موفقیت‌های حاصل در این مسیر محدود بود! با توجه به همین مساله هم مطالعه‌ای که اخیراً در مرکز تحقیقات علوم اعصاب لیون در فرانسه انجام شده است، نشان می‌دهد که ساعت بیولوژیکی بدن ما به شدت بر تغییرات درد تاثیرگذار است و اوج و افت شدت درد با توجه به همین فاکتور در زمان‌های مختلف از شبانه‌روز تغییر می‌کند.
علت تشدید دردها در ساعت ۳ الی ۴ شب چیست؟
سلامت نیوز نوشت؛ در پاسخ به موضوع تشدید درد در شب باید بیان کرد که فرآیندهای بیولوژیکی که به عنوان ریتم شبانه‌روزی «circadian rhythms» شناخته می‌شوند، به گونه‌ای در بدن تنظیم می‌شوند که در زمان‌های دقیقی در طول روز، بالا و پایین شده و سپس توسط ساعت داخلی بدن هدایت می‌شوند. لنس کریگسفلد «Lance Kriegsfeld» زیست‌شناس دانشگاه کالیفرنیا اذعان دارد که این ریتم شبانه‌روزی تقریباً بر هر سیستم بدنی‌ای تأثیر می‌گذارند و تمام جنبه‌های فیزیولوژی و رفتار ما را کنترل می‌کند! جالب است بدانید که گرونفیر و تیم تحقیقاتی‌اش تأثیر این ریتم‌ها بر درد را با استفاده از یک محرک حرارتی دردناک و کوتاه نشان دادند! به این شکل که در طی فرآیند آزمایش، درد ناشی از این محرک در شرکت‌کنندگان در حوالی ساعت ۳ بامداد به اوج خود می‌رسید و در حدود ساعت ۳ بعد از ظهر کمترین میزان درد حس می‌شد!
شرح آزمایش جالب تشخیص علت تشدید درد در شب
البته گمانه‌زنی‌ها و عدم قطعیت‌های این حوزه برای مدت طولانی ادامه داشته است، چراکه اثبات این ادعا در مورد هدایت هر چیزی توسط ساعت داخلی بدن دشوار است و نیاز به طراحی مطالعه‌ای دقیق و طاقت‌فرسا دارد. با این حال به منظور اثبات این بحث، تیم لنس کریگسفلد، افراد داوطلب برای آزمایش را در یک محیط آزمایشگاهی کنترل شده قرار دادند تا بتوانند هر گونه عامل محیطی یا رفتاری را که می‌تواند باعث نوسانات یا تغییرات دوره‌ای شود را کنار بگذارند؛ چنین رویکرد تحقیقاتی‌ای «پروتکل روتین ثابت» (constant routine protocol) نامیده می‌شود. بر طبق این پروتکل همه‌ی عوامل (مانند نور، دما، دسترسی به غذا در زمان‌های مشخص و غیره ) ثابت نگه داشته می‌شود به طوری که حدس ساعت (ساعت چند است؟) برای داوطلبان آزمایش غیرممکن شود! در این تحقیق به منظور شناسایی علت تشدید درد در شب و درک ارتباط آن با ریتم شبانه‌روزی محققان از یک محیط آزمایشگاهی کنترل شده و مطابق با پروتکل روتین ثابت استفاده کردند.
شرکت‌کنندگان در آزمون باید حداقل به مدت ۲۴ ساعت به صورت نیمه دراز کشیده در اتاقی با نور کم قرار بگیرند، به طوری که مجاز به خوابیدن، ترک اتاق یا ایستادن برای استفاده از حمام نیستند. غذا فقط به عنوان میان وعده‌های کوچک در هر ساعتی به شکل رندوم داده می‌شود و افراد می‌توانند با اعضای تیم مطالعه چت کنند، اما کارکنان اکیداً از ذکر موارد مرتبط با زمان منع می‌شوند. گرونفیر توضیح می‌دهد که تحت این پروتکل، هیچ چیز در محیط یا رفتار افراد به شکل ریتمیک و دوره‌ای وجود ندارد؛ بنابراین، اگر محققان بتوانند معیاری بیولوژیکی‌ای با ریتم ۲۴ ساعته را تشخیص دهند، آن الگو مسلما از درون و دقیقاً از سیستم زمان‌بندی شبانه‌روزی افراد سرچشمه می‌گیرد.
با توجه به همین قوانین، محققان برای کشف ماهیت زمان‌بندی شده‌ی یا ریتمیک درد، ۱۲ مرد جوان سالم را انتخاب کردند که تمایل به انجام این پروتکل به مدت ۳۴ ساعت را داشتند. تیم تحقیقاتی هر دو ساعت یک بار حساسیت به درد را با استفاده از دستگاهی که روی ساعد افراد قرار گرفته بود، بررسی می‌کردند و به وسیله‌ی آن می‌توانستند به آرامی درجه حرارت را به شکل یک درجه یک درجه (سانتی‌گراد) افزایش دهند تا اینکه فرد درد را گزارش کند. البته به طور معمول افراد دستگاه را قبل از رسیدن به حدود ۴۶ درجه سانتی‌گراد (۱۱۵ درجه فارنهایت) متوقف می‌کردند. همچنین طی همین آزمایش‌ها از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا با دستگاه تنظیم شده در دماهای خاصی (۴۲، ۴۴ و ۴۶ درجه سانتی‌گراد) تست درد را تکرار و سطح درد خود را با انتخاب یکی از شکلک‌های نماینده‌ی هر میزان درد، ارزیابی کنند.
ارزیابی میزان درد توسط خود افراد شرکت‌کننده در آزمایش
البته قبل از اینکه این تیم تحقیقاتی به دنبال داده‌های تکرار شونده‌ای (ریتم) در نتایج حاصل از این آزمایش بگردند، ابتدا برآوردی از ساعت بیولوژیکی هر فرد را به دست آوردند. به این معنی که اگرچه ساعت بدن هر فرد از یک چرخه‌ی روزانه‌ی معمول پیروی می‌کند، اما برخی از افراد زودتر یا دیرتر به خواب می‌روند؛ بنابراین افرادی هستند که چرخه‌ی خواب معمولی دارند، برخی افراد جغد شب هستند و تا دیر وقت بیدارند و برخی هم تا ۱۱ ظهر می‌خوابند. به منظور بررسی این فاکتور، محققان کار را با جمع‌آوری نمونه‌های بزاق افراد به شکل ساعتی برای ارزیابی افزایش ملاتونین (هورمونی که حدود دو ساعت قبل از زمان خواب فردی عادی ترشح می‌شود!) پیش بردند و از این اطلاعات برای تطبیق اطلاعات با توجه به ساعت بدن افراد استفاده کردند. جالب است بدانید که پس از این مرحله یک چرخه‌ی واضح از درد ظاهر شد! درواقع به طور متوسط، حساسیت به درد در بین ساعت ۳ تا ۴ صبح در اوج و در ساعت ۱۲ ظهر در کمترین حد خود بود!
همچنین این تحقیق نشان داد که فاکتور ریتم شبانه‌روزی مخصوص محرک‌های دردناک است. چراکه در بخش دیگری از آزمایش، داوطلبان با شرایطی که در آن دما به آرامی بالا می‌رفت روبه‌رو شدند. در این آزمایش افزایش آرام دما تا زمانی که فرد گرما را تشخیص دهد ولی در آستانه‌ی دردناک نباشد، ادامه داشت و جالب است بدانید که در چنین فرآیندی هیچ الگوی ریتمیکی نسبت به افزایش دما دیده نشد!
از طرفی از آنجایی که شرکت‌کنندگان اجازه‌ی خواب در طول شب را نداشتند، محققان می‌توانستند ارتباط بین افزایش درد با کمبود خواب را بررسی کنند. قبل از انتشار این تحقیق، نظریه‌ی غالب در مورد افزایش حساسیت به درد در شب با فاکتور کمبود خواب در ارتباط بود. اما محققان در این مقاله‌ی جدید نشان دادند که هرگونه افزایش حساسیت به درد به دلیل کمبود خواب به صورت خطی با بیشتر شدن فشار خواب، افزایش می‌یابد. درواقع این الگو با کاهش (از ساعت ۴ صبح به بعد) مشاهده شده‌ای که توسط سیستم شبانه‌روزی هدایت می‌شود در تضاد است. با توجه به همین داده‌ها در کنار استفاده از مدل‌سازی ریاضی یک پیروزی چشم‌گیر برای محققان این مطالعه رقم خورد و ۸۰ درصد از داده‌ها با ریتم شبانه‌روزی و تنها ۲۰ درصد با فاکتور کمبود خواب توضیح داده شد.
بحث‌هایی پیرامون این تحقیق جالب
البته جالب است بدانید که تکرار مجدد مطالعه‌ی مطرح شده با زنان هم ضروری است، زیرا از آنجایی که هورمون‌هایی مانند استروژن می‌توانند بر ریتم شبانه‌روزی تأثیر بگذارند، ممکن است محققان نتواند الگوی مشابهی از حساسیت ریتمیک به درد را در نمونه‌هایی با جنسیت دیگر پیدا کنند. همچنین اگرچه این مطالعه با نمونه‌های کمی انجام شد اما لازم است بدانید که اثرات این فاکتور بر احساس درد آن‌قدر قوی بود که محققان از آن به عنوان کشف یاد می‌کنند، هر چند که نیاز است افراد مسن و افرادی با قومیت‌های مختلف هم تحت بررسی و آزمایش قرار گیرند.
البته در مورد اینکه چه چیزی به معنی واقعی کلمه باعث افزایش و کاهش درد می‌شود، همچنان هیچ اطمینانی وجود ندارد؛ اما سرنخ‌ها نشان می‌دهند که تقریباً هر سلول در بدن ساعت مولکولی خاص خود را دارد که به سیگنال‌های راهنمای مغز ما گوش می‌دهد. بنابراین، زامیل کدر «Zameel Cader» عصب‌شناس و متخصص مغز و اعصاب در دانشگاه آکسفورد و همکارانش این فرضیه را مطرح کرده‌اند که میزان دردی که احساس می‌کنیم ممکن است به دلیل ریتم سلول‌هایی باشد که درد را تشخیص می‌دهند!
در پایان شاید نکته‌ی مهمی که باید به ذهن بسپارید این باشد که هر زمان دردی در بدن شما رخ می‌دهد، نقش سیستم شبانه‌روزی این است که آنچه (درد) بالا می‌رود را پایین بیاورد! بنابراین در سفر آهسته‌ی ترن هوایی درک درد، ممکن است تنها چند ساعت تا تسکین درد، بدون مصرف حتی یک مسکن، فاصله داشته باشید!
